Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού περιβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας Γιάννης Δαφέρμος, Ινστιτούτο Εργασίας & Πανεπιστήμιο Αθηνών Χρίστος Παπαθεοδώρου, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Ημερίδα «Κοινωνική πολιτική και κοινωνική συνοχή στην Ελλάδα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης» Τράπεζα της Ελλάδος, Παρασκευή, 13 Μαΐου, 2011

Στόχος της παρουσίασης Η εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη φτώχεια σε Ελλάδα και ΕΕ, έχοντας ως άξονα τα εμπειρικά μάκρο-δεδομένα της περιόδου 1994-2008. Υπολογίζουμε σε μάκρο επίπεδο τους προσδιοριστικούς παράγοντες της φτώχειας στην ΕΕ, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της οικονομικής μεγέθυνσης και της κοινωνικής προστασίας. Η ανάλυσή μας βασίζεται τόσο στη χρήση απλών στατιστικών συσχετίσεων όσο και στην εφαρμογή μεθόδων panel (feasible GLS και GMM). Επίσης, παρουσιάζονται ορισμένοι δείκτες που αποτυπώνουν τη συγκριτική επίδραση-αποτελεσματικότητα των κοινωνικών μεταβιβάσεων και της οικονομικής μεγέθυνσης, όσον αφορά την άμβλυνση της φτώχειας την υπό εξέταση περίοδο. Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

Δομή παρουσίασης Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Δείκτες αποτελεσματικότητας Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

Δομή παρουσίασης Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Δείκτες αποτελεσματικότητας Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

1. Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Φτώχεια και κατά κεφαλή ΑΕΠ σε PPS, EE-15, 1995-2008 Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

1. Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Φτώχεια και κοινωνικές μεταβιβάσεις σε χρήμα (ως % του ΑΕΠ), EE-15, 1994-2008 Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

1. Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Φτώχεια και λοιπές κοιν. μεταβιβάσεις σε χρήμα (ως % του ΑΕΠ), EE-15, 1994-2008 Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

Δομή παρουσίασης Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Δείκτες αποτελεσματικότητας Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

2. Δείκτες αποτελεσματικότητας Με βάση τις προηγούμενες συσχετίσεις το κατά κεφαλή ΑΕΠ και οι κοινωνικές μεταβιβάσεις εμφανίζουν μία σημαντική επίδραση στη φτώχεια στο σύνολο χωρών της ΕΕ-15. Ένα βασικό ζήτημα το οποίο τίθεται είναι σε ποιο βαθμό αυτές οι επιδράσεις διαφοροποιούνται μεταξύ των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Στην ανάλυσή μας υιοθετούμε τη διάκριση σε 4 συστήματα κοινωνικής προστασίας (βλ. Espring-Andersen, 1990, Leibfried, 1992, Ferrera, 1996, Ματσαγγάνης, 1999, Παπαθεοδώρου και Πετμεζίδου, 2004, 2005): 1) Σοσιαλδημοκρατικό: Δανία, Σουηδία, Φιλανδία, Ολλανδία 2) Συντηρητικό-κορπορατιστικό: Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία,Βέλγιο 3) Φιλελεύθερο: Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία 4) Νοτιοευρωπαϊκό: Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

2. Δείκτες αποτελεσματικότητας Δείκτης αποτελεσματικότητας των κοιν. δαπανών, EE-15, 1994-2008 (με βάση τη σχετική φτώχεια) Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

2. Δείκτες αποτελεσματικότητας Δείκτης αποτελεσματικότητας των κοιν. δαπανών, EE-15, 2002-2008 (με βάση την υλική αποστέρηση) Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

2. Δείκτες αποτελεσματικότητας Δείκτης αποτελεσματικότητας-συγκριτικής επίδραση του κατά κεφαλή ΑΕΠ σε PPS, EE-15, 1995-2008 (με βάση τη σχετική φτώχεια) Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

Δομή παρουσίασης Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Δείκτες αποτελεσματικότητας Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

3. Οικονομετρικές εκτιμήσεις Προκειμένου να διερευνήσουμε περαιτέρω την εγκυρότητα των προαναφερθέντων ευρημάτων εκτιμούμε μία σειρά παλινδρομήσεων κάνοντας χρήση τεχνικών panel. Στα οικονομετρικά μας υποδείγματα η εξαρτημένη μεταβλητή είναι το ποσοστό σχετικής φτώχειας. Οι ανεξάρτητες μεταβλητές περιλαμβάνουν: 1) Το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε PPS 2) Τις κοινωνικές μεταβιβάσεις σε χρήμα (σύνολο και λοιπές-εκτός συντάξεων) 3) Κατηγορικές μεταβλητές που αντικατοπτρίζουν τον τύπο του κοινωνικού κράτους 4) Μεταβλητές ελέγχου (control variables) που αφορούν την αγορά εργασίας (ανεργία, συνδικαλιστική πυκνότητα, ποσοστό αναπλήρωσης του μισθού των ανέργων από τα κοινωνικά επιδόματα, προστασία της απασχόλησης) Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

3. Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτιμούμε παλινδρομήσεις που έχουν την εξής μορφή: POV: Ποσοστό (%) σχετικής φτώχειας SOC: Κοιν. μεταβιβάσεις σε χρήμα ως % του ΑΕΠ OTHSOC: Λοιπές κοιν. μεταβ. (εκτός συντάξεων) σε χρήμα ως % του ΑΕΠ GDP: Λογάριθμος του κατά κεφαλή ΑΕΠ σε PPS (EE-27=100) UNEM: Ποσοστό (%) ανεργίας, DENS: Συνδικαλιστική πυκνότητα EPL: Δείκτης για την προστασία της απασχόλησης REP: Ποσοστό κάλυψης του μισθού των ανέργων από τα κοιν. επιδόματα ri: Τύπος κοινωνικού κράτους Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

3. Οικονομετρικές εκτιμήσεις Αρχικά υπολογίζουμε τις παλινδρομήσεις κάνοντας χρήση του μοντέλου fixed effects. Διαπιστώνονται όμως προβλήματα αυτοσυσχέτισης και ετεροσκεδαστικότητας. Για το λόγο αυτό, οι παλινδρομήσεις μας εκτιμώνται στη συνέχεια με τη μεθοδολογία feasible GLS που επιτρέπει τη διόρθωση αυτών των προβλημάτων. Επιπρόσθετα, χρησιμοποιούμε τη μεθοδολογία GMM που έχει προταθεί από τους Arellano and Bover (1995) και Blundel and Bond (1998) προκειμένου να εκτιμήσουμε μία δυναμική εκδοχή των παλινδρομήσεών μας και να ελέγξουμε κατά πόσο τα αποτελέσματά παραμένουν αμετάβλητα χρησιμοποιώντας εναλλακτικές μεθοδολογίες. Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

3. Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτιμήσεις με τη μέθοδο feasible GLS Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

3. Οικονομετρικές εκτιμήσεις Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τόσο το κατά κεφαλή ΑΕΠ όσο και οι κοιν. μεταβιβάσεις (συνολικές και λοιπές) ασκούν μία στατιστικά σημαντική αρνητική επίδραση στη σχετική φτώχεια. Σε ποσοτικούς όρους, μία αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ κατά 1% επιφέρει μία μείωση της φτώχειας κατά 0,05-0,14 περίπου μονάδες. Μία αύξηση των λοιπών (εκτός συντάξεων) κοιν. μεταβιβάσεων κατά 1 μονάδα ως % του ΑΕΠ επιφέρει μία μείωση της φτώχειας κατά 1,4 περίπου μονάδες. Μία αύξηση των κοινωνικών μεταβιβάσεων και του κατά κεφαλή ΑΕΠ οδηγεί σε μεγαλύτερη μείωση της φτώχειας στις χώρες που έχουν αναπτύξει σοσιαλδημοκρατικά ή κορπορατιστικά καθεστώτα ευημερίας. Τα αποτελέσματα δεν διαφοροποιούνται ως προς τη στατιστική σημαντικότητα των μεταβλητών όταν εφαρμόζεται η μεθοδολογία GMM. Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

3. Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτιμήσεις με τη μέθοδο GMM Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

Δομή παρουσίασης Στατιστικές συσχετίσεις των μεταβλητών Δείκτες αποτελεσματικότητας Οικονομετρικές εκτιμήσεις Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

4. Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα για τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη φτώχεια την τρέχουσα περίοδο. Άρα δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει με ασφάλεια τις διανεμητικές της επιπτώσεις στη φτώχεια. Με βάση τα εμπειρικά αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν προηγουμένως θα μπορούσε κάποιος να προβεί σε ορισμένες εκτιμήσεις. Από την ανάλυση προέκυψε ότι σε μάκρο επίπεδο οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της φτώχειας είναι: 1) Η οικονομική μεγέθυνση 2) Οι κοινωνικές μεταβιβάσεις 3) Η αποτελεσματικότητα στην αξιοποίηση της οικονομικής μεγέθυνσης και των κοινωνικών μεταβιβάσεων στη μείωση της φτώχειας, από το σύστημα κοινωνικής προστασίας. Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

4. Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Την τρέχουσα περίοδο στην Ελλάδα καταγράφεται μία σημαντική πτώση του κατά κεφαλή ΑΕΠ, με παράλληλη μείωση των κοινωνικών μεταβιβάσεων. Συνεπώς, με βάση τις εμπειρικές εκτιμήσεις, αναμένεται να υπάρχουν πιέσεις για άνοδο της σχετικής φτώχειας στη χώρα, λόγω των παραγόντων 1) και 2). Ο μόνος θεωρητικά τρόπος για να ανατραπούν ή να περιοριστούν αυτές οι πιέσεις είναι να υπάρξει μία σημαντική αλλαγή στη δομή του συστήματος κοιν. προστασίας στην Ελλάδα που θα αυξήσει την αποτελεσματικότητά τους ως προς τη μείωση της φτώχειας. Προς ποια κατεύθυνση θα έπρεπε να μεταρρυθμιστεί το σύστημα κοιν. προστασίας στην Ελλάδα για να γίνει περισσότερο αποτελεσματικό; Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας

4. Εκτίμηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης Τα εμπειρικά δεδομένα που παρουσιάστηκαν παραπάνω δείχνουν ότι οι χώρες με σοσιαλδημοκρατικά συστήματα κοιν. προστασίας (χρηματοδοτούμενα από τη φορολογία, με καθολικές παροχές, χωρίς έλεγχο πόρων των δικαιούχων) επιτυγχάνουν χαμηλότερα ποσοστά φτώχειας με τους ίδιους πόρους και με το ίδιο κατά κεφαλή ΑΕΠ. Συνεπώς, η μεταρρύθμιση του συστήματος κοιν. προστασίας στην Ελλάδα έχοντας ως πρότυπο τα αντίστοιχα συστήματα των χωρών αυτών θα αύξανε την αποτελεσματικότητα της κοιν. προστασίας και θα συνέβαλλε στη μείωση των επιπτώσεων της κρίσης στη φτώχεια και στο επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού. Θα πρέπει όμως να επισημανθεί ότι ακόμα και μία τέτοια μεταρρύθμιση δεν φαίνεται να μπορεί να αναχαιτίσει τις δυσμενείς επιδράσεις στη φτώχεια και στο επίπεδο διαβίωσης από το αρνητικό μακροοικονομικό περιβάλλον και τη μείωση των δαπανών για κοινωνική προστασία. Οικονομική κρίση και φτώχεια στην Ελλάδα και την ΕΕ: Οι επιδράσεις του μακροοικονομικού παριβάλλοντος και της κοινωνικής προστασίας