Μανώλης Περάκης Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ ΔΙΚΑΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε. ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Ε.Ε. ΓΙΑ ΣΥΝΑΨΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ Μανώλης Περάκης Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ

ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Άρθρο 47 ΣΕΕ «Η Ένωση έχει νομική προσωπικότητα.» Η Ένωση καθίσταται υποκείμενο του διεθνούς δικαίου, ικανή να αναλάβει υποχρεώσεις και να ασκήσει δικαιώματα, με άλλα λόγια να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Δήλωση υπ’ αρ. 24 σε σχέση με τη νομική προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Η Διάσκεψη επιβεβαιώνει ότι το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει νομική προσωπικότητα δεν επιτρέπει σε καμία περίπτωση στην Ένωση να νομοθετεί ή να δρα καθ’ υπέρβαση των αρμοδιοτήτων που της έχουν απονείμει τα κράτη μέλη με τις Συνθήκες». Άρθρο 5 ΣΕΕ «1. Η οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης διέπεται από την αρχή της δοτής αρμοδιότητας. Η άσκηση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης διέπεται από τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. 2. Σύμφωνα με την αρχή της δοτής αρμοδιότητας, η Ένωση ενεργεί μόνον εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που της απονέμουν τα κράτη μέλη με τις Συνθήκες για την επίτευξη των στόχων που οι Συνθήκες αυτές ορίζουν. Κάθε αρμοδιότητα η οποία δεν απονέμεται στην Ένωση με τις Συνθήκες ανήκει στα κράτη μέλη.»

ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ & ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ Άρθρο 21 ΣΕΕ «1. Η δράση της Ένωσης στη διεθνή σκηνή έχει ως γνώμονα και σχεδιάζεται με στόχο να προωθεί στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο τις αρχές που έχουν εμπνεύσει τη δημιουργία, την ανάπτυξη και τη διεύρυνσή της: τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την οικουμενικότητα και το αδιαίρετο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης και τον σεβασμό των αρχών του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του διεθνούς δικαίου. Η Ένωση προσπαθεί να αναπτύσσει σχέσεις και να δημιουργεί εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες και διεθνείς, περιφερειακούς ή παγκόσμιους οργανισμούς που συμμερίζονται τις αρχές του πρώτου εδαφίου. Προωθεί πολυμερείς λύσεις σε κοινά προβλήματα, ιδίως στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών.

ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ & ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ 2. Η Ένωση καθορίζει και εφαρμόζει κοινές πολιτικές και δράσεις και εργάζεται για την επίτευξη υψηλού βαθμού συνεργασίας σε όλους τους τομείς των διεθνών σχέσεων, με στόχο: α) τη διαφύλαξη των αξιών της, των θεμελιωδών της συμφερόντων, της ασφάλειας, της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητάς της, β) την εδραίωση και στήριξη της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των αρχών του διεθνούς δικαίου, γ) τη διατήρηση της ειρήνης, την πρόληψη των συγκρούσεων και την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, σύμφωνα με τους στόχους και τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και σύμφωνα με τις αρχές της τελικής πράξης του Ελσίνκι και τους στόχους του Χάρτη του Παρισιού, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αφορούν τα εξωτερικά σύνορα, δ) την προώθηση, στις αναπτυσσόμενες χώρες, της αειφόρου ανάπτυξης από οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική άποψη, με πρωταρχικό στόχο την εξάλειψη της φτώχειας,

ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ & ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ε) την προώθηση της ενσωμάτωσης όλων των χωρών στην παγκόσμια οικονομία, μεταξύ άλλων και μέσω της προοδευτικής κατάργησης των περιορισμών του διεθνούς εμπορίου, στ) τη συμβολή στην ανάπτυξη διεθνών μέτρων για τη διαφύλαξη και τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος και την αειφόρο διαχείριση των παγκόσμιων φυσικών πόρων, με στόχο τη διασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης, ζ) την παροχή συνδρομής σε πληθυσμούς, χώρες και περιοχές που αντιμετωπίζουν φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, και η) την προώθηση διεθνούς συστήματος που θεμελιώνεται στην ενισχυμένη πολυμερή συνεργασία και τη χρηστή παγκόσμια διακυβέρνηση. 3. Η Ένωση τηρεί τις αρχές και επιδιώκει τους στόχους των παραγράφων 1 και 2 κατά τη διαμόρφωση και εφαρμογή της εξωτερικής δράσης της στους διάφορους τομείς που καλύπτονται από τον παρόντα τίτλο και από το πέμπτο μέρος της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 205 επ. ΣΛΕΕ), καθώς και κατά τη διαμόρφωση και εφαρμογή των εξωτερικών πτυχών των άλλων πολιτικών της.»

ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΑΨΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ Έχει σημασία διότι: Διεθνής συμφωνία που συνήφθη από την Ένωση χωρίς να έχει αρμοδιότητα μπορεί να ακυρωθεί από το Δικαστήριο (νομικός λόγος). Διεθνής συμφωνία που συνήφθη μόνο από την Ένωση χωρίς να έχει αποκλειστική αρμοδιότητα ενδέχεται να «παραγκωνίζει» τα κράτη μέλη (πολιτικός λόγος). Η νομική βάση σύναψης της διεθνούς συμφωνίας από την Ένωση καθορίζει και τον ενισχυμένο ή περιορισμένο ρόλο του κάθε ενωσιακού οργάνου (λόγος θεσμικής ισορροπίας).

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (ΓΕΝΙΚΑ) ΑΡΜΟΔΙΑ ΟΡΓΑΝΑ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (ΓΕΝΙΚΑ) Κ.Ε.Π.Π.Α. Συμβούλιο Εκκινεί διαπραγματεύσεις, επιτρέπει υπογραφή, συνάπτει συμφωνία Εκκινεί διαπραγματεύσεις, συνάπτει συμφωνία Επιτροπή Προτείνει συμφωνία, διεξάγει διαπραγματεύσεις - Ύπατος Εκπρόσωπος σε θέματα ΚΕΠΠΑ Κοινοβούλιο Εγκρίνει συμφωνία ή εκφράζει γνώμη όπου προβλέπεται Τηρείται ενήμερο. ΔΕΕ Ελέγχει κύρος συμφωνίας και την ερμηνεύει

ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΑΨΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ Άρθρο 2 ΣΛΕΕ «1. Η Ένωση έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στους ακόλουθους τομείς: […] ε) κοινή εμπορική πολιτική. 2. Η Ένωση έχει επίσης αποκλειστική αρμοδιότητα για τη σύναψη διεθνούς συμφωνίας όταν η σύναψη αυτή προβλέπεται σε νομοθετική πράξη της Ένωσης ή είναι απαραίτητη για να μπορέσει η Ένωση να ασκήσει την εσωτερική της αρμοδιότητα, ή κατά το μέτρο που ενδέχεται να επηρεάσει τους κοινούς κανόνες ή να μεταβάλει την εμβέλειά τους.» Άρθρο 216 ΣΛΕΕ «1. Η Ένωση μπορεί να συνάπτει συμφωνία με μία ή περισσότερες τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς όταν το προβλέπουν οι Συνθήκες ή όταν η σύναψη συμφωνίας είναι αναγκαία για την επίτευξη, στο πλαίσιο των πολιτικών της Ένωσης, ενός εκ των στόχων που καθορίζονται από τις Συνθήκες, ή προβλέπεται σε νομικά δεσμευτική πράξη της Ένωσης ή ακόμη ενδέχεται να επηρεάσει κοινούς κανόνες ή να μεταβάλει την εμβέλειά τους.»

ΡΗΤΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝ Ή ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Διατάξεις των Συνθηκών Παραδείγματα: 37 ΣΕΕ (ΚΕΠΠΑ), 207 ΣΛΕΕ (Κοινή Εμπορική Πολιτική), 219 ΣΛΕΕ (νομισματικά και συναλλαγματικά θέματα), 217 ΣΛΕΕ (Συμφωνίες Σύνδεσης), 191 § 4 ΣΛΕΕ (περιβαλλοντικά θέματα), 209 § 2 ΣΛΕΕ (Συνεργασία για την Ανάπτυξη) και 214 § 4 ΣΛΕΕ (ανθρωπιστική βοήθεια). Νομοθετικές πράξεις (288 ΣΛΕΕ) Π.χ. άρθρο 8 § 3 της Οδηγίας 89/646/ΕΟΚ: «Όταν η Επιτροπή διαπιστώνει […] ότι μια τρίτη χώρα δεν παρέχει στα πιστωτικά ιδρύματα της Κοινότητας πραγματική πρόσβαση στην αγορά της, η Επιτροπή μπορεί να υποβάλει προτάσεις στο Συμβούλιο ζητώντας να της δοθεί η πρέπουσα εντολή διαπραγματεύσεων, ώστε να επιτύχει ανάλογες δυνατότητες ανταγωνισμού για τα πιστωτικά ιδρύματα της Κοινότητας. Το Συμβούλιο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία».

ΑΡΧΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ Όταν οι Συνθήκες αναγνωρίζουν ρητώς ότι η Ένωση έχει αρμοδιότητα σε έναν συγκεκριμένο τομέα (π.χ. μεταφορές), και - ασχέτως με το εάν η Ένωση έχει νομοθετήσει στον τομέα αυτό - είναι αναγκαίο, προκειμένου η Ένωση να επιτύχει τους στόχους που θέτουν οι Συνθήκες στον τομέα αυτό, να συνάπτει συμφωνίες με τρίτες χώρες και οργανισμούς, σε αυτές τις περιπτώσεις η Ένωση έχει παράλληλα με την εσωτερική και την αντίστοιχη (αποκλειστική) εξωτερική αρμοδιότητα.

ΑΡΧΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ Γνωμοδότηση 1/76, Συμφωνία για τη Ναυσιπλοΐα στο Ρήνο Στην εν λόγω υπόθεση το αντικείμενο της διεθνούς συμφωνίας αφορούσε τις πλωτές μεταφορές στο Ρήνο (άρθρα 90-91 ΣΛΕΕ) Το Δικαστήριο έκρινε ότι: «η αρμοδιότητα της Κοινότητας για να αναλαμβάνει υποχρεώσεις έναντι τρίτων χωρών απορρέει σιωπηρά από τις διατάξεις της Συνθήκης που θεσπίζουν την εσωτερική αρμοδιότητα, υπό την προϋπόθεση η συμμετοχή της Κοινότητας στη διεθνή σύμβαση, όπως στην προκειμένη περίπτωση, να είναι αναγκαία για την επίτευξη ενός από τους στόχους της Κοινότητας.»

ΑΡΧΗ ΣΥΝΕΠΑΓΟΜΕΝΩΝ / ΣΙΩΠΗΡΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ «[…] η σύναψη διεθνούς συμφωνίας ενδέχεται να επηρεάσει τους κοινούς κανόνες ή να μεταβάλει την εμβέλειά τους». [πάντα αποκλειστική αρμοδιότητα της Ε.Ε.] Οι διεθνείς δεσμεύσεις που αναλαμβάνουν τα κράτη μέλη «ενδέχεται να επηρεάσουν τους κοινούς κανόνες της Ένωσης ή να μεταβάλουν την εμβέλειά τους» όταν το αντικείμενο της διεθνούς συμφωνίας: εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής που το καλύπτουν ή ενωσιακών κανόνων πρόκειται να το καλύψουν εντελώς ή σε μεγάλο βαθμό τότε τεκμαίρεται μαχητά ότι η διεθνής συμφωνία τους παραβιάζει, άρα η Ένωση έχει αποκλειστική αρμοδιότητα

ΑΡΧΗ ΣΥΝΕΠΑΓΟΜΕΝΩΝ / ΣΙΩΠΗΡΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΔΕΚ C-22/70, Ευρωπαϊκή συμφωνία περί της εργασίας των πληρωμάτων των οχημάτων που πραγματοποιούν διεθνείς μεταφορές οδικώς (AETR) «Κατά το άρθρο 4 § 3 ΣΕΕ, τα κράτη μέλη οφείλουν να λαμβάνουν, αφενός, κάθε μέτρο κατάλληλο να εξασφαλίσει την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη Συνθήκη, ή προκύπτουν από πράξεις των οργάνων, και, αφετέρου, να απέχουν από κάθε μέτρο που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την πραγματοποίηση των σκοπών της Συνθήκης. […] του Κανονισμού 543/69 περί εναρμονίσεως ορισμένων κοινωνικών διατάξεων που αφορούν τις οδικές μεταφορές […] Εφόσον το ζήτημα της AETR υπάγεται στο πεδίο εφαρμογής του, η αρμοδιότητα προς διαπραγμάτευση και σύναψη της εν λόγω συμφωνίας ανήκει στην Κοινότητα. […] τα κράτη μέλη δεν μπορούν, εκτός των κοινοτικών πλαισίων, να αναλάβουν υποχρεώσεις που μπορούν να θίξουν τους εν λόγω κανόνες ή να αλλοιώσουν το περιεχόμενό τους.»