ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Dr. Αλεξιου βασιλικη

Ερευνητικό πλαίσιο Διερεύνηση των πεποιθήσεων και των πρακτικών των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι - συνεντεύξεις με τις νηπιαγωγούς - παρατηρήσεις των πρακτικών των νηπιαγωγών - συσχέτιση πεποιθήσεων πρακτικών 2. Υποστήριξη των νηπιαγωγών - να αναστοχαστούν για τις υπάρχουσες πρακτικές τους - να αναλάβουν ερευνητικό ρόλο χρησιμοποιώντας ερευνητικά εργαλεία - να αξιοποιήσουν τις γνώμες των παιδιών και την παρατήρηση για να τροποποιήσουν τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές τους στο ελεύθερο παιχνίδι Προτάσεις αξιοποίησης των ερευνητικών δεδομένων των νηπιαγωγών Ενδεικτικά είδη παρεμβάσεων μετά την υποστήριξη 4. Αναθεώρηση των απόψεων των νηπιαγωγών

Διερεύνηση των πεποιθήσεων των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: α) συνεντεύξεις Ερωτήσεις: -Για ποιο λόγο νομίζεις ότι υπάρχουν οι ελεύθερες δραστηριότητες; Τι περιμένεις εσύ να κερδίσουν τα παιδιά από τις Ε.Δ.; Τι επιδιώκεις και με ποιο τρόπο; -Πόσο χρόνο απασχολούνται τα παιδιά στις ελεύθερες δραστηριότητες; Υπάρχουν φορές που απασχολούνται περισσότερο ή λιγότερο; Πότε και γιατί; -Συμμετέχουν όλα τα παιδιά στις ελεύθερες δραστηριότητες; Πώς; Με ποιο τρόπο; Υπάρχουν παιδιά που δεν συμμετέχουν; Γιατί; Τι κάνεις γι αυτό; Έχει αποτέλεσμα αυτό που κάνεις; Αλλάζει κάτι; -Πώς επιλέγουν τα παιδιά με τι θέλουν να ασχοληθούν στις ελεύθερες δραστηριότητες; -Υπάρχουν φορές που παρεμβαίνεις στη διάρκεια των ελεύθερων δραστηριοτήτων; Για ποια θέματα; Γιατί παρεμβαίνεις τότε; Με ποιον τρόπο; -Υπάρχουν παιδιά που ζητούν την έγκρισή σου για το πού θα παίξουν και με τι; Γιατί το κάνουν αυτό; Εσύ πώς αντιδράς;

Διερεύνηση των πεποιθήσεων των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: α) συνεντεύξεις Ενδεικτικές απαντήσεις: 1η τάση <δασκαλοκεντρική – παραδοσιακή> αναγνώριση του ελεύθερου παιχνιδιού ως σημαντικής διαδικασίας που ευχαριστεί τα παιδιά γιατί δεν περιορίζει τις επιλογές τους («Τα παιδιά κερδίζουν πολλά από τις ελεύθερες δραστηριότητες γιατί εκεί είναι η ώρα η δική τους, εκεί που ασχολούνται ελεύθερα με αυτό που θέλουνε…», «Οι ελεύθερες δραστηριότητες είναι πολύ σημαντικές. Τα παιδιά κοινωνικοποιούνται, μοιράζονται παιχνίδια, παίζουν μόνα τους μ’ ότι θέλουν…» ελευθερία επιλογών από τα παιδιά – πρωτοβουλίες των παιδιών στο παιχνίδι («Τα παιδιά πηγαίνουν μόνα τους στις γωνιές, διαλέγουν τα παιχνίδια που θέλουν και παίζουν με τους φίλους τους…»

Διερεύνηση των πεποιθήσεων των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: α) συνεντεύξεις Ενδεικτικές απαντήσεις: 1η τάση <δασκαλοκεντρική – παραδοσιακή> αλλά……. παρεμβατικός ρόλος – υπενθύμιση κανόνων («όταν ξεφεύγουν τους υπενθυμίζω τους κανόνες») έλεγχος της εύρυθμης λειτουργίας του παιχνιδιού στις γωνιές («…είμαι εκεί για να βλέπω πως παίζουν, αν παίζουν καλά ή αν μαλώνουν, αν χρησιμοποιούν σωστά τα υλικά ή αν τα καταστρέφουν») περιορισμός στη διαμόρφωση του χώρου και του χρόνου από τα παιδιά («οι γωνιές πρέπει να παραμένουν όπως είναι…», «γνωρίζουν ότι όταν έρθει η ώρα να μαζευτούμε στην παρεούλα πρέπει να συμμαζέψουν») σύνδεση του παιχνιδιού των παιδιών στις γωνιές με καθορισμένες αναμενόμενες ενέργειες και αποτελέσματα («λέω στα παιδιά να πάνε π.χ. και στην τάδε γωνιά για να παίξουν κι μ’ άλλα παιχνίδια…», «…να μην παίζουν συνέχεια με το ίδιο παιδί αλλά να παίξουν και με παιδιά…», «μ’ αρέσει να τα βλέπω να δημιουργούν όμορφες κατασκευές…»)

Διερεύνηση των πεποιθήσεων των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: α) συνεντεύξεις Ενδεικτικές απαντήσεις: 2η τάση <μικτή – παιδοκεντρική> αναγνώριση του παιχνιδιού των παιδιών στις γωνιές ως μια σημαντική διαδικασία αλληλεπίδρασης, επιλογών και ανάδειξης των ενδιαφερόντων των παιδιών («τα παιδιά αλληλεπιδρούν περισσότερο μεταξύ τους. Κάνουν τις επιλογές τους και μπορούν να αλλάζουν παιχνίδια και συμπαίκτες ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους …») αναγνώριση ότι το ελεύθερο παιχνίδι δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να εκφράζονται ελεύθερα, να διεκδικούν και να υποστηρίζουν τη γνώμη τους («συνομιλούν ελεύθερα και εκφράζονται όταν νιώθουν ότι έχουν δίκιο ή όταν θέλουν να υποστηρίξουν τη γνώμη τους…») συμμετοχή των νηπιαγωγών στο παιχνίδι των παιδιών, παρατήρηση, άντληση πληροφοριών («πολλές φορές μπαίνω κι εγώ στο παιχνίδι τους, θέλω να παίξω μαζί τους και μαθαίνω πολλά από τον τρόπο που παίζουν. Βλέπω τι θέλουν, τι τους αρέσει, κάποια στοιχεία του χαρακτήρα τους που μπορεί να μην τα είχα ανακαλύψει, παίρνω πληροφορίες…»

Διερεύνηση των πεποιθήσεων των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: α) συνεντεύξεις Ενδεικτικές απαντήσεις: 2η τάση <μικτή – παιδοκεντρική> παροχή ευελιξίας στη διαμόρφωση του χώρου και τη διαχείριση του χρόνου του παιχνιδιού από τα παιδιά («αν δω ότι παίζουν καλά δεν θα τους σταματήσω το παιχνίδι για να τα βάλω να συμμαζέψουν μια γωνιά. Μπορεί να πάρουν βιβλία και να πάνε να τα διαβάσουν στο κουκλόσπιτο, αυτό το θεωρώ καλό. Πολλές φορές το ελεύθερο παιχνίδι κρατάει περισσότερο, όταν βλέπω ότι το θέλουν, το έχουν ανάγκη…» σεβασμός στις ανάγκες των παιδιών και ενθάρρυνση για συμμετοχή σε παιχνίδια που προτιμούν τα παιδιά («μπορεί και να θέλουν να παίξουν μόνα τους σε μια γωνιά, μπορεί να το έχουν κι αυτό ανάγκη. Αν δω κάποιο παιδί λίγο έτσι διστακτικό το ρωτάω πάντα με τι θέλει να παίξει αλλά δεν το πιέζω γιατί εκείνη τη στιγμή μπορεί να μην θέλει να κάνει κάτι…», «τα ενθαρρύνω να συμμετέχουν στο παιχνίδι, ξέρω λίγο πολύ τι αρέσει σε κάθε παιδί και το προσελκύω ανάλογα, αν φυσικά επιθυμεί και το ίδιο…»

Διερεύνηση των πρακτικών των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: β) παρατηρήσεις (κλείδα) Τα παιδιά -παίρνουν αποφάσεις / πρωτοβουλίες για το ελεύθερο παιχνίδι -επιλέγουν γωνιά και συμπαίκτη -επιλέγουν τον αριθμό των συμπαικτών τους -επιλέγουν / διαμορφώνουν το περιεχόμενο του παιχνιδιού τους -επιλέγουν / διαμορφώνουν το χρόνο του παιχνιδιού -δημιουργούν το σενάριο του παιχνιδιού -αλλάζουν ή διαμορφώνουν το χώρο σύμφωνα με τις ανάγκες τους -ζητάνε λύσεις από τη νηπιαγωγό -εκφράζουν τις επιθυμίες τους στη νηπιαγωγό -εκφράζουν παράπονα ή αντιρρήσεις στη νηπιαγωγό -λύνουν μόνα τους τις διαφωνίες τους -παίρνουν πρωτοβουλίες… -αντιδρούν και με ποιο τρόπο στον έλεγχο που μπορεί να ασκεί η νηπ/γός Η νηπιαγωγός -ρωτά τα παιδιά που δεν κάνουν κάτι γιατί.... -ενθαρρύνει – προτρέπει τα παιδιά να κάνουν κάτι…. -προβληματίζει τα παιδιά για να ενισχύσει τη συμμετοχή τους στην εξεύρεση λύσης -επιλέγει η ίδια τις δραστηριότητες των παιδιών -αναμένει συγκεκριμένη δράση των παιδιών σε κάθε περιοχή δραστηριοτήτων -υπενθυμίζει τους κανόνες -παρεμβαίνει στη σύνθεση της ομάδας παιχνιδιού -καθοδηγεί τη δράση των παιδιών -δίνει η ίδια τη λύση -παρεμβαίνει για να επικρατεί ησυχία -διακόπτει το παιχνίδι -ενθαρρύνει ή όχι τα παιδιά που δεν συμμετέχουν ενεργά στο παιχνίδι -αξιολογεί τη δράση των παιδιών (και πώς) -περιορίζει το χρόνο του παιχνιδιού

Διερεύνηση των πρακτικών των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: β) παρατηρήσεις: παραδείγματα για συζήτηση «τρία κορίτσια παίζουν στο κουκλοθέατρο και ένα αγόρι προσπαθεί να μπει στο παιχνίδι τους, ενώ τα κορίτσια του ζητούν να τις αφήσει ήσυχες να παίξουν. Το αγόρι τότε γίνεται διεκδικητικό, αρπάζει κάποιες από τις κούκλες των κοριτσιών και απομακρύνεται κοροϊδεύοντας τα κορίτσια. Η νηπιαγωγός πηγαίνει αμέσως στο αγόρι, του αρπάζει τις κούκλες από το χέρι, τις επιστρέφει στα κορίτσια και βάζει το αγόρι να καθήσει σ’ ένα καρεκλάκι χωρίς να κάνει τίποτα άλλο για όλο τον υπόλοιπο χρόνο των ελεύθερων δραστηριοτήτων» «ερχόμενα δύο παιδιά το πρωί στην τάξη, η νηπιαγωγός τους υπενθυμίζει αμέσως ότι την προηγούμενη μέρα δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν την κατασκευή που είχαν αναλάβει και τα βάζει να την ολοκληρώσουν εκείνη τη στιγμή λέγοντας τους ότι αν το κάνουν τότε θα είναι ελεύθερα να παίξουν μ’ ότι θέλουν» «μια ομάδα παιδιών προσπαθούν να φτιάξουν με μεγάλα πλαστικά τούβλα ένα πύργο αλλά αυτός όταν γίνεται αρκετά ψηλός πέφτει. Τα παιδιά ξαναστήνουν τα τούβλα αλλά και πάλι ο πύργος πέφτει και ξαναπέφτει. Τα παιδιά κάποια στιγμή σταματούν να προσπαθούν και προτείνουν μεταξύ τους λύσεις για να γίνει ο πύργος τους πιο σταθερός. Τότε παραπονιούνται στη νηπιαγωγό ότι φταίνε τα τούβλα που όλο πέφτουν επειδή είναι στραβά. Η νηπιαγωγός πλησιάζει τα παιδιά και τα παροτρύνει να δοκιμάσουν κι άλλους τρόπους. Τα παιδιά κάνουν ακόμα κάποιες μάταιες προσπάθειες και ξαναπαραπονιούνται. Τελικά η νηπιαγωγός τους προτείνει να βάζουν δύο – δύο τούβλα μαζί με διαφορετική κατεύθυνση σε κάθε σειρά και τους δείχνει τον τρόπο»

ελάχιστες συμμετοχικές πρακτικές   Ελεύθερο παιχνίδι Ρόλος παιδιών Ρόλος νηπιαγωγών 1η τάση: ελάχιστες συμμετοχικές πρακτικές -επιλογή γωνιάς – συμπαίκτη -δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τα άλλα παιδιά στο παιχνίδι 1α) συχνές σύντομες παρεμβάσεις για άμεσες λύσεις, επιβολή πειθαρχίας, χρονικά και χωρικά όρια, καθοδήγηση παιχνιδιού, μη αλληλεπίδραση με τα παιδιά -δυνατότητα να δώσουν απαντήσεις-εξηγήσεις για κάποιες διενέξεις στο παιχνίδι 1β) λιγότερες παρεμβάσεις που περιορίζονται σε μη επιλύσιμες από τα παιδιά καταστάσεις, όχι μεγάλη αυστηρότητα σε κανόνες και πειθαρχία αλλά χρονικά και χωρικά όρια, καθοδήγηση παιχνιδιού, μη αλληλεπίδραση με τα παιδιά Διερεύνηση των πρακτικών των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: β) παρατηρήσεις

περιορισμένες συμμετοχικές πρακτικές   Ελεύθερο παιχνίδι Ρόλος παιδιών Ρόλος νηπιαγωγών 2η τάση: περιορισμένες συμμετοχικές πρακτικές -επιλογή γωνιάς και συμπαίκτη -δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τα άλλα παιδιά και με τη νηπιαγωγό στο παιχνίδι -δυνατότητα να εκφράσουν τις επιλογές τους, να δώσουν λύσεις σε διενέξεις -ευκαιρίες για να παίξουν με τη νηπιαγωγό -επιβολή περιορισμών σε περιπτώσεις μεγάλης αναστάτωσης  -μερική ελευθερία χώρου και χρόνου  -επιβολή κανόνων  αλλά  -ενθάρρυνση για παιχνίδι  -διάθεση για διαπραγμάτευση λύσεων, συγκρούσεων  -μικρή αλληλεπίδραση με τα παιδιά την ώρα του παιχνιδιού  -προτεραιότητα σε κάποιες από τις επιλογές των παιδιών Διερεύνηση των πρακτικών των νηπιαγωγών για το ελεύθερο παιχνίδι: β) παρατηρήσεις

(παρατήρηση – καταγραφές)   ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ (συνέντευξη) ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ (παρατήρηση – καταγραφές) Ελεύθερο παιχνίδι 2 τάσεις 1η τάση (8 Ν.) μεγάλη ελευθερία στην επιλογή παιχνιδιών & συμπαικτών περιορισμός της δράσης των παιδιών μόνο στη διαμόρφωση χώρου - χρόνου έμφαση σε κανόνες 2η τάση (4 Ν.) ευελιξία στη διαμόρφωση του χώρου, στο χρόνο ευκαιρίες στα παιδιά να εκφράσουν τις επιλογές, τις ιδέες και τα ενδιαφέροντά τους 1η τάση = 2 υποομάδες 1η τάση: Τα παιδιά επιλέγουν γωνιά και συμπαίκτη / οι νηπιαγωγοί δεν έχουν ενεργό ρόλο στις δράσεις των παιδιών / δεν αλληλεπιδρούν με τα παιδιά / φροντίζουν για την ευταξία. Ως προς το βαθμό παρέμβασης των νηπιαγωγών στο παιχνίδι των παιδιών: 1α. (3 Ν.) παρεμβάσεις για επίλυση διενέξεων, σύντομες παρεμβάσεις, έτοιμες λύσεις, επιβολή πειθαρχίας, παρέμβαση για να καθοδηγήσουν το παιχνίδι των παιδιών, επιβολή χωρικών και χρονικών ορίων 1β. (8 Ν.) παρεμβάσεις σε μη επιλύσιμες από τα παιδιά καταστάσεις, δίνουν λίγο χρόνο στα παιδιά, τους δίνουν το λόγο, τα ρωτάνε, όχι μεγάλη αυστηρότητα σε κανόνες και πειθαρχία αλλά οι ίδιες αποφασίζουν και επιβάλλουν χωρικά και χρονικά όρια 2η τάση (1 Ν.): Τα παιδιά επιλέγουν γωνιά και συμπαίκτη και η νηπιαγωγός ενθαρρύνει τα παιδιά στο παιχνίδι, αλληλεπιδρά μαζί τους, τα ρωτάει για τις επιλογές τους, σέβεται τις επιλογές τους αλλά μερική ελευθερία χώρου και χρόνου (δεν θέλει αλλά δείχνει να αναγκάζεται να επιβάλλει περιορισμούς), επιβάλλει κανόνες αλλά προσπαθεί να τους διαπραγματευτεί

Υποστήριξη των νηπιαγωγών για τροποποίηση των πεποιθήσεων και πρακτικών τους στο Ε.Π. Ι Αναστοχαστικές ερωτήσεις - συζήτηση στην ολομέλεια για τον τρόπο με τον οποίο παίζουν τα παιδιά και το δικό τους ρόλο Ανταλλαγή απόψεων για την ικανοποίηση του ρόλου τους στο παιχνίδι, αναστοχασμός στη δυνατότητα αλλαγών Παραδείγματα προσεγγίσεων για εντοπισμό θετικών κι αρνητικών σημείων, προσπάθεια μετασχηματισμού κάποιων προσεγγίσεων Συζήτηση πάνω στα ζητήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νηπιαγωγοί στην τάξη

μεγάλος αριθμός παιδιών στην τάξη σύνθεση ομάδας παιδιών Ζητήματα που έθεσαν οι νηπιαγωγοί στην έρευνα-δράση και συσχέτισή τους με δυσκολίες που αντιμετώπισαν ποικίλες συμπεριφορές πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά ηλικιακή ανομοιογένεια ενθάρρυνση συνεσταλμένων παιδιών όρια κανόνες επιβολή πειθαρχίας έλεγχος της τάξης τάση για καθοδήγηση & έλεγχο ολοκλήρωση δραστηριοτήτων διεκπεραίωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων διαχείριση και κατανομή χρόνου (διάλογος – δράσεις παιδιών) ως υπάρχον ζήτημα ως γενικό δεδομένο ως προς τον τρόπο διαχείρισης της ομάδας & συντονισμού των ομάδων μεγάλος αριθμός παιδιών στην τάξη διαχείριση χρόνου σύνθεση ομάδας παιδιών διατήρηση ευταξίας

Υποστήριξη των νηπιαγωγών για τροποποίηση των πεποιθήσεων και πρακτικών τους στο Ε.Π. ΙΙ Υποστήριξη στην σταδιακή προσπάθεια κάθε νηπιαγωγού με έμφαση σε αυτά που πιστεύει ότι μπορεί και αξίζει να προσπαθήσει Παρότρυνση για εμπιστοσύνη στις δυνατότητες των παιδιών, ακρόαση των παιδιών και διαπραγμάτευση των επιθυμιών τους για ελευθερία με παραδείγματα ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΝΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΤΙΣ ΓΝΩΜΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ - ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ Συλλογή πληροφοριών από τα παιδιά με συνεντεύξεις, ζωγραφιές, διάλογο, παρατήρηση.

Ερευνητικός ρόλος νηπιαγωγών Ερωτήσεις για συνέντευξη των νηπιαγωγών από τα παιδιά Τι σου αρέσει να κάνεις στο σχολείο; Γιατί; Τι άλλο θα σου άρεσε να κάνεις αλλά δεν το κάνεις; Παίζεις με όποιο παιχνίδι θέλεις; Παίζεις με όποιο παιδί θέλεις; Γιατί;   Ποιος νομίζεις ότι παίρνει αποφάσεις στη τάξη μας; Γιατί; Εσύ (θέλεις να) λες τη γνώμη σου γι’ αυτό που γίνεται στην τάξη μας; Μπορείς να μου πεις ένα παράδειγμα; Τα άλλα παιδιά νομίζεις ότι λένε τη γνώμη τους; Γιατί το λες αυτό; Μπορείς να μου πεις ένα παράδειγμα; Εσύ με τα παιδιά της τάξης σου παίρνετε αποφάσεις για κάποια πράγματα; Για ποια;

Ερωτήσεις αναστοχασμού για την αξιοποίηση των ερευνητικών δεδομένων που συνέλεξαν οι νηπιαγωγοί Από τις συνεντεύξεις παιδιών Ρωτώντας τα παιδιά τι ήταν αυτό που κατάλαβες και που δεν ήξερες; Συγκρίνοντας αυτά που σου είπαν τα παιδιά τι είναι αυτό που σε βοηθά και σε οδηγεί στην επόμενη δράση σου; Αν κάποια παιδιά δεν απάντησαν γιατί νομίζεις ότι συνέβη αυτό; Πως σκέφτεσαι να πάρεις περισσότερες πληροφορίες από τα παιδιά που δεν απάντησαν;

Ερωτήσεις αναστοχασμού για την αξιοποίηση των ερευνητικών δεδομένων που συνέλεξαν οι νηπιαγωγοί Από τις ζωγραφιές παιδιών Τι εντόπισες να αρέσει στα παιδιά; Τι θέλουν να κάνουν για να περνάνε καλά; Σχετικά μ’ αυτά που αρέσουν στα παιδιά να κάνουν α) ποιες δικές σου πρακτικές πιστεύεις ότι θα κρατήσεις και β) ποιες καινούριες μπορείς να σκεφτείς; Από αυτά που ζωγράφισαν ότι δεν τους αρέσουν τι εντόπισες; Τελικά τι είναι αυτό που τους δυσαρεστεί και γιατί; Πρότειναν κάτι τα παιδιά σχετικά με αυτά που δεν τους αρέσουν; Τι είναι αυτό; Αυτά που δεν τους αρέσουν πιστεύεις ότι έχουν σχέση με τις δικές σου πρακτικές; Γιατί; Πιστεύεις ότι πρέπει να αλλάξεις ή να βελτιώσεις κάτι σχετικά με αυτά που δεν αρέσουν στα παιδιά; Τι είναι αυτό; Τα παιδιά που δεν απάντησαν στις συνεντεύξεις ανταποκρίθηκαν στη ζωγραφική; Τι κατάλαβες από τις ζωγραφιές τους που δεν μπόρεσες να το πληροφορηθείς από τη συνέντευξη;

Ερευνητικά δεδομένων από τις συνεντεύξεις των νηπιαγωγών με τα παιδιά Ερευνητικά δεδομένων από τις συνεντεύξεις των νηπιαγωγών με τα παιδιά Προτάσεις αξιοποίησης των νηπιαγωγών Ως προς το είδος των παιχνιδιών και των δραστηριοτήτων: «τα παιδιά θέλουν περισσότερη ενασχόληση με τα μουσικά όργανα, είναι κάτι που τους λείπει», «δεν θέλουν να κάνουν συνέχεια εργασίες», «θέλουν να έχουν κι άλλα παιχνίδια», «να κάνουν πιο ωραίες εργασίες», «θέλουν να παίζουν ποδόσφαιρο στην αυλή», «δεν τους αρέσουν κάποια επιτραπέζια παιχνίδια, τα θεωρούν δύσκολα» Ως προς το χρόνο των δραστηριοτήτων: «κάποια παιδιά θέλουν περισσότερο χρόνο για παιχνίδι», «δεν θέλουν να κάθονται πολύ ώρα στην παρεούλα», «θέλουν περισσότερο χρόνο έξω στην αυλή», «στο σπίτι [παίζουν όση ώρα θέλουν ενώ στο σχολείο η κυρία δεν τ’ αφήνει» Ως προς τις σχέσεις τους με τα άλλα παιδιά και τη νηπιαγωγό: «να παίζουν χωρίς να τους ενοχλούν τα άλλα παιδιά, ούτε η νηπιαγωγός», «να τα δέχονται τα άλλα παιδιά και να μην τα διώχνουν από το παιχνίδι», «να μην μαλώνουν μεταξύ τους», «να είναι πιο αγαπημένα τα αγόρια με τα κορίτσια», «ότι αποφασίζουν όλο τα ίδια παιδιά για όλα» Ως προς τη διαμόρφωση του χώρου και του προγράμματος: «να τρώνε πιο νωρίς το πρωί», «να τρώνε κάποιες φορές στην αυλή, να κάνουν πικ-νικ», «να αλλάξουν κάποιες γωνιές» «Να αλλάξουμε μαζί με τα παιδιά όσα δεν τους ικανοποιούν, στα πλαίσια του εφικτού» «Να περιορίσουμε τον χρόνο στην παρεούλα» «Να διαμορφώνουμε το ημερήσιο πρόγραμμα μαζί με τα παιδιά» «Να αναδιαμορφώσουμε τις γωνιές και να συντάξουμε μαζί με τα παιδιά κανόνες» «Να δίνουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να επιλέγουν το περιεχόμενο των εργασιών τους» «Να εντάξουμε περισσότερο το οργανωμένο παιχνίδι» «Να συζητήσουμε με τα παιδιά και να ανταλλάξουμε απόψεις για τη συμπεριφορά κάποιων παιδιών στην τάξη» «Να σκεφτούμε πως μπορούμε να πάρουμε καινούρια παιχνίδια για την τάξη μας» «Να δείξουμε ευελιξία ως προς τις ρουτίνες που συνηθίζουμε να τηρούμε στην τάξη» «Να παίζουμε περισσότερο με τα παιδιά» «Να οργανώσουμε παιχνίδια για τη σύσφιξη σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων»

από τις ζωγραφιές των παιδιών Προτάσεις αξιοποίησης Ερευνητικά δεδομένων από τις ζωγραφιές των παιδιών Προτάσεις αξιοποίησης των νηπιαγωγών Ως προς τη διαμόρφωση του χώρου: «δεν τους αρέσουν κάποιες γωνιές της τάξης γιατί είναι πολύ αγορίστικες ή κοριτσίστικες», «δεν τους αρέσει η γωνιά της παρεούλας, δεν θέλουν εκεί καρεκλάκια και παγκάκια αλλά χρωματιστά μαξιλάρια», «δεν τους αρέσει η αυλή, δεν έχουν με τι να παίξουν εκεί» Ως προς τα υλικά: «δεν τους αρέσουν τα βιβλία που έχουμε στην βιβλιοθήκη, είναι παλιά, θέλουν να τ’ αλλάξουμε», «θέλουν παιχνίδια για την αυλή (π.χ. μπάλες, κουβαδάκια, αμμοδόχο)» Ως προς το είδος των παιχνιδιών και των δραστηριοτήτων: «τους αρέσει να παίζουν στο κουκλόσπιτο και στο καβαλέτο», «θέλουν περισσότερο χορό και περισσότερο παιχνίδι στον Η/Υ» Ως προς τη συμπεριφορά άλλων παιδιών: «δεν τους αρέσει η φασαρία που κάνουν κάποια παιδιά, τους ενοχλεί και θέλουν να σταματήσει να γίνεται αυτό» «Να πάρουν αποφάσεις τα παιδιά για τη διαμόρφωση του χώρου σε κάποιες γωνιές της τάξης» «Να διαμορφώσουμε την αυλή ώστε να παίζουν καλύτερα τα παιδιά εκεί» «Να φέρουν τα παιδιά παιχνίδια για την αυλή» «Να κάνουμε μια εκδήλωση για να μαζέψουμε λεφτά και να αγοράσουμε καινούρια βιβλία» «Να εντάξουμε τον υπολογιστή στις δραστηριότητες της κάθε μέρας» «Να αποφασίσουμε πως μπορούμε να παίζουμε όλοι στις αγαπημένες μας γωνιές» «Να μάθουμε κάποιο χορό και να κάνουμε διαγωνισμό»

Τα ζητήματα που αναδείχτηκαν από τα παιδιά Ο τρόπος ενεργοποίησης της συμμετοχής των παιδιών Επιθυμία παιδιών αλλά και γονιών ήταν να διαμορφωθεί η αυλή του σχολείου ώστε να έχουν περισσότερες ευκαιρίες για παιχνίδι. Η νηπιαγωγός αποφάσισε να ξεκινήσει ένα project: εμβάθυνε στον τρόπο σκέψης των παιδιών, κατέγραψαν τις ιδέες και τις προτάσεις τους, δημιούργησαν ένα ιστόγραμμα, συμμετείχαν ενεργά οι γονείς. Τα παιδιά παρατήρησαν την αυλή, έβγαλαν φωτογραφίες, έκαναν συγκεκριμένες προτάσεις, τεκμηρίωσαν τις απόψεις τους, συζήτησαν με τους γονείς τους κτλ. Τα παιδιά έπρεπε να εγκαταλείψουν το κτίριο του νηπιαγωγείου και φιλοξενούνται στον παιδικό σταθμό. Το παράπονο και η επιθυμία τους να γυρίσουν στο δικό τους σχολείο ήταν έντονα. Για ποιο λόγο φύγαμε από το σχολείο μας(;) Τι συνέβη(;) Υπάρχει τρόπος να γυρίσουμε στο παλιό μας νηπιαγωγείο(;) Ποιος(;) Τι μπορεί / τι πρέπει να γίνει(;) Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για αυτό(;) Η νηπιαγωγός παρατήρησε ότι τα παιδιά σπάνια παίζουν στη γωνιά του μαραγκού. Αυτό όμως κανένα παιδί δεν το επισήμανε ούτε στη συνέντευξη, ούτε στη ζωγραφική! Η νηπιαγωγός αποφασίζει να ρωτήσει τα παιδιά για τη συγκεκριμένη γωνιά, για το γεγονός ότι δεν την προτιμούν πια κι ότι κανένα παιδί δεν αναφέρθηκε σ’ αυτή. Τα παιδιά ισχυρίστηκαν δεν θέλουν να παίζουν πια εκεί για διάφορους λόγους και αποφάσισαν να μετατρέψουν τη γωνιά σε κάτι άλλο.

Αναθεώρηση των απόψεων των νηπιαγωγών Άλλαξε ο τρόπος που αντιμετώπισαν τα παιδιά όχι πια σαν παθητικούς αποδέκτες αλλά σαν ενεργά άτομα που έχουν άποψη και μπορούν να συναποφασίζουν Εστίασαν περισσότερο στην ενεργητική ακρόαση και τις φωνές των παιδιών Διαφοροποιήθηκε ο τρόπος που εμπλέκουν ενεργά πια τα παιδιά σε διάφορες φάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας Αντιμετωπίζουν διαφορετικά την επαγγελματική τους ανάπτυξη και μάθηση μέσα από το ρόλο τους ως ερευνήτριες. Πίστεψαν ότι οι αλλαγές μπορούν να προκύψουν και μέσα από την αυτοκριτική και την αλλαγή στο τρόπο σκέψης τους «δεν περίμενα ότι τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν τις ανάγκες και τις απόψεις τους και να σκεφτούν για θέματα που τα αφορούν». «όταν δίνεις χρόνο και λόγο στα παιδιά ανακαλύπτεις ότι ξέρουν πολλά», «τελικά δεν γνώριζα τα παιδιά τόσο καλά όσο νόμιζα», «τα παιδιά έχουν άποψη ειδικά σε θέματα που τα αφορούν». «τελικά μπορείς να βασιστείς στις προτάσεις των παιδιών», «τα παιδιά το εκτιμούν όταν τους αναθέτεις να αναλάβουν κάτι». «είναι πολύ σημαντικό να είσαι κοντά στα παιδιά, να μαθαίνεις γι αυτά και να προσπαθείς να τα καταλάβεις», «οι νηπιαγωγοί πρέπει να συλλέγουμε συχνότερα δεδομένα από τα παιδιά».

Εμπόδια – προβληματισμοί – προτάσεις (α) Εμπόδια – προβληματισμοί – προτάσεις (α) Χρονοβόρα ερευνητική διαδικασία & δυσκολίες στην εφαρμογή λόγω διπλού ρόλου [υπομονή, επιμονή, μικρά βήματα, μελέτη, αναζήτηση κατάλληλης μεθόδου, βοήθεια]. Δυσκολία στον τρόπο προσέγγισης κάποιων παιδιών [εναλλακτικές προσεγγίσεις, διάθεση χρόνου]. Προσπάθεια επιβολής απόψεων από τα πιο ενεργά παιδιά [ανταλλαγή απόψεων σε δυάδες, καταγραφή όλων των απόψεων, ψηφοφορία]. Διατήρηση λύσης και επαναφορά του προβλήματος [συνεχής παρατήρηση και διάλογος]. «Ανεξέλεγκτη» κάποιες φορές δράση των παιδιών: το μοίρασμα της εξουσίας κάποια παιδιά το ερμήνευσαν ως «πλήρη» ελευθερία να αποφασίζουν και να απαιτούν [σταθερότητα, συνεχής διάλογος].

Εμπόδια – προβληματισμοί – προτάσεις (β) Εμπόδια – προβληματισμοί – προτάσεις (β) Μείωση ενδιαφέροντος των παιδιών [αναστοχασμός, σεβασμός στην αλλαγή επιθυμιών των παιδιών, διάλογος για νέα προσέγγιση του θέματος]. Προσπάθεια επιβολής απόψεων από τα πιο ενεργά παιδιά [ανταλλαγή απόψεων σε δυάδες, καταγραφή όλων των απόψεων, ψηφοφορία]. Πολύς χρόνος για να ακουστούν όλα τα παιδιά και να κάνουν επιλογές [ομαδοσυνεργατική προσέγγιση]. Απορία για δυνατότητα παρόμοιας εφαρμογής σε άλλα θέματα [προσπάθεια παρόμοιων προσεγγίσεων, υποστήριξη σε άλλα πεδία, μελέτη κατάλληλων πρακτικών]. Αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών όταν οι προσπάθειες για την ενίσχυση της συμμετοχής ήταν αποσπασματικές και έρχονταν σε αντίθεση με άλλες δράσεις που απαιτούσαν μεγάλη πειθαρχία [ετοιμότητα για αλλαγές, σταθερότητα, μικρά βήματα, εξελικτική πορεία]. Δυσκολία στη διατήρηση ανοιχτών προσεγγίσεων από τις νηπιαγωγούς και επαναφορά σε παραδοσιακές προσεγγίσεις λόγω βαθιά εδραιωμένων πρακτικών

Ευχαριστω για την προσοχη σασ Dr. Αλεξιου βασιλικη