ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (6013) Διάλεξη Μνήμη Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (6013) Μαρία Κουλιανού (Υπότροφος Ι.Κ.Υ. - ΜΤΔ), Καθηγήτρια Σαμαρτζή Σταυρούλα Εαρινό Εξάμηνο 2017-2018

Διδακτικό εγχειρίδιο: 193-232 Διάλεξη 5η Μνήμη Ι Κύριος στόχος είναι μετά το πέρας των μαθημάτων για τη μνήμη οι φοιτητές να : Αναφέρουν τα έργα που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της μνήμης. Διαχωρίζουν τα διαφορετικά μοντέλα περί μνήμης. Διακρίνουν ότι τα προτεινόμενα μοντέλα συνιστούν μεταφορικές περιγραφές μνήμης. Κατηγοριοποιούν την έννοια της μνήμης ως προς τη δομή, λειτουργία, περιεχόμενο. Εξοικειωθούν με διαφορετικές απεικονίσεις των ειδών μνήμης στον εγκέφαλο. Διδακτικό εγχειρίδιο: 193-232

Μνήμη…… Συγκράτησης Ανάσυρσης Μνήμη είναι το μέσο με το οποίο συγκρατούμε τις εμπειρίες του παρελθόντος μας και ανασύρουμε από αυτές πληροφορίες που χρησιμοποιούμε στο παρόν μας (Tulving, 2000b) Ως διαδικασία αφορά στους μηχανισμούς : Πληροφοριών από τις εμπειρίες του παρελθόντος (Crowder, 1976) Συγκράτησης Ανάσυρσης

Τρείς βασικές λειτουργίες της Μνήμης Τρία διαφορετικά στάδια μνημονικής λειτουργίας Κωδικοποίηση Διαμόρφωση νοητικής αναπαράστασης αισθητηριακών δεδομένων Συγκράτηση Αποθηκεύονται στη μνήμη οι κωδικοποιημένες πληροφορίες Ανάσυρση πληροφοριών Ανακαλούνται και χρησιμοποιούνται οι αποθηκευμένες στη μνήμη πληροφορίες.

Έργα που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της μνήμης: Έργα που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της μνήμης: Έργα συνειδητής - ασυνείδητης μνήμης Έργα δηλωτικής γνώσης Έργα ανάκλησης – διαδοχικής ανάκλησης – ελεύθερης ανάκλησης Έργα αναγνώρισης – έργα άδηλης μνήμης – έργα διαδικαστικής γνώσης Βιβλίο σελ. 195, πίνακας 5.1.

Έργα που απαιτούν ανάσυρση Δηλωτικής γνώσης από Συνειδητή Μνήμη Πίνακας 5.1. Τύποι έργων που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της μνήμης Έργα που απαιτούν ανάσυρση Δηλωτικής γνώσης από Συνειδητή Μνήμη Περιγραφή του τι απαιτεί το κάθε έργο Παράδειγμα Έργα συνειδητής μνήμης Συνειδητή ανάκληση συγκεκριμένων πληροφοριών Ποιος έγραψε τον Άμλετ Έργα δηλωτικής γνώσης Το άτομο πρέπει να ανακαλέσει γεγονότα. Ποιο είναι το μικρό σας όνομα; Έργα ανάκλησης Ανάσυρση γεγονός, λέξη, πληροφορία Ο όρος που χρη/ται για να περιγράψει τη σοβαρή εξασθένιση της μνήμης είναι……………………………». Έργα διαδοχικής ανάκλησης Επανάληψη πληροφοριακών στοιχείων λίστας με την ίδια σειρά που τα διάβασε ή τα άκουσε. Λίστα με ψηφία 2-8-7-1-6-4.

Έργα που απαιτούν ανάσυρση Δηλωτικής γνώσης από Συνειδητή Μνήμη Πίνακας 5.1. Τύποι έργων που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της μνήμης Έργα που απαιτούν ανάσυρση Δηλωτικής γνώσης από Συνειδητή Μνήμη Περιγραφή του τι απαιτεί το κάθε έργο Παράδειγμα Έργα ελεύθερης ανάκλησης Το άτομο πρέπει να επαναλάβει τα πληροφοριακά στοιχεία μιας λίστας με όποια σειρά θέλει Επαναλάβετε τη λίστα «σκύλος, μολύβι, χρόνος, μαλλιά, πίθηκος, εστιατόριο». Σωστή εκτέλεση του έργου αν επαναλάβουμε όλες τις λέξεις χωρίς την ίδια σειρά. Έργα ανάκλησης μέσω ενδεικτικού στοιχείου Αποστήθιση μιας λίστας με ζεύγη πληροφοριακών στοιχείων. Στη συνέχεια, δίνεται στο άτομο το 1 από τα 2 στοιχεία του ζεύγους και του ζητείται να ανακαλέσει το ταίρι. Λίστα ζευγών «χρόνος-πόλη, ομίχλη–σπίτι, διακόπτης-χαρτί, πίστωση-ημέρα, γροθιά-σύννεφο, αριθμός-πρόγευμα». Στη συνέχεια όταν θα δοθεί το ερέθισμα «διακόπτης» η απάντηση είναι χαρτί.

WISC-III

Μοντέλα Μνήμης Παραδοσιακό μοντέλο μνήμης αποτελείται από 2 δομικά στοιχεία, την πρωτοβάθμια μνήμη & τη δευτεροβάθμια μνήμη. Τέλη δεκαετίας 1960, εναλλακτικό μοντέλο μνήμης με 3 δομικά μνημονικά συστήματα, την αισθητηριακή, βραχυπρόθεσμη, μακροπρόθεσμη μνήμη. Παραδοσιακό μοντέλο μνήμης James (1890/1970) Nancy Waugh, Donald Norman (1965) Εναλλακτικό μοντέλο μνήμης με 3 δομικά μνημονικά συστήματα Atkisnon & Shiffrin, (1968) Tα 3 μνημονικά συστήματα στο εναλλακτικό μοντέλο αποτελούν φυσιολογικές δομές; Όχι αποτελούν υποθετικές κατασκευές, νοητικά μοντέλα για έννοιες μη παρατηρήσιμες και άμεσα μετρήσιμες.

Eικόνα 5.1: Το μοντέλο 3 συστημάτων συγκράτησης Atkinsοn & Shiffrin (1968) Παραγόμενη αντίδραση Μοντέλα Μνήμης

Παρουσίαση Κεφαλαίου Αισθητηριακή μνήμη Βραχυπρόθεσμη μνήμη Μακροπρόθεσμη Μνήμη

(Atkinson & Shiffrin, 1968) Το μοντέλο των 3 συστημάτων συγκράτησης Αισθητηριακή Βραχύχρονη & Μακρόχρονη Μνήμη (σελ. 198). (Craik & Lockhart, 1974) Η Θεωρία των Επιπέδων Επεξεργασίας (σελ. 206) (Baddeley & Hitch, 1974 Η Θεωρία της Μνήμης Εργασίας (σελ. 210)

Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών της μνήμης Τρεις βασικές λειτουργίες της μνήμης Κωδικοποίηση Συγκράτηση/ Αποθήκευση Ανάσυρση Νοητική αναπαράσταση αισθητηριακών δεδομένων. Απαιτείται προσοχή για τη μετακίνηση της πληροφορίας από την αισθητηριακή μνήμη στη βραχύχρονη. Αποθήκευση κωδικοποιημένων πληροφοριών. Η μετακίνηση της πληροφορίας από τη βραχύχρονη στη μακρόχρονη μνήμη απαιτεί κωδικοποίηση. Ανακαλούνται οι αποθηκευμένες πληροφορίες. Κατά την ανάσυρση η πληροφορία πηγαίνει από τη μακρόχρονη στη βραχύχρονη μνήμη.

Α. Υποθετική Δομή: Αισθητηριακή μνήμη Λειτουργία : Αρχικός αποθηκευτικός χώρος μεγάλου αριθμού πληροφοριών. Περιεχόμενο: Μια σχεδόν ολοκληρωμένη αναπαράσταση του αισθητήριου ερεθίσματος Μειονέκτημα: Εξασθενούν πολύ γρήγορα

Εικονική μνήμη (Sperling, 1960) Κωδικοποίηση Αριθμός Πληροφοριών με μια ματιά (50m/sec) ? Πόση πληροφορία αποθηκεύεται στην εικονική μνήμη; Παρουσίαση ερεθισμάτων όπως αυτό της εικόνας για 50 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ταυτόχρονη ηχητική ένδειξη της σειράς που πρέπει να ανακληθεί (μερική αναφορά). Το ηχητικό σήμα ακουγόταν από 0,1 δευτερόλεπτα πριν την παρουσίαση ως 1 δεύτερο μετά την παρουσίαση. Έργο : σε προβαλλόμενη οθόνη σειρά γραμμάτων & αριθμών, ανάκληση συμβόλων και θέση. Εύρημα: Συγκράτηση 9 πληροφοριακών στοιχείων. Γρήγορη εξασθένιση. Η δοκιμασία Οπτικής επίδειξης του Sperling

Μερική έναντι ολικής αναφοράς (Sperling, 1960) Μέσος αριθμός γραμμάτων που ανακλήθηκε με τη διαδικασία μερικής αναφοράς (partial report) και ολικής ανάκλησης (whole report) Ανάκληση: Μια μόνο από τις 3 σειρές συμβόλων

B. Υποθετική Δομή: Βραχύχρονη μνήμη Περιορισμοί της βραχύχρονης μνήμης: Ebbinghaus – ψευδολέξεις Miller, (1956) – ο μαγικός αριθμός 7 ± 2 Chase & Simon, 1973) - Σημασία της προϋπάρχουσας γνώσης Λειτουργία : Συγκράτηση μερικών πληροφοριακών στοιχείων Ορισμένες διαδικασίες ελέγχου Πώς γίνεται η κωδικοποίηση στη βραχύχρονη μνήμη; Οπτικά, ακουστικά (φωνολογικά) ή σημασιολογικά; Conrad (1964): Παρουσίαση σειρών γραμμάτων για λίγο χρόνο (π.χ., FHSGZ…) Τα σφάλματα στην αναγνώριση ήταν συχνότερα φωνολογικά όμοια (το F αναγνωριζόταν ως S ή Χ) παρά οπτικά όμοια (το F ως Ε)… Κυρίαρχη η ακουστική κωδικοποίηση Bοσνιάδου. Εισαγωγή στην Ψυχολογία. Τόμος Α’

Ψευδολέξεις του Ebbinghaus (1885-1902) Αριθμός επαναληπτικών δοκιμών για μάθηση: λίστες ψευδολέξεων διαφορετικών μεγεθών. Οι λέξεις με 6 στοιχεία μπορούσαν να μαθευτούν με μια μόνο επαναληπτική δοκιμή Απότομη διαφοροποίηση του αριθμού δοκιμασιών από τα 6 στα 10 στοιχεία (4-5 επαναληπτικές δοκιμές), λίστα με 15 στοιχεία – 12 δοκιμές. Η καμπύλη της λήθης Bοσνιάδου. Εισαγωγή στην Ψυχολογία. Τόμος Α’ σελ. 185

Miller, (1956) – ο μαγικός αριθμός 7 ± 2 Ομαδοποίηση στη βραχύχρονη μνήμη 101001000100001000100 Οργάνωση 26 αριθμών σε 6 κατηγορίες (chunking): 10, 100, 1000, 10000 Bοσνιάδου. Εισαγωγή στην Ψυχολογία. Τόμος Α’ σελ. 188-189

Chase & Simon, 1973 Έργο 1: Θέσεις πραγματικού παιχνιδιού Φάση μελέτης: 5 sec Η ακρίβεια ανάσυρσης πληροφορίας σχετίζεται με προηγούμενες γνώσεις. Διαφορά αρχάριου & ειδήμονα στην τοποθέτηση πιονιών στη σκακιέρα. Οι ειδήμονες ανακαλούν περισσότερα πιόνια με ακρίβεια στις αρχικές θέσεις μόνο στο έργο 1. Η προηγούμενη γνώση συμβάλει στην αποτελεσματικότερη κωδικοποίηση των εισερχομένων πληροφοριών. Έτσι, η ικανότητα συγκράτησης στη βραχύχρονη μνήμη είναι καλύτερη. Έργο 2: Τυχαίες Θέσεις Φάση μελέτης: 5 sec Φάση ελέγχου: Τώρα αναπαράγεται τη σκακιέρα

Γ. Υποθετική Δομή: Μακρoπρόθεσμη μνήμη Ο χώρος στον οποίο παραμένουν οι πληροφορίες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ονόματα ανθρώπων, λειτουργίες και πρόγραμμα της καθημερινότητας μας. Δεν έχει απαντηθεί το ερώτημα για τη χρονική διάρκεια συγκράτησης των πληροφοριών. Penfiled, (1955, 1969) οι αναμνήσεις της μακροπρόθεσμης μνήμης είναι μόνιμες.

Εναλλακτικά Μοντέλα Μνήμης Μοντέλο Βάθους ή των επιπέδων επεξεργασίας (Craik & Tulving, 1975) Μοντέλο της μνήμης εργασίας (Baddeley & Hitch, 1976)

Μοντέλο Βάθους ή των επιπέδων επεξεργασίας (Craik & Lockhart, 1972, Craik & Tulving, 1975) Δεν υπάρχουν διακριτά συστήματα συγκράτησης, η ποιότητα μνημονικής συγκράτησης προκύπτει από το βάθος/επίπεδο κωδικοποίησης. Οι ερευνητές έδειξαν στους συμμετέχοντες λίστες από λέξεις- είχε προηγηθεί ερώτηση. Τους ζήτησαν να ακολουθήσουν μία από τις ακόλουθες στρατηγικές: Οπτική -(Γραφημική) : Η λέξη ΤΡΑΠΕΖΙ είναι γραμμένη με κεφαλαία γράμματα; Ακουστική -(Φωνολογική) : Η λέξη ΓΑΤΑ κάνει ομοιοκαταληξία με τη λέξη_____? Σημασιολογική : Η λέξη ΑΣΦΟΔΕΛΟΣ δηλώνει ένα είδος φυτού_________? Όσο μεγαλύτερο το βάθος επεξεργασίας που ενεργοποιούσε η ερώτηση τόσο υψηλότερη η απόδοση στο έργο ανάκλησης. Σαμαρτζή Σ. Εισαγωγή στις Γνωστικές Λειτουργίες. Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση. Αναπαραστάσεις. Σελ. 139-163.

O Ρώσος ερευνητής Zinchenko (1962, 1981) Οι λέξεις σε ταξινόμηση ανακαλούνταν πιο εύκολα από τις λέξεις με σύνδεση συγκεκριμένου τύπου σε σχέση με τις τελείως ασύνδετες λέξεις Ζώο Σκύλος χέρι Πόδι

Κριτική στο μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών (α) Κυκλικός χαρακτήρας επιχειρημάτων Επειδή συντελεί στην καλύτερη συγκράτηση των πληροφοριών Η καλύτερη συγκράτηση πληροφοριών Το επίπεδο επεξεργασίας είναι βαθύτερο

Κριτική στο Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών Fisher & Craik, 1977 Β) Έρευνες έχουν καταδείξει καλύτερη συγκράτηση των πληροφοριών μετά από φωνολογική (ρηχότερη) επεξεργασία σε σύγκριση με τη σημασιολογική επεξεργασία (βαθύτερη).

Τροποποίηση του μοντέλου μνήμης με βάση το επίπεδο γνωστικής επεξεργασίας πληροφοριών Morris, Bransford, Franks, 1977 Το μεγαλύτερο βάθος της κωδικοποίησης δεν είναι σημαντικό, όσο η αντιστοιχία ανάμεσα στον τύπο της επεξεργασίας της κωδικοποίησης και το είδος της ανάσυρσης που απαιτείται από το έργο. Προτείνονται 2 ειδών στρατηγικές για την ενίσχυση της επεξεργασίας της κωδικοποίησης: Η εντός του στοιχείου ανάπτυξη της επεξεργασίας, (π.χ. μια λέξη) ως προς τα χαρακτηριστικά του και τα διάφορα επίπεδα γνωστικής επεξεργασίας και Η μεταξύ των στοιχείων ενίσχυση της επεξεργασίας, όπου αναπτύσσεται η επεξεργασία της κωδικοποίησης με τη σύνδεση των χαρακτηριστικών του κάθε πληροφοριακού στοιχείου (σε διάφορα επίπεδα και πάλι) με τα χαρακτηριστικά των στοιχείων που βρίσκονται στη μνήμη.

Το μοντέλο της μνήμης εργασίας ως επέκταση του μοντέλου βάθους επεξεργασίας (Baddeley & Hitch, 1976) Δομή Λειτουργία 1. Κεντρικό εκτελεστικό σύστημα. 2. Σύστημα οπτικοχωρικού σχεδιασμού. 3. Σύστημα αρθρωτικού ή φωνολογικού βρόχου. 4.Βοηθητικά συστήματα. 5. Σύστημα συγκράτησης επεισοδίων (Baddeley, 2000). 1. Συντονίζει τις λειτουργίες της προσοχής, ελέγχει τις αντιδράσεις. 2. Συγκρατεί για μικρό χρονικό διάστημα ορισμένες οπτικές εικόνες. 3. Συγκρατεί την εσωτερική ομιλία & καθιστά εφικτή τη λεκτική κατανόηση, φωνολογική επανάληψη, αλλιώς οι ακουστικές πληροφορίες σβήνουν (2sec). 4. Εκτέλεση γνωστικών & αντιληπτικών έργων. 5. Περιορισμένη ικανότητα συγκράτησης επεισοδίων , ενοποίηση διαφόρων πληροφοριών σε ενιαίες αναπαραστάσεις.

Αντιστοιχία μεταξύ των δύο μοντέλων Μοντέλου του Baddeley Μοντέλο Craik και Lockhart 1. Κεντρικό εκτελεστικό σύστημα. 2. Σύστημα οπτικοχωρικού σχεδιασμού. 3. Σύστημα αρθρωτικού ή φωνολογικού βρόχου. 4.Βοηθητικά συστήματα. 5. Σύστημα συγκράτησης επεισοδίων (Baddeley, 2000). 2. Επίπεδο επεξεργασίας φυσικών χαρακτηριστικών 3. Επίπεδο φωνολογικής επεξεργασίας

Το μοντέλο της μνήμης εργασίας (Baddeley & Hitch, 1976) Νευροψυχολογικές μελέτες 1. Κεντρικό εκτελεστικό σύστημα. 2. Σύστημα οπτικοχωρικού σχεδιασμού. 3. Σύστημα αρθρωτικού ή φωνολογικού βρόχου. Βοηθητικά συστήματα για εκτέλεση γνωστικών & αντιληπτικών έργων. Σύστημα συγκράτησης επεισοδίων (Baddeley, 2000). 1. Μετωπιαίοι λοβοί 2. Σύντομη συγκράτηση: Ινιακός, δεξιός μετωπιαίος λοβός. Παρατεταμένη συγκράτηση: Βρεγματικός, αριστερός μετωπιαίος λοβός 3. Αμφίπλευροι μετωπιαίοι, βρεγματικοί λοβοί Ύπαρξη σύντομης μνήμης περιορισμένης χρονικής διάρκειας.

Εφαρμογή για καλύτερη κατανόηση

Μοντέλο Πολλαπλών Μνημονικών Συστημάτων Ο Tulving, 1972 με αφορμή νευρολογικές μελέτες (αλλοιώσεις σε μετωπιαίο λοβό) προτείνει το διαχωρισμό της μνήμης σε σημασιολογική (γενική γνώση του κόσμου και δεν ανακαλούνται με βάση συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο) και τη μνήμη επεισοδίων (πληροφορίες που αφορούν προσωπικές εμπειρίες, γεγονότα ή επεισόδια). Διαδικαστική μνήμη (1985) (παρεγκεφαλίδα), χαίρει σαφέστερης τεκμηρίωσης μέσω ερευνητικών δεδομένων (νευροψυχολογικές μελέτες και μελέτες της γνωστικής ψυχολογίας). Μοντέλο Πολλαπλών Μνημονικών Συστημάτων Οι Baddelely και Eysenck αμφισβητούν τη διάκριση σημασιολογικής μνήμης και μνήμης επεισοδίων.

Περιεχόμενο αποθήκευσης Είδη μακρόχρονης μνήμης Περιεχόμενο αποθήκευσης Επεισοδιακή Σημασιολογική Διαδικαστική μνήμη (αποθηκεύει) προσωπικές εμπειρίες, δεδομένα, γεγονότα, πληροφορίες (αποθηκεύει) τη γνώση των μαθημένων συμπεριφορών.

Συστήματα μνήμης κατά Larry Squire (1986, 1993) Εικόνα 5.4 Μη Δηλωτική Μνήμη Δηλωτική Σημασιολογική Μνήμη επεισοδίων Διαδικαστικές δεξιότητες (κινητικές, αντιληπτικές, γνωστικές) Ετοιμότητα (αντιληπτική, σημασιολογική) Κλασική εξαρτημένη μάθηση Μη σχετιζόμενα φαινόμενα (εθισμός, ευαισθητοποίηση)

Συστήματα μνήμης κατά Larry Squire (1986, 1993) Εικόνα 5.4 (Μνήμη, Δηλωτική, Μη Δηλωτική, Σημασιολογική, Μνήμη επεισοδίων, Κλασική εξαρτημένη μάθηση, Διαδικαστικές δεξιότητες (κινητικές, αντιληπτικές, γνωστικές), Ετοιμότητα (αντιληπτική, σημασιολογική), Μη σχετιζόμενα φαινόμενα (εθισμός, ευαισθητοποίηση)

Πέντε (5) Συστήματα μνήμης κατά Schacter (2000)   Πέντε (5) Συστήματα μνήμης κατά Schacter (2000) Διαδικαστική Μνήμη Μνήμη Σημασιολογική Μνήμη επεισοδίων Αντιληπτική (μνήμη Αναγνώρισης πληροφοριακών στοιχείων με βάση τη μορφή και τη δομή τους) Μνήμη εργασίας Schacter, D.L. (Ed.) (1999). The cognitive neuropsychology of false memories. Sussex, UK: Psychology Press.  Schacter, D.L. & Scarry, E. (Eds.) (2000). Memory, brain, and belief. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Πέντε (5) Συστήματα μνήμης κατά Schacter (2000) (Μνήμη, Σημασιολογική, Μνήμη επεισοδίων, Αντιληπτική, Μνήμη εργασίας, Διαδικαστική Μνήμη

Ανακεφαλαίωση