Κατερίνα Αργυροπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Φ.Π.Ψ., ΕΚΠΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κατερίνα Αργυροπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Φ.Π.Ψ., ΕΚΠΑ

Στο σύγχρονο εκπαιδευτικό περιβάλλον (1) Οι μαθητές/νέοι ανησυχούν για τις σπουδές και την ένταξή τους στην αγορά εργασίας, καθώς οι εργασιακές συνθήκες τροποποιούνται. Τα πτυχία αποσυνδέονται από την αγορά εργασίας, δεν υπάρχουν επαγγέλματα που υπόσχονται σταθερές θέσεις απασχόλησης στο μέλλον Απομακρυνόμαστε πλέον, από μια γραμμική σταδιοδρομία όπου το άτομο ξεκινάει σε ένα επάγγελμα και συνεχίζει στο ίδιο. Οι αξίες ζωής ή οι επαγγελματικές αξίες των νέων μπορεί να αλλάξουν, ανάλογα με τα σημαντικά γεγονότα που του συμβαίνουν Η δομή της σύγχρονης εργασίας οδηγεί στην ανάγκη εκμάθησης δεξιοτήτων διερεύνησης και σχεδιασμού σταδιοδρομίας στο σχολείο/στην εκπαίδευση, όχι μόνο ακαδημαϊκοί τίτλοι και τεχνική γνώση

Στο σύγχρονο εκπαιδευτικό περιβάλλον (2) Οι μαθητές/νέοι βιώνουν την «Κοινωνία Του Ρίσκου» (αβεβαιότητα, προσωρινότητα, απουσία σημείων αναφοράς) Αναποφάσιστος = Ανοικτόμυαλος «πάρε το δρόμο που δεν έχει ποτέ περπατηθεί» (Gellat, 2008) Μέσα σε μία τόσο ρευστή κοινωνία, η μόνη η βεβαιότητα βρίσκεται μέσα στον ίδιο μας τον εαυτό, χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη για τις αποφάσεις μας (Savickas et al., 2009) Οι γονείς ανησυχούν για το μέλλον των παιδιών τους και ερευνούν ποιοι φορείς παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών κατάρτισης προσφέρουν στους νέους την εκπαίδευση και την κατάρτιση που χρειάζονται για να είναι ανταγωνιστικοί στο μέλλον; Η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται πλέον από πολιτισμική πολυμορφία, καθώς ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού προέρχεται από άλλες χώρες, η οποία διαμορφώνει ένα νέο σχολικό περιβάλλον, με διαφοροποιημένες μαθησιακές ανάγκες και δυνατότητες (Αργυροπούλου & Τερζάκη, 2012) Αρμονική κοινωνική ένταξη και συμβίωση, κάθε άτομο χρειάζεται να µάθει να συµβιώνει µε τους άλλους, σεβόμενο τον πολιτισµό και τη γλώσσα τους και να διευρύνει τις ικανότητές του με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποκτήσει μια νέα οπτική για την πραγματικότητα

Ερωτήματα Ενώ………… «Σε ποιο επάγγελμα να κατευθυνθώ που να ταιριάζει με τα προσωπικά χαρακτηριστικά μου;» «Σε ποιο επάγγελμα να κατευθυνθώ ώστε να βρω εργασία;» Τώρα ……………….. «Πώς θα σχεδιάσω τη σταδιοδρομία μου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προκειμένου να ανταποκριθώ σε ποικίλες, ευμετάβλητες και απρόβλεπτες εκπαιδευτικές και επαγγελματικές κατευθύνσεις;» (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Αργυροπούλου & Δρόσος, 2010)

Απαντήσεις (1) Δεν είναι δυνατό να προβλέψουμε, βέβαια, πώς θα είναι η μελλοντική αγορά εργασίας Οι οικονομικές, πολιτικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές και άλλες συνθήκες που μπορεί να την επηρεάσουν δεν είναι σταθερές, προβλέψιμες και, δεν μπορούμε να έχουμε μια ακριβή εικόνα Oι διάφορες μελέτες δείχνουν τάσεις που ήδη διαμορφώνονται για τα επαγγέλματα και τις δεξιότητες, για τα επόμενα χρόνια (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 2016) Η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση νέων επαγγελμάτων και στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας Τα άτομα στο εκπαιδευτικό περιβάλλον καλούνται να βασιστούν στις δικές τους ικανότητες (ποιος είμαι/τι γνωρίζω/τι μπορώ να κάνω), να αναλάβουν μεγαλύτερη προσωπική ευθύνη και να αναπτύξουν ηθελημένες ενέργειες προκειμένου να επιτεύξουν προσωπικούς επαγγελματικούς στόχους

Απαντήσεις (2) Ανάληψη μεγαλύτερης προσωπικής ευθύνης για την απόκτηση και την διαρκή ανανέωση των δεξιοτήτων σχεδιασμού σταδιοδρομίας και των μεταδεξιοτήτων (δεξιότητες και χαρακτηριστικά πρωταρχικής σημασίας για το μέλλον) Διαρκή επαφή με τις εξελίξεις της αγοράς εργασίας, με εμπειρίες δια βίου μάθησης και ανοιχτοί σε νέες μεθόδους μάθησης και αξιοποίηση αυτών (π.χ. αυτομάθηση, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, νέα μοντέλα μάθησης κλπ.). Επένδυση σε πολυεπιστημονικές προσεγγίσεις (επίδραση της τεχνολογίας στην παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης, ανάπτυξη δικτύων, προγράμματα κινητικότητας, σύγχρονη πληροφόρηση, διερεύνηση και μελέτη) Όσο υψηλότερα προσόντα έχει ο νέος άνθρωπος τόσο είναι πιθανότερο να βρει δουλειά και να τη διατηρήσει/ τα υψηλότερα προσόντα προϋποθέτουν και περισσότερες μεταβιβάσιμες δεξιότητες, δεξιότητες που μπορούν να μεταφερθούν από έναν επαγγελματικό τομέα σε έναν άλλο/ βελτίωση των επαγγελματικών προοπτικών

Στόχοι-Εκπαιδευτικό Περιβάλλον Επαγγελματική προετοιμασία Διαμόρφωση («Κατασκευή») σταδιοδρομίας Στοχοθέτηση-Διαμόρφωση «έξυπνων» εκπαιδευτικών & επαγγελματικών στόχων Ανάπτυξη αίσθησης προσωπικής επάρκειας στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας Διαχείριση λήψης επαγγελματικών αποφάσεων Διερεύνηση ψυχοκοινωνικών δυνάμεών Αίσθηση χρονικής προοπτικής Ανάπτυξη Σχεδίου Δράσης Μετάβαση

Βασικό αναπτυξιακό επιτεύγματα της εφηβείας (αυτογνωσία/προσωπικά χαρακτηριστικά & δυνάμεις, ενδιαφέροντα, ικανότητες, αξίες, πεποιθήσεις, κλίσεις, επιτεύγματα/ πληροφόρηση, διαρκής και σύγχρονη και μύηση στον κόσμο της εργασίας (επαγγελματική προετοιμασία) Απάντηση σε ένα ζήτημα σχεδιασμού ζωής που αναδεικνύει ηθικά ζητήματα και επιλογές, απόδοση προσωπικού νοήματος στη σταδιοδρομία μας, διαμόρφωση ταυτότητας (διαμόρφωση σταδιοδρομίας) «Τι κάνω μετά»;/τι στοχεύω να επιτύχω στην εκπαιδευτική και επαγγελματική μου πορεία;/στοιχεία προσωπικής πρόθεσης και σχεδιασμού με βάση τις επιθυμίες, τις πεποιθήσεις, τις προσδοκίες και τις αξίες του ατόμου/οι επαγγελματικοί στόχοι, έχουν δύναμη κινήτρου, διότι επηρεάζουν όχι μόνο την κατεύθυνση της συμπεριφοράς, αλλά και την ένταση της προσπάθειας που θα καταβληθεί (στοχοθέτηση) Πιστεύω στις ικανότητές μου για να αντεπεξέλθω με αποτελεσματικό τρόπο στα ζητήματα σχεδιασμού της σταδιοδρομίας μου (Ανάπτυξη αίσθησης προσωπικής επάρκειας στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας)

Η λήψη επαγγελματικών αποφάσεων αναδεικνύει ένα σύνθετο και πολυδιάστατο περιεχόμενο/ εμπεριέχει προσωπικούς παράγοντες, άλλες εξωγενείς συνιστώσες, στρατηγικές αντιμετώπισης της επαγγελματικής αναποφασιστικότητας (διαχείριση της λήψης αποφάσεων) Ο θετικός προσανατολισμός στο μέλλον (θετικά συναισθήματα και η ορθή διαχείρισή τους και οι θετικές μας δυνάμεις/χαρακτηριστικά) διευρύνουν τους ορίζοντες σκέψης και δράσης του ατόμου και έχουν θετικές συνέπειες στην προσωπική και επαγγελματική μας ζωή (διερεύνηση ψυχοκοινωνικών δυνάμεων) η νοητική μελλοντική αναπαράσταση, η σημασία που αποδίδουμε στο μέλλον μας και οι αξιώσεις που απαιτούμε από αυτό (αίσθηση χρονικής προοπτικής) οι μαθητές που δίνουν μεγαλύτερη αξία στους μελλοντικούς τους στόχους (σθένος), καθώς και στις τωρινές σχολικές υποχρεώσεις που απαιτούνται (συντελεστικότητα) προκειμένου να πραγματοποιήσουν τους στόχους που κάθε φορά θέτουν, σχεδιάζουν την επαγγελματική τους πορεία με περισσότερο αποτελεσματικό τρόπο

Περιγράφει τα βήματα για την επίτευξη του στόχου, είναι γραπτό, λειτουργεί ως ανταμοιβή ή ώθηση για δράση (ανάπτυξη σχεδίου δράσης) Αντιμετώπιση της αλλαγής/ Ανάπτυξη ετοιμότητας, ευελιξία & προσαρμοστικότητα από το δομημένο χώρο του σχολείου στον λιγότερο δομημένο εξωτερικό κόσμο (Μετάβαση)

Σταδιοδρομία Η επαγγελματική εξέλιξη είναι μια πορεία αυτοανάπτυξης που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή. Εξελικτική διαδικασία και όχι προδιαγεγραμμένη πορεία/ σειρά σταδίων, αποφάσεων, μεταβάσεων, εργασιακών ρόλων σε μια αναπτυξιακή διαδικασία, που προσδιορίζει και επαναπροσδιορίζει τις προτεραιότητες του κάθε ατόμου/ ανταπόκριση στις αλλαγές του σύγχρονου εργασιακού περιβάλλοντος Η σταδιοδρομία είναι μοναδική για κάθε άνθρωπο έχει δυναμική, αφού ξεδιπλώνεται σε όλη τη διάρκεια της πορείας του και πολύπλευρη δράση (διερεύνηση, αποσαφήνιση και εφαρμογή), ανάλογα με τις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης και την αγορά εργασίας (Αναγνώστου, 2015) Καλύπτει όλους τους ρόλους ζωής και τον τρόπο ζωής ενός ατόμου, ενώ το επάγγελμα εξετάζεται ως ένα μόνο μέρος της σταδιοδρομίας Περιλαμβάνει αλληλουχία δραστηριοτήτων μάθησης, αναψυχής, και εργασιών, στις οποίες εμπλέκεται ένα άτομο καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του Η επαγγελματική εξέλιξη εξαρτάται από την ικανότητα μας να μεταφέρουμε τις γνώσεις και τις δεξιότητες μας σε νέους τομείς και μορφές εργασιακού περιβάλλοντος εμπλουτίζοντας και αναπτύσσοντας συνεχώς την εμπειρία μας

Νέες μορφές σταδιοδρομίας Πρωτεϊκή (πόσο προνοητικός και ανοιχτός είμαι στις αλλαγές (Waters, Briscoe, Hall, & Wang, 2014) «Χωρίς όρια» σταδιοδρομία (προθυμία για μεταβάσεις, αίσθηση ενέργειας και ενθουσιασμού στην εμπλοκή νέων εμπειριών εκτός των καθορισμένων εκπαιδευτικών & επαγγελματικών πλαισίων) (Sullivan & Arthur, 2006) Καλειδοσκόπιο τρεις παράμετροι (πρόκληση, ισορροπία, αυθεντικότητα) αλλάζουν θέση στη διάρκεια ζωής του ατόμου, δημιουργούν διαφορετικά μοτίβα σταδιοδρομίας/σε κάθε φάση της ζωής αποκτούν βαρύνουσα σημασία, μια από τις παραμέτρους αυτές έρχεται στο προσκήνιο, ενώ οι άλλες παραμένουν, αλλά αναλαμβάνουν έναν δευτερεύοντα ρόλο/οι παράμετροι βρίσκονται σε διαρκή διάδραση/ πώς συνδέεται η προσωπική ζωή με τη σταδιοδρομία εκείνη τη χρονική στιγμή/ Σχεδιασμός ζωής-Κατασκευή σταδιοδρομίας (κατασκευή του εαυτού μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους και το περιβάλλον ή τα περιβάλλοντα, τη νοηματοδότηση των εμπειριών και τις σηματοδοτήσεις της πραγματικότητας/ ολιστική προσέγγιση λαμβάνοντας υπόψη όλους τους ρόλους που το άτομο καλείται να παίξει, καθώς εμπλέκεται στη διαμόρφωση της σταδιοδρομίας του) (Savickas, 2015) «απρόβλεπτη», «πολύπλευρη», «ασταθής», «κυκλική» και «μεταβατική» (Hearne, 2010).

Ταυτότητα σταδιοδρομίας Οι επιλογές των μαθητών για τον τρόπο ζωής που θα ακολουθήσει είναι πολλές. Η αντίληψη του εαυτού ως μια συγκροτημένη και αποκρυσταλλωμένη προσωπικότητα δεν είναι εύκολη υπόθεση Βιώνουμε την ταυτότητά μας μέσα από μια συλλογή επιμέρους ταυτοτήτων (Hermans & Kempen, 1993) O μαθητής χρειάζεται να αναγνωρίζει και να συνειδητοποιεί σταδιακά εκείνο το κομμάτι του κόσμου της εργασίας που ταιριάζει περισσότερο στην επαγγελματική του ταυτότητα και σταδιοδρομία Δεν είναι εύκολο να αποκτήσει κανείς μια καθαρή εικόνα των επαγγελματικών δυνατοτήτων που ανοίγονται μπροστά του και ταιριάζουν με την προσωπικότητά του. Οι πολλές επιμέρους ταυτότητες μπορεί να σχετίζονται με διαφορετικές επαγγελματικές επιλογές (Μαλικιώση-Λοίζου, 2002)

Ταυτότητα σταδιοδρομίας Για την απόκτηση της ταυτότητας σταδιοδρομίας χρειάζεται το κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον. Η νέα γνώση συνδέεται με την υπάρχουσα και ο μαθητής ενθαρρύνεται στην ανάπτυξη γνωστικών δραστηριοτήτων που οδηγούν σε σκόπιμη μάθηση Ένα τέτοιο περιβάλλον χρειάζεται να είναι λειτουργικό και να προσομοιάζει καταστάσεις που θα αντιμετωπίσει ο μαθητής στην εφαρμογή της μάθησης. Προκαλεί το μαθητή σε δραστηριοποίηση Προσφέρει νέα πρότυπα συμπεριφοράς Διδάσκει τρόπους μάθησης Ενθαρρύνει την ανάπτυξη αυτογνωσίας, δυνατοτήτων και ικανοτήτων, προωθεί την ευχαρίστηση, προσφέρει εφόδια για εξέλιξη και αναπτύσσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό.

Συμβουλευτική σταδιοδρομίας- Παρεμβάσεις Ταίριασμα ατόμου-περιβάλλοντος Διαχείριση εργασιακών ρόλων και ρόλων ζωής Κατασκευή σταδιοδρομίας- Σχεδιασμός ζωής το άτομο, αρχικά, λειτουργεί ως ηθοποιός (actor) επιλέγοντας τον εργασιακό ρόλο που του ταιριάζει μέσα από τα πρότυπα που έχει εσωτερικεύσει και παρατηρεί, στη συνέχεια ως αντιπρόσωπος των ενεργειών του/ατζέντης (agent), που δρα και προσαρμόζεται στις συνθήκες που το περιβάλλον τού επιβάλλει και τέλος, ως συγγραφέας του προσωπικού του νοήματος (author) δίνοντας μια εξήγηση για αυτό που διακυβεύεται στη ζωή του, αυτό που φέρνει μια προοπτική στην επαγγελματική του εμπειρία, αυτό που εκφράζει τον εαυτό του (McAdams & Olson’s, 2010).

Δεξιότητες Διαχείρισης Σταδιοδρομίας-Μεταδεξιότητες στοιχεία προσωπικότητας, συμπεριφορών και κοινωνικών δεξιοτήτων σημαντικών για το σχεδιασμό σταδιοδρομίας σημαντικά εφόδια προσωπικής-επαγγελματικής ζωής για τη διαχείριση της περιπλοκότητας και την ενδυνάμωση της προσωπικής επάρκειας (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Αργυροπούλου, Δρόσος, 2013) υψηλού επιπέδου δεξιότητα που επιτρέπει σε άλλες δεξιότητες να χρησιμοποιηθούν και να εξελιχθούν στρατηγικές και δυνατότητες που βοηθούν το άτομο να διαχειριστεί τις αλλαγές (Akkermans, Brenninkmeijer, Huibers, & Blonk, 2013) προληπτικές-ενεργητικές συμπεριφορές επαγγελματικής προετοιμασίας (Hirschi et al., 2013) Να βασιστώ στις δικές μου ικανότητες & να ρυθμίσω τη συμπεριφορά μου με τέτοιο τρόπο προκειμένου να επιτύχω σε οποιαδήποτε εκπαιδευτικό και επαγγελματικό περιβάλλον

Δεξιότητες Διαχείρισης Σταδιοδρομίας-Μεταδεξιότητες Επαγγελματική προσαρμοστικότητα- Ευελιξία Αυτοαποτελεσματικότητα στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας Θετικός προσανατολισμός στο μέλλον- Οραματισμός μέλλοντος Ετοιμότητα στο τυχαίο Δημιουργικότητα- Διάθεση για καινοτομία Συναισθηματική νοημοσύνη Θετική αντιμετώπιση προκλήσεων- Διεκδικητικότητα- Επίλυση προβλημάτων Σωστή διαχείριση χρόνου Αίσθηση χρονικής προοπτικής-Σθένος

Δεξιότητες Διαχείρισης Σταδιοδρομίας-Μεταδεξιότητες Αναπτύσσονται, υιοθετούνται και αξιοποιούνται μέσω εκπαίδευσης, κατάρτισης ή διαδικασίας επαγγελματικού προσανατολισμού

Φυλλάδιο εργασίας Παρακολούθησε το βίντεο Ο αλυσοδεμένος Ελέφαντας του J. Bucay https://www.youtube.com/watch?v=l5gd6IqAwCk Σκέψου πώς ένοιωθε ο πρωταγωνιστής και για ποιο λόγο • Σκέψου τι θα έκανες εσύ στη θέση του • Υπάρχουν καταστάσεις στη ζωή σου, στο σχολείο /στο σχεδιασμό της σταδιοδρομία σου που σε κάνουν να αισθάνεσαι όπως ο πρωταγωνιστής; • Τι κάνεις συνήθως; Πώς τα αντιμετωπίζεις; Τι θα κάνεις από εδώ και στο εξής; Με ποιόν τρόπο; Φτιάξε το τέλος που θέλεις

Φυλλάδιο Εργασίας Συμπλήρωση ερωτηματολογίου Συζήτηση