Tegundir bankastarfsemi Ásgeir Jónsson

Tegundir bankastarfsemi Retail Banking – hefðbundin bankastarfsemi með útíbúum og innlánastarfsemi Wholesale Banking – Stærri kúnnar og áhersla á millibankamarkaði Universal Banking – Alhliða fjármálaþjónusta + bankaviðskipti

1. Retail banking - Viðskiptabankastarfsemi Bankaviðskipti í hefðbundnum skilningi með innlánum og útlánum. Mikil velta, lítil framlegð. Aðaláherslan á ‘maturity transformation’ í gegnum seljanleikatryggingu og greiðsluþjónustu þar sem almenningur leggur inn fjármuni á lágum eða engum vöxtum sem síðar er nýtt til útlána. Gríðarlegur fastur kostnaður með útibúaneti, greiðslukerfi etc. en breytilegur kostnaður er lítill. Viðskiptabankar þurfa sífellt að vera á verði gagnvart lausafjáráhættu, útlánaáhættu og svo framvegis. Viðskiptabankastarfsemi er samt sem áður mun áhættuminni en aðrar tegundir bankastarfsemi ef nægjanlega góð seljanleikatrygging er til staðar með A) innlánatryggingu og B) Seðlabanka sem lánveitenda til þrautarvara. Viðskiptabankastarfsemi á heimamarkaði myndar oft bakbein fyrir útrás á erlenda markaði þar sem áhersla er á universal banking og Wholesale banking. Dæmi um þetta er Deutsche Bank eða íslensku bankarnir.

2. Whole sale banking - heildsölubankastarfsemi Heildsölubankar hafa 4 einkenni. Mikil viðskipti með erlendar myntir Lítil velta, mikil framlegð. Fjármögnun sniðin að hæfi kúnnans Háðir fjármögnun á millibankamörkuðum Tímalengdir eigna og skulda standast yfirleitt nokkuð á hjá heildsölubönkum ‘maturity match’. Þeir geta ekki notað ‘law of large numbers’ til þess stunda maturity mismatch Heildsölubankar taka fjármuni að láni á millibankamörkuðum tiltölulega háum vöxtum og hafa þannig breytilegan kostnað en sleppa við fasta kostnaðinn sem fylgir viðskiptabankastarfsemi. Þannig eru heildsölubankar ‘liquidity distributers’ fremur en ‘liquidity makers’ og skapa virði með ‘delegated monitoring’ etc. Heildsölubankar eru viðkvæmir fyrir óróleika á mörkuðum og hækkunum á fjármagnskostnaði þar sem þeir fjármagna sig iðulega á breytilegum vöxtum á millibankamarkaði.

3. Universal banking – Alhliða bankaþjónusta ‘Universal’ banks eru í tryggingastarfsemi, fjárfestingastarfsemi, sjá um hlutabréfaviðskipti og gera flesta þá hluti er fyrirtæki á fjármálamarkaði gera. Raunar er universal banking leyft í flestum löndum heimsins nema í Bandaríkjunum þar sem mjög ströng höft hafa verið á starfsemi banka, sérstaklega eftir kreppuna miklu. Í Þýskalandi eru allir stórir bankar universal og í Bretlandi er bönkum leyft að stunda universal banking út frá dótturfélögum sínum. Universal banking ætti að gefa færi á breiddarhagræði (economies of scope) þar sem fjölbreytt viðfangsefni standa bönkunum til boða. Hins vegar gætu önnur vandamál skapast vegna annarra þátta, hagsmunaárekstra, samkeppnismála etc. Gríðarleg umræða um universal banking í Bandaríkjunum á tíunda áratugnum um leið og slakað var á höftum í bankarekstri. Erfitt að finna rök fyrir því að banna universal banking en hins vegar er nauðsyn að herða eftirlit með starfsemi bankanna.

3. Universal banking – Alhliða bankaþjónusta Álitaefni vegna universal banking Bankarnir verða of stórir og einstakar fjármagnsstofnanir hafa því of mikil áhrif á fjármálastöðugleika (too big to fail) sem leiðir til þess að þeir öðlast sjálfkrafa ríkisábyrgð og taka því of mikla áhættu. Auðveldara er að fylgjast með smærri og sérhæfðari bönkum sem síðan er hægt að láta rúlla. Svar: Fjölbreyttari bankastarfsemi gefur betri kost á áhættudreifni enda hafa mestu erfiðleikar í bankarekstri yfirleitt verið tengd sérhæfðri eða svæðisbundinni starfsemi. Universal banking hindrar starfsemi hlutabréfamarkaði (sjá t.d. Bandaríkin v.s. Þýskaland) Svar: Hið gagnstæða virðist eiga við þar sem alhliða bankaþjónusta liðkar töluvert fyrir hlutabréfaviðskiptum þar sem bankarnir geta tryggt seljanleika og fjármögnun t.d. við yfirtökur eða í krísum. Munurinn á hlutabréfamarkaði Þýskalands og Ameríku má rekja til annarra stofnanaþátta. Hins vegar kann tilvist alhliða bankaþjónustu að minnka þörf fyrirtækja fyrir fjármögnun á hlutabréfamarkaði. T.d. ef bankar eiga hlut í fyrirtækjum og mann í stjórn eru þeir líklega viljugri til þess að lána fyrirtækinu fjármagn.

3. Universal banking – Alhliða bankaþjónusta Álitaefni vegna universal banking Bankarnir verða og stórir og ryðja öðrum fjármálafyrirtækjum til hliðar og einsleitni og skortur á samkeppni tekur við. Svar: Takmörk fyrir stærðarhagkvæmninni og stórar bankastofnanir gefa samt svigrúm fyrir lítil sérhæfð eða svæðisbundin fjármálafyrirtæki. Takmörk fyrir því hvað bankar geta náð miklum árangri allri fjármálastarfsemi, s.s. tryggingasölu. Ljóst að í Þýskalandi er fjöldi sparisjóða og smærri fjármálafyrirtækja. Hins vegar hljóta samkeppnismál alltaf að vera til umræðu á mörkuðum sem einkennast af fákeppni. Universal banking leiðir til of mikils samþjöppunar valds og hagsmunaárekstra Svar: Að einhverju leyti er þetta föst tortryggni á bönkum og fjármálamönnum. Hagsmunaárekstrar geta samt verið til staðar. Fyrirtæki sem leggja fjárfestingaáætlanir fram fyrir banka til þess að fá lán gætu óttast að önnur svið bankans myndu grípa gæsina sjálf. Bankar og yfirstjórnir fyrirtækja gætu tengst hagsmunasamböndum, s.s. raunin er í Þýskalandi, sem koma í veg fyrir umbætur eða breytingar á starfsemi fyrirtækjanna. Vafamál að bankamenn eigi að koma nálægt óskyldum rekstri nema í neyð eða tímabundið meðan er verið að endurskipuleggja fyrirtækin.

Alþjóðleg bankastarfsemi Seðlabanki Englands skilgreinir alþjóðleg bankaviðskipti sem öll bankaviðskipti í erlendum gjaldmiðlum.

B. Seljanleikatrygging – fyrir lánþiggjendur Á síðustu árum fyrirtæki – einkum hin stærri – leitað á margvísleg önnur mið en til bankastofnana til þess að fjármagna sig, s.s. með beinum skuldabréfaútgáfum. Hins vegar hljóta fyrirtækin ávallt að þurfa seljanleikatryggingu í formi opinna lánalína (loan commitment) hjá bankastofnunum þegar syrtir í álinn á fjármálamörkuðum. Innlánsstofnanir eru í lykilaðstæðu til þess að veita þessa tryggingu vegna þess að... Þær þurfa hvort sem er að viðhalda stöðugum lausafjármassa til þess að tryggja seljanleika heimilanna og hafa því kostnaðarhagræði í því tryggja seljanleika fyrirtækja. Neikvæði fylgni er milli lausafjárþarfar fyrirtækja og almennings. Þegar órói ríkir á fjármálamörkuðum sækja peningarnir í öryggi og seljanleika – inn peningamarkaðsreikninga eða aðra reikninga bankastofnana. Lausafjármassi innlánsstofna og hlutverk þeirra í greiðslumiðlun er það sem gerir banka sérstaka og gerir þeim kleift að gera ýmsa hluti mun ódýrar en aðrar fjármálastofnanir.

C. Almannagæði upplýsinga Það er staðreynd að mannfólkið segir ekki alltaf satt og heldur sumum hlutum leyndum. Fjármagnsviðskiptum fylgja sérstök upplýsingavandamál sem oft er kennd við ósamhverfar upplýsingar (asymmetric information) Sá sem veitir lánið getur aldrei vitað allt um þann sem þiggur Freistnivandi (Moral Hazard) Lántakandi gæti ákveðið að gera hluti sem minnka líkurnar á því að lánið verði greidd til baka. Hann gæti ýkt gróðavonir og líkur á árangri áður en lánið er veitt. Hann gæti einnig notað lánið til annarra hluta en gefið var upp. Hrakval (adverse selection) þeir sem vilja borga hæstu vextina eru jafnframt þeir sem vilja taka mesta áhættu og eru því ólíklegastir til þess að borga peningana í til baka. Af allt gengur upp hagnast lántakinn og lánveitandinn fær sitt til baka. Ef hlutirnir ganga ekki upp tapar lánveitandinn peningunum sínum. Bankar hafa sérstaka yfirburði í því að leysa þau vandamál sem fylgja ósamhverfum upplýsingum.

C.1 – Information Sharing Coalitions Til þess að leysa vandamál ósamhverfra upplýsinga verður að safna upplýsingum. Það er dýrt og erfitt að fá upp í kostnað með því að selja upplýsingar sem eru almannagæði um leið og þær liggja fyrir. Um leið og einhverjum eru seldar upplýsingar getur sá hinn sami auðveldlega dreift þeim. Þetta er það sem kallast laumufarþegavandamálið (free rider problem). Aukinheldur er erfitt að sannreyna gæði upplýsinga og spurning um hve mikinn hvata upplýsingasafnarar hafa til þess að gefa upp raunverulega arðvænlegar upplýsingar. Þetta skapar hvata til þess að einn aðili safni upplýsingum, haldi þeim sem einkagæðum og græði á þeim sjálfum með því að búa til sitt eigið eignasafn. Hér má einnig benda á að stærðarhagkvæmnin kemur frá báðum hliðum til þess að stofna slíkar 'information sharing coalitions'. Veruleg stærðarhagkvæmni fylgir upplýsingaöflun og því borgar það sig fyrir einn stóran aðila að sjá um málið. Hægt að ná fram áhættudreifni með stóru eignasafni. T.d. Ef allir eru með sama verkefni með væntri ávöxtun R og dreifni σ2 þá mun sameining N verkefna skila sömu ávöxtun en með dreifni σ2/N

C.2 – Delegated monitoring Það má færa fyrir því góð rök að það borgi sig fyrir fjárfesta að láta einhvern aðila – banka – hafa umboð til þess að hafa eftirlit með fjárfestingu þeirra. Eftirlitið felst í þremur þáttum. Meta lánsverkefni (screening) Meta lánshæfi (creditworthiness) Eftirlit með því skilyrðum lánsins sé fylgt. Innlánsstofnanir hafa sérstaka yfirburði í því að sinna þessu eftirliti Þeir sinna greiðsluþjónustu hafa því góða hugmynd um greiðsluflæði hjá viðskiptavinunum. Upplýsingar sem bankarnir fá eru einkaupplýsingar (sjá information coalitions) og eru því bundnar trúnaði. Það eykur vilja lántakenda til þess að veita þær. Stærðarhagkvæmni skiptir máli Lánaviðskipti fyrirtækis við banka skiptir einnig miklu máli fyrir utanaðkomandi fjármögnun þar sem álitið er að eftirlit bankans tryggi að allt sé í lagi. Það eykur enn á hvata fyrirtækja að veita góðar og réttar upplýsingar til bankans.

C.2 – Delegated monitoring Diamond (1996) ber saman þrjá möguleika varðandi eftirlit þegar ósamhverfar upplýsingar eru til staðar. Ekkert eftirlit Beint eftirlit Umboðseftirlit (delegated monitoring) Með A hafa lánveitendur engan möguleika á því að hafa áhrif á lántakenda nema með beiðni um gjaldþrot. Með B sinnir hver sparifjáreigandi sínu eigin eftirlit. Ef það eru m sparifjáreigendur á hverjum lántakanda og kostnaður við eftirlit er K verður heildarkostnaðurinn mK. Með kemur stærðarhagkvæmni til skjalanna. Heildarkostnaður bankans er aðeins K+D þar sem D er sk. delegation cost. Það er nokkuð auðséð að mK > K+D

C.2 – Delegated monitoring Diamond (1996) ber saman þrjá möguleika varðandi eftirlit þegar ósamhverfar upplýsingar eru til staðar. Ekkert eftirlit Beint eftirlit Umboðseftirlit (delegated monitoring) Með A hafa lánveitendur engan möguleika á því að hafa áhrif á lántakenda nema með beiðni um gjaldþrot. Með B sinnir hver sparifjáreigandi sínu eigin eftirlit. Ef það eru m sparifjáreigendur á hverjum lántakanda og kostnaður við eftirlit er K verður heildarkostnaðurinn mK. Með kemur stærðarhagkvæmni til skjalanna. Heildarkostnaður bankans er aðeins K+D þar sem D er sk. delegation cost. Það er nokkuð auðséð að mK > K+D