Η μη-λεκτική επικοινωνία

Το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας δεν περνά από τις λέξεις Η γενική εντύπωση που προκαλεί κάποιος. Η στάση του σώματός του και οι κινήσεις εκφράσεις, χειρονομίες κλπ. Τόνος φωνής και ύφος. Ρούχα, κόμμωση, στολίδια κλπ.

1. Στην ένδειξη το σημαίνον δεν διαφοροποιείται από το σημαινόμενο. Η αξία της ένδειξης είναι εκφραστική. Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν να «διαβάζουν» τις μη λεκτικές συμπεριφορές αρκετά ικανοποιητικά. (2/3 του εγκεφάλου είναι προσαρμοσμένα στην αναγνώριση εκφράσεων). Η αντίληψη των ενδείξεων μπορεί να γίνει συνειδητά αλλά και ασυνείδητα (αυτόματα).

2. Στο σύμβολο τα σημαίνον διαφοροποιείται από το σημαινόμενο αλλά διατηρεί ακόμα μια ομοιότητα/αναλογία με αυτό. π.χ. με μια ηθελημένη, μιμητική χρήση μιας ένδειξης -με χειρονομίες που υποστηρίζουν το λόγο π.χ. όταν χτυπάμε το χέρι στο τραπέζι - με συμπεριφορές που σχετίζονται με την εμφάνιση, ντύσιμο…

3. Στο σημείο η σχέση σημαίνοντος και σημαινόμενου είναι αυθαίρετη.

… και στις χειρονομίες υπάρχουν συμβάσεις και αυθαιρεσίες π.χ.

Μη γλωσσικά σημεία που προέρχονται από τις ενδείξεις (π.χ. χαμόγελο). Μη γλωσσικά σημεία που προέρχονται από τα σύμβολα (π.χ. χειραψία)

Το σςςς (ράψτο- κλείστο) από πότε ξεκίνησε Πώς θα το έλεγαν/έδειχναν 50000 χρόνια πριν; Το σςςς που συμβολίζει το φίδι και το γράμμα s την κίνησή του.

Πέντε κατηγορίες μη λεκτικών εκφράσεων (Ekman & Friesen, 1969) (από Oatley & Jenkins, 2004) Α) «εμβλήματα» (δηλ. χειρονομίες όπως π.χ. οι χυδαίες) Β) «επεξηγήσεις» (συνοδεύουν την ομιλία, π.χ. σφίξιμο των γροθιών, ανεβοκατέβασμα των χεριών) Γ) «ρυθμιστές» (νεύματα που χρησιμοποιούνται για τη ρύθμιση της συζήτησης) Δ) «μετασχηματιστές» (δηλ. σωματικοί χειρισμοί μέσω της φροντίδας του εαυτού, το άγγιγμα του εαυτού κλπ) Ε) «εκδηλώσεις συναισθήματος» (δηλ. αθέλητες εκφράσεις που δίνουν πληροφορίες στους άλλους, π.χ. εκφράσεις αηδίας, ενόχλησης, αδιαφορίας, χαράς κ.λ.π)

Επικοινωνιακή, Σχεσιακή & Ρυθμιστική, Συμβολική λειτουργία των Μη Λεκτικών Συμπεριφορών. 1. Επικοινωνιακή λειτουργία - σωματικά σημεία που μεταφέρουν μια πληροφορία όπως θα το έκανε και η γλώσσα (π.χ. αποχαιρετισμός, δήλωση αδιαφορίας). - σωματικά σημεία που στηρίζουν, συνοδεύουν, εικονογραφούν την ομιλία. - σωματικά σημεία που μεταφέρουν τη συναισθηματική κατάσταση του ομιλούντος (εδώ παίζει ρόλο και ο τόνος της φωνής) - σωματικά σημεία που δημιουργούν μια εντύπωση στον αποδέκτη και σκοπεύουν να τον επηρεάσουν (π.χ. χαμόγελο σαγήνης, άγγιγμα στους ώμους)

2. Σχεσιακή και Ρυθμιστική λειτουργία Αφορά μη γλωσσικά σήματα που παίζουν ρόλο στη δόμηση της σχέσης και στη ρύθμιση των ανταλλαγών. -συμμετέχουν στο ορισμό της σχέσης (π.χ. πόσο κοντά ή μακριά από τον άλλο νιώθουμε (π.χ. σωματική απόσταση, βλεμματική επαφή) -συμβάλλουν στην εγκαθίδρυση και διατήρηση της επικοινωνίας (κοιτάμε στα μάτια, αγγίζουμε, διαβεβαιώνουμε τον άλλο ότι τον ακούμε, του δείχνουμε την απορία μας κλπ) - Ρυθμίζουν τις ανταλλαγές (ποιος θα πάρει το λόγο και με ποιον τρόπο…όπου αν δεν βλέπουμε τους συνομιλητές είναι πολύ δύσκολο) (βλ και σ. 110)

3. Συμβολική λειτουργία π. χ 3. Συμβολική λειτουργία π.χ. το σήμα του σταυρού, γονυκλισία ------------------------------ Όμως να έχουμε υπόψη ότι η παραπάνω ταξινόμηση έχει χαρακτήρα διδακτικό εφόσον μια συμπεριφορά μπορεί να πληροί ταυτόχρονα πολλές λειτουργίες ενώ μια λειτουργία μπορεί να πληρούται από διάφορα εκφραστικά στοιχεία.

Σώμα και γλώσσα στην αλληλεπίδραση Υπάρχει οικουμενικότητα στις μη λεκτικές εκφράσεις στην επικοινωνία; Οι εργασίες του Ekman σχετικά με την οικουμενικότητα έκφρασης των βασικών συγκινήσεων. Όμως αν κάποιος θέλει μπορεί να κρύψει/ελέγξει την έκφραση των βασικών συγκινήσεων; Μπορεί η μη λεκτική επικοινωνία να θεωρηθεί ένα είδος γλώσσας; Μεταφέρει πληροφορία, μήνυμα, νόημα; Αρκεί αυτό για να θεωρηθεί ως γλώσσα; (υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις, βλ. σ. 112)

Ολική επικοινωνία → ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται λεκτική και μη λεκτική συμπεριφορά. π.χ. η σωματική δραστηριότητα αυξάνεται όταν κάποιος μιλάει περισσότερο, για πιο πολύπλοκα θέματα, στα οποία εμπλέκεται πιο ενεργά και όταν διαθέτει καλές γλωσσικές ικανότητες.

Όταν θέλουμε να μιλήσουμε, να εκφραστούμε πρέπει να ενεργοποιήσουμε αναπαραστάσεις. Το σώμα με τις αυθόρμητες κινήσεις, τις εκφράσεις του ίσως βοηθάει στην ενεργοποίηση και την ανάσυρση αυτών των αναπαραστάσεων. Άρα οι ρόλοι της γλώσσας και του σώματος μπορούν να θεωρηθούν ισοδύναμοι στην επικοινωνιακή διαδικασία;

Οι Marc & Picard (1989) διακρίνουν δύο επίπεδα στην επικοινωνιακή διαδικασία: Α) ένα ενεργειακό (ενορμήσεις, κίνητρα, συναίσθημα)→ αναλογικού τύπου και συχνά διφορούμενη / αμφίσημη σημασία. Β) ένα πληροφοριακό (σημειωτικής φύσης) όπου ανταλλάσσονται πληροφορίες και νόημα.

Άρα μήπως γλώσσα και σώμα μπορεί (εκτός από το να «συνεργάζονται» συχνά να αντιτίθενται στην επικοινωνιακή διαδικασία (άλλα να λέει το σώμα και άλλα η γλώσσα) Reich (1933): κατανοούμε τους άλλους μέσω κάποιου είδους «πρωτογενούς ταύτισης» (δηλ. υποθέτουμε τι θα νιώθαμε εμείς στη θέση του). Άρα μπορούμε να μιλάμε για «μη γλωσσική επικοινωνία» ή μήπως πρέπει να μιλάμε για «μη γλωσσικές επικοινωνίες»; Συμπερασματικά, η ανθρώπινη επικοινωνία είναι πολυδιαυλική.

Κοινωνικές τεχνικές: Οτιδήποτε κάνουμε λεκτικά ή μη-λεκτικά, εσκεμμένα ή μη συνειδητά, στη διάρκεια των κοινωνικών συναλλαγών μας ώστε να επηρεάσουμε τους άλλους. Μερικά είναι οικεία σε όλους π.χ. το να χαμογελάμε ή να κάνουμε ερωτήσεις. Άλλα τα κάνουμε χωρίς να τα σκεφτόμαστε όπως π.χ. η στάση του σώματός μας ή οι κινήσεις των ματιών μας. Το ίδιο μήνυμα μπορεί να μεταφερθεί με πολλούς τρόπους. Ενώ μερικές τεχνικές αφορούν την επιρροή άλλες αφορούν τη διατήρηση της ροής της επικοινωνίας (π.χ. κινήσεις του κεφαλιού, βλεμματική επαφή).

Διάφορα είδη κοινωνικής δράσης (social act). 1. Σωματική επαφή

Η πιο πρωτόγονη κοινωνική δράση (πρωταρχική και στα ζώα π. χ Η πιο πρωτόγονη κοινωνική δράση (πρωταρχική και στα ζώα π.χ. επιθετικές, σεξουαλικές επαφές, σπρωξίματα, τραβήγματα). Έχουμε συμβολικές επαφές (π.χ. χειραψίες, χτυπηματάκια στην πλάτη, αγκαλιάσματα). Στις περισσότερο επίσημες επικοινωνίες περιοριζόμαστε στις χειραψίες. Υπάρχουν πολύ μεγάλες πολιτισμικές αναφορές αναφορικά με τη «σωματική επαφή»

2. Σωματική Εγγύτητα Σχετίζεται με οικειότητα (π. χ 2. Σωματική Εγγύτητα Σχετίζεται με οικειότητα (π.χ. σεξουαλική, φιλική) αλλά και κυριαρχία. Ο αποδεκτός βαθμός σωματικής εγγύτητας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πολιτισμικούς κανόνες. Επίσης εξαρτάται και από την περίσταση (π.χ. μέσα σε ένα ασανσερ είναι πιο αποδεκτή η εγγύτητα υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι αποφεύγεται η βλεμματική εποφή, το άγγιγμα και το ξεκίνημα συζήτησης). Για πιο οικείες αλληλεπιδράσεις η απόσταση μπορεί να μειωθεί. Το άγγιγμα και η όσφρηση μπαίνουν στο παιχνίδι. Εάν συμπαθούμε κάποιον πηγαίνουμε πιο κοντά του. Αλλαγές στην εγγύτητα σηματοδοτούν την επιθυμία συνέχισης ή τερματισμού μιας επικοινωνίας .

3. Προσανατολισμός στο χώρο Πού πιθανότερο να κάτσεις για να συνεργαστείς με τον Α; Πού όταν ενδέχεται ανταγωνισμός ή διαπραγμάτευση; Πού για να κουβεντιάσετε απλά; Τι σημαίνει «κυρίαρχη θέση στο χώρο;» Σε επίπεδο πολεμικής σύγκρουσης; Γιατί διαπολιτισμικά οι ανώτεροι μπορούν να κάθονται ενώ οι κατώτεροί τους στέκονται όρθιοι;

4. Στάση του σώματος

5. Χειρονομίες και κινήσεις μελών του σώματος Μερικές γίνονται αθέλητα άλλες για περαστεί κάποιο μήνυμα. Επικοινωνώντας συναισθηματικές καταστάσεις: π.χ. επιθετικότητα= σφίξιμο των χεριών, άγχος= ακούμπισμα του προσώπου, κούραση=τρίψιμο του μετώπου Συμπληρώνοντας το νόημα των προτάσεων: Όταν μιλάμε κουνάμε συνέχεια χέρια, πόδια, κεφάλι συντονισμένα με το λόγο, ουσιαστικά σαν μέρος της όλης επικοινωνίας π.χ. δίνουμε έμφαση, περιγράφουμε σχήματα και μεγέθη, δείχνουμε αντικείμενα ή ανθρώπους κλπ Αντικαθιστώντας τον ίδιο το λόγο με κινήσεις

6. Κινήσεις του κεφαλιού έχουν δυο ρόλους α) δρουν ως ενισχυτές β) ελέγχουν και συγχρονίζουν το λόγο π.χ. κουνάμε το κεφάλι 1-2 φορές δίνοντας το ελεύθερο σε κάποιον να συνεχίσει να μιλάει, αν το κουνάμε συχνά είναι όταν θέλουμε να πάρουμε το λόγο

7. Εκφράσεις του προσώπου

8. Κινήσεις των ματιών: Διατηρούν τη ροή της επικοινωνίας 9 8. Κινήσεις των ματιών: Διατηρούν τη ροή της επικοινωνίας 9. Εξωτερική εμφάνιση(ρούχα, μαλλιά, δέρμα κλπ) (βλ. και Goffman) 10. Μη λεκτικές πλευρές των λεγομένων Οι ίδιες λέξεις μπορούν να μεταφέρουν διαφορετικά νοήματα (π.χ. όταν ένα ναι ισοδυναμεί με όχι, ένας στρεσαρισμένος μιλάει γρήγορα, ένας θλιμμένος αργά, ο θυμωμένος δυνατά→ επίσης ο τόνος της φωνής, τα διαλείμματα, τα λάθη, τα εε, χμ κλπ Πώς αντιδρούμε στη σιωπή του άλλου ή μιας ομάδας ; Πώς όταν μας διακόπτουν; Ποιος μιλάει περισσότερο;

11. Ο ίδιος ο λόγος Το πιο πολύπλοκο Θέτει ερωτήσεις (ανοιχτές/κλειστές) Μεταφέρει πληροφορία Ασκεί επιρροή στους άλλους Σπάει τον πάγο Δίνει θετική/αρνητική επιβράβευση Χαλαρώνει-διασκεδάζει (π.χ. αστεία)

Τρεις ρόλοι της μη-λεκτικής επικοινωνίας 1) επικοινωνεί διαπροσωπικές στάσεις και συναισθήματα Π.χ. πώς τα ζώα επικοινωνούν συναισθήματα Οι άνθρωποι βασίζονται πάρα πολύ στα μη λεκτικά στοιχεία για να κατανοήσουν συναισθήματα των άλλων ενώ με το λεκτικό κανάλι δέχονται/μεταφέρουν πληροφορίες 2) Υποστηρίζει τη λεκτική επικοινωνία «μιλάμε με τα φωνητικά όργανα αλλά συνομιλούμε με το σώμα» -συμπληρώνουμε τις προτάσεις -ελέγχουμε-συντονίζουμεε τη συζήτηση -δίνουμε/παίρνουμε ανατροφοδότηση - Σηματοδοτούμε ότι προσέχουμε ή μας προσέχουν 3)Αντικαθιστά το λόγο Π.χ. σε θορυβώδη περιβάλλοντα, στις ειδικές δυνάμεις, κάτω από το νερό κλπ Βλ. και γλώσσα σφυριγμάτων, κινηματικές γλώσσες