Rekstrarhagfræði (REK2103) Kafli 1 Grunnatriði Ágúst Einarsson, Rekstrarhagfræði Mál og menning, Reykjavík, 2005 Power Point glærur: Helgi M. Bergs Þýtt og aðlagað: Helgi M. Bergs

Þrír meginflokkar ... ... vísinda eru náttúruvísindi, menntir og þjóðfélagsvísindi Hagfræðin sem hluti þjóðfélagsvísinda fjallar um manninn og samfélag manna. Makróhagfræði (e. macroeconomics) eða þjóðhagfræði fjallar um heildarstærðir í hagkerfinu Míkróhagfræði (e. microeconomics) eða rekstrarhagfræði leggur áherslu á verðmyndun, markaðsform, framleiðslu og neyslu Rekstrarhagfræði fjallar m.a. um hvernig eigi að stjórnafyrirtækjum HMB © 2008

Rekstrarhagfræði Rekstrarhagfræði og nokkur sérsvið hennar HMB © 2008

Hagfræðin skýrir ... ... hvað er framleitt og í hvaða magni, hvernig og fyrir hvern Ákvörðunin byggist að verulegu leyti á verðmynduninni Maðurinn fullnægir þörfum með framleiðslu Vörur og þjónusta eru gæði eða afurðir Aðföng þarf til að búa til afurð Tepoki, vatn og bolli eru aðföng en afurðin er bolli af heitu te Þátttakendur í efnahagslífinu eru í tveimur aðalflokkum, fyrirtæki og heimili HMB © 2008

Þátttakendur í efnahagslífinu Efnahagslífið markast af athöfnum neytenda, fyrirtækja og opinberra aðila. Opinberu aðilana vantar á myndina. Mynd 1.1: Samband fyrirtækja og neytenda HMB © 2008

Lögmál skortsins Ekki er nóg til fyrir alla Sum gæði eru ókeypis Er andrúmsloft ókeypis? Í upphafi þarf að setja sér markmið Markmið háskóla er að miðla þekkingu, kenna vísindaleg vinnubrögð og efla sjálfstæða hugsun HMB © 2008

Líkön (e. models) Líkan er einfölduð mynd af veruleikanum, t.d. vegakort Lögmálið um eftirspurn felst í því að hækki verð þá minnkar selt – eftirspurt – magn Ef gert er ráð fyrir að aðeins eiginverð hafi áhrif á sölu, þá er það einföldun, þ.e. líkan Q = f(P) Q = 800 – 50P HMB © 2008

Líkan af eftirspurn Almennt má rita eftirspurnarfallið þannig: Q P0 Q0 Almennt má rita eftirspurnarfallið þannig: Qd = f(P) ... .. og sérstaklega svo: Qd = 800 – 5P HMB © 2008

Framleiðsluþættir Framleiðsluþáttunum er samkvæmt klassískri hagfræði skipt í þrennt Vinnuafl Fjármuni Land (náttúruauðlindir) Núorðið eru framleiðsluþættirnir fleiri, þannig hefur verið bætt við listann stjórnunarlegum þætti auk þess sem meiri áhersla er lögð á mannauð Þekking er að verða einn mikilvægasti framleiðslu-þátturinn HMB © 2008

Framleiðslujaðarinn Aðeins eru til tvær vörur Vara A og allar aðrar vörur, köllum þær B Einnig má hugsa sér tvær vörur þorska og vaðmál Þá að gefnu magni framleiðsluþátta sýnir framleiðslujaðarinn (e. production possibility frontier) fyrir hvert framleiðslumagn annarrar vörunnar það hámark sem hægt er að framleiða af hinni vörunni (öðrum vörum). HMB © 2008

Framleiðslujaðarinn Vaðmál • D v2 • C v1 • B • A þ2 þ1 Þorskar HMB © 2008

Framleiðslujaðarinn Δv Δþ Vaðmál • D E • v2 • C v1 • A • B þ3 þ2 þ1 Hreyfingin úr B (þ1,v1) í C (þ2, v2) er tvíþætt, þ.e. - Δþ og + Δv. • D E • v2 • C Δv v1 • A • B Δþ þ3 þ2 þ1 Þorskar HMB © 2008

Fórnarkostnaður Vaðmál • D v2 C • v1 • B • A þ2 þ1 Þorskar HMB © 2008

Hagvöxtur Vaðmál Framleiðslujaðarinn hefur hliðrast út. Framleiðslugetan hefur aukist. v2 • D • E v4 • A • B þ4 Þorskar HMB © 2008

Samkeppnisforskot og fórnarkostnaður Allir reyna sitt besta, þið og fyrirtækin Algerir samkeppnisyfirburðir er að vera betri við framleiðsluna en annar Hlutfallslegir samkeppnisyfirburðir er að vera betri við framleiðslu einnar vöru mælt í annarri vöru Fórnarkostnaður vegna ákvörðunar er fólginn í þeim tekjum sem við veðum af við þá ákvörðun Betra fyrir Mick Jagger að spila í Rolling Stones en að vera í háskóla (London School of Economics) HMB © 2008

Best er að koma á verslun Hlutfallslegir samkeppnisyfirburðir eiga að ráða sérhæfingu og verslun Dæmið um Gunnar á Hlíðarenda og Mörð Gunnar er fljótari að slá akra og afkastameiri til víga, þ.e. hann hefur algera yfirburði Gunnar fórnar meiru en Mörður við slátt á ökrum, þ.e. Mörður hefur hlutfallslega yfirburði í að slá akra Mörður fórnar meiru en Gunnar við víg, þ.e. Gunnar hefur hlutfallslega yfirburði í vígum Best er að koma á verslun, þannig að Mörður slær akra en Gunnar fer til víga. HMB © 2008

Starfsvettvangur fyrirtækja Starfsvettvangur fyrirtækja er þríþættur Það sem gerist innan fyrirtækis, t.d. framleiðsla, stjórnun og rekstrarkostnaður Starf á markaði. Tveir markaðir þáttamarkaður fyrir framleiðsluþætti (aðföng) og afurðamarkaður til að selja framleiðsluna Samskipti við umhverfið, þ.e. samvinna við önnur fyrirtæki og opinbera aðila HMB © 2008

Markmið fyrirtækja Tilgangur fyrirtækja er að framleiða gæði og selja þau gæði Það er ekkert ókeypis? Almennt markmið fyrirtækis er að hámarka hagnað á tilteknu tímabili Tímalengd markmiðssetningar skiptir máli Af hverju er það skynsamlegt markmið að ná sem mestum hagnaði? HMB © 2008

Enn um markmið fyrirtækja Algengt er hjá fyrirtækjum að hámarka hagnað að uppfylltum tilteknum skilyrðum Skilyrðin eru t.d. markaðshlutdeild, eigið fé, áhrif og ný skrifstofa Að vinna sigur á keppinautum Hámörkun hagnaðar til skamms tíma Hámörkun virðis fyrirtækis til langs tíma HMB © 2008

Ávöxtun og afvöxtun Að gera fjárhæðir sambærilegar Ein milljón í dag verður 1,1 milljón eftir eitt ár ef ávöxtun er 10%. Þetta er dæmi um ávöxtun Vaxtavextir eru þegar vextir bætast við vexti Afvöxtun er þegar greiðsla í framtíðinni er færð (reiknuð) til núvirðis Þú færð 10 mkr. eftir 10 ár. Hvað máttu taka stórt lán í dag, þannig að þessi greiðsla nægi til að greiða lánið upp, þegar þar að kemur? Vexir eru 10% p.a. 10/(1 + 0,1)10 = 10/2,594 = 3,855 mkr. HMB © 2008

Hagfræðilegur hagnaður Í hagfræði hefur hagnaður víðtækari merkingu en í reikningshaldi Kostnaður í reikningshaldi byggir á sögulegum kostnaði auk þess sem kostnaður við eigið fé, þ.e. arður er ekki talinn kostnaður Hagfræðilegur kostnaður byggir á fórnarkostnaði, þ.e. því sem er fórnað vegna framleiðslunnar er kostnaður við hana Féi sem eigandi fyrirtækis leggur í rekstur þess fylgir kostnaður, þ.e. sú ávöxtun sem hann best gæti haft af því annars staðar Hvers er farið á mis? HMB © 2008

Réttarform fyrirtækja Einstaklingsfyrirtæki er fyrirtæki eins manns Sameignarfélög eru sjálfstæðir réttaraðilar og myndast við samvinnu og samninga milli manna Samvinnufélög er form félagsrekstrar þar sem atkvæðavægi er jafnt, ábyrgð takmörkuð og félagsaðild frjáls Algengasta félagsformið er hlutafélag Einkahlutafélög Hlutafélög Skráð hlutafélög, hlutabréf og hlutabréfa-markaður HMB © 2008

Staðarval fyrirtækja Staðsetning er mjög mikilvæg Ekki auðvelt að breyta staðsetningu eftir á Vinnumarkaður, samgöngur, stöðugleiki, önnur fyrirtæki, skattamál og félagsleg umgjörð Alþjóðlegt staðarval Staðarval og byggðastefna HMB © 2008