«Μεταγλωσσική ανάπτυξη στο νηπιαγωγείο: ευαισθητοποίηση ως προς τα μορφολογικά στοιχεία της γλώσσας».

Γρηγοράκης Ι. «Καιρός και στοιχεία που τον συνθέτουν Ενεργοποιούμε το ενδιαφέρον και τις προϋπάρχουσες γνώσεις των παιδιών δείχνοντας ένα μετεωρολογικό χάρτη της Ελλάδας σε μια εφημερίδα. Συγκεκριμένα ζητάμε από τα παιδιά να πουν τι παρατηρούν στο χάρτη αυτό. Αναμένουμε να παρατηρήσουν τα «σημάδια» που αναπαριστούν τα καιρικά φαινόμενα και ζητάμε να τα κατονομάσουν (π.χ. «σύννεφα με ήλιο», «σύννεφα με βροχή», «σύννεφα με κεραυνό» κτλ.). Όλες οι κατονομασίες των παιδιών γίνονται δεκτές (π.χ. πολλά σύννεφα ή συννεφιασμένος καιρός). Επαναλαμβάνουμε τις φράσεις αυτές των παιδιών με έμφαση στις παράγωγες ή σύνθετες λέξεις που ενδεχομένως να εκφέρουν (π.χ. συννεφάκια – συννεφιά – συννεφιασμένος). Γενικά, οι παρατηρήσεις και οι κατονομασίες των παιδιών είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για την έναρξη ενός θέματος.

Στη συνέχεια, επιδιώκουμε να ανακαλέσουν στη μνήμη τους (παιχνίδια μνήμης) πού αλλού έχουν δει παρόμοιους χάρτες (π.χ. στην τηλεόραση) και να γίνει μια συζήτηση για το τι πληροφορίες μας δίνουν αυτοί οι χάρτες. Μετά τη συζήτηση μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το διαδίκτυο (π.χ. διαδραστικοί μετεωρολογικοί χάρτες), προκειμένου να δείξουμε πιο παραστατικά τα «σημάδια του καιρού». Στον υπολογιστή, μπορούν τα νήπια να ασχοληθούν με διάφορα παιχνίδια , π.χ. παιχνίδια μνήμης με λέξεις ή εικόνες (ταύτιση στα «σύννεφα» ή «ήλιο» κτλ), παζλ και άλλα

Έχοντας κατασκευάσει εκ των προτέρων σύμβολα-εικονίτσες που δείχνουν τα καιρικά φαινόμενα παρουσιάζουμε κατόπιν ένα μεγάλο χάρτη της Ελλάδας χωρίς μετεωρολογικά σημάδια. Μοιράζουμε τα σύμβολα στα παιδιά και ζητάμε να τα κολλήσουν σε όποιο σημείο της Ελλάδας επιθυμούν

Παρατηρώντας τα, επιχειρούμε με κατευθυνόμενη συζήτηση ή/και με συγκεκριμένου τύπου ερωτήσεις να αναδείξουμε ένα συγκεκριμένο λεξιλόγιο μέσα από το σχηματισμό παράγωγων ή/και σύνθετων λέξεων, που αναφέρεται στην περιγραφή των μετεωρολογικών φαινομένων. Επιδιώκουμε κυρίως απλές μετεωρολογικές ονομασίες που παρατηρούν τα παιδιά με βάση τα σύμβολα-εικόνες (π.χ. ήλιος με λίγα σύννεφα ή συννεφάκια, καθώς δεν μπορούμε να πούμε φυσικά αραιές νεφώσεις). Σκοπός μας δεν είναι η ετυμολογική επεξεργασία των λέξεων αλλά η συνειδητοποίηση από τα παιδιά, ενδεχομένως και μέσα από τη μνημονική ανάκληση λέξεων, σημασιολογικών και μορφολογικών σχέσεων, χωρίς καμία ρητή διδασκαλία

Ενδεικτικά αναφέρονται τα πραδείγματα: Όπου έχει ήλιο, τι μπορούμε να πούμε ότι έχει το μέρος εκείνο (ηλιοφάνεια) ή τι είναι το μέρος εκείνο (ηλιόλουστο). Όπου έχει σύννεφα, πώς λέμε ότι είναι καιρός (συννεφιασμένος) ή τι έχει στο μέρος εκείνο (συννεφιά) ή ότι εκεί βλέπουμε να έχει πολλά (συννεφάκια) Όπου έχει βροχή, πώς λέμε ότι είναι ο καιρός (βροχερός) ή πώς λέμε μια μέρα που βρέχει συνέχεια (βροχερή). Όπου έχει χιόνι, πώς λέμε το μέρος εκείνο (χιονισμένο) ή πώς λέμε μια θύελλα με χιόνια (χιονοθύελλα)

Ενθαρρύνουμε, επίσης, τα παιδιά να αφηγηθούν μικρά περιστατικά που θυμούνται σε μέρες με χαρακτηριστικά μετεωρολογικά φαινόμενα (π.χ. τι έγινε μια βροχερή ημέρα, ή μια μέρα ηλιόλουστη που έκανε πολλή ζέστη). Επιδιώκουμε να αναδειχτούν και τα τρία γένη των επιθέτων (βροχερός-ή-ό, ηλιόλουστος-η-ο) μέσα από τις αφηγήσεις των παιδιών και τα τονίζουμε (π.χ. ηλιόλουστος καιρός, ηλιόλουστα μέρη, βροχερός ουρανός, βροχερές μέρες κτλ.). Επιδιώκουμε και την ανάδειξη σύνθετων λέξεων μέσα από τις ιστορίες τους (χιονοθύελλα, χιονάνθρωπος…..)

Μέσα από τη συζήτηση μπορεί να προκύπτουν υποθετικές καταστάσεις: όταν βρέχει , φοράμε αδιάβροχο και κρατάμε ομπρέλα για να μη βραχούμε (σύνδεση προτάσεων, δευτερεύουσες με συνδέσμους χρονικούς ή τελικούς κτλ)…… όταν λιάζει φοράμε γυαλιά ηλίου και αντηλιακό , για να μη μας κάψει ο ήλιος κτλ……φοράμε ζεστά ρούχα για να μην κρυώνουμε, …. βάζουμε αντηλιακό και γυαλιά και καπέλο….

Επιλύουμε προβληματισμούς ώστε να αντιληφθούν και σημασιολογικά τα παιδιά συγκεκριμένες φράσεις (τι συμβαίνει σε ένα βροχερό μέρος……σε ένα χιονισμένο μέρος ή αντίστροφα από πού έρχεται η βροχή, το χαλάζι…. το χιόνι και συνδέουμε με φράσεις με παράγωγα και σύνθετα)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Γινόμαστε παρουσιαστές Παίζουμε παιχνίδια δραματοποίησης με εικόνες που έχουμε από την τηλεόραση, συνθέτοντας αυθόρμητες ιστορίες με τη δημιουργική φαντασία των παιδιών που παρουσιάζουν τον καιρό στους χάρτες. Με την παρότρυνση του εκπαιδευτικού τα νήπια υποστηρίζονται στη σύνθεση προτάσεων που θα έχουν μία λογική συνέχεια και θα χρησιμοποιούν και συνδέσμους επεξηγηματικούς ή αιτιολογικούς για το σχηματισμό δευτερεύουσων προτάσεων (πχ αύριο το μεσημέρι θα έχει ήλιο, δηλαδή η ημέρα θα είναι ηλιόλουστη…επομένως θα πάμε όλοι στη θάλασσα…)