Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Fənn:Beynəlxalq Bazar və Birjalar Qrup:Dİ-4 Tələbə: Paşşanova Məryəm Müəl. Elşən BAĞIRZADƏ

BEYNƏLXALQ ƏRZAQ VƏ İSTEHLAK MALLARI BAZARI Yeyinti sənayesi – dünya əhalisi üçün istehlak, ərzaq məhsullarını istehsal edən müxtəlif biznes sahələrinin kollektiv şəkildə birləşməsidir. Ərzaq sənayesi mürəkkəbə və qlobal sənaye sahəsidir. Yalnız öz istehlak mallarını istehsal edən fermerlər müasir ərzaq sanəyesindən kənarda hesab olunurlar.

Yeyinti sənayesinə daxildir: Tənzimlənmə: ərzaq istehsalı və satışı sahəsində yerli, regional, milli və beynəlxalq qanunlar, göstərişlər. Bura daxildir: ərzağın keyfiyyəti, təhlükəsizliyi, həmkarlar Təhsil: Akademik, peşə, məsləhət Araşdırma və inkişaf: istehlak texnologiyası Maliyyə xidmətləri: kredit, siğorta İstehsal: toxum, kənd təsərrüfatı maşınları və avadanlıqları, aqrar tikinti, gübrələr Kənd təsərrüfatı: məhsul əkini, heyvandarlıq, dəniz məhsulları Ərzaq emalı: bazar üçün təzə məhsulların hazırlanması, hazır ərzaq məhsullarının emalı Marketinq: Ümumi, yeni məhsulların tanıtmaq, cəmiyyətin rəyini reklamlar, qablaşdırma, ictimai əlaqələr vasitəsilə öyrənmək Topdansatış və paylaşdırma: anbarlar, nəqliyyat, maddi-texniki bazalar.

Sənayenin həcmi. Emal olunmuş ərzaq məhsullarının satışı dünya üzrə təxminən $3.2 trl (2004) ABŞda hər il əhali ərzaq məhsullarına təxminən $1 trl yəni ÜDMun 10%i xərcləyirlər. 16.5 mlndan çox adam yeyinti sənayesində çalışır. Birləşmiş Krallıqda yeyinti sənayesi çox böyükdür: təxminən yarım milyon əhali bu sahədə çalışır və illik gəlir £70 mlrd.dır. Bu Bakıda ən böyük emal sektorudur və bütün emal səneyesinin 15%ini əhatə edir. Bakıda emal sənayesində çalışan əhalinin 13%i yeyinti və içki sahəsinə mənsubdur.

Kənd təsərrüfatı: Ərzaq,yem, lif istehsalı, tələb olan müəyyən bitkilərin becərilməsi, əhəlləşdirilmiş heyvanların artırılması prosesidir. Kənd təsərrüfatı praktikada fermaçılıq olaraq da bilinir. Dünyada çox insan qabaqcıl iqtisadi məşğulliyəti olarq kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur, lakin dünyanın ÜDMın sadəcə 20%i kənd təsərrüfatının payına düşür.

Ərzaq emalı: Xam məhsulların əhalinin istehlakı üçün yararlı hala gətirilməsi metod və texnikasının məcmusudur. Ərzaq emalı təmiş, yığılmış, doğranmış, kəsilmiş komponentləri götürür və onlardan bazar çıxarılması üçün məhsul istehsal edir. Özəl sifariş əsasənda istehsal: Bu metodda istehlakçı öz zövqü və istehlakı üçün məhsulu sifariş edir. Bu istehsal dizayn və işçilərin iş qabliyyətindən asılı olaraq bir neçə gün çəkə bilər.

Seriyalı istehsal: Bu istehsal növündə müəyyən məhsuldan sadəcə bir qədər istehsal olunur və bazara buraxılır. Bu metod istehlakçıların sayını müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Kütləvi istehsal: Bazarda geniş yerə və istehlakçı tələbinə malik məhsulların istehsalı bura aiddir. Məsələn: şokoladlar, hazır yeməklər, səhər yeməkləri, konservlər. Anında istehsal: Bu metod əsasən qida sahəsində istifadə olunur. Məsələn, sendviç istehsalçıları. Məhsul üçün bütün komponentlər hazırlanır və seçim istehlakçıya buraxılır.

Topdansatış və bölüşdürmə: Ərzaq məhsullarının müxtəlif ərazilərə çatdırılması üçün qlobal geniş nəqliyyat şəbəkəsi tələb olunur. Bura daxildir: təchizatçılar, emal edənlər, anbarlar, pərakəndə satıcılar və istehlakçılar. Bəzi kompaniyalar hazırlanma mərhələsində itirilmiş vitamin, mineral və digər ehtiyac duyularn komponentləri əlavə edir. İƏT ölkələrinin topdansatış bazarlarında (Latın Amerika, Asiya ölkələri) supermarketlərin sayının artması nəticəsində təzə yeyinti məhsullarının əhəmiyyəti azalmağa meyl göstərir.

Pərakəndə satış: Əhalinin böyük qisminin şəhər ətrafə ərazilərdə toplanması hazır qidaları tələbi artırır. Supermarketlər pərakəndə satışın əsas mərkəzlərindəndir, orada minlərlə məhsul növünü tapmaq olur. Restoranlar, Kafelər, şirniyyat mağazaları ərzaq məhsullarını əldə etmənin müasir yollarıdır. Qida hazırlanması sahəsi son illərdə dramatik dəyişikliyə məzurqalmışdır. Müasir dövrdə,2 ərzaq sektoru pərakəndə satış üzrə mübarizəaparır. Ərzaq mağazaları təzə və xam məmulatların ev şəraitində hazırlanması üçün istehlakçılara təqdim edir. Ərzaq xidmət sənayesi fərqli olaraq hazır , tam və ya qismən hazır məhsulların istehlakçılara təqdim edilməsi ilə məşğul olur.

Yeyinti sənayesi texnologiyaları: Kənd təsərrüfatı maşınları, əsas traktor, bu sahədə insan əməyini azaltmışdır. Biotexnologiya daha çox dəyişiklik gətirmişdir. Gübrə, bitki çoxaltmaqda və qida emalında bu dəyişikliklər bariz şəkildə görünür. Marketinq: Reklamlar, elanlar qida məhsulları haqqında informasiyanın çatdırılmasında əsas yollardır. Əsas kateqoriya isə hazır qida məmulatlarındadır. Əmək və təhsil: Son 100 ilə qədər kənd təsərrüfatı intensiv əmək tələb edən sahə idi. Fermaçılıq isə əsas hissəni tuturdu. İllər boyunca bu sahə ilə maraqlanan və məşğul olanların sayı azalmağa başladı. Məsələn, bir neçə nəsil öncə ABŞda əhalinin təxminən 50%i fermaçılıqla məşğul olurdusa bugün təxminən 1-2%i bu sahədə çalışır və əhalinin 80%i şəhərlərdə yaşayır. Tədqiqat (araşdırma) və inkişaf: Kənd təsərrüfatında və yeyinti sahəsində tədqiqatların böyük qismi universitetdəki tədqiqat mühitlərində aparılır. Layihələr əsasən yeyinti sənayesində olan şirkətlər tərəfindən maliyyələşdirilir. Bu səbəbdən də, akademik və ticarət sahələri arasında birbaşa əlaqə mövcududur.

Ərzaq şirkətləri: Nestle, PepsiCo,Unilever, Kraft, DuPont, Bunge Limited, Dole Food Company, JBS S.A, Sysco Corp və.s

Qida Qida və ya qida məhsulları orqanizmin ətraf mühitdən əldə etdiyi üzvi və qeyri-üzvi maddələr yığımıdır. Qidalar çox sadə kimyəvi maddələrdən mürəkkəb üzvi birləşmələrə qədər geniş miqyasda dəyişir. İnsanın hər gün yeyib-içdiyi qidalar çox müxtəlifdir. Onlar orqanizmi lazımi qədər zülallar,  yağlar,  karbohidratlar, mineral maddələr,  vitaminlər və adi su ilə təmin etməlidir. 

Zülallar Ən çox zülal toyuq yumurtasının ağındadır. Lakin pendir və kəsmik də, xalis zülaldan ibarətdir. Zülal ətdə və balıqda da çoxdur. Bir parça xəmir götürüb, onu suda yuyun,əlinizdə rezinə oxşayan yapışqanlı bir şey qalacaq. Bu zülaldır. Alimlər zülalı protein (yun. πρώτειος sözündən) adlandırmışlar. Bu da "birinci yeri tutan" deməkdir. Zülallar orqanizmdə aşağıdakı fəaliyyətləri tənzimləyir: Böyümə və yenilənmə Orqanizm hissələrinin yaradılması Enerji istehsalı Hormon istehsalı Oksigenin qanda daşınması

Yağlar Yağlar müxtəlif olur: kərə yağı, mal piyi və s. Maye halında olan bitki yağları da var, məsələn, zeytun yağı, pambıq yağı, günəbaxan yagı, badam yağı. Yağlar orqanizm üçün həm əsas həm də ehtiyat enerji mənbələridir. Karbon, oksigen və hidrogendən əmələ gəlib karbohidratlar ilə oxşardır, lakin karbohidratlardan daha az oksigen molekuluna sahibdir. Suda həll olmur

Karbohidratlar Qidanın digər tərkib hissəsi də karbohidratlardır. Bu tanıdığınız nişasta və şəkərdir. Sıyıqda, çörəkdə, kartofda, meyvə və giləmeyvələrdə, tərəvəzdə çoxlu karbohidratlar orqanizmdə parçalanaraq, karbon qazına və suya çevrilir. Onlar parçalanarkən, insanın orqan və əzələləri işi üçün lazım olan enerji alınır.

Vitaminlər Vitaminlər tərəvəz, meyvə, süd və başqa məhsullarda olur. Onlar orqanizm hüceyrələrinin normal işini təmin edir. Vitaminlər iki yerə bölünür: yağda həll olan vitaminlər (A, D, E, K) suda həll olan vitaminlər. (B, C)

Qeyri Üzvi Maddələr Su Mineral və Duzlar Mineral maddələr bədəndəki bütün orqanlarda, toxumalarda, mayelərdə var. Bədənin heç bir orqanı, heç bir hüceyrəsi natrium, kalsium, fosfor və başqa mineral olmadan yaşaya bilməz. Adətən, onlar, duzların, zülalların və həmçinin başqa mürəkkəb birləşmələrin tərkibinə daxildir. Su İnsan orqanizmi üçün gündə azı 2 litr su lazımdır. Axı bədənimizin 3/2 hissəsini su təşkil edir. Su orqanizmin əsas fəaliyyəti üçün lazımdır. Əgər insan 3-4 gün ərzində su içməsə, bədəndəki suyun ehtiyatı azalar və o məhv olar. Bitkilər digər üzvi və qeyri üzvi maddələri su vasitəsilə təmin edir. Suyun belə əhəmiyyətli olması onun çox yüksək səth gərginliyinə sahib olması ilə izah olunur. Kapillyarlar vasitəsilə suyun bitkilərdə yuxarı qalxmasının əsas səbəbi budur.