Διαταραχή ελλειματικής προσοχής-Υπερκινητικότητας Διδάσκουσα: Λήδα Αναγνωστάκη

ΔΕΠ-Υ Έχει καταλήξει να είναι η πιο συχνή διάγνωση της παιδικής ηλικίας. Κατά DSM-V και ICD-11 η διάγνωση δίνεται όταν υπάρχουν συμπτώματα ελλειματικής προσοχής ή/και υπερκινητικότητας/παρορμητικότητας Στις προηγούμενες εκδόσεις των διαγνωστικών εγχειριδίων ήταν υποχρεωτικό να συνυπάρχουν και τα δύο

Διάγνωση ΔΕΠ-Υ Θεωρείται νευροαναπτυξιακή διαταραχή Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι, με κριτήριο ποιά συμπεριφορά είναι προεξάρχουσα (:η ελλειματική προσοχή, η υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα, και οι δύο...) Η διάγνωση δεν βασίζεται σε μία και μοναδική συμπεριφορά Πρωτογενή (βασικά συμπτώματα) που οδηγούν στη διάγνωση, και δευτερογενή συμπτώματα

Διάγνωση ΔΕΠ-Υ Η διαταραχή εμφανίζεται σε μικρή ηλικία («κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, συνήθως στην πρώτη παιδική έως τη μέση παιδική ηλικία» κατά ICD-11, πριν τα 6 έτη κατά ICD-10, πριν τα 12 έτη κατά DSM-V, πριν τα 7 έτη στο προηγούμενο DSM Δεν είναι μία παροδική αντίδραση (εμφανίζεται τουλάχιστον 6 μήνες) Υπάρχει σημαντική έκπτωση στις λειτουργίες του παιδιού σε τουλάχιστον 2 πλαίσια (πχ. σχολείο – σπίτι). Για αυτό το λόγο συχνά καλούνται οι εκπαιδευτικοί να συμπληρώσουν ερωτηματολόγιο για τη συμπεριφορά του μαθητή τους

Διάγνωση ΔΕΠ-Υ: σημαντικά ερωτήματα Η κινητικότητα/δραστηριότητα αποτελεί συνεχές και τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι στο ένα άκρο; Πόσο αναντίστοιχη είναι η συμπεριφορά με την ηλικία; (άλλαξαν τα όρια εμφάνισης στα διαγνωστικά κριτήρια) Ποιες άλλες ψυχικές δυσκολίες μπορεί να κρύβονται πίσω από την υπερδραστηριότητα των παιδιών (ιδίως των μικρών παιδιών;)

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 1) Αδυναμία συγκέντρωσης Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 1) Αδυναμία συγκέντρωσης Έξι από τα ακόλουθα συμπτώματα έχουν επιμείνει για τουλάχιστον 6 μήνες σε βαθμό ασυνεπή προς το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού: 1. αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας 2. δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε δουλειές ή δραστηριότητες παιχνιδιού 3. δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες 4. ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες 5. δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 1) Αδυναμία συγκέντρωσης (συν.) Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 1) Αδυναμία συγκέντρωσης (συν.) 6. φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος 7. αποφεύγει ή είναι απρόθυμος (χωρίς να οφείλεται σε εναντιωματική συμπεριφορά) να εμπλακεί σε δουλειές που απαιτούν συγκέντρωση (πχ. προετοιμασία μαθημάτων στο σπίτι) 8. χάνει απαραίτητα αντικείμενα για δραστηριότητες (πχ. μολύβια, τετράδια) 9. διασπάται η προσοχή του από εξωτερικά ερεθίσματα

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 2) Υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 2) Υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα Έξι από τα ακόλουθα συμπτώματα έχουν επιμείνει για τουλάχιστον 6 μήνες σε βαθμό ασυνεπή προς το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού: Υπερκινητικότητα/ Παρορμητικότητα 1.Κινεί νευρικά χέρια/πόδια κα στριφογυρίζει στη θέση 2.Σηκώνεται στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις που πρέπει να κάθεται 3. Τρέχει και σκαρφαλώνει με τρόπο υπερβολικό 4. Δυσκολεύεται να παίζει ήσυχα

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 2) Υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα (συν) Κριτήρια ΔΕΠ-Υ: 2) Υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα (συν) 5. Είναι διαρκώς σε κίνηση, σαν να έχει ένα ‘μοτεράκι’ (οι ενήλικες μπορεί να αναφέρουν ανησυχία) 6. Συχνά μιλά υπερβολικά 7. Απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η απάντηση 8. Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του 9. Διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του του άλλους (πχ. παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια)

Δευτερογενή συμπτώματα Τα δευτερογενή συμπτώματα δεν είναι επαρκή ή και αναγκαία για τη διάγνωση, αλλά συμβάλλουν στην επιβεβαίωσή της. Ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες/παραρμητική περιφρόνηση των κοινωνικών κανόνων (διακόπτουν, «χωρίς όρια», δυσκολία με συνομηλίκους) Απερισκεψία σε καταστάσεις που ενέχουν κινδύνους Χαμηλή αντοχή στη ματαίωση Χαμηλή αυτοεκτίμηση Χαμηλή σχολική επίδοση (επιπλέον 15% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχουν συγκεκριμένη μαθησιακή δυσκολία)

Επιδημιολογία 5% των παιδιών σχολικής ηλικίας και 2,5% των ενηλίκων (κατά DSM-V). Πολλά και διαφορετικά ευρήματα στις έρευνες για την επιδημιολογία: μεθοδολογικές διαφορές Σε ελληνική μελέτη της ψυχικής υγείας παιδιών 6-8 ετών οι γονείς του 52,8% των αγοριών και 55,65% των κοριτσιών παραπονέθηκαν ότι τα παιδιά τους είναι υπερκινητικά ! Αγόρια προς κορίτσια= 2:1.

Κλινική εικόνα Τα συμπτώματα διαφοροποιούνται με την ηλικία. Δύσκολο να γίνει διάγνωση πριν τα 5-6 χρόνια, γιατί οι τυπικές συμπεριφορές μικρότερων παιδιών μπορεί να μοιάζουν με συμπεριφορές ενός υπερκινητικού παιδιού. Επίσης στα μικρότερα παιδιά σπάνια ζητείται να κάνουν δραστηριότητες που απαιτούν εστίαση προσοχής (αν και κανονικά τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θα πρέπει να είναι ικανά να διαβάσουν μία ιστορία με ένα μεγάλο) Βρεφική ηλικία: δύσκολα μωρά, κλαίνε πολύ, προβλήματα ύπνου και φαγητού. Αυτά τα προβλήματα επηρεάζουν τη σχέση μητέρας-παιδιού.

Κλινική εικόνα Προσχολική ηλικία: Εξαιρετικά δραστήρια και κινητικά. Όμως άσκοπη κινητικότητα και δεν συγκεντρώνονται για πάνω από 3 λεπτά. Έλλειψη φόβου (προσοχή για ατυχήματα). Κρίσεις οργής όταν θυμώνουν. Απαιτητικά παιδιά –καθώς δεν μπορούν να παίξουν μόνα τους και δεν είναι δημοφιλή στα άλλα παιδιά. Προβλήματα όταν τους ζητείται να κάνουν μία οργανωμένη δραστηριότητα στο νηπιαγωγείο (κύκλος) Σχολική ηλικία: Εδώ συνήθως διαπιστώνονται τα προβλήματα. Δυσκολία να ακολουθήσει την τάξη (το μάθημα, χαμηλοί βαθμοί, και τους κανόνες πειθαρχίας). Διαρκής κίνηση. Θέματα με ομηλίκους.

Κλινική εικόνα Εφηβεία και ενήλικη ζωή: Αμβλύνονται τα εμφανή συμπτώματα υπερκινητικότητας- υποκειμενική αίσθηση ανησυχίας. Παρορμητικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κακή ακαδημαϊκή επίδοση, υποδεέστερες κοινωνικές δεξιότητες.

Αιτιολογία Είναι ευρέως αποδεκτό ότι ιδιοσυστατικές ανωμαλίες διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στη γένεση του ΔΕΠ-Υ, αλλά προς το παρόν τα συγκεκριμένα αίτια είναι άγνωστα. Γενετικοί παράγοντες. Κληρονομικότητα: ύπαρξη ΔΕΠ-Υ σε μέλη της ίδιας οικογένειας (μελέτες με διδύμους και υιοθετημένα παιδιά) Οργανικοί παράγοντες. –Χαμηλό βάρος γέννησης (κάτω από 1,500 gr), κάπνισμα και κατανάλωση αλκοόλ στην εγκυμοσύνη Περιβάλλον: Αν και δεν αποδίδεται εκεί το ΔΕΠ-Υ (διαφορική διάγνωση), χρειάζεται διερεύνηση του πλαισίου που ζει το παιδί και των ορίων που τίθενται.

Διαφορική διάγνωση Προσοχή να μη διαγιγνώσκονται ως ΔΕΠ-Υ περιπτώσεις παιδιών όπου υπάρχουν άλλα ψυχικής αιτιολογίας θέματα όπως πρώιμη συναισθηματική παραμέληση, ή άγχος. Ανάγκη για διαφοροδιάγνωση από την εναντιωματική διαταραχή (συχνή όμως συννοσυρότητα) Προσοχή σε κοινωνικές-πολιτισμικές συνθήκες και διαφορές

Θεραπεία Φαρμακοθεραπεία. Μεθυλφενιδάτη (Ritalin), αμφεταμίνες. Προσοχή: αποτελεί μέρος της παρέμβασης. Συνίσταται η διακοπή της χορήγησης μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ή και κατά τακτά χρονικά διαστήματα (πχ. διακοπές). Εκπαιδευτικός τομέας (συνεργασία με το σχολείο, ατομικά προγράμματα με αμοιβές, point system, time-out) Ατομικά προγράμματα που εφαρμόζουν οι γονείς Κοινωνικές δεξιότητες (εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων) Συναισθηματικός τομέας (ψυχοθεραπεία) Συμβουλευτική γονέων.