ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ

Μαρια Γιουνη Καθηγητρια Τομεασ Ιδιωτικου Δικαιου 2ος οροφοσ Νομικήσ mayouni@law.duth.gr

Τι εξετάζει η Ιστορία Δικαίου; Ειδικότερα, η Ιστορία του Ελληνικού Δικαίου: Είναι η διαχρονική εξέταση δικαιικών θεσμών που ίσχυσαν στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο Από την αρχαιότητα (πρώτες γραπτές μαρτυρίες) μέχρι τη νεότερη εποχή Κάθε νομοθέτημα που παύει να ισχύει ανήκει στην ιστορία του δικαίου

Χρονικά όρια Ιστορίας Ελληνικού Δικαίου Από πότε αρχίζει (Terminus post quem): από τότε που σώζονται γραπτές μαρτυρίες 8ος αιώνας π.Χ. Πότε τελειώνει (Terminus ante quem): ουσιαστικά, μέχρι τον τελευταίο νόμο που έπαψε να ισχύει Σχηματικό όριο: μέχρι την θέση σε ισχύ του Αστικού Κώδικα (1946)

Η Μεγάλη Επιγραφή («Κώδικας») της Γόρτυνας Εκτεταμένο νομοθέτημα του 450 π.Χ., εκτεινόμενο σε 12 πέτρινες στήλες

Εύρος της ιστορίας του ελληνικού δικαίου Χρονικά: Καλύπτει χρονική περίοδο σχεδόν τριών χιλιετηρίδων Χωρικά: Καλύπτει τεράστια έκταση, λόγω της μεγάλης εξάπλωσης των ελληνικών πληθυσμών σε πολλές ιστορικές περιόδους Ως προς το αντικείμενο: Όλα τα γνωστικά πεδία του δικαίου (ιδιωτικό, δημόσιο, διεθνές)

Υπάρχει συνέχεια στην εξέλιξη του Ελληνικού Δικαίου; Το δίκαιο στον ελλαδικό χώρο δεν εξελίχθηκε σε απομόνωση Για μεγάλες περιόδους βρέθηκε σε συνάρτηση με άλλα δίκαια (Ρωμαϊκό, Οθωμανικό) Βίαιη επιβολή ξένου δικαιικού συστήματος λόγω κατάκτησης ελληνικών περιοχών Επιρροή του ενός συστήματος στο άλλο με την υιοθέτηση θεσμών Το σημαντικότερο από τα δίκαια με τα οποία βρέθηκε σε συνύπαρξη είναι το Ρωμαϊκό Δίκαιο

Σχέση του ελληνικού με το ρωμαϊκό δίκαιο Το ρωμαϊκό δημόσιο δίκαιο επιβλήθηκε στις ελληνικές περιοχές με τη ρωμαϊκή κατάκτηση (146 π.Χ.) Το ρωμαϊκό ιδιωτικό δίκαιο επιβλήθηκε με το διάταγμα του Καρακάλλα (το 212 μ.Χ.) Επιβίωση ελληνικών εθίμων Επίδραση ελληνικών θεσμών στο ρωμαϊκό δίκαιο Το ρωμαϊκό δίκαιο εξακολούθησε να εφαρμόζεται σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου

Χρονικο πλαισιο ιστοριασ ελληνικου δικαιου Όχι απλή η χρονική οριοθέτηση, τόσο ως προς την αρχή όσο και ως προς το τέλος. Έχουμε πληροφορίες από τις πινακίδες των μυκηναϊκών χρόνων, έως και τις διατάξεις των άρθρων 1403-1437 ΑΚ που ρύθμιζαν την προίκα έως το 1983.

Α) Πριν από την εμφάνιση του αλφαβήτου Μινωικοί χρόνοι (2000-1450 π.Χ.) Μυκηναϊκοί χρόνοι (1600-1200 π.Χ.) Άγραφο δίκαιο Εθιμικοί κανόνες - Θέμιστες «Σκοτεινοί» χρόνοι (1200 - 8ος αι.) Εξαφάνιση μυκηναϊκού πολιτισμού Εξαφάνιση γραφής Μετακινήσεις πληθυσμών

Β) Μετά την εμφάνιση του αλφαβήτου Περίοδος αρχαιοελληνικών δικαίων (8ος αι. – 146 π.Χ.) Περίοδος ρωμαιοκρατίας (146 π.Χ. – 330 μ.Χ) Βυζαντινή περίοδος (330 – 1453) Μεταβυζαντινή περίοδος (1453 – 1821) Νεότερη περίοδος (δίκαιο του νεοελληνικού κράτους (1821 ->)

Προσοχή! Η χρονολόγηση είναι σχηματική Οι χρονολογίες είναι ενδεικτικές Τα χρονικά όρια μπορεί να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή

Περίοδος Αρχαιοελληνικών Δικαίων (8ος αι. π.Χ. – 2ος αι. π.Χ.) Αρχαϊκοί χρόνοι (8ος – 6ος αι) Κλασικοί χρόνοι (5ος – 4ος αι.) Ελληνιστικοί χρόνοι (301 – 146)

Αρχαϊκοί χρόνοι (8ος – 6ος αι. π.Χ.) Δημιουργία πόλεων (πόλη-κράτος) Δημιουργία στρατού οπλιτών Χρήση φοινικικού αλφαβήτου Κοπή νομίσματος Πρώτες γραπτές νομοθεσίες

Πηγές γνώσης του δικαίου των αρχαϊκών χρόνων Άμεσες πηγές: Επιγραφικά κείμενα Περιέχουν νόμους που χαράχθηκαν σε μάρμαρο, πέτρα, χαλκό και αναρτήθηκαν σε δημόσιους χώρους Έμμεσες πηγές: Γραμματειακές Ομηρικά έπη - Ησίοδος Λυρικοί ποιητές Ιστορικοί Κώδικας Γόρτυνας, Ησίοδος, Αλκαίος

Κλασικοί χρόνοι (5ος - 4ος αιώνας π.Χ.) Οργάνωση πόλεων Εξέλιξη γραπτής νομοθεσίας Εξέλιξη πολιτευμάτων Κλασικός πολιτισμός

Πηγές γνώσης του δικαίου των κλασικών χρόνων Γραμματειακές: Ιστορικοί Φιλόσοφοι Ρήτορες Επιγραφικές: Ψηφίσματα της βουλής και του δήμου Νόμοι Ιδιωτικές πράξεις (συμβάσεις κάθε είδους, απελευθερώσεις δούλων, επιτύμβιες επιγραφές, αφιερώσεις)

Ελληνιστικοί χρόνοι (301–146 π.Χ.) Διάδοχοι του Αλεξάνδρου: Ελληνιστικές μοναρχίες Οι πόλεις δεν εξαφανίζονται αλλά παρακμάζουν Μεταβολές στον χώρο του δημοσίου δικαίου: από την οργάνωση σε πόλεις, στην οργάνωση αυτοκρατοριών Σχέσεις ιδιωτικού δικαίου: προσεγγίσεις εννόμων τάξεων «Ελληνιστική κοινή» και στο δίκαιο (ομοιογένεια των δικαίων)

Πηγές γνώσης του ελληνιστικού δικαίου Άμεσες πηγές Επιγραφές Πάπυροι (Αίγυπτος) Ιδιωτικές συμβάσεις Διοικητικά έγγραφα Δικαστικά έγγραφα Έμμεσες πηγές Ιστορικοί

Περίοδος ρωμαιοκρατίας στην Ελλάδα (146 π.Χ.- 330 μ.Χ.) Περίοδος ρωμαιοκρατίας στην Ελλάδα (146 π.Χ.- 330 μ.Χ.) Σταδιακή κατάκτηση των ελληνικών περιοχών από τους Ρωμαίους 168 π.Χ. κατάκτηση της Μακεδονίας 146 π.Χ. κατάκτηση της νότιας Ελλάδας (επαρχία Αχαΐας) 31 π.Χ. κατάκτηση της Αιγύπτου

Περίοδος βυζαντινού κράτους (330 -1453) Περίοδος βυζαντινού κράτους (330 -1453) Πρωτοβυζαντινή περίοδος (4ος – 7ος αι.) Μεσοβυζαντινή περίοδος (8ος -12ος αι.) Υστεροβυζαντινή περίοδος (1204-1453)

Μεταβυζαντινή περίοδος (1453-1821) Χώρος: Αφορά όλες τις ελληνικές περιοχές που περιήλθαν σε διάφορους ξένους κατακτητές (Οθωμανούς, Ενετούς, Φράγκους) Χρόνος: Διαφέρει για την κάθε περιοχή Από τον χρόνο απόσπασης από τη βυζαντινή κυριαρχία Έως τον χρόνο απελευθέρωσης ή ενσωμάτωσης στο ελληνικό κράτος

Νεότεροι χρόνοι (1821-> ) Για το ελληνικό κράτος: 1821 Για κάθε περιοχή: από τη λήξη της μεταβυζαντινής περιόδου Ιόνιος Πολιτεία 1841 Σάμος 1897, Κρήτη 1903, Θεσσαλονίκη 1912, Ιωάννινα 1913, Θράκη 1920