Ásgeir Jónsson Viðskipta- og hagfræðideild Peningamarkaður Ásgeir Jónsson Viðskipta- og hagfræðideild 1/2/2019

Peningamarkaður Heildsölumarkaður með skammtímafjármagn. Um tiltölulega mikla einsleitni að ræða – mjög sterk staðkvæmd á milli vöruflokka. Endurhverfanleg viðskipti Millibankaviðskipti Bankavíxlar Tiltölulega litlar vaxtabreytingar hafa mikil áhrif. Seðlabankinn í lykilstöðu á markaðinum og getur hreyft ávöxtunarkröfu allra flokka Ótrúlega margir vörutegundir á erlendum mörkuðum

Endurhverfanleg (Repo) viðskipti Bankar (eða önnur fjármálafyrirtæki) leggja fram veðhæfa ríkistryggða pappíra og fá lausafé í staðinn. Repó viðskipti Seðlabankans vara í 7 daga – þá ganga þau til baka. Ríkispappírarnir standa sem veð – bankinn fær vextina á meðan á Repó tíma stendur. Repó viðskiptin vöruðu í 14 daga en var breytt í vor í 7 daga en þar sem Repó uppboðin voru haldin í hverri viku er ekki um grundvallarbreytingu að ræða. Repóviðskiptin eru stjórntæki Seðlabanka Íslands.

Endurhverfanleg (Repo) viðskipti Gífurleg fjölbreytni í endurhverfanlegum viðskiptum á erlendum fjármagnsmörkuðum Viðskiptin eru ekki aðeins á milli Seðlabanka og viðskiptabanka, heldur á milli á milli bankanna sjálfra og jafnvel þriðja aðila. Staða Repóviðskipta hefur stórlækkað á síðustu misserum sökum góðrar lausafjárstöðu innlánsstofnana. Repóviðskipti á milli íslenskra banka hófust nú í september.

Repó-vextir

Millibankamarkaður Millibankaviðskipti hófust fyrir alvöru eftir 1980, núverandi fyrirkomulag má aftur á móti rekja til 1998. Seðlabankinn sér um markaðinn, fylgist með viðskiptum skráir tilboð og færslur. Millibankavextir kallast Reibor (Reykjavik Inter Bank Offered Rates) Þekktustu millibankavextirnir kallast Libor (London Interbank Offered Rates).

Vaxtaróf á millibankamarkaði

Skammtíma Reibor

Aðrir vextir SB

Millibankamarkaður Lausafjárstaða bankanna getur verið mjög mismunandi – sumir bankar virðast oftlega eiga meira lausafé aflögu en aðrir. Með endurhverfanlegum viðskiptum og gjaldeyriskaupum getur SB þurrkað upp millibankamarkaðinn. En Seðlabankinn rekur einnig millibankamarkað með gjaldeyri og grípur þar oft inn í með beinum hætti (sem gerist ekki á krónumarkaði) Hins vegar getur það sama gerst um ef greiðslur renna til ríkisins frá almenningu, t.d. við einkavæðingu ríkisfyrirtækis, skattgreiðslna etc. Þá færast fjármunir af reikningum viðskiptabankanna yfir á reikning ríkisins í SB og þeir peningar detta úr umferð.

Libor og Ísland Libor vextir mynda grunn fyrir útlánavöxtum að viðbættu álagi. Lánskjör Íslenskra banka – ráðast af almennu lánshæfismati Íslands. Lánakjör Íslendinga í útlöndum – þ.e. álag ofan á Libor – hafa stórbatnað á síðustu árum. Ástæðuna má rekja til bættrar stöðu ríkissjóðs, tiltrúar á efnahagslífi hérlendis auk styrkari stöðu bankakerfisins í heild. Ef einn banki fer óvarlega, t.d. Með því að auka erlend endurlán alltaf hratt og á of naumu eiginfjárhlutfalli, getur það lækkað lánshæfismats alls landsins og hækkað vaxtakostnað fyrir alla hina!

Viðskiptareikningur innlánsstofnana Þetta er eins konar tékkareikningur fyrir innlánsstofnanir sem þjónar viðskiptum á milli þeirra sjálfra. Viðskipti á millibankamarkaði fara í raun gegnum þennan reikning. Vextir eru 4,25% og mynda gólf fyrir daglánavexti á millibankamarkaði.

Bindiskylda innlánsstofnana Bindiskyldan kveður á ákveðna meðalstöðu í hverjum mánuði sem þýðir að bankarnir geta farið yfir eða undir 2% lausafjármörk í skamman tíma í senn. Vextir eru nú 5,5%. Binditímabil telst frá 21. degi hver mánaðar til 20. næsta mánaðar. Innistæða á bindireikningi skal ná meðaltali af álagðri bindiskyldu síðustu tveggja tímabila. Það þýðir að lausafjárhlutfallið getur sveiflast svo lengi sem ákveðið meðaltal næst.

Daglán SB Skammtíma yfirdráttur innlánsstofna Lán veitt með sama veði og tíðkast í endurhverfanlegum viðskiptum. Vextir mynda þak fyrir daglánum á millibankamarkaði, 8,75%. Þetta er dýr lántaka sem Bankastofnanir reyna að forðast eftir megni.

Aðrir vextir SB

Innistæðubréf SB Innistæðubréf til 90 daga til þess að setja gólf undir ávöxtun þriggja mánaða vaxta á peningamarkaði. Vextir nú 6,25% Innistæðubréf til 7 daga sem boðin eru upp vikulega. Vextir nú 6,55% „Öfugt Repó” ætlað að mynda mótvægi við tímabundna lausafjárgnótt. Það þýðir í raun að gólf er sett undir ávöxtun á vikulánum á millibankamarkaði.

Vaxtastig Nafnvöxtum vanalega skipt í raunvexti og vænta verðbólgu samkvæmt Fisher (1930). Í sjálfu sér einföld skilgreining sem er erfitt að sannreyna þar sem væntingar eru illmælanlegar – stundum er reynt að gera skoðanakannanir meðal fjárfesta. Það flækir einnig málin að ef fjárfestar eru áhættufælnir munu þeir krefjast aukaálags fyrir verðbólguáhættuna sem er yfirleitt hærri en raunveruleg verðbólga – oft kallað verðbólguálag. Verðbólguálagið er stundum mælt sem mismunur á verðtryggðum og óverðtryggðum vöxtum.

Raunvextir Raunvextir er raunverulegur fórnarkostnaður fjármagns í hagkerfinu og eru það sem raunverulega skiptir máli fyrir ákvarðanir fólks og fyrirtækja. Langtímaraunvextir í hverju landi ráðast af sk. djúpum parametrum, s.s. tæknistigi, fólksfjölda, sparnaðarhneigð etc. Hins vegar, samkvæmt kenningum alþjóðafjármála, ættu frjáls fjármagnsviðskipti að jafna út raunvexti í heiminum – án tillits til gjaldmiðla. Verðbólguvæntingar, aftur á móti, ráðast af peningamálastefnu viðkomandi hagkerfis og af þeim sökum ættu nafnvextir ekki að jafnast út með alþjóða fjármagnsviðskiptum. Nafnvextir jafnast hins vegar út á sameiginlegu myntsvæði

Ákvörðun raunvaxta í lokuðu hagkerfi Solow líkanið um raunvexti: Raunvextir jafngilda jaðarframleiðni fjármagns að frádregnum afskriftum – en aukin sparnaðarhneigð mun lækka vextina Allt sem eykur framleiðni fjármagns, s.s. tækniframfarir, fólksfjölgun, hækkar raunvexti Ramsey líkanið um raunvexti: Sparnaður ræðst af mismun raunvaxta og tímavirðis neytenda. Ef hagkerfið er í jafnvægi, fulla atvinnu etc., er oft talað um náttúrlegt raunvaxtastig (natural rate of interest). Ef raunvextir fara niður fyrir náttúrlegt stig fær hagkerfið hvatningu en er latt ef raunvextir fara niður fyrir það stig.

Seðlabankinn og raunvextir Athugið að raunvextirnir geta orðið fyrir áhrifum af peningamálaaðgerðum hvort sem það er vegna lægri nafnvaxta eða breyttra verðbólguvæntinga. Það skiptir því öllu máli fyrir Seðlabankann, ef hann ætlar að hafa áhrif, að hafa áhrif á vaxtavæntingar fram tímann þegar skammtímavöxtum er breytt en annars eru áhrifin lítil sem engin á hagkerfið. Ef verðlag væri fullkomlega sveigjanlegt og verðbólga myndi bregðast strax við aukningu í peningamagni, gæti seðlabankinn ekki haft nema óveruleg áhrif á raunvaxtastig í landinu.

Áhrifin á verðtryggða vexti Samkvæmt þessu ætti Seðlabankinn ekki að hafa áhrif á ávöxtunarkröfu verðtryggðra bréfa... En með því að hreyfa verðbólguálagið, þ.e. mismun á raunvöxtum verðtryggðra og óverðtryggðra bréfa ætti hann að geta hreyft við verðtryggðu ávöxtunarkröfunni... Svo sem ef nafnvextir fara hækkandi um leið og vænt verðbólga fer lækkandi. Einnig má hugsa sér sömu áhrif í gegnum gengisvæntingar í litlum opnum hagkerfum. Þau áhrif geta þau aðeins verið skammvinn. Óstöðugleiki í verðlagi og ótti við verðbólgu mun þó hækka verðbólguálagið og þannig getur slæm peningamálastjórnun haft langvinn áhrif á raunvexti með aukinni áhættu.

Ríkisfjármál og raunvextir Ríkisvaldið getur aftur á móti haft töluverð áhrif á raunvexti með stefnu sinni í ríkisfjármálum. Ef ríkið eyðir umfram tekjur minnkar heildarsparnaður í efnahagslífinu og raunvaxtastigið hækkar. Ef Ricardian equivalence heldur mun það ekki hafa nein áhrif á efnahagslífið, en þá… mun fólk gera sér grein fyrir því að umframeyðsla skilar sér í hærri sköttum í framtíðinni og mun þegar spara til þess að eiga fyrir auknum skattgjöldum. Þannig mun minni opinber sparnaður leiða af sér aukinn einkasparnað og að lokum munu áhrifin verða engin. Staðreyndin er þó sú að afkoma ríkissjóðs hefur töluverð áhrif á raunvaxtastig viðkomandi lands.