Σαπούνι από λάδι ελιάς Επιμέλεια: Λίνα Μαρματσούρη, 2ο ΓΕΛ Παλαιού Φαλήρου

Σαπωνοποίηση ονομάζεται η διαδικασία της υδρόλυσης ενός εστέρα ανώτερων λιπαρών οξέων, με αλκαλική βάση NaOH ή KOH για να σχηματίσει μία αλκοόλη και το άλας ενός οξέος. Ο όρος είναι γνωστός για την περιγραφή της αντίδρασης μίας αλκαλικής βάσης και λίπους, για τον τελικό σχηματισμό του σαπουνιού. Με την χρήση NaOH παρασκευάζονται κυρίως σκληρά σαπούνια, ενώ με τη χρήση KOH παρασκευάζονται κυρίως τα υγρά σαπούνια. Η σαπωνοποίηση είναι κατά βάση αυθόρμητη αντίδραση. Κάθε "σούπα" που περιέχει νερό, NaOH και λάδια μπορεί να παραγάγει στερεό σαπούνι. Το ΝaOH είναι βάση, που σημαίνει ότι διασπάται σε ιόντα όταν βρίσκεται σε υδατικά διαλύματα. Τα μόρια του νερού, ως πολικά, υπερνικούν την ελκτική δύναμη μεταξύ του ατόμου Na και του υδροξειδίου. Κατά συνέπεια, τα άτομα Na και τα υδροξείδια κυκλοφορούν ελεύθερα ως φορτισμένα αντικείμενα (ιόντα), περιτριγυρισμένα από μόρια νερού. Παράλληλα, απελευθερώνεται θερμότητα (εξώθερμη αντίδραση) και αέριο υδρογόνο. Αν στο παραπάνω διάλυμα προστεθεί ένα οξύ, ακόμα και ασθενές όπως το λάδι, το πολύ επιθετικό και αντιδραστικό ιόν του νατρίου θα αρχίσει να κολλάει πάνω στη μοριακή αλυσίδα του οξέος. Τελικά θα ενωθούν και θα δημιουργήσουν νερό και ένα νέο ουδέτερο μόριο, το αλάτι (σαπούνι). Η αντίδραση σαπωνοποίησης συνεχίζεται αυθόρμητα μετά τη μίξη των υλικών και μπορεί να διαρκέσει από αρκετές ώρες μέχρι λίγους μήνες. Το μείγμα σιγά σιγά στερεοποιείται ενώ ταυτόχρονα χάνει νερό μέσω εξάτμισης. Τα τελικά προϊόντα της σαπωνοποίησης είναι το στερεό σαπούνι και μια παχύρρευστη ουσία, η γλυκερίνη. Κατά τη βιομηχανική σαπωνοποίηση, η γλυκερίνη συνήθως αφαιρείται με βρασμό του μείγματος για να μεταπωληθεί ή για να χρησιμοποιηθεί σε άλλες εφαρμογές.

Σαπωνοποίηση των τριγλυκεριδίων Σαπωνοποίηση των τριγλυκεριδίων είναι η υδρόλυσή τους σε αλκαλικό περιβάλλον π.χ. παρουσία ΝaΟΗ ή ΚΟΗ. Αυτή δίνει ως προϊόντα γλυκερίνη και ένα μίγμα αλάτων μακράς αλυσίδας καρβοξυλικών οξέων με Νa ή Κ. Το μίγμα αυτό αποτελεί τους σάπωνες και οι αντιδράσεις σαπωνοποίησης είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτοί παρασκευάζονται. Η αντίδραση δίνεται παρακάτω:

Σαπούνι από λάδι ελιάς Ελαιόλαδο 340g NaOH 47g Απιονισμένο νερό 120g 1 κουταλιά αιθέριο έλαιο 2 – 3 σταγόνες χρωστική

Ζυγίζω την καυστική σόδα, το νερό και διαλύω την σόδα στο νερό –σε γυάλινη φιάλη Μετρώ την θερμοκρασία Ζυγίζω το λάδι,το βάζω σε κατσαρόλα και το ζεσταίνω, να φτάσει στη θερμοκρασία που είναι το διάλυμα καυστικής σόδας – νερού

4. Σε ένα μεγαλύτερο δοχείο (ή κουβά) βάζω το ζεστό λάδι, ρίχνω μέσα προσεκτικά το διάλυμα της σόδας και ανακατεύω με έναν αναδευτήρα 5. Ρίχνω το αιθέριο έλαιο και τις σταγόνες της χρωστικής και συνεχίζω το ανακάτεμα, μέχρι να αρχίζει να πήζει το σαπούνι

6. Απλώνω το μίγμα σε φόρμα και το σκεπάζω. Σε 24 ώρες το ξεκολλάω από το καλούπι, το κόβω σε κομμάτια και το αφήνω να ωριμάσει για περίπου 3 εβδομάδες