ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΕρΓΑΣΤΗΡΙΟ 2018 ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε. ΤΡΙΚΑΛΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΕρΓΑΣΤΗΡΙΟ 2018

Σκοπός και Στόχος του μαθήματος Θεωρητική και μεθοδολογική προσέγγιση των ιστορικών κτιρίων Απόκτηση των τεχνικών γνώσεων που είναι απαραίτητες για την συστηματική αντιμετώπιση των τεράστιων και πολύπλευρων προβλημάτων του απέραντου σε ποσότητα, ποιότητα και ποικιλία ελληνικού μνημειακού πλούτου.

Σκοπός και Στόχος του μαθήματος Το μάθημα αποβλέπει στο; Να δώσει στους σπουδαστές γνώσεις και εμπειρίες που θα τους βοηθήσουν να εργασθούν για τη συντήρηση, αναστήλωση, αποκατάσταση και προβολή των αρχιτεκτονικών μνημείων. Να εξειδικευτεί στην αντιμετώπιση και επίλυση προβλημάτων προστασίας και διατήρησης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Να αποκτήσει γνώσεις στις διάφορες μεθόδους επεμβάσεως και στις παραμέτρους που καθορίζουν την εκάστοτε επιλογή μεθόδου αποκατάστασης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ποιος είναι ο βαθύτερος λόγος που ωθεί τις σύγχρονες κοινωνίες να συντηρήσουν και να διασώσουν ιστορικά κτίρια και μνημεία;

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα μέρος της απάντησης σε αυτό το ερώτημα μπορεί να αναζητηθεί σε μια από τις βασικές πνευματικές και ψυχικές ανάγκες κάθε κοινωνίας: τη συνειδητοποίηση και τη γνώση του παρελθόντος της, η οποία διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πρόκειται, δηλαδή, για τη μνήμη μιας κοινωνίας ή ενός λαού. Για το σύνολο των υλικών και πνευματικών έργων, που δημιούργησε ο λαός αυτός στο χώρο και στο χρόνο κατά το παρελθόν. Αν οι αποδείξεις αυτών των έργων –στην προκειμένη περίπτωση τα ιστορικά κτίρια και τα μνημεία- λείψουν, τότε θα δημιουργηθεί κενό στην ιστορική συνέχεια της κοινωνίας. Με λίγα λόγια, η προστασία των μνημείων εξασφαλίζει τις απαραίτητες αποδείξεις που πιστοποιούν την ταυτότητα και την προέλευση κάθε κοινωνίας και κάθε λαού.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ανθρώπινες αυτές δημιουργίες είναι ζωντανές μαρτυρίες των κατασκευαστικών μεθόδων, των χωρικών επιλογών αλλά και της γενικότερης αντίληψης του εκάστοτε πολιτισμού. Η προσπάθεια για τη μελέτη, τη διατήρηση και τη χρήση τους ήταν κατά καιρούς ανάλογη του πολιτισμού και των βασικών επιλογών της κάθε κοινωνίας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι πρώτες διεθνείς συμβάσεις για τον καθορισμό ενός ενιαίου τρόπου αντιμετώπισης των ιστορικών κατασκευών γίνονται μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Από την επιλεκτική διατήρηση των μεμονωμένων πολύ αξιόλογων μνημείων, η έννοια της ιστορικής και αισθητικής αξίας επεκτάθηκε και σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ιστορικών κατασκευών. Θεωρήθηκε δηλαδή ότι η διάσωση και η επανένταξη στο σύγχρονο τρόπο ζωής του συνόλου των ιστορικών κατασκευών που διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί είναι 600 περίπου στο αριθμό, δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως: το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM -International Council of Museums) Το Διεθνές Συμβούλιο Μνημών και Χώρων (ICOMOS -International Council on Monuments and Sites) Η Διεθνής Συνομοσπονδία Εμπόρων Έργων Τέχνης (CINOA -International Confederation of Art & Antique Dealers Associations) Η Ένωση Διεθνούς Δικαίου (ILA -International Law Association) Η Διεθνής Επιτροπή Διατήρησης της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCHI -The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage) Ο Οργανισμός Πόλεων της Παγκόσμιας Κληρονομίας (OWHC –Organization of World Heritage Cities)

Συμβάσεις και συμφωνίες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς Η πρώτη φορά που αναφέρεται η ιδέα της διεθνούς προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς βασισμένη σε επιστημονικά και νομοθετικά κριτήρια, είναι το 1931, στην Αθήνα, στο Συνέδριο των Μουσειολόγων. Στη Χάρτα των Αθηνών το 1933, στα πλαίσια των Διεθνών Συνεδρίων της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, διατυπώνονται οι αρχές της πολεοδομικής οργάνωσης της πόλης.

Συμβάσεις και συμφωνίες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς Μετά τη συνειδητοποίηση των καταστρεπτικών συνεπειών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στα πολιτιστικά μνημεία της Ευρώπης υπογράφεται με πρωτοβουλία της UNESCO, η «Σύμβαση για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης» στις 14 Μαΐου 1954, γνωστή ως Σύμβαση της Χάγης. Στη Χάρτα της Βενετίας ή «Διεθνής Χάρτα Αποκατάστασης» το 1964, στα πλαίσια του (δεύτερου) 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών Ιστορικών Μνημείων, ορίζεται η έννοια του ιστορικού μνημείου που περιλαμβάνει το μεμονωμένο αρχιτεκτονικό έργο αλλά και την αστική ή αγροτική τοποθεσία που μαρτυρεί έναν ιδιαίτερο πολιτισμό.

Χάρτα Βενετίας 1964 http://www.charta-von-venedig.de/χάρτης-της-βενετίας_home.html

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 1. Η έννοια ενός ιστορικού μνημείου δεν καλύπτει μόνο το μεμονωμένο αρχιτεκτονικό έργο αλλά και την αστική ή την αγροτική τοποθεσία που μαρτυρεί ένα ιδιαίτερο πολιτισμό μια ενδεικτική εξέλιξη ή ένα ιστορικό γεγονός. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τις μεγάλες δημιουργίες αλλά και για τα ταπεινά έργα που με τον καιρό απέκτησαν πολιτιστική σημασία. Άρθρο 2. Η συντήρηση και η αποκατάσταση των μνημείων, αποτελεί έναν επιστημονικό κλάδο ο οποίος πρέπει να αποτείνεται στη συνεργασία όλων των επιστημών και όλων των τεχνών που μπορούν να συνεισφέρουν στη μελέτη και τη διάσωση της μνημειακής κληρονομιάς.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 3.Η συντήρηση και η αποκατάσταση των μνημείων αποσκοπούν να τα διασώσουν τόσο σαν έργα τέχνης όσο και σαν ιστορικές μαρτυρίες . Άρθρο 4. Η συντήρηση των μνημείων έχει σαν πρωταρχική απαίτηση τη συνεχή και μόνιμη φροντίδα για την διατήρηση τους. Άρθρο 5. Η συντήρηση των μνημείων ευνοείται πάντοτε από την καταλληλότητα τους να χρησιμοποιηθούν για κάποιο σκοπό ωφέλιμο στην κοινωνία. Μια τέτοια χρησιμοποίηση είναι βέβαια επιθυμητή, αλλά δεν πρέπει να αλλάζουν την διάρθρωση ή την διακόσμηση των κτιρίων. Οι διαρρυθμίσεις που επιβάλλει η αλλαγή της λειτουργίας τους (από νέες χρήσεις) πρέπει να αντιμετωπίζονται και ενδεχομένως να επιτρέπονται μέσα σ' αυτά τα όρια.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 6. Η συντήρηση ενός μνημείου συνεπάγεται την διατήρηση του άμεσου περιβάλλοντος του, στην κλίμακα του. Αν το παραδοσιακό πλαίσιο δεν έχει εξαφανισθεί, έχουμε καθήκον να το διατηρήσουμε αλλά και ταυτόχρονα να αποκλείσουμε κάθε άλλη προσθήκη, κάθε κατεδάφιση και κάθε αλλαγή που θα μπορούσε να αλλάξει τις σχέσεις των όγκων και των χρωμάτων. Άρθρο 7.Το μνημείο είναι αναπόσπαστο από την ιστορική στιγμή που αντιπροσωπεύει και από τον χώρο που είναι τοποθετημένο. Επομένως η μετακίνηση του όλου ή τμήματος ενός μνημείου μπορεί να γίνει παραδεκτή μόνο αν επιβάλλεται από την ανάγκη διασώσεως του, ή δικαιολογείται από λόγους μεγάλης εθνικής ή διεθνούς σημασίας. Άρθρο 8. Τα γλυπτικά, ζωγραφικά ή διακοσμητικά στοιχεία που είναι αναπόσπαστα δεμένα με το μνημείο, δεν μπορούν να διαχωριστούν παρά μόνο αν το μέτρο αυτό είναι η μοναδική διέξοδος για να εξασφαλιστεί η διάσωση τους.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 9. Η διαδικασία της αποκαταστάσεως είναι μια επέμβαση υψηλής εξειδίκευσης που επιβάλλεται να γίνεται καθ' εξαίρεση. Έχει σαν στόχο να διατηρήσει και να αποκαλύψει τις ιστορικές και αισθητικές αξίες του μνημείου και βασίζεται στον σεβασμό προς την αρχική του υπόσταση και τα αυθεντικά του στοιχεία. Σταματάει στο σημείο που αρχίζουν να υπάρχουν υποθέσεις. Πέρα από αυτό το σημείο, οποιαδήποτε εργασία που ενδεχομένως θα θεωρηθεί απαραίτητη για τεχνικούς ή αισθητικούς λόγους, θα πρέπει να διαχωρίζεται από την αρχική αρχιτεκτονική σύνθεση και να φέρνει την σφραγίδα της εποχής μας. Σε όλες τις περιπτώσεις η αρχαιολογική μελέτη θα προηγείται της αποκατάστασης και θα την ακολουθεί. Άρθρο 10. Όταν οι παραδοσιακές τεχνικές αποδεικνύονται ανεπαρκείς, η στερέωση ενός μνημείου μπορεί να εξασφαλιστεί με την προσφυγή σε όλες σε όλες τις σύγχρονες τεχνικές συντηρήσεως και κατασκευές, που η αποτελεσματικότητα θα έχει αποδειχθεί από τα επιστημονικά δεδομένα και τις οποίες θα εγγυάται η πείρα της εφαρμογής τους.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 11. Οι αξιόλογες προσθήκες όλων των εποχών στη σημερινή υπόσταση ενός μνημείου πρέπει να γίνουν σεβαστές, γιατί σκοπός της αποκαταστάσεως του δεν είναι η ενότητα του αρχικού του ρυθμού. Όταν ένα κτίριο φέρνει υπερκείμενες φάσεις διαφόρων εποχών, η επαναφορά στην αρχική του κατάσταση δεν δικαιολογείται παρά μόνο κατ' εξαίρεση. Αν, δηλαδή, τα στοιχεία που θα αφαιρεθούν έχουν πολύ μικρή σημασία και η σύνθεση που θα αποκαλυφθεί είναι μεγάλης ιστορικής, αρχαιολογικής ή αισθητικής αξίας κι ακόμη αν η κατάσταση της διατηρήσεως του μνημείου κριθεί αρκετά ικανοποιητική. Η κρίση σχετικά με την αξιολόγηση των μεταγενέστερων στοιχείων και η απόφαση για την απάλειψη τους, δεν θα πρέπει να εξαρτώνται μόνο από το άτομο που ανέλαβε την μελέτη του έργου.

Χάρτα Βενετίας 1964 Αρθρο 12. Τα στοιχεία που προορίζονται να αντικαταστήσουν τμήματα του μνημείου που έχουν καταστραφεί, πρέπει να ενσωματώνονται αρμονικά στο σύνολο, αλλά και να διακρίνονται από τα αυθεντικά μέρη, έτσι ώστε να μην πλαστογραφούνται τα καλλιτεχνικά και ιστορικά τεκμήρια του κτιρίου. Άρθρο 13. Οι προσθήκες δεν μπορεί να γίνουν ανεκτές παρά μόνο αν σέβονται όλα τα ενδιαφέροντα μέρη του κτιρίου, το παραδοσιακό του πλαίσιο, την ισορροπία της συνθέσεως του και τις σχέσεις του με τον περιβάλλοντα χώρο.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 14. Τα μνημειακά σύνολα πρέπει να γίνουν αντικείμενο ειδικών φροντίδων για να σωθεί η ακεραιότητα τους και να εξασφαλισθεί η εξυγίανση τους, η διαρρύθμιση και η αξιοποίηση τους. Οι εργασίες για την συντήρηση και την αποκατάσταση τους, πρέπει να εμπνέονται από τις αρχές που διατυπώνονται στα προηγούμενα άρθρα.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 16.Οι εργασίες συντηρήσεως, αποκαταστάσεως και ανασκαφής θα πρέπει να βασίζονται σε εξακριβωμένη τεκμηρίωση, δηλαδή σε αναλυτικές και κριτικές εκθέσεις, εικονογραφημένες με σχέδια και φωτογραφίες. Όλες οι φάσεις των εργασιών για την απάλειψη νεώτερων στοιχείων, την στερέωση, την ανασύνθεση και την ένταξη νέων (στοιχείων), καθώς και όλα τα τεχνικά και μορφολογικά στοιχεία που θα εξακριβώνονται κατά την διάρκεια των εργασιών, θα πρέπει να καταγράφονται λεπτομερειακά. Αυτή η τεκμηρίωση θα κατατίθεται στα αρχεία ενός δημοσίου ιδρύματος και θα είναι προσιτή στους ερευνητές. Προτείνεται η δημοσίευση τους.

Χάρτα Βενετίας 1964 Άρθρο 15. Οι ανασκαφές πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τους επιστημονικούς κανόνες και καθώς ορίζουν οι "συστάσεις για τους διεθνείς όρους που πρέπει να εφαρμόζονται στις αρχαιολογικές ανασκαφές" τις οποίες υιοθέτησε η UNESCO το 1956. Επιβάλλεται να γίνεται διευθέτηση των ερειπίων και να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα για την συντήρηση και την μόνιμη προστασία των αρχιτεκτονικών στοιχείων και των ευρημάτων. Εξάλλου, θα είναι ευπρόσδεκτη κάθε πρωτοβουλία που θα διευκολύνει την κατανόηση του μνημείου χωρίς να παραμορφώνει την σημασία του. Ωστόσο, κάθε εργασία ανακατασκευής θα πρέπει να αποκλείεται εκ των προτέρων. Μόνο η αναστήλωση μπορεί να αντιμετωπισθεί, δηλαδή η ανασύνθεση μελών που σώθηκαν αλλά έχουν μετακινηθεί. Οι συμπληρώσεις όμως θα είναι πάντα αναγνωρίσιμες και θα αντιπροσωπεύουν το ελάχιστο που απαιτείται για να εξασφαλιστούν οι συνθήκες συντηρήσεως του μνημείου και να αποκατασταθεί η μορφολογική του συνέχεια.

Συμβάσεις και συμφωνίες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς Η «Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς – Convention pour la Protection du Patrimoine Mondial Culturelet Naturel» που υπογράφτηκε στο Παρίσι στις 23 Νοεμβρίου 1972 αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια για τη θεσμική κατοχύρωση της διεθνούς προστασίας των πολιτιστικών αγαθών. Το «Συνέδριο του Άμστερνταμ», τον Οκτώβρη του 1975, γίνεται δεκτή η Ευρωπαϊκή Χάρτα της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς που δημοσιεύτηκε από την Επιτροπή Υπουργών στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Συμβάσεις και συμφωνίες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς Αναγνωρίζεται ότι η μοναδική αρχιτεκτονική της Ευρώπης αποτελεί κοινό αγαθό όλων των λαών και επιβεβαιώνει την πρόθεσή τους να συνεργαστούν για να την προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που την απειλούν. Προβάλλεται η έννοια της ολοκληρωμένης συντήρησης όχι μόνο των συγκεκριμένων κτιρίων αλλά και ιστορικών πόλεων, παλιών αστικών συνοικιών, παραδοσιακών χωριών, που συμβάλλουν στη βελτίωση του περιβάλλοντος χώρου.

Συμβάσεις και συμφωνίες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς Τον Οκτώβρη του 1985, συντάσσεται στη Γρανάδα η «Σύμβαση για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς -». Για πρώτη φορά η έννοια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς έχει τόση ευρύτητα περιεχομένου και περιλαμβάνει μνημεία, αρχιτεκτονικά σύνολα και τόπους που αποτελούν σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης και παρουσιάζουν ιστορικό, αρχαιολογικό, καλλιτεχνικό, κοινωνικό και τεχνικό ενδιαφέρον. Σκοπός της συντήρησης και ανάδειξής της είναι και η πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των κρατών.

Συμβάσεις και συμφωνίες για την προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς Η «Σύμβαση για την Προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς» που υπογράφτηκε στη Βαλέτα της Μάλτας στις 16 Ιανουαρίου 1992 λειτουργεί συμπληρωματικά της προηγούμενης Σύμβασης του Λονδίνου του 1969. Ορίζει ότι η Κοινότητα σέβεται την εθνική πολιτιστική κληρονομιά και ενθαρρύνει τη συνεργασία των κρατών-μελών της για τη διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας, την οποία θεωρεί κοινή αλλά όχι ενιαία.

Ελληνικά μνημεία στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά 1. Ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες (1986) 2. Αρχαιολογικός χώρος Δελφών (1987) 3. Αρχαιολογικός χώρος Ακροπόλεως (1987) 4. Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου (1988) 5. Το Άγιος Όρος – Άθως (1988) 6. Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης (1988) 7. Μετέωρα (1988) 8. Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου (1988) 9. Αρχαία Ολυμπία (1989) 10. Μυστράς (1989) 11. Μονή Δαφνίου, Μονή Οσίου Λουκά και Νέα Μονή Χίου (1990) 12. Δήλος (1990) 13. Πυθαγόρειο και Ηραίο Σάμου (1992) 14. Βεργίνα (1996) 15. Ιστορικό κέντρο (Χώρα), Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Σπήλαιο Αποκάλυψης στην Πάτμο (1999) 16. Αρχαιολογικοί τόποι των Μυκηνών και της Τίρυνθας (1999) 17. Παλαιά Πόλη της Κέρκυρας (2007) 18. Φίλιπποι (2016)

ΟΡΙΣΜΟΙ & ΕΝΝΟΙΕΣ Η αποκατάσταση ιστορικών κτιρίων και μνημείων αποτελεί έναν από τους κλάδους της επιστήμης για τη μελέτη, την προστασία και τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ως απτές μαρτυρίες του πολιτισμού μιας κοινωνίας, τα ιστορικά κτίρια προστατεύονται ως στοιχεία της κληρονομιάς ενός τόπου και συνεπώς κάθε πράξη για τη διατήρησή τους πρέπει να διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες.

ΟΡΙΣΜΟΙ & ΕΝΝΟΙΕΣ Προτού, όμως, κάποιος ειδικός προχωρήσει σε οποιαδήποτε ενέργεια απέναντι σε ένα ιστορικό κτίριο πρέπει να γνωρίζει καλά με τι ακριβώς ασχολείται και τι προβλέπει η κάθε πράξη που θα ακολουθήσει. Για αυτό παρουσιάζονται παρακάτω οι κύριοι ορισμοί καθώς και οι βασικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στον τομέα της αποκατάστασης.

Πολιτισμός ‘Ο πολιτισμός είναι ένα σύνολο που περιλαμβάνει γνώσεις, πιστεύω, τέχνες, ηθική, νόμους, ήθη και οποιεσδήποτε άλλες δεξιότητες και έθιμα τα οποία έχουν αποκτηθεί από τον άνθρωπο ως μέλος μιας κοινωνίας.’ Jokilehto Jukka, “Definitions of Cultural Heritage – References to documents in history”, Paper for ICCROM

Κληρονομιά ‘Κληρονομιά αποτελούν όλοι οι κληροδοτούμενοι πόροι τους οποίους οι άνθρωποι εκτιμούν για λόγους πέρα από χρηστικούς.’ Oxford English Dictionary

Πολιτιστική κληρονομιά ‘Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα σύνολο από πόρους οι οποίοι μας έχουν κληροδοτηθεί από το παρελθόν και τους οποίους οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ως αντανάκλαση και έκφραση των αξιών, πιστεύω, γνώσεων και παραδόσεων τους. Η πολιτιστική κληρονομιά αντανακλά την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τον τόπο του μέσα στους αιώνες.’ Council of Europe, “Framework convention on the Value of Cultural Heritage for Society”, Faro

Πολιτιστική κληρονομιά Η πολιτιστική κληρονομιά διακρίνεται σε υλική και άυλη. Η υλική περιλαμβάνει τα κινητά και τα ακίνητα προϊόντα ενός πολιτισμού και η διαχείρισή της αναλαμβάνεται από επιστημονικούς κλάδους όπως η αρχαιολογία, η μουσειολογία και η αποκατάσταση κτιρίων και συνόλων. Η άυλη κληρονομιά περιλαμβάνει τις προφορικές μαρτυρίες του πολιτισμού μιας κοινωνίας. Τα στοιχεία της διατηρούνται με δυσκολία στο πέρασμα του χρόνου, κάποια από αυτά αλλοιώνονται ή προσαρμόζονται στις σύγχρονες κάθε φορά κοινωνίες ενώ κάποια εξαλείφονται εντελώς μέσα στους αιώνες.

Πολιτιστική κληρονομιά Στην άυλη κληρονομιά περιλαμβάνονται στοιχεία όπως η γλώσσα και οι διάλεκτοί της, η μουσική, οι παραδόσεις και τα έθιμα, οι προφορικές ιστορίες και τα παραμύθια, ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, η ηθική και η άρρητοι νόμοι, κ.ά.

Ιστορικό Κτίριο Ιστορικό είναι το κτίριο το οποίο μας δίνει μια αίσθηση θαυμασμού και μας κάνει να θέλουμε να μάθουμε περισσότερα για τους ανθρώπους και τον πολιτισμό που το παρήγαγε. Έχει αρχιτεκτονικές, αισθητικές, ιστορικές, αρχαιολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και ακόμα πολιτικές και πνευματικές ή συμβολικές αξίες. Όμως, ο πρώτος αντίκτυπος είναι συναισθηματικός, γιατί είναι ένα σύμβολο για την πολιτισμική μας ταυτότητα και συνέχεια της κληρονομιάς μας.

Μνημείο Η ετυμολογία της λέξης μνημείο στην ελληνική γλώσσα αλλά και στη λατινική (momentum), προέρχεται από το ρήμα μνάομαι-μιμνήσκω (λατινικά: moneo, monere) που σημαίνει θυμάμαι κάτι, προειδοποιώ για κάτι, αφήνω υποθήκες στους σύγχρονους και τους επόμενους. Τα μνημεία, δηλαδή, είναι μεταφορείς μηνυμάτων, ή πιο συγκεκριμένα, είναι πομποί του χθες και του σήμερα, που εκπέμπουν σήματα και πληροφορίες για τους δέκτες του σήμερα και του αύριο. Εντέλει, ένα μνημείο είναι ένα μέσο για τη μετάδοση της πληροφορίας μέσα στο χρόνο.

Ιδιότητες του μνημείου Α. Πρωτοτυπία ή Γνησιότητα Κάθε μνημείο είναι προϊόν ανθρώπινης δραστηριότητας και θέλησης σε μια ορισμένη χρονική στιγμή και σε ένα συγκεκριμένο χώρο.

Για να γεννηθεί συνέτειναν σε αυτό πολλοί παράγοντες υλικοί και μη, όπως: Για να γεννηθεί συνέτειναν σε αυτό πολλοί παράγοντες υλικοί και μη, όπως: 1. η επιθυμία του ιδιοκτήτη ή φορέα 2. οι οικονομικές δυνατότητες και οι επιπτώσεις στην δημιουργία του έργου 3. ο περιορισμός της αρχικής επιθυμίας του φορέα από την ύπαρξη περιορισμών (διατάξεις οικοδομικής ή ηθικής φύσεως) 4. η τοπογραφία και η γεωλογική σύσταση του οικοπέδου, το κλίμα και άλλα φυσικά δεδομένα 5. τα οικοδομικά υλικά και οι κατασκευαστικές τους δυνατότητες 6. η ποιότητα του αρχιτεκτονικού σχεδίου 7. η πραγματοποίηση του αρχιτεκτονικού σχεδίου με την οικοδόμηση του έργου 8. η ποιότητα της εκτέλεσής του, ιδιαίτερα των λεπτομερειών και των καλλιτεχνικών μερών του μνημείου (γλυπτικής, ζωγραφικής, κλπ)

Ιδιότητες του μνημείου Β. Χρόνος (ιστορικότητα) Η δημιουργία της πρώτης μορφής ενός μνημειακού έργου σε μια ορισμένη χρονική στιγμή και με τη συνεργασία συγκεκριμένων παραγόντων είναι το ξεκίνημα της ζωής του που μες στην πορεία του χρόνου υφίστανται επιδράσεις και αλλαγές. Το σύνολο των επεμβάσεων αυτών (επισκευών, μετατροπών, προσθηκών κλπ) μέχρι την εποχή μας είναι συνάρτηση του χρόνου.

Ιδιότητες του μνημείου Γ. Ποιότητα Ο καθορισμός της ποιότητας ενός αρχιτεκτονικού έργου είναι συνάρτηση διαφόρων παραγόντων (καλλιτεχνικών, κατασκευαστικών, πολιτιστικών, μοναδικότητας κλπ) και της ιδεολογίας που επικρατεί σε κάθε εποχή. Γίνεται έτσι ένας αστάθμητος και υποκειμενικός παράγοντας γιατί συνδέεται με τα αξιολογικά συστήματα των διαφόρων πολιτιστικών περιόδων αλλά δεν παύει να είναι σημαντικότατος αφού δημιουργεί την αναγκαία προϋπόθεση για ένα μνημείο.

Ιδιότητες του μνημείου Δ. Συμβολισμός (μήνυμα) Κάθε μνημείο πρέπει να εμπεριέχει μια ιδέα, ένα πνευματικό περιεχόμενο, ένα ιδανικό ή ένα συμβολισμό. Κάθε μνημείο θα πρέπει να είναι φορέας ενός μηνύματος από το παρελθόν το οποίο να περιέχεται σε αυτό και να εκφράζεται με τη συγκεκριμένη μορφή του.

Αποκατάσταση Με τον όρο ‘αποκατάσταση’ νοείται η ‘άμεση επέμβαση σε ένα μνημείο, ακόμα και η πιθανή τροποποίηση της μορφής του, που καθοδηγείται από έναν αυστηρό ιστορικο-κριτικό έλεγχο. Έχει ως στόχο να διατηρήσει και να αποκαλύψει τις αισθητικές αξίες του μνημείου και βασίζεται στο σεβασμό της αρχικής του υπόστασης και των αυθεντικών του στοιχείων, διατηρώντας όλες τις αξιόλογες ιστορικές του φάσεις. Κάθε επέμβαση δεν πρέπει να αποκλείει, αλλά αντίθετα θα πρέπει να διευκολύνει (αντιστρεψιμότητα), πιθανές μελλοντικές επεμβάσεις.’ Σύμφωνα με τη ‘Χάρτα της Βενετίας’, κάθε επέμβαση σταματά στο σημείο που αρχίζουν να υπάρχουν υποθέσεις’.

Ανακατασκευή Ανακατασκευή σημαίνει το ξανακτίσιμο της αρχικής υπόστασης ενός κτιρίου (κατασκευής και μορφής) με όλες τις λεπτομέρειες και τα στοιχεία της χρονικής στιγμής που αυτό δημιουργήθηκε.

Αναστήλωση Αναστήλωση έχουμε όταν η επανατοποθέτηση ενός κατεδαφισμένου μνημείου ή μέρους του στην αρχική του θέση γίνεται με το αυθεντικό του υλικό, που σώζεται και ξαναχρησιμοποιείται. Η ‘Χάρτα της Βενετίας’ ορίζει την αναστήλωση σαν ‘ανασύνθεση μελών που σώθηκαν αλλά έχουν μετακινηθεί’.

Συντήρηση Η συντήρηση των μνημείων έχει σαν πρωταρχική απαίτηση τη συνεχή και μόνιμη φροντίδα για τη διατήρησή τους. Συντήρηση αποτελεί η κάθε πράξη που λαμβάνεται ώστε να προληφθούν η φθορές και να διαχειριστούν οι αλλαγές. Περιλαμβάνει όλες τις πράξεις οι οποίες επιμηκύνουν τη ζωή της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς μας.

Αναβίωση Αναβίωση ενός οικιστικού συνόλου σημαίνει επαναφορά του σε νέα μορφή ζωής, εάν αυτή είχε διακοπεί, ή καλυτέρευση και μεγιστοποίησή της εάν είχε υποστεί κάμψη και παρακμή.

Επανάχρηση Η επανάχρηση περιλαμβάνει την αλλαγή της χρήσης ενός ιστορικού κτιρίου ή η επαναλειτουργία της αρχικής του με στόχο την εξασφάλιση της διατήρησης του κτιρίου. Σκοπός της επανάχρησης είναι η σωστή εξυπηρέτηση των χρηστών και κυρίως ο σεβασμός στο ιστορικό κτίριο.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ο τρόπος προσέγγισης των ιστορικών κτιρίων καθώς και ο σχεδιασμός των απαραίτητων επεμβάσεων για τη διατήρηση και αποκατάστασή τους αποτελεί σημαντικό πεδίο έρευνας.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Αντιπαραβολή στον τρόπο προσέγγισης ενός ιστορικού κτιρίου ή μιας ιστορικής κατασκευής αποτελεί η μέθοδος αντιμετώπισης ενός ασθενούς στην ιατρική επιστήμη. Ο γιατρός αρχικά θα εξετάσει τον ασθενή και θα αναλύσει τα συμπτώματά του, στη συνέχεια θα διαγνώσει την πάθησή του και στο τέλος θα προτείνει και θα προχωρήσει στην κατάλληλη θεραπεία.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Παρόμοια μεθοδολογία ακολουθεί και ο ειδικός στην αποκατάσταση η οποία διακρίνεται σε τρία στάδια: 1. Ανάλυση (Εξέταση) 2. Σύνθεση (Διάγνωση) 3. Πρόταση (Θεραπεία)

Βασικές ενέργειες σε κάθε στάδιο είναι οι εξής: Ανάλυση : Εξετάζω, αναλύω, μελετώ, αποτυπώνω, τεκμηριώνω Από την πρώτη στιγμή που ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα ιστορικό κτίριο ξεκινά και η φάση της ανάλυσης. Εξετάζω και μελετώ το κτίριο σε διάφορες κλίμακες ανάλογα με το εύρος του και το αναλύω σε πολλαπλά επίπεδα ώστε να είναι δυνατή η ακριβέστερη τεκμηρίωσή του. Τα επίπεδα αυτά ποικίλλουν ανάλογα με το είδος του κτιρίου και δύνανται να περιλαμβάνουν αναλύσεις όπως: ιστορική, πολεοδομική, χωροταξική, αρχαιολογική, αρχιτεκτονική, στατική-αντοχής, κοινωνιολογική, οικονομική, χημική, κ.ά.

Βασικές ενέργειες σε κάθε στάδιο είναι οι εξής: 2. Σύνθεση : Αξιολογώ, εκτιμώ, ξεχωρίζω, συνθέτω, επισημαίνω, χαρακτηρίζω Στη φάση της σύνθεσης αξιολογούνται οι παραπάνω επιμέρους αναλύσεις ώστε να απαντηθούν τα παρακάτω ερωτήματα σε σχέση με το ιστορικό κτίριο που μελετάται: - Ποια είναι τα προβλήματά του στο σύνολο; - Ποιες αξίες προβάλλει το ιστορικό κτίριο μέσα στο περιβάλλον που ανήκει; - Ποιες ευκαιρίες παρουσιάζει για την αξιοποίησή του; - Από ποιες πιθανές απειλές μπορεί να κινδυνεύει; Συνεπώς, σε αυτό το στάδιο ορίζονται οι κύριοι κατευθυντήριοι άξονες στους οποίους θα πρέπει να βασιστεί η πρόταση αποκατάστασης.

Βασικές ενέργειες σε κάθε στάδιο είναι οι εξής: 3. Πρόταση : Αποφασίζω, προτείνω, θεραπεύω, συντηρώ, προστατεύω, αναδεικνύω Συγκριμένα οι ενέργειες που γίνονται στο στάδιο της πρότασης συμπεριλαμβάνονται στα εξής: - Διορθώνω τα προβλήματα που έχουν επισημανθεί - Αναδεικνύω τις αξίες που προβάλλει το κτίριο και το περιβάλλον του. - Εκμεταλλεύομαι τις ευκαιρίες που παρουσιάζει το κτίριο. - Προλαμβάνω τις απειλές από τις οποίες κινδυνεύει το κτίριο και η περιοχή του.

Συμπερασματικά Με βάση τους παραπάνω χάρτες, διακηρύξεις, συμβάσεις και συστάσεις προκύπτουν οι εξής αρχές για την συντήρηση, αποκατάσταση και επανάχρηση των μνημείων και ιστορικών κτηρίων : 1. Η αρχιτεκτονική διατήρηση δεν πρέπει να θεωρείται δευτερεύον ζήτημα, αλλά βασικός στόχος του σχεδιασμού των πόλεων και της υπαίθρου. 2. Όλα τα κοινωνικά στρώματα θα πρέπει να συμμετέχουν στα οφέλη από τις αναστηλώσεις που χρηματοδοτεί το Δημόσιο. 3. Η αποκατάσταση πρέπει να βασίζεται σε επιστημονική έρευνα και εξακριβωμένη τεκμηρίωση. Η αποκατάσταση σταματάει εκεί που αρχίζουν να υπάρχουν υποθέσεις.

Συμπερασματικά 4. Όλες οι φάσεις των εργασιών θα πρέπει να καταγράφονται λεπτομερώς. Αυτή η τεκμηρίωση, όπως και η έρευνα για την προτεινόμενη αποκατάσταση θα πρέπει να είναι προσιτή στους ερευνητές. Συνίσταται η δημοσίευσή της. 5. Η συντήρηση, ενίσχυση και αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση.

Συμπερασματικά 6. Η καλύτερη θεραπεία είναι η προληπτική συντήρηση. Πρέπει να γίνονται τακτικές και συνεχείς εργασίες στερέωσης, ικανές να εξασφαλίσουν τη συντήρηση των κτηρίων. 7. Σε θέματα συντήρησης και αποκατάστασης ιστορικών κτηρίων αναγνωρίζεται το συλλογικό δίκαιο έναντι της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. 8. Η προστασία ενός ιστορικού κτηρίου αφορά την ακεραιότητα όλων των στοιχείων του: η αφαίρεση της εσωτερικής δομής ενός κτηρίου και η διατήρηση μόνο των όψεων δεν ανταποκρίνεται στα κριτήρια της δομικής συντήρησης. Εγκαταστάσεις ή διακοσμητικά στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του ιστορικού κτηρίου αποκαθίστανται και αυτά.

Συμπερασματικά 9. Τα γλυπτικά, ζωγραφικά ή διακοσμητικά στοιχεία που είναι αναπόσπαστα δεμένα με το μνημείο δεν μπορούν να διαχωριστούν παρά μόνον για να εξασφαλιστεί η διάσωσή τους. Δεν πρέπει να ενθαρρύνεται η απομάκρυνσή τους. 10. Η συντήρηση του ιστορικού κτηρίου συνεπάγεται τη συντήρηση του άμεσου περιβάλλοντός του. Κάθε είδους διαφήμιση, αυθαίρετη παρουσία στύλων ή τηλεγραφικών συρμάτων, θορυβώδους βιομηχανίας, υψηλών καμινάδων στο άμεσο περιβάλλον των μνημείων της Τέχνης και της Ιστορίας πρέπει να εξαλείφεται. Μαζί με το κτήριο προστατεύονται προοπτικές και απόψεις ιδιαίτερα γραφικές.

Συμπερασματικά 11. Η μετακίνηση συνόλου ή τμήματος ενός μνημείου μπορεί να γίνει μόνον αν επιβάλλεται από την ανάγκη διασώσεώς του. 12. Κατασκευές με βλάβες ή φθορές πρέπει να επισκευάζονται, όπου αυτό είναι δυνατό, παρά να αντικαθίστανται.

Συμπερασματικά 13. Κατά την αποκατάσταση δεν πρέπει να αποκλείεται το στυλ καμίας εποχής. Οι αξιόλογες προσθήκες όλων των εποχών πρέπει να γίνουν σεβαστές. Όταν ένα κτήριο φέρνει υπερκείμενες φάσεις διάφορων εποχών, η επαναφορά στην αρχική του κατάσταση δεν δικαιολογείται παρά μόνον κατ’ εξαίρεση: αν, δηλαδή, τα στοιχεία που θα αφαιρεθούν έχουν πολύ μικρή σημασία και η σύνθεση που θα αποκαλυφθεί είναι μεγάλης ιστορικής ή αισθητικής σημασίας. Η κρίση σχετικά με την αξιολόγηση των μεταγενέστερων φάσεων και η απόφαση για την απάλειψή τους, δε θα πρέπει να εξαρτώνται μόνο από το άτομο που ανέλαβε τη μελέτη του έργου.

Συμπερασματικά 14. Συστήνεται η διατήρηση της λειτουργίας των μνημείων, η οποία τους εξασφαλίζει τη συνέχεια της ζωής τους. Προϋπόθεση είναι η σύγχρονη χρήση να σέβεται τον ιστορικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα των ιστορικών κτηρίων: δεν θα πρέπει να αλλάζει τη διάρθρωση ή τη διακόσμησή τους. Πρέπει να προσδίδονται στα ιστορικά κτήρια χρήσεις που, ενώ θα αντιστοιχούν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής, θα σέβονται τον χαρακτήρα τους κα τα εξασφαλίζουν τη διατήρησή τους.

Συμπερασματικά 15. Επιτρέπεται η προσφυγή σε όλες τις σύγχρονες τεχνικές συντήρησης και κατασκευής, που η αποτελεσματικότητά τους έχει αποδειχθεί επιστημονικά και τις οποίες εγγυάται η πείρα της εφαρμογής τους. Τα σύγχρονα υλικά πρέπει να χρησιμοποιούνται με περίσκεψη, χωρίς να αλλοιώνουν την όψη και το χαρακτήρα του κτηρίου και να είναι αναγνωρίσιμα. 16. Τα στοιχεία που συμπληρώνονται πρέπει να ενσωματώνονται αρμονικά, αλλά να διακρίνονται από τα αυθεντικά μέρη, ώστε να μην πλαστογραφούνται τα ιστορικά και καλλιτεχνικά τεκμήρια του κτηρίου.

Συμπερασματικά 17. Οι τεχνικές συντήρησης και αποκατάστασης πρέπει να είναι αναστρέψιμες. 18. Η ανάδειξη των αποκατεστημένων ιστορικών κτηρίων είναι απαραίτητη για την αφύπνιση του ενδιαφέροντος του κοινωνικού συνόλου. Πρέπει να υπάρχει πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Η καλύτερη εγγύηση για τη συντήρηση των μνημείων προέρχεται από τον σεβασμό και τη στοργή προς αυτά των ίδιων των λαών.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας Ευχαριστώ για την προσοχή σας