Επιστημονικός Διευθυντής Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, «Εγκώμιο της διχόνοιας»: η δημοκρατία ως ενεργητική ισορροπία δυνάμεων στον Μακιαβέλλι Μιχάλης Μπαρτσίδης, Επιστημονικός Διευθυντής Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Δομή - περιεχόμενα μεθοδολογικά για τη Δημοκρατία για την μετα-σταθερή ισορροπία Το ερώτημα του Μακιαβέλλι και η τοποθέτησή του Σημερινά διακυβεύματα

Α. μεθοδολογικά Πολλοί στοχαστές έχουν επιτεθεί στην επικρατούσα σήμερα έννοια της δημοκρατίας επειδή αυτή συνδέεται με τον φιλελευθερισμό ή τον καπιταλισμό. Η δημοκρατία εκφράζει τη διαφθορά, την παρακμή, το ψέμμα. Ένας τρόπος να αμφισβητηθεί αυτή η συσχέτιση είναι η αναδρομή στην ιστορία της δημοκρατικής σκέψης με σκοπό να αντλήσουμε στοιχεία από τους μεγάλους στοχαστές για την κατασκευή εναλλακτικών σύγχρονων θεωριών και προτάσεων πολιτικής πρακτικής. Τέτοια περίπτωση, που έχει αποδειχθεί εξαιρετικά πολύτιμη για αυτή τη δουλειά, είναι ο Μακιαβέλι.

Η δημοκρατία ως γίγνεσθαι, ως διαδικασία Η δημοκρατία ορίζεται ως πολίτευμα, ιδεώδες, κατάσταση, διαδικασία. Μήπως η δημοκρατία ήταν και είναι πάντα σε κρίση; Μήπως είναι ένα πολίτευμα υπό διακύβευση; Μήπως δεν είναι ακριβώς πολίτευμα, αλλά κίνηση, κίνημα, γίγνεσθαι, à venir; Το γίγνεσθαι ως διαδικασία μας παραπέμπει σε μια Σχεσιακή Οντολογία, Οντολογία της Σχέσης. Η δημοκρατία ως γίγνεσθαι, ως διαδικασία χαρακτηρίζεται από το μη θεμέλιο- την απορία στο κέντρο της πολιτικής. Ακόμη και με την πλατωνική θέση: ο δημοκρατικός άνθρωπος, το ανθρωπολογικό ιδεώδες της Δημοκρατίας δεν έχει μονοσήμαντο ορθολογικό θεμέλιο καθόσον έχει πάθη.

Η Δημοκρατία έχει ένα παράδοξο διπλό θεμέλιο Αφενός το κράτος ως δομή -potestas σε ρήξη με την φυσική κατάσταση που χαρακτηρίζει τις συμβολαιακές θεωρίες. Αφετέρου το κράτος ως ολότητα των ανθρώπινων σχέσεων σε συνέχεια με τη φυσική κατάσταση –potential Στον Μακιαβέλλι υπάρχει ταυτόχρονη επικύρωση των δυο θέσεων: αντί για μια απόλυτη αρχή εγγράφει στο κέντρο της πολιτικής θεμελίωσης μια ένταση, μια διπλή θεμελίωση οι άνθρωποι συμμετέχουν ήδη πάντοτε σε ενώσεις, οι οποίες είναι πολύ ασταθείς επειδή συγκροτούνται συγχρόνως επίσης μέσω των παθών. Παρ 'όλα αυτά, η αστάθεια τους δεν είναι οντολογική: η συνοχή τους απειλείται μόνο εάν δεν υπάρχει αναλογικότητα, αν οι δυνάμεις-potentias των συστατικών στοιχείων δεν αντικατοπτρίζονται επαρκώς στη δομή-potestas. Αυτό συνεπάγεται ότι η εξουσία είναι μια δομή που επιβάλλεται από το ίδιο το πλήθος και τον λαό των πληβείων, και δεν του έχει επιβληθεί από τα έξω. Πέρα από την αντιπροσώπευση υπάρχει μια σχέση μαζών-εξουσίας η οποία σπανίως γίνεται απλό χάσμα.

Αυτό συγκροτεί και διαμορφώνει το κεντρικό ερώτημα –πρόβλημα μας Αυτό συγκροτεί και διαμορφώνει το κεντρικό ερώτημα –πρόβλημα μας. Μας οδηγεί στο : 1. Να κατανοήσουμε το παράδοξο θεωρητικό καθεστώς του Μακιαβέλλι 2. Να ερμηνεύσουμε τις σημερινές εξελίξεις σχετικά με το ζήτημα της Δημοκρατίας Το παράδοξο επιχειρούν να συλλάβουν Σπινόζα, Ρουσώ αλλά και σύγχρονοι στοχαστές όπως η Σαντάλ Μουφ με την αγωνιστική, ριζοσπαστική δημοκρατία, ο Ρανσιέρ με τη διαφωνία κοκ.

Η θέση του Μακιαβέλλι για τη δημοκρατία Η δημοκρατία είναι σιωπή, οι δημοκρατίες δεν έχουν φωνή στην Ιστορία. οι δημοκρατίες στις Διατριβές είναι ένα μεικτό πολίτευμα. Η δημοκρατία δεν εννοείται εδώ ούτε ως ιδεώδες ούτε ως πολίτευμα αλλά ως διαδικασία, ως μορφή «διακυβέρνησης του Κράτους» η δημοκρατία αποτελεί μια ισορροπία δυνάμεων μέσα στην πολιτεία μια «σύνθετη» διακυβέρνηση(Αλτουσέρ 110) και «ανέκδοτη μορφή πολιτεύματος»(οπ. 97), δηλαδή διέπεται από μια διπλή αιτιότητα και θεμελιώνεται σε διττό θεμέλιο, συγκροτείται από την διαπάλη δυο τάσεων.

Β. Η μετα-σταθερή ισορροπία Ισορροπία μέσα από εντάσεις και ανταγωνισμούς Το γίγνεσθαι επιτελείται μέσα και από το ίδιο το άτομο «Σταθερή μεταβλητή» ή «αστάθμητη αμετάβλητη»;

Η σταθερή ισορροπία – G. Simondon Η ατομίκευση δεν μπορούσε να νοηθεί και να περιγραφεί επαρκώς όσο δεν ήταν γνωστή παρά μία μόνο μορφή ισορροπίας, η σταθερή. Η μετασταθερή ισορροπία ήταν άγνωστη, και ετίθετο ως υπόρρητη υπόθεση ότι το όν τελεί σε κατάσταση ευσταθούς ισορροπίας η σταθερή ισορροπία, όμως, αποκλείει το γίγνεσθαι, εφόσον αντιστοιχεί στη χαμηλότερη δυνατή στάθμη δυνητικής ενέργειας που επιτυγχάνεται σε ένα σύστημα όταν όλοι οι δυνατοί μετασχηματισμοί έχουν πραγματοποιηθεί και δεν υφίσταται πλέον καμία δύναμη

H μετα-σταθερή ισορροπία- G. Simondon Μετα-σταθερή είναι το είδος της ισορροπίας όπου μια κατάσταση σταθεροποιείται και διαρκεί καλύτερα σε υψηλό ενεργειακό επίπεδο Μια νέα θεωρία της ατομίκευσης (principia indivituationis)όπως η ατομίκευση των φυσικών σωμάτων ως περίπτωση επίλυσης (μετάβασης σε ευσταθή κατάσταση) ενός μετασταθερού συστήματος, με αφετηρία μια κατάσταση του συστήματος, όπως η υπέρτηξη ή ο υπερκορεσμός, που διέπει τη γένεση των κρυστάλλων. Για να την ορίσουμε πρέπει να υπερβούμε την αστάθεια και την ευστάθεια, την κίνηση και τη στάση πρέπει να προσφύγουμε στη χρήση των εννοιών της Δυναμικής ενέργειας αντί της Στατικής ενός συστήματος, της τάξης και της αύξησης της εντροπίας.

Ατομίκευση του έμβιου όντος- Simondon Το ον βρίσκεται σε μια αέναη ατομίκευση που είναι η ίδια η ζωή, γίνεται άτομο σύμφωνα με τον θεμελιώδη τρόπο του γίγνεσθαι : το έμβιο όν διατηρεί εντός του μια διηνεκή δραστηριότητα ατομίκευσης· δεν είναι μόνον αποτέλεσμα εξατομίκευσης, όπως ο κρύσταλλος ή το μόριο, αλλά θέατρο ατομικοποίησης. Επίσης, ολόκληρη η δραστηριότητα του ζώντος δεν είναι, όπως στο πεδίο της φυσικής, συγκεντρωμένη στο όριό του· υπάρχει μέσα του ένα πληρέστερο καθεστώς εσωτερικής αντήχησης που απαιτεί διαρκή επικοινωνία και διατηρεί μια μετασταθερότητα η οποία είναι προϋπόθεση ζωής. το έμβιο είναι επίσης το όν που προκύπτει από μια αρχική εξατομίκευση και την διευρύνει, πράγμα που δεν μπορεί να κάνει το τεχνητό αντικείμενο με το οποίο θα ήθελε να το εξομοιώσει λειτουργικά ο μηχανικισμός της κυβερνητικής. Υπάρχει στο έμβιο όν μια ατομίκευση που επιτελείται από το ίδιο το άτομο και όχι μόνο μια λειτουργία προκύπτουσα από την τετελεσμένη εξατομίκευση που θα ήταν συγκρίσιμη με μια κατασκευή· το έμβιο όν λύνει προβλήματα όχι μόνο προσαρμοζόμενο, δηλαδή τροποποιώντας τη σχέση του με το περιβάλλον (όπως μπορεί να κάνει μια μηχανή), αλλά αυτο-τροποποιούμενο, επινοώντας και εφευρίσκοντας νέες εσωτερικές δομές, εισερχόμενο το ίδιο πλήρως στην αξιωματική των ζωτικών προβλημάτων

Μπορούμε να μεταφέρουμε το μοντέλο από τη φυσική σε εκείνο μιας θεωρίας του έμβιου όντος και στη συνέχεια σε εκείνο της φιλοσοφίας και της πολιτικής θεωρίας; Ναι, είναι δυνατόν όταν θεωρούμε ότι η χαμηλότερη ενεργειακή ισορροπία αντιστοιχεί στην κατασίγαση των παθών και των συγκρούσεων ενώ, αντιθέτως, εκείνο της υψηλότερης ενεργειακής στάθμης αντιστοιχεί στην διαρκή ένταση στο εσωτερικό της πολιτείας, στις συγκρούσεις και τις αντιπαραθέσεις, για παράδειγμα μεταξύ πληβείων και πατρικίων στη δημοκρατία της Ρώμης που μελετά ο Μακιαβέλλι, εν γένει στις ταξικές συγκρούσεις και ανταγωνισμούς.

Γ. το ερώτημα και η τοποθέτηση του Μακιαβέλλι Πώς ενδυναμώνεται η Πολιτεία ώστε να επεκτείνεται για να διαρκεί;

Διατριβές πάνω στην πρώτη Δεκάδα για τον Τίτο Λίβιο Κεφ Διατριβές πάνω στην πρώτη Δεκάδα για τον Τίτο Λίβιο Κεφ. IV, «Ότι η διχόνοια των πληβείων με τη Σύγκλητο έκαμε τη Ρώμη λεύτερη και δυνατή» «Γνώμη μου είναι πως όσοι κατηγορούνε τις ταραχές ανάμεσα στους ευγενείς και στους πληβείους, κακολογούνε το ίδιο πράμα που στάθηκε η πρώτη αιτία για να κρατηθεί η Ρώμη λεύτερη΄…πιο πολύ σκέφτονται την οχλοβοή και τον αλαλητό που γεννήσανε παρόμοιες αναταραχές, παρά τα καλά τους αποτελέσματα. Κι ακόμα πως δεν αναλογίζονται ότι σε κάθε πολιτεία βλέπεις δυο διαθέσεις ενάντιες, του λαού και των μεγάλων, κι ότι όλοι οι νόμοι, που φτιάχνονται για το όφελος της ελευθερίας, γεννιούνται από τούτων εδώ τις διαφορές καθώς εύκολα βλέπουμε ότι έγινε στη Ρώμη»

Διατριβές πάνω στην πρώτη Δεκάδα για τον Τίτο Λίβιο Κεφ Διατριβές πάνω στην πρώτη Δεκάδα για τον Τίτο Λίβιο Κεφ. IV, «Ότι η διχόνοια των πληβείων με τη Σύγκλητο έκαμε τη Ρώμη λεύτερη και δυνατή» «δεν μπορείς λοιπόν, να κρίνεις ούτε βλαβερές τις ταραχές ούτε την πολιτεία διαιρεμένη, αφού μέσα σε τόσον καιρό οι διαμάχες της δεν στείλανε στην εξορία πάνω από οχτώ δέκα πολίτες, ελάχιστους σκοτώσανε και κάμποσους τους βάλανε να πληρώσουν πρόστιμα. Και ούτε μπορείς να αποκαλέσεις ανάστατη μια πολιτεία όπου βλογιούνται τόσα παραδείγματα αρετής. Γιατί τα καλά παραδείγματα γεννιούνται από την καλή αγωγή΄ η καλή αγωγή απ΄ τους καλούς νόμους΄ κι οι καλοί νόμοι από τις ταραχές εκείνες που πολλοί κατηγορούνε αστόχαστα: γιατί όποιος καλοεξετάσει την κατάληξή τους θα ιδεί ότι δε φέρανε ούτε καμιάν εξορία ούτε και καμιά βίαιη πράξη που να βλάφτει το κοινό καλό, μόνο δώσανε νόμους και θεσμούς που ευεργετήσανε την δημόσια ελευθερία… μα να στοχαζόμαστε ότι καλά σαν κι εκείνα που γέννησε τούτη η δημοκρατία δεν μπορεί να τα προκαλέσανε παρά μονάχα άριστες αιτίες»

Ενδυνάμωση λαού και Πολιτείας Στόχος του Μακιαβέλλι είναι να φτιαχτεί μια Πολιτεία που να διαρκέσει όσο πιο πολύ γίνεται Ο στόχος επιτυγχάνεται όχι με την απλή διατήρηση αλλά: -με την επέκταση δηλαδή με αποδοχή των ξένων -με την εσωτερική ένταση δηλαδή διαμάχες

Ενδυνάμωση λαού και Πολιτείας Κεφ. VI, «αν μπορεί να συνταχθεί στη Ρώμη κράτος που να παραμερίσει την έχθρα του λαού με τη Σύγκλητο» «οι νομοθέτες της Ρώμης αν θέλανε να ζήσει ήσυχη όπως άλλες πολιτείες θα ήταν αναγκασμένοι να κάνουν το ένα από τα δυο: ή να μην χρησιμοποιήσουν τους πληβείους στον πόλεμο, όπως οι Βενετσιάνοι, ή να κλείσουν το δρόμο στους ξένους, όπως οι Σπαρτιάτες. Μα εκείνοι τα κάμανε και τα δυο δίνοντας στους πληβείους δύναμη, ανάστημα και αναρίθμητες αφορμές να φέρνει τον ξεσηκωμό. Μα κάθε φορά που το ρωμαικό κράτος ερχόταν να καταλαγιάσει, γεννιόταν τούτο το ανάποδο, ότι καταντούσε και πιο αδύναμο, γιατί μαζί έκλεινε και το δρόμο που το έφερε στα μεγαλεία που γνώρισε. Θέλοντας η Ρώμη να αφανίσει τις αιτίες της ταραχής, αφάνιζε μαζί και τις αιτίες της επέκτασης.»

Κεφ. VI, «αν μπορεί να συνταχθεί στη Ρώμη κράτος που να παραμερίσει την έχθρα του λαού με τη Σύγκλητο» «Όλα τα πράγματα στη γη βρίσκονται σε αέναη κίνηση και δεν μπορούν να παραμείνουν σταθερά: αυτή η αστάθεια τα οδηγεί είτε στην άνοδο είτε στην πτώση. Η αναγκαιότητα κατευθύνει συχνά προς έναν στόχο, στον οποίο ο ορθός λόγος (raison) δεν θα μπορούσε να οδηγήσει. Είχατε θεμελιώσει μια δημοκρατία για να την καταστήσετε ικανή να διατηρηθεί χωρίς επεκτάσεις, και η αναγκαιότητα την εξαναγκάζει να επεκταθεί παρά τον στόχο της ίδρυσής της (…) (μτφρ. Σε Αλτουσέρ 2016:89) … Για αυτό λοιπόν δεν γίνεται να βρεθεί μεσοβέζικος δρόμος οπότε και τις έχθρες που γεννιούνται ανάμεσα στο λαό και τη σύγκλητο πρέπει να τις δέχεσαι και να τις βλέπεις αναγκαίο κακό για να φτάσεις τη μεγαλοσύνη της Ρώμης. (Μάλιστα) εύκολα μπορούμε να αναλογιστούμε και το πόσο καλό φέρνει στις πολιτείες το δικαίωμα να κατηγορείς, που το κι αυτό είχαν οι Δήμαρχοι κοντά στα άλλα»(μτφρ. Τ. Κονδύλη).

Θεωρία της «αστάθμητης αμετάβλητης» αστάθεια αναφέρεται σε: - συνεχής ισορροπία ανάμεσα σε άτομο/κοινωνία-Κράτος - ισορροπία μετάβασης από πάθη(affects) σε λόγο(raison) Ορισμός: Δημοκρατία ως κίνηση συγκρότησης της δύναμης των ανθρώπων, της δύναμης της μάζας ή του πλήθους, ως ενδυνάμωση των αδύναμων Σημείωση: ο Αλτουσέρ ερμηνεύει το σημείο με την Τύχη (Fortuna) ως παράδειγμα αστάθμητης διαλεκτικής (aleatoire), που στηρίζεται σε μια κυκλική θεωρία της ιστορίας (90-2) για να εκτιναχθεί στο κενό, στην επινόηση μιας ανέκδοτης μορφής ανάλογα με το πού θα «πιάσει» η περιπλανώμενη virtu, μια θεωρία της «αστάθμητης αμετάβλητης»(115). Προφανώς, αντί μιας «σταθερής μεταβλητής».

Οι Νόμοι Ουσιώδες γνώρισμα της «σύνθετης διακυβέρνησης» Οι νόμοι δεν είναι η γενική μορφή καταναγκασμού αλλά τρόπος να αποκτήσει ο λαός τη virtu (ηγέτης ιδρυτής που την «εμπνέει» + νόμοι) Η αλήθεια των νόμων εμφανίζεται ως συνάρτηση των συγκρούσεων μεταξύ ανταγωνιστικών τάξεων «τίποτε δεν καθιστά μια δημοκρατία ακλόνητη και διασφαλισμένη όσο το να διοχετεύεις, για να το πούμε έτσι, μέσω των νόμων τους χυμούς που την κινητοποιούν» Κεφ.IV Δίνουν διάρκεια στην αρχική μοναχική ιδρυτική πράξη του Ηγεμόνα

Οι Νόμοι ΙΙ Ισοζυγισμένη ισορροπία ανάμεσα στις αντιτιθέμενες κοινωνικές δυνάμεις όπου όλα τα μέρη παραμένουν αναμεμειγμένα στη διακυβέρνηση και το καθένα «επιτηρεί συνεχώς το άλλο» Αφενός, λειτουργούν ως ανάχωμα στο λαό αφετέρου φέρουν στο προσκήνιο τον λαό (κεφ. ΙΧ και XVI) Θα ψηφίζονται οι «νόμοι και θεσμοί που θα συμβάλλουν στη δημόσια ελευθερία» «όλοι οι νόμοι που γίνονται προς όφελος της ελυθερίας» είναι « αποτέλεσμα της διχόνοιας μεταξύ τους».

Δυο λύσεις εμμενούς συγκρότησης πολιτείας 1. Η έννοια της μετασταθερής ισορροπίας στενά συνυφασμένης με εκείνη του ασύμπτωτου («disparation»): οι ανταγωνιστικές δυνάμεις παραμένουν ετερογενείς και δεν συντίθενται (ντελεζιανή προοπτική). Το ασύμπτωτο καθιστά δυνατό να σκεφτούμε την κοινωνική συγκρουσιακότητα, τους ανταγωνισμούς όπως διαφεύγουν του θεσμικού πεδίου αλλά πάντα σε σχέση με ένα μετασταθερό πεδίο. 2. Οι μάζες ->με τη μεσολάβηση, μέσω των θεσμών που φτιάχνονται ανάμεσα σε αυτές και το κράτος-> γίνονται πολίτες (διαλεκτική όχι εγελιανού τύπου αλλά εμμενής). (προοπτική του Μπαλιμπάρ) το πλήθος των πληβείων μετασχηματίζει εντός του τα πάθη του «ως εάν να καθοδηγούνταν από τον λόγο» όπως λέει ο Σπινόζα Οι νόμοι στον Μακιαβέλλι συνιστούν στοιχείο μεσολάβησης που δεν οδηγεί στην εκπροσώπηση

Η ιδέα ότι από τα ιδιοτελή συμφέροντα προκύπτει καλό για το όλον μέσω των νόμων υποβάλλει την υπόθεση έρευνας για ένα διατομικό σχήμα παρά για ένα κλασικά φιλελεύθερο τύπου «αόρατης χειρός»: Ο ανταγωνισμός, η σύγκρουση, η διχόνοια, η διαφωνία αποτελούν διατομικά σχήματα συγκρότησης της κοινωνικής σχέσης(Σκίνερ 108) Η συγκρότηση της σχέσης επιτελείται ήδη πάντοτε και μέσα στο στοιχείο των παθών και του ανταγωνισμού, όχι εκ των υστέρων μόνο στην ορθολογική επικοινωνία των συμβαλλόμενων ατόμων Πλέκοντας ένα «εγκώμιο της διχόνοιας», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Σκίνερ, ο Μακιαβέλλι μας παρέχει έναν ακριβή ορισμό της μετα-σταθερής ισορροπίας.

Τελικός ορισμός: συλλαμβάνεται η δημοκρατία ως κατεξοχήν διατομική πολιτική διαδικασία υπό την μορφή μιας μετασταθερής ισορροπίας, μεταβατικής ανάμεσα σε εκδημοκρατισμό και από- δημοκρατισμό.

Δ. Σημερινά διακυβεύματα Η αποδυνάμωση του λαού και του κράτους οδηγεί-> σε αίτημα για ευταξία και ασφάλεια(securite), στη «σαγήνη της ισχύος», στη ριζοσπαστική Ακροδεξιά Η ενδυνάμωση τους -> συλλογική σιγουριά(surete), χειραφέτηση, Δημοκρατία Για μια Δημόσια εξουσία: potentias <-> potestas

Πώς επηρέασε/επηρεάζει η κρίση την πολιτική και τη δημοκρατία; Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά πολιτική-πολιτισμική: κρίση ιδεώδους= κρίση ιδεολογίας εδώ και 30 χρόνια που οδηγεί σε κρίση υποκειμενοποίησης => Αποδυνάμωση = όχι όμως λόγω «παγκοσμιοποίησης». [Μετα-δημοκρατική συνθήκη;] Από τότε τίθεται το θέμα της Δημοκρατίας με διάφορες ευκαιρίες: παγκοσμιοποίηση, κρίση χρέους, Ευρωπαϊκή ενοποίηση ως πείραμα δημοκρατίας μετά την εθνική και λαϊκή κυριαρχία, πλατείες, εμφάνιση φασιστικών τάσεων, κλπ. Είναι μια ευκαιρία να σκεφτούμε τι έγινε κατά τη διάρκεια των πρόσφατων τελευταίων πέντε ετών που τέθηκε το ζήτημα ανανέωσης της δημοκρατίας. Τα κινήματα των πλατειών και στη συνέχεια κόμματα-κινήματα όπως ο Σύριζα και οι Ποδέμος έθεσαν τη δημοκρατία στην ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο διακυβέρνησης. Φαίνεται ότι ηττήθηκαν οικτρά αφού επικράτησαν παντού αυταρχικές λύσεις.

2011 καμπή: Η «πραγματική άμεση δημοκρατία» είναι το συμβολικό όνομα μιας διαδικασίας ενδυνάμωσης. Πολιτικές εφαρμογές τα τελευταία χρόνια: κινήματα εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, πλατείες, αγανακτισμένοι, occupy Wall Street, Αραβική άνοιξη, πάρκο Γκέζι. Αξιοπρέπεια και πολιτική ηθική, παγκοσμιοτοπικά κινήματα. Μετά τις επαναστατικές διεργασίες στην περιοχή ΜΕΝΑ και αλλού, γινόμαστε μάρτυρες των τρόπων που οι άνθρωποι προσπάθησαν να επαναπροσδιορίσουν τη δημοκρατία. Η τελευταία περιελάμβανε αυτονομία από την διεφθαρμένη εξουσία, εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων ενημέρωσης, πολλαπλή διάχυση της γνώσης, ποικίλες χρήσεις της αισθητικής και ποιητικής, υπευθυνότητα της άμεσης δημοκρατίας και των πρακτικών διακυβέρνησης. Επρόκειτο για έναν άλλο τρόπος να γίνεται πολιτική (όχι κόμματα, κοινοβούλιο, συνδικάτα...) «από τα κάτω», πέρα από τη αντιπροσώπευση.

Χαρακτηριστικά τους: ρήξη, επαναληπτικότητα, δημόσιοι χώροι ως γνωσιακή και πολιτική πρακτική, διατομική ενδυνάμωση κινούμενη από την συναισθηματική εμπειρία (ποιητική και αισθητική της γενναιοφροσύνης) στην πολιτική υπευθυνότητα «ως εάν να καθοδηγούνταν από τον Λόγο», ενσώματες εμπειρίες και συνάρθρωσή τους από παγκοσμιοτοπική κοσμοπολιτική, αξιοπρέπεια ως δημόσια αρετή για ισοελευθερία και ιδιότητα του πολίτη

Η δημοκρατία ως διαδικασία εκδημοκρατισμού / αποδημοκρατισμού δεν μπορεί να καθοριστεί μόνο από το επίπεδο της κυρίαρχης εξουσίας και των θεσμών, καθώς πρέπει να κινηθεί προς το ενεργειακό επίπεδο των πρακτικών από τα κάτω. Δεν υπάρχει ιστορική αντίφαση σε άρνηση κοινοβουλίου-αυτονομία- αντίσταση –εξέγερση και σε θεσμική δημιουργία ανανέωσης ή διατήρησης του θεσμού(counter-institutions). Θέση : πρόκειται για Δημοκρατική Επανάσταση= Εξεγέρσεις που ανανεώνουν τη Δημοκρατία [αυτό είναι το παράδοξο] διότι ευνοούν την ανώτερη ενεργειακή στάθμη, την κίνηση των ατόμων-μορίων με την ετερογένεια και διαμεταγωγή.

Με άλλα λόγια, η μετασταθερή ισορροπία αποτελεί ζήτημα ενεργοποίησης ή μη μιας διαλεκτικής σχέσης: - Εμμένεια αλλά θεσμικά δημιουργική - Συγκρουσιακή δημοκρατία με ετερογένεια και όχι νεκροταφείο ορθολογισμού - Να ξεκολλήσουμε από την έννοια της μάζας ως αντίθετου του ατόμου –πολίτη και να δούμε το γίγνεσθαι: Μάζες-> άτομο-> πολίτης

Η απάντηση στα κινήματα εκ μέρους των κυρίαρχων ήταν αυταρχισμός, φράχτες, πόλεμος, βία, θρησκευτικοί και πολιτισμικοί πόλεμοι. Η ανταπάντηση είναι: κινήματα διατήρησης των ροών, των ανοιχτών συνόρων, αποτίναξης του αυταρχισμού και της βίας με πολιτική – θεσμική δημιουργία, με αισθητική και κοινωνική ποιητική ,με κοσμοπολιτική. αυτονομία +σιγουριά, Υπευθυνότητα +αντίσταση, Ετερογένεια+ επικοινωνία, Αυτονομία+ θεσμική δημιουργία Δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα σε ελευθερία-αυτονομία και διατήρηση της πολιτείας, της ασφάλειας και της σιγουριάς.

Για μια Δημοκρατική Δημόσια Εξουσία Μια παράδοξη λύση: ταυτόχρονη ενδυνάμωση ατόμου + κράτους Αυτή είναι η πρώτη μορφή μιας Δημοκρατικής Δημόσιας Εξουσίας που νοεί την δύναμη ως απόλυτη πολιτική τάξη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Machiavelli, Έργα, Τόμος Ι, «Διατριβές για τον Τίτο Λίβιο»/ μτφρ. Τάκης Κονδύλης. Αθήνα: Κάλβος. Κουέντιν Σκίννερ (2002). Μακιαβέλι/ επιμ. Θεοδόσης Νικολαίδης, μτφρ. Κώστας Αθανασίου. Αθήνα: Νήσος. Λουί Αλτουσσέρ (2016). Ο Μακιαβέλλι και εμείς,/ επιμ. Γιώργος Φουρτούνης, μτφρ. Μελέτης Λάμπρου. Αθήνα: Νήσος. Μπαρτσίδης Μιχάλης (2014) (Επιμ- εισαγ.) Διατομικότητα, Κείμενα για μια οντολογία της σχέσης, /μτφρ. Λουκία Μάνο. Αθήνα: Νήσος. Tsibiridou F. – M. Bartsidis (2016),"'Dignity' as glocal civic virtue: Redefining democracy in the era of neoliberal governmentality", (με) in Crisis, Resistance, and Prospects: The Arab Revolutions and Beyond. London: Palgrave.