ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΑΘΩΝ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΑΘΩΝ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ Κατερίνα Φλώρου Χειμερινό εξάμηνο 2018-19

ΜΙΑ ΘΕΩΡΙΑ… Η μελέτη των λαθών είναι μέρος της διαδικασίας μάθησης. Από αυτή την άποψη μοιάζει με την απόκτηση της μητρικής γλώσσας. Παρέχει πληροφορίες για την γλωσσική ανάπτυξη του μαθητή και είναι πιθανό να γίνει οδηγός σε ότι αφορά την μαθησιακή διδασκαλία (Corder, 1974).

ΠΟΛΛΕΣ (δικές σας)ΘΕΩΡΙΕΣ.. Γιατί να μελετηθούν τα λάθη; Προάγουν στη μαθησιακή διαδικασία; Διευκολύνουν την διδακτική διαδικασία; Μήπως τους δίνουμε μεγάλη σημασία (δεδομένου ότι δεν κάνουμε λάθη!);

ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΑΘΩΝ Η Ανάλυση Λαθών έχει συζητηθεί και μελετηθεί πολύ από τους γλωσσολόγους, κυρίως σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών. Σύμφωνα με τον Corder (1973), η Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία χρησιμεύει σε κάποιες λειτουργίες, εκ των οποίων με την Ανάλυση Λαθών ικανοποιούνται δύο: α) η περιγραφή της γλώσσας και β) η σύγκριση των γλωσσών.

ΕΝΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ… Ο όρος Ανάλυση Λαθών περιγράφει τη μελέτη των λανθασμένων χρήσεων της γλώσσας από τους μαθητές (Corder 1975). Λάθη που σχετίζονται με το ιδιόλεκτο του κάθε μαθητή και τη διαγλώσσα που αυτός αναπτύσσει.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ: οι απαρχές Πριν από το 1960, όταν κυριαρχούσε ο συμπεριφορισμός στην εκμάθηση της ξένης γλώσσας, τα λάθη των μαθητών θεωρούνταν ανεπιθύμητα και αποφευκτέα. Και αυτό γιατί στη συμπεριφοριστική θεωρία ο άνθρωπος μαθαίνει λαμβάνοντας ερεθίσματα εξωτερικά και απαντώντας σ’ αυτά. Το λάθος λοιπόν, ήταν μία λανθασμένη απάντηση στο ερέθισμα που αν δεν διορθωνόταν σωστά, θα εντυπωνόταν στο μυαλό του μαθητή ο λανθασμένος τύπος. Άρα, οι δάσκαλοι της εποχής συγκεντρώθηκαν στο μιμητισμό και στην απομνημόνευση των δομών που είχαν ως στόχο οι μαθητές. Το λάθος διορθωνόταν άμεσα και θεωρείτο μοιραίο για τη διαδικασία εκμάθησης.

Η ΜΕΤΑChomsky ΕΠΟΧΗ Μια διαφορετική προοπτική πρότεινε ο Chomsky (1957) με την δυνατότητα αντίληψης της γραμματικής, που την ονόμασε Καθολική Γραμματική (“Universal Grammar”). Αφού εγκαταλείφθηκε η συμπεριφοριστική μέθοδος οι μαθητές ενθαρρύνονταν να δουλέψουν συνειδητά σε γραμματικές ασκήσεις βασισμένες σε συγκεκριμένους κανόνες και έτσι η καθοδηγητική εκμάθηση άρχισε να εφαρμόζεται ξανά. Η νέα προσέγγιση προκάλεσε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ανάλυση της γλώσσας του μαθητή. Η έννοια της «διαγλώσσας» παρουσίασε ευκαιρίες για περιγραφική αναζήτηση.

ΑΚΜΗ Το 1970 η Ανάλυση Λαθών αναπτύσσεται ως ξεχωριστός επιστημονικός τομέας. Οι ειδικοί στις ξένες γλώσσες βλέπουν τα λάθη ως παράθυρα για να παρατηρήσουν τη διαγλώσσα των μαθητών, παράγοντας πολλές και διάφορες τυπολογίες λαθών που εφαρμόζονται σ’ ένα μεγάλο φάσμα δεδομένων για το μαθητή.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Η Ανάλυση Λαθών έχει και κάποια μειονεκτήματα που επισημάνθηκαν δύο δεκαετίες αργότερα: Βασίζεται σε ετερόκλητα μαθησιακά δεδομένα. Η κατηγοριοποίηση της Ανάλυσης Λαθών είναι συγκεχυμένη. Η Ανάλυση Λαθών δεν μπορεί να συμπεριλάβει όλα τα φαινόμενα. Η Ανάλυση Λαθών περιορίζεται σ’ αυτό που ο μαθητής δεν μπορεί να κάνει. Τέλος, δίνει μία στατική εικόνα της εκμάθησης της ξένης γλώσσας.

ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΥΦΕΣΗ Στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 ένας μεγάλος αριθμός από εργασίες σχετικά με την ανάλυση λαθών έκανε την εμφάνισή του στον κόσμο. Παρόλα αυτά έχασε το κύρος της, καθώς όλο και αυξανόταν η αρνητική κριτική κατά της προσέγγισης και της μεθόδου της ανάλυσης λαθών. Για να βρεθεί απάντηση στα παραπάνω μειονεκτήματα εμφανίζεται στο προσκήνιο η αναγκαιότητα της ανάλυσης λαθών μέσα από τους υπολογιστές (Tono 2003).

ΥΑΛ (CEA) Την δεκαετία του ‘90 γίνονται οι πρώτες μελέτες στην Ανάλυση Λαθών μέσω υπολογιστή [ή όπως ονομάζεται ευρέως στην Υπολογιστική Ανάλυση Λαθών (ΥΑΛ ή CEA)]. Κείμενα προφορικά και γραπτά, που αποτελούν αυθεντικό λόγο, μετατρέπονται σε ηλεκτρονική μορφή και διορθώνονται μέσω εργαλείων στον Η/Υ (James 1998).

ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ανάλυση λαθών μπορεί να μην είναι πλέον τόσο αγαπητός τομέας για τους γλωσσολόγους και να πέρασε στην ιστορία ως συγκεχυμένος, αντιεπιστημονικός και αναξιόπιστος τρόπος για να προσεγγιστεί η γλώσσα του μαθητή, αλλά το λάθος παραμένει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της διαγλώσσας και αξίζει την ίδια ανάλυση όσο οποιαδήποτε άλλο στοιχείο γλωσσικής παραγωγής (Granger 1996).

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ (1) Συγκριτική Ανάλυση (Comparative Error Analysis): ιδιαίτερα διαδεδομένος τρόπος στις δεκαετίες του ’50 και ’60 που συνίστατο στον εντοπισμό και την περιγραφή συγκρίσιμων μονάδων της γλώσσας με σκοπό να επισημανθούν οι λανθασμένες αντιστοιχίες της μητρικής γλώσσας με τη γλώσσα στόχο, που πιθανόν δημιουργούν τα λάθη. Η Συγκριτική Ανάλυση, όπως διαμορφώθηκε μετά την διάδοση των ΗΣΚ, αναλύεται παρακάτω.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ (2) Ανάλυση Λαθών (Error Analysis): η διαδικασία κατά την οποία περιγράφεται αντικειμενικά η διαγλώσσα του μαθητή και μετά συγκρίνεται με τη γλώσσα στόχο. Στην περίπτωση της Ανάλυσης Λαθών δεν εμφανίζεται πουθενά η μητρική γλώσσα. Οι πρώτες έρευνες στην Ανάλυση Λαθών των μαθητών ξένης γλώσσας ήταν «ταξινομικές», δηλαδή ο αναλυτής συγκέντρωνε και κατέγραφε τα λάθη σε μία συγκεκριμένη κατηγορία. Αντιθέτως, οι έρευνες στα λάθη των φυσικών ομιλητών ήταν προσανατολισμένες στην αιτία και στη δομή (του λάθους).

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ (3) Ανάλυση Μεταβίβασης (Transfer Analysis): είναι η διαδικασία κατά την οποία αντιμετωπίζονται αδυναμίες από τη Συγκριτική Ανάλυση και την Ανάλυση Λαθών. Σ’ αυτό τον τρίτο τρόπο θεωρείται δεδομένη η μεταφορά δομών της Μητρικής Γλώσσας από το μαθητή κατά την εκμάθηση της Γλώσσας Στόχου. Κατά την Ανάλυση Μεταβίβασης συγκρίνεται η διαγλώσσα με την μητρική γλώσσα και όχι η μητρική γλώσσα με την γλώσσα-στόχο, αλλά ούτε και η διαγλώσσα με την γλώσσα-στόχο, άρα δεν πρόκειται για Ανάλυση Λαθών –εννοούμενη κυριολεκτικά. Η Ανάλυση Μεταφοράς αποτελεί περισσότερο μία διαδικασία κατά την Ανάλυση Λαθών (James 1998).

ΦΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΑΘΩΝ ΦΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΑΘΩΝ Συγκέντρωση υλικού, Εντοπισμός Λάθους, Επισήμανση Λάθους, Περιγραφή Λάθους, Αξιοποίηση Λαθών, Ταξινόμηση ή Κατηγοριοποίηση Λαθών

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΥΛΙΚΟΥ Η συλλογή δεδομένων γίνεται σε δύο φάσεις: η πρώτη εκ των οποίων έχει ήδη πραγματοποιηθεί από τους περισσότερους διδάσκοντες και την ονομάζεται απόκτηση/απόσπαση λαθών (error elicitation). Στη δεύτερη φάση πρέπει να χαρακτηριστεί το υλικό. Αυτό σημαίνει ότι ο ερευνητής πρέπει να πάρει αποφάσεις για τα επίπεδα και τα συστήματα της «γλώσσας στόχου», δηλαδή, εάν πρόκειται για την παραγωγή ή κατανόηση της γλώσσας και για το ποιος δίαυλος μελετάται, ο γραπτός ή ο προφορικός.

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΛΑΘΟΥΣ Δυσκολίες αναγνωσιμότητας: Υπολογιστής Έντυπο Χειρόγραφο Δυσκολίες ερευνητή/διορθωτή Φυσικός ομιλητής ξένης γλώσσας Μη φυσικός ομιλητής

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΛΑΘΟΥΣ Για να γίνει η επισήμανση και η περιγραφή του λάθους πρέπει να υιοθετηθεί από τον ερευνητή ένα σύστημα με δυο κύρια χαρακτηριστικά. Να είναι ανεπτυγμένο και λεπτομερές, γιατί πολλά λάθη είναι πολύπλοκα. Δεύτερον, αν αυτό το σύστημα χρησιμοποιείται και από μαθητές, πρέπει να είναι εύκολο στην κατανόηση και στην εκμάθηση. Αφού τόσο οι δάσκαλοι όσο και οι μαθητές δεν είναι υποχρεωμένοι να ξέρουν όρους θεωρητικής γλωσσολογίας, αλλά να μπορούν να εξηγήσουν τα λάθη των μαθητών και τα δικά τους αντίστοιχα (Granger 2003).

ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΛΑΘΟΥΣ Να γίνει κατανοητό το λάθος, που χωρίς την περιγραφή του ουσιαστικά θα έχει αποσιωπηθεί. (Το ανθρώπινο μυαλό εμπεδώνει καλύτερα όταν δίνει ταμπέλες σε αντικείμενα). Η περιγραφή βοηθά στην καταμέτρηση. Μπορεί δηλαδή, κάποιος να μάθει πόσες φορές έγιναν και τι είδους λάθη και να καταλήξει σε ανάλογα συμπεράσματα. Όταν περιγραφεί το λάθος είναι πιο εύκολο να δημιουργηθούν τυπολογίες λαθών και να αξιοποιηθούν αυτά τα λάθη.

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΛΑΘΩΝ (ένας τρόπος…) Ένας ιδιαίτερα χρήσιμος τρόπος για την αξιοποίηση των λαθών είναι αυτής του «λεξικού λαθών». Όπως και με τα κοινά λεξικά παρατίθενται λήμματα στα οποία λανθάνουν συχνότερα οι μαθητές (λίστες συχνότητας λαθών) με αλφαβητική σειρά και ενώ στα συμβατικά λεξικά συνοδεύονται από πληροφορίες λεξικολογικές και όχι γραμματικές, στα «λεξικά λαθών» υπάρχουν και οι δυο κατηγορίες των παραπάνω πληροφοριών.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ/ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΛΑΘΩΝ Η ταξινόμηση των λαθών είναι το τελευταίο στάδιο της διαδικασίας της Ανάλυσης Λαθών και πρέπει να γίνεται βασισμένη σε κάποια κριτήρια. Τα κριτήρια είναι δυνατόν να θεωρηθούν και ως παράμετροι ανάλυσης και πολλά από αυτά λαμβάνονται υπόψη στην ταξινόμηση ανάλογα με την περίπτωση των λαθών (όπως για παράδειγμα το φύλο, η εθνικότητα του μαθητή το είδος του σχολείου που παρακολουθεί, το είδος της δραστηριότητας όπου εντοπίστηκε το λάθος κ.α. )

ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΛΑΘΩΝ Με βάση την περιγραφή του λάθους δημιουργούνται οι τυπολογίες λαθών: ετικέτες που αναφέρονται σε χαρακτηριστικά σχετικά με: Το επίπεδο ή το είδος του λόγου Το μέρος του λόγου Τη δομή του λάθους Την αιτία (;) Και άλλα… (βλέπετε παραδείγματα φωτοτυπιών)

Compito: Αξιοποίηση λαθών: σκεφτείτε έναν ή περισσότερους ΑΛΛΟΥΣ τρόπους για να αξιοποιηθούν τα λάθη. Αξιοποίηση ανάλυσης λαθών: σκεφτείτε επιστημονικούς τομείς, όπου αναλύονται τα λάθη και πως αξιοποιούνται. Alla prossima!