Opšte o primjeni i izboru mašina GRAĐEVINSKE MAŠINE Opšte o primjeni i izboru mašina Osnovna literatura: B. Trbojević, Ž. Praščević: Građevinske mašine; Građevinska knjiga, Beograd, 1991 (korišćeno je izdanje 1991. godine, a mogu se koristiti i druga izdanja) str. 1-12, 344-356, 358-373 P. Đuranović: Projektovanje organizacije građenja,Podgorica 1995, str. 80-96

PRIMJENA GRAĐEVINSKIH MAŠINA Rad građevinskih mašina Najekonomičnije rešenje za najveći dio građevinskih radova Neophodan za efikasan rad Efikasnost i ekonomičnost građevinskih mašina stalno raste Konstantno povećanje karakteristika, uobnost, trajnost , smanjenje troškova pri radu i dr. Uzroci koji su uticali na uvođenje mehanizovanog rada u građevinarstvu Nagli porast obima građenja Sve veća usavršenost građevinske opreme Zahtjevi za ujednačeni kvalitet proizvoda Ekonomski zahtjevi Zahtjevi za dinamikom izvršenja radova Socijalno kulturni zahtjevi Bager sa kašikom 0,4 m3 ima veću produktivnost čak 72 puta od ručnog rada, a fabrika betona sa mješalicom od 500l imaskoro 22 puta veću produktivcnost nego ručno spravljanje betona

POKAZATELJI KOJI SU VEZANI ZA PRIMJENU MEHANIZOVANOG RADA Stepen zahvata radova mehanizacijom - odnos obima (ili vrijednosti) izvedenih radova mehanizacijom u odnosu na ukupn obim (ili vrijednost) radova Szm=Qmr/Qr ili Szm=Vmr/Vr Stepen mehanizovanosti - odnos vrijednosti mehanizacije u odnosu na ukupnu vrijednost radova Sm=Vm/Vr Stepen energije - odnos ukupno instalisanih snaga mehanizacije na gradilištu i broja anagažovanih radnika Se=Se/Nr Stepen iskorišćenja mehanizacije - odnos stvarnog radnog vremenaprema ukupnom radnom vremenu Sim=Srv/Urv Učešće mašina na nekom gradilištu i primjena mehanizovanog načina građenja može se iskazati ovim pokazateljima.

EKSPLOATACIJA GRAĐEVINSKIH MAŠINA Uslovi efikasne eksploatacije: pravilan izbor ekonomska opravdanost optimalna veličina međusobna usklađenost po kapacitetima održavanje organizovano korišćenje Izbor mašina širi izbor – utvrđivanje raspoloživih mašina za obavljanje operacija u tehnološkom procesu uži izbor – ekonomska analiza kombinacija uz proračun učinaka i koštanja radnog časa mašine

ŠIRI IZBOR MEHANIZACIJE Izbor varijantnih rješenja zavisi od sledećih karakteristika: front rada količina i vrsta rada, rok izgradnje, terenski uslovi i lokalne prilike, stanje raspoložive mehanizacije, finansijsko stanje preduzeća, stanje tržišta mašina, mogućnost održavanja mašina, stanje kadrova. Principi izbora izvršavanje što većeg broja radova mašinama, najprije izabrati ključnu mašinu, ostale mašine prilagoditi ključnoj mašini (po kapacitetu i uslovima) izabrati standardne mašine, koje su ujedno i jeftinije za veći obim radova predvidjeti specijalizovane mašine za manji obim različitih radova birati univerzalne mašine iskoristiti postojeće mašine u preduzeću.

ŠIRI IZBOR MAŠINA

UČINCI GRAĐEVINSKIH MAŠINA Količina obavljenog posla, proizvodnja, u jedinici vremena (m3/h, m2/h, KN/h) Zavise od: konstruktivnih osobina mašine karaktera građevinske proizvodnje (obim radova, skučenost prostora, materijal za iskop...) uslovi rada (samostalne u radu ili rade u proizvodnom lancu, kombinovanje sa elementima ručnog rada, organizacija rada, rukovalac, održavanje mašina) režima korišćenja radnog vremena (rad u smjenama, vrijeme opravke, premještanje tokom rada...)

VRSTE UČINAKA U zavisnosti od uslova koje obuhvataju Teorijski učinak - Ut rad pod optimalnim tehničkim uslovima rad pod optimalnim organizacionim uslovima Praktičan učinak - korekcija teorijskog - Up određeno mjesto određeni uslovi očekivana usporenja i zastoji U zavisnosti od načina rada mašine za ciklično dejstvo mašine za kontinualno dejstvo mašine

TEORIJSKI UČINAK ZA MAŠINE SA CIKLIČNIM DEJSTVOM Tokom rada ponavljaju ciklus rada (na primer: utovar, transport, istovar, povratak) Ključni podaci su trajanje ciklusa Tc i zapremina radnog organa q Da bi se dobio broj ciklusa u jedinici vremena (obično čas, [h]) koristimo konstantu T

TEORIJSKI UČINAK ZA MAŠINE SA KONTINUALNIM DEJSTVOM Tokom rada obrađuju (zbijaju, ravnaju, kopaju) jednu traku u kontinuitetu Ključni podaci su: širina trake B brzina obrade (rada) V debljina (dubina) trake d broj prolaza n širina preklapanja trake a

PRAKTIČNI UČINAK Dobija se korekcijom teorijskog učinka koeficijentima Up = Ut * kv * kp * kr * … * kn kv - koeficijent korišćenja radnog vremena kp - koeficijent punjenja kr - koeficijent rastresitosti … kn - koeficijent vezan za neki drugi parametar Vrijednost koeficijenata zavisi od: tehničkih parametara organizacionih parametara klimatskih i drugih spoljnih parametara

KOEFICIJENTI KOREKCIJE kv - korišćenje radnog vremena -odnos radnog vremena koji mašina zaista radi i raspoloživog radnog vremena Kreće se u rasponu od 0,95 do 0,65 Veće vrijednosti ukazuju na bolju organizaciju rada Manje vrijednosti ukazuju na lošiju organizaciju rada kp - punjenje radnog organa - odnos zapremine materijala koji je realno zahvaćen i nominalne zapremine radnog organa Kreće se u rasponu od 1,10 do 0,40 Zavisi od koherentnosti i tvrdoće materijala, kao i od oblika radnog organa kr - koeficijent rastesitosti –odnos zapremine materijala u neporemećenom (zbijenom) stanju i zapremine materijala u rastresitom stanju (u radnom organu) Kreće se u rasponu od 0,89 do 0,67 – za mašine za zemljane radove Zavisi od vrste materijala

PRORAČUN TROŠKOVA MEHANIZOVANOG RADA Koštanje radnog časa mašine Kh[€/h] Jt- jednokratni trošak -trošak dopreme i stavljanja mašine u funkciju € nef =Q/(nm∙ Up) - broj sati koje mašina efektivno radi na gradilištu h Q- ukupna količina posla za datu mašinu t, kg, m2, m3 i sl. nm - broj mašina koji se planira angažovati kom Up- - praktični učinak mašine t/h, kg/h, m2/h, m3 i sl. ng - godišnji fond časova ( od raspoloživog fonda) jer zavisi od tržišta i kapaciteta mašine) h/god A=Cm*As - amortizacija - troškovi za nabavku nove mašine €/god As - stopa amortizacije %/ god

PRORAČUN TROŠKOVA MEHANIZOVANOG RADA Gt=tk + tos + tvo + tso - godišnji troškovi - uobičajeno se utvrđuje jedinstveno za preduzeće, pa se proporcionalno raspoređuje na sve mašine. tk = Cms∙ Ks - troškovi kamate (ako je mašina kupljena na kredit) €/god Cms= Cm(Tm+1)/2Tm - srednja vrijednost mašine € Tm =1/As- vijek trajanja mašine god Ks - kamatna stopa na godišnjem nivou %/god tos = Cm∙ Os - troškovi osiguranja €/god Os - godišnja stopa osiguranja %/god tvo = Cm∙ Svo - troškovi velikih opravki €/god Svo -godišnja stopa troškova velikih opravki %/god tso = Cm∙ Sso - troškovi srednjih opravki €/god Sso -godišnja stopa troškova srednjih opravki %/god

PRORAČUN TROŠKOVA MEHANIZOVANOG RADA Et=te + tod - eksploatacioni troškovi - direktni toškovi koji se ostvaruju radom mašine €/god te = 1.1 ∙ Ce∙ q ∙ ng - troškovi pogonske energije i maziva €/god 1.1 - troškovi maziva uvećavaju troškove pogonske energije za 10% Ce - cijena energije €/l, €/kW q - potrošnja energije u jedinici vremena l/h, kW/h tod= ttod + tdod + tgod - troškovi održavanja €/god ttod =Cm∙ Stod - troškovi tekućeg održavanja €/god Stod - godišnja stopa tekućeg održavanja %/god tdod =Cm∙ Sdod - troškovi habajućih djelova €/god Sdod - godišnja stopa habajućih djelova %/god

PRORAČUN TROŠKOVA MEHANIZOVANOG RADA /02/2010 PRORAČUN TROŠKOVA MEHANIZOVANOG RADA Et=te + tod - eksploatacioni troškovi - direktni toškovi koji se ostvaruju radom mašine €/god tod= ttod + tdod + tgod - troškovi održavanja €/god tgod =1.1∙ n∙ Cg / Tg - troškovi guma za mašine €/god tgod =1.1∙ n∙ Cg ∙ lgkm / lkm - troškovi guma za vozila €/god n - broj guma kom Cg - cijena gume za mašine €/kom Tg - vijek trajanja guma za mašine god lgkm - broj kilometara koje vozilo pređe u jednoj godini km/god lkm - izdržljivost guma km

UŽI IZBOR MEHANIZACIJE Izbor kombinacije mašina na osnovu: sračunatih Kh i Up potrebne dinamike obavljanja posla, a koja se procjenjuje na osnovu: ukupne količine date vrste rada; orjentacionog ili tačnog roka izvršenja radova; raspoloživog fonda radnog vremena; stečenog iskustva na ovakvim radovima. Na osnovu procijenjene dinamike bira se broj ključnih mašina, a zatim i ostalih mašina u kombinaciji. Ključna mašina treba da bude ona: koja odgovara ključnom procesu; koja ima najveće Kh; sa čijim smo brojem ograničeni

UŽI IZBOR MEHANIZACIJE Rezultat izbora koji se radi tabelarno (vidi primjer) je: usklađena grupa mašina (konkretnih i određenih karakteristika), na primjer: bager TIP 1 i Kiper vozilo TIP 1; broj mašina, (npr.: 1 bager i 7 kipera), cijena obavljanja posla mašinama [€/jed. mjere posla], npr.: 6.39€/m3 mašinskog iskopa; proračunata (ne pretpostavljena) dinamika obavljanja posla, npr.: 47.67 m3 iskopa/h Komb. Naziv mašine Up (m3/h) Broj mašina nxUp45 Kh (E/h) nxKh Σ nxKh/ min(nxUp) Ck (E/m3) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) 1 Bager TIP 2 65,60 50,91 421,61 6,43 Kiper vozilo TIP 1 6,87 10 68,70 37,07 370,70 2 Bager TIP 1 48,78 45,03 304,52 47,67 6,39 6,81 7 259,49 3 452,08 64,24 7,04 Kiper vozilo TIP 2 5,84 11 36,47 401,17 Pretpostavljena dinamika obavljanja posla  45 m3/h

PODJELA MAŠINA PO VRSTI RADA Iskop i utovar zemlje Sabijanje tla Prenos i dizanje Proizvodnja i prerada materijala Transport i vuča Radovi u stijeni Specijalni radovi Radovi na putevima Prefabrikacija betonskih elemenata Mehanizovani alati i pribor