ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)

Εαυτός και Ταυτότητα Ποιες είναι οι κύριες θεωρίες του εαυτού; Πως ορίζεται η αυτεπίγνωση και η αυτογνωσία; Ποια κίνητρα επηρεάζουν την αναζήτηση της αυτογνωσίας; Πως παρουσιάζουμε τον εαυτό μας;

Ο Εαυτός και η Ταυτότητα σε Ιστορικό Πλαίσιο Ο εαυτός είναι ιστορικά μια σχετικά καινούρια ιδέα. Στη μεσαιωνική κοινωνία, οι ταυτότητες των ανθρώπων ήταν αυστηρά δομημένες σύμφωνα με την κοινωνική ιεραρχία. Επομένως, η ιδέα ενός σύνθετου ατομικού εαυτού ήταν δύσκολο να καλλιεργηθεί (Baumeister, 1987). Η εκκοσμίκευση, η βιομηχανοποίηση, ο διαφωτισμός και η ψυχανάλυση συνέβαλλαν στον προβληματισμό της έννοιας του εαυτού και της ταυτότητας.

Αυτεπίγνωση Τι είναι η αυτεπίγνωση; Σύμφωνα με τους Duval και Wicklund (1972), αυτεπίγνωση είναι μια κατάσταση κατά την οποία τα άτομα έχουν επίγνωση του εαυτού τους ως αντικειμένου, όπως θα είχαν επίγνωση ενός άλλου ατόμου.

Αυτεπίγνωση Οι Carver και Scheier (1981) διακρίνουν μεταξύ δυο τύπων εαυτού που μπορεί να έχει κάποιος αυτεπίγνωση: Ιδιωτικός: ιδιωτικές σκέψεις, συναισθήματα και στάσεις. Δημόσιος: πως μας βλέπουν οι άλλοι, η δημόσια εικόνα.

Σχήματα για τον Εαυτό Οι πληροφορίες για τους άλλους ανθρώπους αποθηκεύονται σε μορφή ενός σχήματος. Με έναν παρόμοιο τρόπο, αλλά πιο πολύπλοκο τρόπο αποθηκεύουμε πληροφορίες για τον εαυτό μας. Οι διαστάσεις του εαυτού που είναι σημαντικές για τους ανθρώπους αναπαριστώνται από ξεκάθαρα σχήματα.

Σχήματα για τον Εαυτό Ο Higgins (θεωρία αυτό-ακολουθίας), υποστηρίζει ότι υπάρχουν τρεις τύποι σχημάτων για τον εαυτό (1987). Πραγματικός: πως είμαστε τώρα. Ιδανικός: πως θα θέλαμε να είμαστε. Πρέπων: πως πιστεύουμε ότι πρέπει να είμαστε.

Σχήματα για τον Εαυτό Ο Higgins (1998) υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι έχουν δυο χωριστά αυτό-ρυθμιστικά συστήματα που αφορούν στην επιδίωξη διαφορετικών τύπων στόχων. Το σύστημα προώθησης: επίτευξη στόχων και φιλοδοξιών (τα ιδανικά του ατόμου). Το σύστημα αποτροπής: εκπλήρωση καθηκόντων και υποχρεώσεων (πρέπει).

Συμπεράσματα από τη Συμπεριφορά μας Σύμφωνα με τον Bem (1972) και τη θεωρία της αυτό- αντίληψης, αποκοτάμε γνώση για τον εαυτό μας μόνο μέσα από αυτό-αποδόσεις. Οι αυτό-αποδόσεις έχουν σημαντικές επιπτώσεις στα κίνητρα Η παροχή εξωτερικών αμοιβών μπορεί να μειώσει το κίνητρο και την απόλαυση.

Εργασία για την απόλαυση Σχήμα 5.1: Το Φαινόμενο της Υπέρ Δικαιολόγησης Ευκρίνεια εσωτερικού ενδιαφέροντος Οι αμοιβές υποδηλώνουν ικανότητα Οι αμοιβές εξαρτώνται από την καλή επίδοση Οι αμοιβές είναι ευκρινείς Οι αμοιβές δεν υποδηλώνουν ικανότητα Οι αμοιβές δεν εξαρτώνται από την καλή επίδοση Οι αμοιβές συνιστούν προσπάθειες ελέγχου Απόλαυση του έργου Αποτελεσματικότητα Προκλήσεις Καλύτερη επίδοση Εκτέλεση με κίνητρο από τον εαυτό Εσωτερική Εξωτερική Εργασία για την απόλαυση Εργασία για την αμοιβή Σκληρή δουλειά Μικρότερη απόλαυση Αποφυγή προκλήσεων Μικρότερη αποτελεσματικότητα Χειρότερη επίδοση

Κοινωνική Σύγκριση Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να έχουν εμπιστοσύνη στην εγκυρότητα των αντιλήψεών τους. Αναζητούν όμοιους άλλους για να επικυρώσουν τις αντιλήψεις και τις στάσεις τους (θεωρία κοινωνικής σύγκρισης). Στην περίπτωση της συμπεριφοράς αναζητούν ανθρώπους που αποδίδουν ελαφρώς χειρότερα από εκείνους.

Τύποι Εαυτού και Ταυτότητας Σύμφωνα με τους θεωρητικούς της κοινωνικής ταυτότητας (Tajfel & Turner, 1986) υπάρχουν δυο γενικές κατηγορίες ταυτότητας που ορίζουν διαφορετικούς τύπους εαυτών: Κοινωνική: ο εαυτός ορίζεται σε όρους συμμετοχής σε ομάδες. Προσωπική: ο εαυτός ορίζεται σε όρους προσωπικών σχέσεων και χαρακτηριστικών.

Τύποι Εαυτού και Ταυτότητας Σύμφωνα με τον Brewer (2001) υπάρχουν τέσσερις τύποι ταυτότητας: Ατομοκεντρικές κοινωνικές ταυτότητες Σχεσιακές κοινωνικές ταυτότητες Ομαδοκεντρικες κοινωνικές ταυτότητες Συλλογικές ταυτότητες

Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας Οι θεωρητικοί της κοινωνικής ταυτότητας υποστηρίζουν ότι υπάρχουν δυο κατηγορίες ταυτοτήτων που ορίζουν διαφορετικούς τύπους εαυτών. Η κοινωνική ταυτότητα συνδέεται με ομαδική και διομαδική συμπεριφορά. Η προσωπική ταυτότητα συνδέεται με θετικές και αρνητικές διαπροσωπικές σχέσεις.

Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας Όταν η κατηγοριοποίηση γίνεται ευκρινής η αντίληψη των ατόμων για τον εαυτό και τους άλλους αποπροσωποποιείται. Η αυτό-αντίληψη μετατρέπεται σε κοινωνική ταυτότητα και οι άνθρωποι σκέφτονται αισθάνονται και συμπεριφέρονται σε όρους του σχετικού προτύπου. Οι άνθρωποι πασχίζουν για τη συμμετοχή σε θετικές ομάδες.

Κίνητρα Εαυτού Όλοι οι άνθρωπο έχουν ισχυρό κίνητρο για αυτογνωσία. Οι άνθρωποι όμως δεν προσχωρούν σε αυτή την αναζήτηση με αμερόληπτο τρόπο. Έχουν προτιμήσεις για το είδος των πληροφοριών που επιθυμούν. Τρεις κατηγορίες κινήτρων επηρεάζουν την αναζήτηση για αυτογνωσία. Αυτό-αξιολόγηση: τι είδους άνθρωποι είμαστε Αυτό-επαλήθευση: επαλήθευση αυτού που ήδη γνωρίζουμε. Αυτό-εξύψωση: ανάπτυξη ευνοϊκής εικόνας του εαυτού.

Κίνητρα Εαυτού Αυτό-αξιολόγηση: μεγαλύτερος αυτό-στοχασμός σε περιφερειακές παρά σε κεντρικές πτυχές του εαυτού. Αυτό-επαλήθευση: μεγαλύτερος αυτό-στοχασμός σε κεντρικές παρά σε περιφερειακές πτυχές του εαυτού. Αυτό-εξύψωση: μεγαλύτερος αυτό-στοχασμός σε θετικές παρά σε αρνητικές πτυχές του εαυτού.

Απειλές Αυτό-αντίληψης Τρεις είναι οι κύριες πηγές απειλής για την αυτό-αντίληψη (αποτυχίες, ασυνέπειες και πηγές άγχους). Τα άτομα ανταπεξέρχονται μέσω: Απόδρασης: σωματική απομάκρυνση από καταστάσεις απειλής. Υποβάθμισης: επανεκτίμηση της πτυχής του εαυτού που έχει απειληθεί. Επίθεσης: αμφισβήτηση της απειλής.

Ατομικές Διαφορές Υπάρχουν δυο βασικές υποκείμενες διαφορές που συνδέονται με το χαρακτηριστικό της αυτοεκτίμησης (Campbell, 1990): Σύγχυση αυτοαντίληψης: άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση έχουν ένα πιο πλήρες και σταθερό απόθεμα αυτογνωσίας. Κατεύθυνση κινήτρων: άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση έχουν μια κατεύθυνση αυτό-εξύψωσης και επιζητούν την επιτυχία.

Σχήμα 5.2: Υψηλή και Χαμηλή Αυτοεκτίμηση Υψηλή αυτοεκτίμηση Ανθεκτικοί στην αποτυχία Συναισθηματικά σταθεροί Λιγότερο ευέλικτοι Επηρεάζονται δυσκολότερα Έλλειψη σύγκρουση μεταξύ επιθυμίας και επιτυχίας Αντιδρούν θετικά σε μια ευτυχισμένη ζωή Πλήρης αυτοαντίληψη Κίνητρο αυτό-εξύψωσης Χαμηλή αυτοεκτίμηση Ευάλωτοι στην επίδραση γεγονότων Μεταστροφές στη διάθεση και στα συναισθήματα Ευέλικτοι και εύκαμπτοι Πείθονται και επηρεάζονται εύκολα Θέλουν επιτυχία και αποδοχή Αντιδρούν αρνητικά σε μια ευτυχισμένη ζωή Αποσπασματική αυτοαντίληψη Κίνητρο αυτοπροστασίας

Αναζήτηση Αυτοεκτίμησης Γιατί οι άνθρωποι επιζητούν την αυτοεκτίμηση; Για να ξεπεράσουν τον φόβο του θανάτου. Οι Greenberg, Pyszczynski και Solomon (1986) ισχυρίζονται ότι η γνώση του αναπόφευκτου του θανάτου είναι η πιο θεμελιώδης απειλή που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι. Η αυτοεκτίμηση είναι μέρος της άμυνας σε αυτήν την απειλή.

Αυτό-παρουσίαση Ο Goffman (1959) παρομοιάζει τη διαδικασία της διαχείρισης εντυπώσεων με το θέατρο. Οι άνθρωποι παίζουν διαφορετικούς ρόλους για διαφορετικά ακροατήρια. Υπάρχουν δυο κατηγορίες κινήτρων για την αυτό- παρουσίαση: η στρατηγική και η εκφραστική

Στρατηγική Αυτό-παρουσίαση Οι Jones and Pittman (1982) εντόπισαν πέντε στρατηγικά κίνητρα: Αυτό-προώθηση: προσπάθεια να πείσεις τους άλλους ότι είσαι ικανός. Κολακεία: προσπάθεια να γίνεις αρεστός στους άλλους. Εκφοβισμός: προσπάθεια να κάνεις τους άλλους να πιστέψουν ότι είσαι επικίνδυνος. Ικεσία: προσπάθεια να κάνεις τους άλλους να σε λυπηθούν.

Εκφραστική Αυτό-παρουσίαση Τα εκφραστικά κίνητρα για την αυτό-παρουσίαση αφορούν την προσπάθεια των ανθρώπων να δείξουν την αυτοαντίληψη τους μέσα από τις πράξεις τους, η εστίαση είναι στον εαυτό και όχι στους άλλους (Schlenker, 1980). Μια συγκεκριμένη ταυτότητα είναι άχρηστη αν δεν αναγνωρίζεται ή επικυρώνεται από τους άλλους.

ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)