Εποικοδόμηση. Θεωρία του Vygotsky Σοφία Αυγητίδου

Πώς μαθαίνουν τα παιδιά; Συνήθεις απαντήσεις από εσάς Μνήμη Μίμηση Έμμεσο και άμεσο βίωμα Παρατήρηση Ακούγοντας και βλέποντας Γνωστική σύγκρουση Αλληλεπίδραση - συνεργασία

Πώς μαθαίνουν τα παιδιά; Αν δε γνωρίζουμε πώς μαθαίνουν πώς θα οργανώσουμε ευκαιρίες μάθησης; Αν δεν γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά της προσχολικής ηλικίας πώς θα τα λάβουμε υπόψη μας στο σχεδιασμό δραστηριοτήτων και τις επιλογές μας;

Πώς μαθαίνουμε; Α) Σκεφτείτε κάτι που μάθατε σε αυτό το μάθημα ή σε άλλα και καταγράψτε τον τρόπο που το μάθατε. Β) Αναφέρεται τυχόν παράγοντες που σας δυσκόλεψαν σ’ αυτό ή σε άλλα μαθήματα να μάθετε και εξηγήστε σύντομα γιατί.

Θεωρίες μάθησης – Piaget εποικοδομητισμός Vygotsky Κοινωνικός εποικοδομητισμός

2. Διδασκαλία ως διαδικασία γνωστικής αλλαγής - θεωρία του Piaget Η ανάπτυξη ως διαδικασία προσαρμογής Σχήματα Αφομοίωση Συμμόρφωση Εξισορρόπηση Στάδια γνωστικής εξέλιξης ανάλογα με την ηλικία Η μάθηση ως μία ατομική διαδικασία προσαρμογής

Η ανάπτυξη ως διαδικασία προσαρμογής Βασική θέση: η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι μια διαδικασία προσαρμογής. Ο ανθρώπινος οργανισμός και το περιβάλλον έχουν εμπλακεί σε μια συνεχή διαδικασία δράσης και αντίδρασης του ενός επί του άλλου. Η νόηση, δηλαδή, είναι προσαρμογή, δηλαδή ισορροπία, μεταξύ των ενεργειών του υποκειμένου πάνω στο περιβάλλον και των αντίστροφων ενεργειών, των κοινωνικοφυσικών, στον οργανισμό.

Νοητικά σχήματα Νοητικές δομές Ο τρόπος οργάνωσης και αναπαράστασης της γνώσης

1. Αφομοίωση: η διαδικασία κατά την οποία ο οργανισμός αντιδρά προς το περιβάλλον με την ενσωμάτωση εμπειριών στα υπάρχοντα σχήματα (το παιδί μπορεί να απορροφήσει μια καινούργια εμπειρία μόνο αν τη μεταβάλει με τέτοιο τρόπο, ώστε να ταιριάζει στο μοντέλο του για τον κόσμο). Η αφομοίωση είναι η σύζευξη της νοητικής δομής του οργανισμού με το περιβάλλον (απαραίτητη η ομοιότητα ανάμεσα στο υπάρχον νοητικό σχήμα και την εμπειρία). ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΑΦΟΙΜΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΝΩΣΗΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΥΠΑΡΧΟΝ ΝΟΗΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΕΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ/ΕΜΠΕΙΡΙΑ

Συμμόρφωση: η διαδικασία κατά την οποία τροποποιούνται τα υπάρχοντα σχήματα, ώστε η νοητική δομή να συμπεριλάβει και τις νέες εμπειρίες (απαραίτητη για την αφομοίωση νέων εμπειριών για τις οποίες το άτομο δε διαθέτει παρόμοια σχήματα). ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΝΑ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΕΙ ΤΟ ΥΠΑΡΧΟΝ ΣΧΗΜΑ, ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΕΙ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΝΩΣΗΣ, ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΕΣ… Η αφομοίωση και η συμμόρφωση μαζί οδηγούν στην προσαρμογή του οργανισμού στο περιβάλλον

Εξισορρόπηση: η εσωτερική τάση του οργανισμού να δημιουργεί μια σχέση αρμονική με το περιβάλλον, μια ιδανική προσαρμογή. Η συνεχής παρόρμηση του οργανισμού να οργανώνει τις εμπειρίες του ώστε να εξασφαλίζει τέλεια προσαρμογή, ισορροπία.

Παραδείγματα διαδικασιών αφομοίωσης, συμμόρφωσης και εξισορρόπησης: Το άνοιγμα μιας βρύσης Η γη είναι στρογγυλή! (η γη ως επίπεδη και κυκλική, η γη χωρίς βαρύτητα, η γη γυρίζει μόνο γύρω από τον ήλιο και όχι γύρω από τον εαυτό της …παρερμηνείες των παιδιών που δείχνουν την προσπάθεια αφομοίωσης και την ικανότητα συμμόρφωσης).

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (PIAGET): Αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2): γνωρίζει τον κόσμο με τις αισθήσεις (πιάνουν, βλέπουν, ακούν). Οι σχέσεις με τα αντικείμενα είναι μόνο αισθησιοκινητικές (δε διαθέτει λέξεις). Σκέφτεται εγωκεντρικά, είναι ανίκανο να ξεχωρίσει τον εαυτό του από τον υπόλοιπο κόσμο (απουσία διαφορετικής οπτικής γωνίας) Προσυλλογιστικό στάδιο (2-7): στοιχειώδεις έννοιες, απλές ταξινομήσεις. Αδύνατη η επαγωγική ή παραγωγική σκέψη. Γλωσσικός συμβολισμός των αντικειμένων. Μίμηση και Παιχνίδι. Ο τρόπος σκέψης ξεκινά από ειδικά και προχωράει πάλι σε ειδικά στοιχεία και καταστάσεις. Συγκεντρώνει την προσοχή του σε μια μόνο όψη ή πλευρά της κατάστασης. Στάδιο συγκεκριμένων νοητικών ενεργημάτων (7-12 με 13) (συστηματικότητα και λογική) Στάδιο των αφηρημένων νοητικών ενεργημάτων (13 χρονών και άνω): (αφαιρετική σκέψη, υποθέσεις και συμπεράσματα)

Κριτική στη θεωρία του Πιαζέ Αν δεχτούμε τα στάδια νοητικής ανάπτυξης (δηλαδή ότι ανάλογα με το βαθμό ωρίμασης έχουμε συγκεκριμένες προσδοκίες από τα παιδιά), όπως τα περιέγραψε ο Πιαζέ, ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης; Δεν είναι παρεμβατικός προκειμένου τα παιδιά να κατακτήσουν ένα ακόμα σκαλοπάτι από εκεί που ήταν; Πόσα περιθώρια αφήνει η θεωρία του Piaget για πιθανή διαφοροποίηση της δραστηριότητας όταν το μόνο κριτήριο είναι η ηλικία των παιδιών;

Βασικές έννοιες στη θεωρία του Vygotsky Κατώτερες (αντίδραση, αντανακλαστική συσχέτιση) και ανώτερες νοητικές λειτουργίες (αντίληψη, συγκέντρωση, μνήμη, επίλυση προβλημάτων) Πολιτισμικά εργαλεία (π.χ. γλώσσα, αντικείμενα) Εσωτερίκευση: η σταδιακή μετατόπιση της κατάκτησης και επίλυσης ενός προβλήματος από το ενήλικο στο παιδί, από το κοινωνικό στο ατομικό Η μάθηση ως μία διαδικασία αλληλεπίδρασης Διαμεσολάβηση από ικανότερο (ενήλικο ή συνομήλικο) Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης

Κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση Άλλες προσεγγίσεις Ανάπτυξη σε ένα κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο Νόηση ως κοινωνικό φαινόμενο Ατομική διεργασία ανάπτυξης Νόηση ως αποτέλεσμα εξερεύνησης φυσικού/κοινωνικού κόσμου Εξέλιξη ως κοινωνική και πολιτισμική διαδικασία Εξέλιξη ως διαδικασία ωρίμανσης Διαφορές στην εξέλιξη ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο Κανονιστική προσέγγιση της εξέλιξης – περιγραφή της σε στάδια ανάλογα με την ηλικία

Ερώτημα: πώς το παιχνίδι μπορεί να αποτελέσει ένα πλαίσιο μάθησης σύμφωνα με τη θεωρία του Vygotsky?

Το παιχνίδι ως πλαίσιο κοινωνικής αλληλεπίδρασης και μάθησης Τα παιδιά χτίζουν συνεργατικά ένα σενάριο (διυποκειμενικότητα) Το σενάριο έχει σχέση με τις εμπειρίες τους από το κοινωνιοπολιτισμικό περιβάλλον Χειρίζονται τα αντικείμενα και τη γλώσσα (πολιτισμικά εργαλεία) με νόημα στο πλαίσιο του παιχνιδιού Επικοινωνούν και βρίσκουν τρόπους να παίξουν αυτό που συμφώνησαν , αναλαμβάνουν ρόλους, διαχειρίζονται τις σχέσεις τους

Ερώτημα: Α. Τι ευκαιρίες προσφέρει η συγκεκριμένη οργανωμένη δραστηριότητα για μάθηση; Β. Μπορείτε να σκεφτείτε ποια είδη νοημοσύνης έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν τα παιδιά;

Χωρισμός σε ομάδες

Συζήτηση για την επιλογή ηρώων

Τα μέλη της ομάδας έχουν μοιράσει αρμοδιότητες

Οι ομάδες εργάζονται πυρετωδώς..

Η ομάδα κάνει πρόβα

Δίνουν παράσταση

Ρόλος του παιδαγωγού (Vygotsky) Να σχεδιάσει το εκπαιδευτικό περιβάλλον Να καθοδηγήσει, διευκολύνει, Υποστηρίξει Αξιολογήσει τη σκέψη και δράση των παιδιών Να δημιουργήσει εμπειρίες και ευκαιρίες για μάθηση στη ΖΕΑ Να μειώνει το βαθμό υποστήριξης όσο το παιδί κατακτά το νέο αναπτυξιακό επίπεδο

Είναι έτοιμα τα μικρά παιδιά για μάθηση; Χαρακτηριστικά της σκέψης, της νόησης, της μνήμης Το ενδιαφέρον τους δεν είναι πάντα δεδομένο (προσωπικές εμπειρίες και ενδιαφέροντα) Η προσοχή τους δεν είναι βουλητική (τρόποι διατήρησης του ενδιαφέροντος) Η σκέψη τους είναι παραστατική (ενίσχυση της γνώσης με άμεση ή έμμεση εποπτεία) Οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν τις αυξημένες δυνατότητες των μικρών παιδιών όταν έχουν την κατάλληλη υποστήριξη

Εποικοδόμηση. Βασικά σημεία. Η μάθηση εξαρτάται από: Το νόημα που βρίσκουν τα παιδιά στη δραστηριότητα - ξεκάθαρος και αιτιολογημένος ο σκοπός της δραστηριότητας για τα παιδιά Τα προηγούμενα γνωστικά και συναισθηματικά σχήματα των παιδιών – α. διερεύνηση προηγούμενων γνώσεων και β. ανάγκη διευκρινίσεων και σαφέστερων οδηγιών αν τα παιδιά δεν έχουν κατανοήσει Τη διαδικασία που ενεργοποιεί τα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα και τις ικανότητες και δίνει ευκαιρίες για οικοδόμηση της γνώσης (σε εξατομικευμένο και συνεργατικό επίπεδο) μέσα από τη συμμετοχή και δράση του παιδιού

Αρχές που συμβάλλουν στην ουσιαστική μάθηση Το παιδί μαθαίνει μόνο όταν και ό,τι επιθυμεί να μάθει Το παιδί μαθαίνει όταν είναι πνευματικώς και φυσικώς ώριμο και ικανό να μάθει Το παιδί μαθαίνει μέσα από εμπειρίες σχετικές μ’ αυτό που πρόκειται να μάθει Το παιδί μαθαίνει όταν συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της μάθησης Το παιδί μαθαίνει μέσα σε μια κατάλληλη ατμόσφαιρα μάθησης Το παιδί μαθαίνει συγκεκριμένα πράγματα κάθε φορά Το παιδί μαθαίνει με το δικό του ατομικό τρόπο Το παιδί μαθαίνει μέσα από τη συνεργασία

Τι σημαίνει αυτό για τον τρόπο που οργανώνω δραστηριότητες με τα παιδιά; Χρειάζεται να κεντρίσω την προσοχή τους Να δώσω ευκαιρίες να εκφράσουν προηγούμενες γνώσεις, εμπειρίες, συναισθήματα Να αξιολογήσω το υπάρχον αναπτυξιακό επίπεδο Να εξασφαλίσω ότι η νέα γνώση είναι προσιτή και προωθεί τη γνωστική σύγκρουση Να δώσω ευκαιρίες για αλληλεπίδραση Να αξιολογώ κατά την πορεία της δραστηριότητας, δηλαδή να παρατηρήσω τρόπους αντίδρασης, να ελέγξω παρερμηνείες, απόρριψη της νέας γνώσης ή πιθανή αναδιοργάνωση της υπάρχουσας γνώσης προκειμένου να καθορίσω τον επόμενο στόχο μου

Θέμα: Η λειτουργία της βιβλιοθήκης στην τάξη του νηπιαγωγείου Στόχοι: να εκφράσουν τα παιδιά τα προσωπικά τους βιώματα σε σχέση με το βιβλίο να προτείνουν και να καταγράψουν τους κανόνες για τη σωστή χρήση των βιβλίων Να προβληματιστούν σχετικά με τη λειτουργία της βιβλιοθήκης της τάξης τους και να αποφασίσουν τη διαδικασία δανεισμού βιβλίων.

Διαθεματικοί στόχοι: Να εκφράσουν βιώματα, ιδέες, κανόνες)-Εμπλουτισμός του λεξιλογίου ΓΛΩΣΣΑ Να ταξινομήσουν τα είδη βιβλίου στη βιβλιοθήκη τους ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Να δημιουργήσουν μέσω της τέχνης κανόνες για τη χρήση της βιβλιοθήκης (ΜΟΥΣΙΚΗ, ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ).

Περιεχόμενο Τίτλος, συγγραφέας, εικονογράφος, εξώφυλλο, σελιδοδείκτης, είδη βιβλίων. Δανειστική βιβλιοθήκη, κανόνες λειτουργίας.

ΜΕΘΟΔΟΙ: Συζήτηση Μουσικο-κινητικό παιχνίδι Εποπτεία Εργασία σε ομάδες Υλικά και μέσα Βιβλία, χαρτόνια, μαρκαδόροι, μικρόφωνο, κασετόφωνο.

ΧΡΟΝΟΣ - ΦΑΣΕΙΣ Ο.Δ. – ΣΤΟΧΟΣ – ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΥ - ΝΗΠΙΩΝ 6’ – ΑΦΟΡΜΗΣΗ - ΈΝΑΡΞΗ - Ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος – έκφραση των προσωπικών βιωμάτων – συζήτηση: η νηπιαγωγός μαζεύει τα παιδιά στο χώρο της βιβλιοθήκης και κάνει ερωτήσεις: «ποια βιβλία σας αρέσουν; Ποια είναι τα αγαπημένα σας; Γιατί είναι τα αγαπημένα σας; Να τα γράψουμε σε ένα χαρτί. Υπάρχουν κάποιοι από εμάς που τους αρέσει το ίδιο βιβλίο;

Β. Διερεύνηση προηγούμενων γνώσεων Λέτε όλα τα βιβλία να μας λένε τα ίδια πράγματα; Να είναι ίδια; Σε τι μπορεί να διαφέρουν; Έχετε επισκεφθεί κάποια βιβλιοθήκη με τους γονείς σας; Δανειστήκατε βιβλία από αυτήν; Με ποιον τρόπο; Με ποιον τρόπο έχουμε βάλει εμείς τα βιβλία μας στη βιβλιοθήκη; Για ποιο λόγο; Γιατί υπάρχουν μαξιλάρια στο χώρο της βιβλιοθήκης;

Γ. Αφομοίωση των γνώσεων Ι (εξασφάλιση της ενεργητικής συμμετοχής των παιδιών) 7’ – να εξοικειωθούν με τα διαφορετικά είδη και τις χρήσεις του βιβλίου – μουσικο-κινητικό παιχνίδι - εποπτεία. Με το στοπ σταματώ μπροστά σε ένα βιβλίο, το παίρνω στα χέρια μου και το κοιτώ. Α. Βρίσκω ένα ζευγάρι και λέω: κάτι που μ’ αρέσει στο βιβλίο, ποιος μπορεί να είναι ο τίτλος, για τι μιλάει, σε τι μπορεί να μου είναι χρήσιμο. Β. Συγκρίνω τα σχήματα, το μέγεθος, την εικονογράφηση των βιβλίων με το ζευγάρι μου βλέποντας τα 2 βιβλία.

Αφομοίωση των γνώσεων ΙΙ 7’ – Καθόμαστε στον κύκλο. Ταξινόμηση ανάλογα με το είδος των βιβλίων – Συζήτηση για το αν όλα τα βιβλία που είδαμε ήταν ίδια, σε τι διέφεραν, πώς μπορούμε να τα βάλουμε στη βιβλιοθήκη ανάλογα με τα είδη τους. Τα παιδιά προτείνουν ιδέες και επιχειρηματολογούν. Καταγράφουμε τις ιδέες τους και επιλέγουμε την τελική πρόταση.

Αφομοίωση των γνώσεων ΙΙΙ 10’ – Προβληματισμός για τους κανόνες λειτουργίας της βιβλιοθήκης – Συζήτηση – πώς να δανειστούμε τα βιβλία αυτά στο σπίτι μας; Τι πρέπει να προσέχουμε; Πώς να θυμόμαστε ποια είναι του νηπιαγωγείου και ποια δικά μας; Πώς να θυμόμαστε να τα επιστρέψουμε; Πώς θα ξέρουμε ποιο παιδί δανείστηκε ποιο; Με ποιον τρόπο μπορούμε να θυμόμαστε όλα αυτά που είπαμε; Τι μπορούμε να κάνουμε; Τα παιδιά και η νηπιαγωγός προτείνουν ιδέες και χωριζόμαστε σε ομάδες για να τις υλοποιήσουμε.

Δ. Κατανόηση και συνειδητοποίηση της νέας γνώσης 10’ – 15’ Τα παιδιά σε ομάδες αποτυπώνουν τους κανόνες π.χ. μία ομάδα κάνει σελιδοδείκτες με το όνομα του παιδιού που θα μπαίνει σε κάθε βιβλίο που δανείζεται, μία ομάδα κάνει με τη βοήθεια της νηπιαγωγού έναν πίνακα για να αναγράφονται οι ημερομηνίες, μία ομάδα τοποθετεί τα βιβλία με τη σειρά που αποφάσισαν με τη βοήθεια της νηπιαγωγού.