Λύση προβλημάτων και Δημιουργικότητα

Λύση προβλημάτων και Δημιουργικότητα Ζητήματα που θα συζητηθούν - Στάδια της επίλυσης προβλημάτων - Σαφώς και ασαφώς προσδιορισμένα προβλήματα - Εμπόδια και βοηθητικοί παράγοντες στην επίλυση - Προϋπάρχουσα γνώση / ειδίκευση του λύτη - Δημιουργικότητα

Στάδια λύσης προβλημάτων 1. Αναγνώριση του προβλήματος π. χ. «ποιο είναι το ερώτημα» 2. Καθορισμός και Αναπαράσταση του προβλήματος Ακριβής καθορισμός και αναπαράσταση = κατάλληλη λύση 3. Σχεδιασμός στρατηγικών δράσης Ανάλυση/Σύνθεση των δεδομένων, Αποκλίνουσα/Συγκλίνουσα σκέψη 4. Οργάνωση των διαθέσιμων πληροφοριών π.χ. σχεδιάγραμμα, χρονοδιάγραμμα,κλπ 5. Κατανομή των διαθέσιμων πόρων Έμπειροι: συνολικός σχεδιασμός / Αρχάριοι: επιμέρους στοιχεία (λεπτομέρειες) 6. Έλεγχος της δράσης κατά τη διάρκεια της διαδικασίας επίλυσης Επιβεβαίωση ότι «πάμε καλά», πριν φτάσουμε στη λύση 7. Αξιολόγηση της λύσης Επιβεβαίωση ότι η λύση που δώσαμε είναι η σωστή/κατάλληλη

Τύποι προβλημάτων Σαφώς προσδιορισμένα προβλήματα = σαφής προσδιορισμός της πορείας προς τη λύση και του τελικού σκοπού, π.χ. σχολικά διαγωνίσματα, προβλήματα (σειράς) κινήσεων Μελέτη αυτών των προβλημάτων, μέσω προσομοίωσης (προγράμματα Η/Υ) Χώρος προβλήματος: το σύνολο των πιθανών δράσεων που μπορούν να πραγματοποιηθούν για την επίλυση του προβλήματος από την αρχική φάση μέχρι την επίτευξη του τελικού σκοπού

Χώρος Προβλήματος (problem space) Ο χώρος του προβλήματος αποτελείται από όλα τα δεδομένα ενός προβλήματος (αντικειμενικά και υποκειμενικά) και όλες τις δυνατές διαδικασίες που μπορούν να οδηγήσουν σε επίλυσή του. Στην πορεία προς την επίτευξη του στόχου, συνήθως ο λύτης ακολουθεί, μεταξύ των «πιθανών διαδρομών», κάποια συγκεκριμένη. Η διαδικασία επίλυσης καθορίζεται από τη χρήση γνωστικών στρατηγικών. Η επιτυχής επίλυση (ορθή και λιγότερο χρονοβόρα λύση) καθορίζεται από τη χρήση αποτελεσματικών γνωστικών στρατηγικών.

Βασική στρατηγική που εφαρμόζεται στα σαφώς προσδιορισμένα προβλήματα: ανάλυση του έργου που πρέπει να πραγματοποιηθεί σε επιμέρους βήματα τα οποία θα οδηγήσουν σταδιακά στη λύση του προβλήματος

Πρόβλημα Πύργος του Ανόι

Πύργος του Ανόι: Χώρος Προβλήματος

Αλγοριθμική μέθοδος επίλυσης (Η/Υ): λύση εγγυημένη, διαδικασία χρονοβόρα Ευρετικές μέθοδοι (άνθρωπος): νοητικές συντομεύσεις, προσέγγιση διαισθητική, μη εγγυημένη λύση Παραδείγματα ευρετικών Μέθοδος ανάλυσης μέσων και σκοπών: Ανάλυση του προβλήματος και προσπάθεια εξάλειψης των διαφορών μεταξύ της υπάρχουσας κατάστασης και της κατάστασης-στόχου Προχωρητική μέθοδος: Η διαδικασία επίλυσης κατευθύνεται από την αρχή προς το τέλος Οπισθοχωρητική μέθοδος: Η διαδικασία επίλυσης κατευθύνεται από το τέλος προς την αρχή Μέθοδος παραγωγής και ελέγχου: Σκεφτόμαστε, όχι απαραίτητα με συστηματικό τρόπο, εναλλακτικές πιθανές ενέργειες και ελέγχουμε τη σειρά και την αποτελεσματικότητά τους

Εναλλακτικές μορφές αναπαράστασης Η σπουδαιότητα της αναπαράστασης Ισομορφικά προβλήματα: προβλήματα ίδιας ή παρόμοιας τυπικής δομής αλλά διαφορετικού περιεχομένου. Εναλλακτικές μορφές αναπαράστασης Η σπουδαιότητα της αναπαράστασης (π.χ. σε ορισμένες εκδοχές του προβλήματος «Πύργος του Ανόι» οι λύτες χρειάζονταν έως και 16 φορές περισσότερο χρόνο για να βρουν τη λύση)

Δυσκολία που οφείλεται στην αναπαράσταση Ασαφώς προσδιορισμένα προβλήματα = ασαφής προσδιορισμός της πορείας προς τη λύση και του τελικού σκοπού, π.χ. το πρόβλημα «των καλτσών»: Πρόβλημα: Στο συρτάρι βρίσκονται σκόρπιες μαύρες και καφέ κάλτσες, σε αναλογία πέντε μαύρες προς μια καφέ. Πόσες κάλτσες πρέπει να βγάλουμε από το συρτάρι για να εξασφαλίσουμε ότι θα έχουμε ένα ζευγάρι του ίδιου χρώματος; Δυσκολία που οφείλεται στην αναπαράσταση Η σπουδαιότητα της αναπαράστασης Απάντηση: Πρέπει να βγάλουμε μόνο τρεις κάλτσες. Η πληροφορία για την αναλογία των καλτσών είναι άσχετη. Η αναπαράσταση των δεδομένων του προβλήματος πρέπει να αγνοήσει και να υπερβεί αυτή την πληροφορία.

Σύλληψη του προβλήματος με έναν εναλλακτικό, πρωτοπόρο τρόπο σκέψης Ενόραση: «ξαφνική» κατανόηση της στρατηγικής ή/και της λύσης ενός προβλήματος Σύλληψη του προβλήματος με έναν εναλλακτικό, πρωτοπόρο τρόπο σκέψης ● Η μορφολογική προσέγγιση ● Η νέο-μορφολογική προσέγγιση ● Η προσέγγιση των τριών διαδικασιών ● Η ενόραση ως μη διαφοροποιήσιμη κατάσταση

Ενόραση: Η μορφολογική προσέγγιση Οι ενορατικές λύσεις προϋποθέτουν τη θεώρηση του προβλήματος ως ενιαίου συνόλου Ενορατική (δημιουργική) σκέψη: λύσεις που υπερβαίνουν τα όρια των υπαρχόντων νοητικών συνειρμών που σχετίζονται με την προϋπάρχουσα γνώση. Σκέψη «απελευθερωμένη» από αυτούς. Η ενόραση μπορεί να είναι αποτέλεσμα 1. Ασυνείδητων εκτεταμένων νοητικών αλμάτων 2. Υπεραυξημένης νοητικής επεξεργασίας 3. Κάποιου είδους «βραχυκυκλώματος» των φυσιολογικών διαδικασιών σκέψης

Ενόραση: Η νέο- μορφολογική προσέγγιση Διαφορές ως προς τη λύση προβλημάτων ρουτίνας: (1) Κατά την ενορατική λύση τα άτομα δεν μπορούν να προβλέψουν ότι θα λύσουν το πρόβλημα με επιτυχία (2) Ως προς την ικανότητά τους να λύσουν προβλήματα ενόρασης τα άτομα αισθάνονται αισιόδοξα αν και στο τέλος δεν μπορούν να τα λύσουν ή απαισιόδοξα ενώ στο τέλος καταφέρνουν να τα λύσουν. (3) Κατά τη διαδικασία επίλυσης δεν αισθάνονται ότι πλησιάζουν στη λύση παρά μόνο μερικά δευτερόλεπτα πριν την ξαφνική συνειδητοποίηση και εφαρμογή της σωστής λύσης

Ενόραση: Η προσέγγιση των τριών διαδικασιών Υπάρχουν τρία είδη ενόρασης, που αφορούν σε τρεις διαφορετικές διαδικασίες: (α) στην επιλεκτική κωδικοποίηση των πληροφοριών (διάκριση μεταξύ σχετικών και μη σχετικών πληροφοριών) (β) στην επιλεκτική σύγκριση (κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι νέες πληροφορίες συνδέονται με τις προϋπάρχουσες, π.χ. η δημιουργική χρήση αναλογιών) (γ) στον επιλεκτικό συνδυασμό (δημιουργικός συνδυασμός-σύνθεση των επιλεκτικά κωδικοποιημένων και επιλεκτικά συγκρινόμενων σχετικών πληροφοριών)

Η ενόραση ως μη διαφοροποιήσιμη κατάσταση Η ενόραση δεν αποτελεί ειδική νοητική διαδικασία. Είναι απλώς μια «επέκταση» (ένα αποτέλεσμα) των συνηθισμένων ανθρώπινων νοητικών διαδικασιών (αντίληψη, αναγνώριση, μάθηση, σκέψη). Η νοητική αναδιοργάνωση (νοητικός ανασχηματισμός) δεν έχει ευθεία σχέση με την επίλυση προβλημάτων ενόρασης.

Εμπόδια και βοηθητικοί παράγοντες στη λύση προβλημάτων (1) (1) Καινοφανή δεδομένα (αντικείμενα, κανόνες, γνώσεις, διαδικασίες) (2) Ανάγκη εφαρμογής πολλών κανόνων (3) Ανάγκη εφαρμογής πολύπλοκων κανόνων (4) Ανάγκη εφαρμογής «αντι-διαισθητικών» κανόνων Δύσκολη (προβληματική) αναπαράσταση Νοητική προδιάθεση = νοητική εδραίωση (εδραιωμένη νοητική προδιάθεση) Προσκόλληση (σε μια συγκεκριμένη στρατηγική, ενδεχομένως αναποτελεσματική) Λειτουργική προσκόλληση (προσκόλληση στη συνήθη χρήση των αντικειμένων) Στερεότυπα (προσκόλληση σε στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις κοινωνικές ομάδες)

Εμπόδια και βοηθητικοί παράγοντες στη λύση προβλημάτων (2) Μεταβίβαση (μεταφορά γνώσεων και δεξιοτήτων) Αρνητική μεταβίβαση: η επίλυση προηγούμενου προβλήματος δυσχεραίνει την επίλυση του επόμενου Θετική μεταβίβαση: η επίλυση προηγούμενου προβλήματος διευκολύνει την επίλυση του επόμενου Μεταβίβαση αναλογιών (στοιχείων και σχέσεων) Εμπρόθετη μεταβίβαση: Συνειδητή αναζήτηση αναλογιών (σχέσεων και όχι επιμέρους στοιχείων) Επώαση: χρόνος εσωτερικής «ωρίμανσης» του προβλήματος- ελαχιστοποίηση της αρνητικής μεταβίβασης (αποβολή άχρηστων λεπτομερειών, ενσωμάτωση νέων και παλαιών αναμνήσεων, εξασθένιση της νοητικής προδιάθεσης, αναγνώριση αναλογιών, αποτελεσματικότερη αντιληπτική και μνημονική λειτουργία λόγω ήπιας διέγερσης)

Προϋπάρχουσα γνώση Έμπειροι: Αρχάριοι: Οργάνωση και επεξεργασία της γνώσης / αναπαράσταση προβλήματος Έμπειροι: - Διαθέτουν δομικές, περιεκτικές ομάδες γνώσης - Εστιάζουν στον καθορισμό της αναπαράστασης και της στρατηγικής - Διαδικασία αυτοματοποίησης Αρχάριοι: - Διαθέτουν επιφανειακές, ασύνδετες μονάδες γνώσεων - Εστιάζουν στην εφαρμογή της στρατηγικής επίλυσης - Δεν υπάρχει αυτοματοποίηση

● στην αλληλεπίδραση έμφυτων ικανοτήτων και εμπειρίας; Ερώτημα: Η «ειδίκευση» οφείλεται ● σε έμφυτο ταλέντο; ● στην εξάσκηση; ● στην αλληλεπίδραση έμφυτων ικανοτήτων και εμπειρίας;

Δημιουργικότητα

Δημιουργικότητα Παράγοντες δημιουργικότητας Διαδικασία παραγωγής πρωτότυπου και αξιόλογου έργου οποιουδήποτε τύπου Παράγοντες δημιουργικότητας ● Η ποσότητα των παραγόμενων ιδεών (αποκλίνουσα σκέψη/εναλλακτικές) ● Οι γνώσεις του ατόμου (ειδίκευση/ενόραση) ● Η προσωπικότητα και τα κίνητρα του ατόμου (δεκτικότητα, γνωστική ευελιξία) ● Το περιβάλλον του ατόμου (τη «σωστή» στιγμή, στο «σωστό» μέρος) ● Όλα τα παραπάνω (Gardner)

Τύποι δημιουργικής συνεισφοράς ● Η επανάληψη ● Ο επαναπροσδιορισμός ● Η προσαύξηση ● Η εκ των προτέρων προσαύξηση ● Η αλλαγή κατεύθυνσης ● Η ανοικοδόμηση-αλλαγή κατεύθυνσης ● Η επανέναρξη ● Η ενοποίηση