Ισοζύγιο Ενέργειας Και Έλεγχος Βάρους Energy Balance & Weight Control θεωρεία & Άσκηση Πράξης ΕΞΑΜΗΝΟ Γ’

ΥΓΕΙΑ Σύσταση σώματος Μεταβολική και λειτουργική κατάσταση οργανισμού Σύσταση σώματος Μεταβολική και λειτουργική κατάσταση οργανισμού Μεταβολικές πορείες 2) Λειτουργίες ιστών και συστημάτων Πορεία και εξέλιξη νόσων Θεραπεία Κατανόηση παθοφυσιολογίας νόσου ΥΓΕΙΑ

Σύσταση Σώματος: εφαρμογή της μελέτης Γενική αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης υγιών και ασθενών Έλεγχος και παρακολούθηση των αλλαγών εξαιτίας νοσημάτων Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων διαιτητικών ή φαρμακευτών αγωγών Προσδιορισμός του κινδύνου για την υγεία του ατόμου εξαιτίας υπερβολικά χαμηλού ή υψηλού σωματικού λίπους Έλεγχος της αύξησης, της ανάπτυξης και των μεταβολών του σώματος και των επιμέρους συστατικών του στα διάφορα ηλικιακά στάδια

Το ποσοστό λίπους διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και επηρεάζεται από διαφόρους παράγοντες: Κληρονομικότητα(25%), ορμονικούς παράγοντες, ηλικία, φύλο, φυλή, διατροφή και φυσική δραστηριότητα Επηρεάζεται από ασθένειες όπως νευρική ανορεξία, γαστρεντερικές διαταραχές κ.α.

Ορολογία της σύστασης σώματος Επεξήγηση Λιπώδης Μάζα Σώματος - Fat mass Όλα τα λιπίδια που μπορούν να εκχειλιστούν από το λιπώδη ιστό και τους υπόλοιπους ιστούς του σώματος Αλιπη Μάζα Σώματος – Fat free mass Όλα τα υπόλοιπα άλιπα χημικά στοιχεία και οι ιστοί, συμπεριλαμβάνοντας το νερό, τους μυς, το συνδετικό ιστό, τα μέταλλα των οστών και τα εσωτερικά όργανα Λιπώδης Ιστός – adipose tissue Το λίπος (~83%) συν τις υποστηρικτικές δομές του (~2% πρωτεΐνης και ~15% νερό) Ισχνή Μάζα Σώματος – lean tissue mass Η άλιπη μάζα σώματος και τα απαραίτητα λιπίδια Απαραίτητα Λιπίδια – essential fat Τα φωσφολιπίδια που χρειάζονται για τον σχηματισμό Μη-απαραίτητα Λιπίδια - non-essantial fat Τα τριγλυκερίδια που βρίσκονται κυρίως στον λιπώδη ιστό. Αποτελούν περίπου το 90% των ολικών λιπιδίων του σώματος. Ποσοστό Λίπους Σώματος – relative body fat (%BF) Η λιπώδης μάζα ως ποσοστό του ολικού σωματικού βάρους (ΛΜΣ/ Σωματικό βάρος ) *100 Ολική Πυκνότητα Σώματος – total body density Η ολική μάζα σώματος εκφρασμένη σχετικά με το ολικό όγκο του σώματος ( Βάρος/ όγκο) Υποδόριος Λίπος – subcutaneous fat Ο λιπώδης ιστός που βρίσκεται αποθηκευμένος κάτω από την επιδερμίδα Σπλαχνικό Λίπος – visceral fat Ο λιπώδης ιστός που βρίσκεται μεταξύ των οργάνων και γύρω από τα όργανα στη θωρακική κοιλότητα ( πχ καρδιά, πνεύμονες) και στη κοιλιακή χώρα (πχ ήπαρ, νεφροί) Ενδο-κοιλιακό Λίπος – intra-abdominal fat Το σπλαχνικό λίπος της κοιλιακής χώρας Κοιλιακό Λίπος – abdominal fat Το υποδόριο και το σπλαχνικό λίπος της κοιλιακής χώρας

Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ Η ποσοτική συμμετοχή των διαφόρων συστατικών από τα οποία αποτελείται ο άνθρωπος. → πέντε επίπεδα 1ο ΑΤΟΜΙΚΟ (οξυγόνο, άνθρακας κλπ.) 2ο ΜΟΡΙΑΚΟ (νερό, λιπίδια, πρωτεΐνες, ανόργανα συστατικά) 3ο ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ (κυτταρική μάζα, εξωκυτταρικό υγρό και εξωκυτταρικά στερεά) 4ο ΙΣΤΩΝ (μυικός, λιπώδης, οστίτης κλπ.) 5ο ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (σωματικό βάρος, ανάστημα, περιφέρειες κ.α.)

Λιπώδης Μάζα Σώματος (ΛΜΣ) και Άλιπη Μάζα Σώματος (ΑΜΣ). «ΔΙΠΛΟ ΜΟΝΤΕΛΟ» Λιπώδης Μάζα Σώματος (ΛΜΣ) και Άλιπη Μάζα Σώματος (ΑΜΣ). (α) το ποσό της ενέργειας που καταναλώνει ο λιπώδης ιστός είναι αμελητέο σε σχέση με αυτό που καταναλώνει ο μυϊκός ιστός και (β) οι αυξομειώσεις του βάρους ουσιαστικά είναι αυξομειώσεις του λιπώδους ιστού.

Φυσιολογική χημική σύσταση ατόμου (άνδρα) που έχει βάρος 65kg

Η σύσταση του σώματος της γυναίκας είναι λίγο διαφορετική από του άνδρα γιατί έχει 8-10% περισσότερο λίπος. Από τα 9 kg λίπους μόνο το 1 kg θεωρείται απαραίτητο, το υπόλοιπο είναι αποθηκευμένη μορφή ενέργειας. Οι πρωτεΐνες μπορούν να καταβολιασθούν μέχρι 2kg χωρίς ιδιαίτερες σοβαρές επιπτώσεις. Οι υδατάνθρακες μπορούν να καταβολιασθούν σχεδόν όλοι. Το σώμα μπορεί να χάσει το 10% του νερού και 1/3 από τα άλατα του χωρίς να δημιουργηθεί ιδιαίτερος κίνδυνος για τη ζωή.   Ο λιπώδης ιστός περιέχει 80% λίπος, 2% πρωτεΐνη και 18% νερό. Παχύσαρκα άτομα : 84% λίπος, 2% πρωτεΐνη και 14% νερό. Λεπτόσωμα άτομα: 79% λίπος, 3% πρωτεΐνη και 18% νερό.

Ο μυϊκός ιστός αποτελεί το μεγαλύτερο σε μάζα ιστό του σώματος (45% του ΣΒ σε άνδρες και τι 36% στις γυναίκες) Σύσταση του σκελετικού μυ: 75% νερό, 20% πρωτεΐνη, 5% (άλατα, ενδομυϊκά τριγλυκερίδια και γλυκογόνο) Ο οστίτης ιστός αποτελεί περίπου το 15% και 12% του σωματικού βάρους στους ενήλικες άνδρες και γυναίκες αντίστοιχα Σύσταση: 70% μεταλλικά άλατα, 22% πρωτεΐνη, 8% νερό

Σύσταση σώματος «πρότυπου άνδρα» και «πρότυπης γυναίκας» Σύσταση σώματος «πρότυπου άνδρα» και «πρότυπης γυναίκας» * Ολικό λίπος = απαραίτητο + αποθεματικό λίπος «Πρότυπος άνδρας» «Πρότυπη γυναίκα» Ηλικία 20 – 24 ετών Ύψος 174 cm 164 cm Βάρος 70 kgr 57 kgr Ολικό λίπος * 10.5 kgr (15%) 15.4 kgr (27%) Απαραίτητο λίπος 2.1 kgr (3%) 6.8 kgr (12%) Αποθεματικό λίπος 8.4 kgr (12%) 8.6 kgr (15%) Μυς 31.4 kgr (44.8%) 20.5 kgr (36%) Οστά 10.4 kgr (14.9%) Υπόλοιπο 17.7kgr (25.3%) 14.3kgr (25%)

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΛΙΠΟΥΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΛΙΠΟΥΣ Απαραίτητο λίπος: είναι απαραίτητο για τη δομή και τη λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών και του νευρικού ιστού (εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός). Καθώς και το επιπλέον λίπος που χαρακτηρίζει το γυναικείο φύλο (το λίπος στη περιοχή του στήθους, του ισχίου και των μηρών- υπεύθυνο για τις ορμονικές αναπαραγωγικές διεργασίες). Στους άντρες το ποσοστό του απαραίτητου λίπους είναι 3-4%, ενώ στις γυναίκες είναι 9-12%.  Αποθηκευτικό λίπος: κατανέμεται κυρίως στα υποδόρια και σπλαχνικά διαμερίσματα. Η ποσότητα του αντικατοπτρίζει το πλεόνασμα ενέργειας του οργανισμού. (12% στους άνδρες και 15% στις γυναίκες). Ενήλικες άνδρες: μέση τιμή 15% ↓ 5% μεγάλη πιθανότητα να κινδυνεύσει η υγεία λόγο υποσιτισμού ↑ 25% μεγάλη πιθανότητα να κινδυνεύσει η υγεία λόγο παχυσαρκίας Ενήλικες γυναίκες: μέση τιμή 23% ↓ 8% μεγάλη πιθανότητα να κινδυνεύσει η υγεία λόγο υποσιτισμού ↑ 32% μεγάλη πιθανότητα να κινδυνεύσει η υγεία λόγο παχυσαρκίας

Ποσοστό ολικού σωματικού λίπους ανάλογα με το φύλο και την ηλικιακή ομάδα Γυναίκες Ηλικία (έτη) Λιγότερο του Φυσιολ. Φυσιολογικός Υπέρβαρος Παχύσαρκος 20-40 <21% 21-33% 33-39% >39% 41-60 <23% 23-35% 35-40% >40% 61-79 <24% 24-36% 36-42% >42% Άνδρες Ηλικία (έτη) Λιγότερο του Φυσιολ. Φυσιολογικός Υπέρβαρος Παχύσαρκος 20-40 <8% 8-19% 19-25% >25% 41-60 <11% 11-22% 22-27% >27% 61-79 <13% 13-25% 25-30% >30%

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΛΙΠΟΥΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΛΙΠΟΥΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Ευκολία χρήσης Εγκυρότητα Κοστολόγιο Ανθρωπομετρικές * * * * * * Πτυχές δέρματος * * * * Υποβρύχια ζύγιση * * ΒΙΑ * * * NIR DXA

Υποβρύχια ζύγηση Β (αέρα) Πυκνότητα του σώματος Η αύξηση του βάρους στους ενήλικες οφείλεται στην αύξηση του λιπώδους ιστού που προκαλεί μείωση της πυκνότητας του σώματος εφ’ όσον αυξάνει το λίπος που έχει πυκνότητα μικρότερη από το μυϊκό ιστό που πρακτικά μένει σταθερός. Αρχή του Αρχιμήδη : «κάθε σώμα που βυθίζεται σ’ ένα ρευστό, δέχεται άνωση ίση με το βάρος του ρευστού που εκτοπίζει». Προσδιορίζοντας την πυκνότητα του σώματος, υπολογίζουμε το λίπος και στη συνέχεια το άπαχο βάρος σώματος. Έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε (a) το επιθυμητό βάρος και (b) τον βασικό μεταβολισμό. Β (αέρα) d = ____________________________ (Β αέρα– Β νερό) _____________________________ - (Vπν + 100) dΗ2Ο

% λίπος = ( _________ - 450 ) *100 εξίσωση Siri Μετά τον προσδιορισμό της πυκνότητας του σώματος υπολογίζουμε το % λίπος του σώματος 495 % λίπος = ( _________ - 450 ) *100 εξίσωση Siri d   Ο υπολογισμός του λίπους με τον προσδιορισμό της πυκνότητας με αυτή τη μέθοδο είναι πιο ακριβής από τις άλλες μεθόδους. + Έγκυρη – αξιόπιστη + Μέθοδος αναφοράς Λάθος μέτρησης 2% Ειδικό εξοπλισμό / σχετικά υψηλό κόστος

Απορροφησιομετρία Ακτίνων Χ Διπλής Ενέργειας (DXA) Ποσοτική μέτρηση μαλακών ιστών (λίπος και ισχνή μάζα σώματος) και των οστών σώματος. Εκπομπή ακτίνων Χ χαμηλής και υψηλής ενέργειας σε κάθε pixel του σώματος. Μέτρηση της εξασθένισης των ακτίνων Χ (χαμηλής και υψηλής ενέργειας) καθώς διέρχονται από τους ιστούς. Αποτελέσματα: Λιπώδη μάζα-’Αλιπη μάζα σώματος – οστική μάζα

Μέτρηση της πτύχωσης του δέρματος Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στις εξής δύο απλές αρχές: Η αύξηση του λίπους προκαλεί μείωση της πυκνότητας του σώματος εφ’ όσον ο μυϊκός ιστός, που πρακτικά μένει σταθερός, έχει μεγαλύτερη πυκνότητα από το λίπος. Η αύξηση του λίπους που αποτίθεται κυρίως κάτω από το δέρμα αυξάνει το εύρος της πτύχωσης του δέρματος ειδικά σε σημεία όπου αποτίθεται περισσότερο και που είναι εύκολο να μετρηθούν.   Έτσι τα παχύσαρκα άτομα: μικρή πυκνότητα σώματος και μεγάλο εύρος πτύχωσης του δέρματος. Τα λιπόσαρκα άτομα: μεγάλη πυκνότητα του σώματος και μικρό εύρος πτύχωσης του δέρματος.

Μέτρηση της πτύχωσης του δέρματος + οικονομική (δερματοπτυχόμετρο) + εφαρμογή σε μεγάλο αριθμό ατόμων + μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε χώρο + λίγος χρόνος Λάθος μέτρησης 3,5% - εξειδικευμένο προσωπικό - αποχή από κάθε είδους έντονη σωματική δραστηριότητα αρκετές ώρες πριν την μέτρηση - δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε υπερβολικά παχύσαρκα άτομα

Μέτρηση σωματομετρικών παραμέτρων Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην αύξηση του όγκου του σώματος και των διαφόρων σωματομετρικών παραμέτρων (περιφέρεια, παράμετρος μηρού, βραχίονα κλπ) που προκαλεί αύξηση του λιπώδους ιστού. 17 - 26 27 - 50 Βραχίονας δεξιός + Γάμπα Δεξιά Μέση Μηρός Δεξιός Περιφέρεια Πήχης

Βιοηλεκτρική Εμπέδηση (ΒΙΑ) + δεν απαιτεί μεγάλη εξειδίκευση (ερευνητή) + βολική για τον εξεταζόμενο + εφαρμόζεται και σε παχύσαρκα άτομα + νέες συσκευές υπολογίζουν την διαφορά ενδοκυττάριου και εξωκυττάριου υγρών Λάθος μέτρησης 3,5% - 5% Τήρηση εκ μέρους του εξεταζόμενου των οδηγιών - σφάλμα από λάθος εφαρμογή ηλεκτροδίων Επηρεάζεται από : αφυδάτωση ,πόση, άσκηση και κατακράτηση υγρών λόγω του έμμηνου κύκλου Ηλικία, φύλο, εθνικότητα, επίπεδο φυσικής κατάστασης, επίπεδο παχυσαρκίας.

Εφαπτόμενη υπέρυθρη Αλληλεπίδραση(ΝΙR) Βασίζεται στην αρχή ότι ο βαθμός απορρόφησης και αντανάκλασης του υπέρυθρου φωτός σχετίζεται με τη σύσταση των ιστών που διαπερνάει και το μήκος κύματος του, καθώς και στο ότι το υποδόριο λίπος του δικεφάλου σχετίζεται με το συνολικό λίπος του ανθρώπου. + απλή , εύκολη και κόστος συσκευής όχι ιδιαίτερα υψηλό + γρήγορη, σε οποιονδήποτε χώρο + μεγάλο αριθμό ατόμων _ όχι μεγάλη αξιοπιστία των αποτελεσμάτων _ βελτίωση στις εξισώσεις υποτιμούν το λίπος 2%-10% _ ειδική συσκευή για παιδιά

Βασικά και μεταβλητά σωματικά μεγέθη Σαν βασικά σωματικά μεγέθη χαρακτηρίζουμε όσα δεν μεταβάλλονται μετά την ενηλικίωση και είναι το ύψος και το μέγεθος του σκελετού. Σαν μεταβλητά σωματικά μεγέθη χαρακτηρίζονται τα μεγέθη που εξαρτώνται από τα βασικά μεγέθη τα οποία ανάλογα με την ενεργειακή πρόσληψη του ατόμου μπορεί να μείνουν πρακτικά σταθερά ή να μεταβληθούν ακόμη και μετά την ενηλικίωση. Μεταβλητά σωματικά μεγέθη είναι το βάρος, ο δείκτης μάζα σώματος, η πυκνότητα, το σωματικά λίπος και η επιφάνεια του σώματος.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Williams Η.Μ., (2003), “Διατροφή & Υγεία Ευρωστία & Αθλητική Απόδοση”, Ιατρικές εκδόσεις Πασχαλίδης Μανιός Γ. (2006), “Διατροφική Αξιολόγηση”, Ιατρικές εκδόσεις Πασχαλίδης Χασαπίδου Μ., Φαχαντίδου Α. (2002), “Διατροφή για Υγεία, Άσκηση & Αθλητισμό”, εκδόσεις University Studio Press