ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΛΑΤΙΝΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ 1 1

Βορειοαφρικανική Γραμματεία Μάρκος Μινούκιος Φήλιξ Τερτυλλιανός Κυπριανός Καρχηδόνας Αρνόβιος Λακτάντιος Κομμοδιανός Δονάτος Μάριος Βικτωρίνος Οπτάτος Μιλέβης Αυγουστίνος Ιππώνος Ποσσίδιος Φουλγέντιος Ρούσπης Φακούνδος Ερμιανής 2

ΜΑΡΚΟΣ ΜΙΝΟΥΚΙΟΣ ΦΗΛΙΞ (τέλη 2ου αι. – μέσα του 3ου αι.) Βιογραφικά Στοιχεία Είναι από τους αρχαιότερους Απολογητές της δυτικής Εκκλησίας Σύγχρονος του Τερτυλλιανού Σταδιοδρόμησε ως νομικός στη Ρώμη Βαπτίσθηκε Χριστιανός σε προχωρημένη ηλικία 3

ΜΑΡΚΟΣ ΜΙΝΟΥΚΙΟΣ ΦΗΛΙΞ (τέλη 2ου αι. – μέσα του 3ου αι.) Έργα Έγραψε ένα απολογητικό σύγγραμμα σε διαλογική μορφή, με τίτλο Octavius (Οκτάβιος) Πρόκειται για ένα διάλογο μεταξύ του Χριστιανού Οκτάβιου και του Εθνικού Καικίλιου, για ζητήματα που αφορούν την πίστη των Χριστιανών. Γραμμένο σε λατινική γλώσσα με άψογη δομή. Πρόκειται για έξοχο δείγμα στην κατηγορία των Απολογιών. 4

ΜΑΡΚΟΣ ΜΙΝΟΥΚΙΟΣ ΦΗΛΙΞ (τέλη 2ου αι. – μέσα του 3ου αι.) Διδασκαλία Δεν απέρριπτε τη φιλοσοφία, αλλά την υιοθετούσε Πλούσιες αναφορές σε συγγράμματα Ελλήνων και Ρωμαίων φιλοσόφων. Πρόκειται περισσότερο για μια φιλοσοφική και νομική αντιμετώπιση του Χριστιανισμού, παρά για μία δογματική κατοχύρωση της αλήθειας του, η οποία να στηρίζεται στην εμπειρία της Εκκλησίας. Τονίζεται ο μονοθεϊσμός και η Ανάσταση. Υπερασπίζεται τη χριστιανική πίστη. 5

ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΣ (μέσα 2ου αι. – 225/240) Βιογραφικά Στοιχεία Γεννήθηκε στα μέσα του Β’ αιώνα, ανάμεσα στα έτη 150-160 Έλαβε λαμπρή λατινική και ελληνική μόρφωση στη γενέτειρά του, όπου και έδρασε. Σπούδασε ρητορική και φιλοσοφία. Ασπάσθηκε το Χριστιανισμό σε ώριμη μάλλον ηλικία. Περίπου στο έτος 205 τον κέρδισε ο Μοντανισμός. Κατέληξε ανάμεσα στα έτη 225-240. 6

ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΣ (μέσα 2ου αι. – 225/240) Έργα Αποτελείται από 31 πραγματείες, τις οποίες έγραψε στα λατινικά ανάμεσα στα έτη 196-212 Εγκαινίασε τη λατινική θεολογική ορολογία. Ασχολήθηκε με την απολογητική και αντιαιρετική γραμματεία, αλλά και με ηθικά, ασκητικά και δογματικά θέματα. De Idololatria (Περί Ειδωλολατρίας) De Spectaculis (Περί Θεαμάτων) Adversus Judaeos (Κατά των Ιουδαίων) Apologeticum (Απολογητικός) Ad Nationes (Προς τους Εθνικούς) Ad Martyras (Προς τους Μάρτυρες) De Baptismo (Περί του Βαπτίσματος) 7

ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΣ (μέσα 2ου αι. – 225/240) Διδασκαλία Είναι ο πρώτος Λατίνος θεολόγος. Εισηγητής του δικανικού πνεύματος στη θεολογική σκέψη. Στα συγγράμματα του προβάλλει το Θεό ως δίκαιο νομοθέτη. Υιοθέτησε στα έργα του πολλά δάνεια από τους Στωικούς. Πολέμησε την αίρεση του Μοναρχιανισμού, τους Εθνικούς και τους Ιουδαίους. Υπερασπίστηκε το κύρος και την αυθεντία της Αγίας Γραφής. Ανέδειξε τη δύναμη της προσευχής που στηρίζει τους αμαρτωλούς και ξεπλένει τις αμαρτίες. Είναι εισηγητής της φυσικής θεολογίας. Υιοθέτησε τον όρο Τριάς, εισήγαγε τον όρο Πρόσωπο και διέκρινε τα τρία πρόσωπα της Θεότητας, αποδέχτηκε τις δύο ενωμένες φύσεις του Κυρίου. Ονόμαζε την Εκκλησία Κυρία και Μητέρα και την ταύτιζε με το Άγιο Πνεύμα. 8

ΤΕΡΤΥΛΛΙΑΝΟΣ Διδασκαλία (μέσα 2ου αι. – 225/240) Το Βάπτισμα καθαρίζει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες και τους οδηγεί στην αιώνια ζωή. Αναγκαία πριν από το βάπτισμα είναι η πρώτη μετάνοια. Μίλησε και για τη δεύτερη μετάνοια (εξομολόγηση) που πρέπει να τελείται μόνο μία φορά δημοσίως. Απευθύνεται σε εκείνους που διέπραξαν βαριά αμαρτία μετά το βάπτισμα. 9

ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΑΣ (200/210 – 248) Βιογραφικά Στοιχεία Γεννήθηκε στα έτη 200-210 Λαμπρή μόρφωση. Ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με την τέχνη της ρητορικής και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στη γενέτειρά του. Υπήρξε ειδωλολάτρης, μέχρι τη στιγμή που γνώρισε τον πρεσβύτερο Καικίλο ή Καικιλιανό, στον οποίο οφείλει και τη μεταστροφή του στο Χριστιανισμό. Εκλέχτηκε επίσκοπος Καρχηδόνας προς τα τέλη του έτους 248 ή τις αρχές του 249. Καταξιώθηκε στη συνείδηση των Χριστιανών της Καθολικής Εκκλησίας. Ένα σημαντικό πρόβλημα που έπρεπε άμεσα να αντιμετωπίσει ήταν εκείνο που αφορούσε την επιστροφή των πεπτωκότων (lapsi) στους κόλπους της Μητέρας Εκκλησίας. 10

Ad Donatum (Προς τον Δονάτο) ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΑΣ (200/210 – 248) Έργα Το συγγραφικό έργο του αποτελείται από επιστολές και σύντομες περιστασιακές πραγματείες, οι οποίες αναφέρονται κυρίως σε πρακτικά ποιμαντικά ζητήματα. Ad Donatum (Προς τον Δονάτο) De habitu virginum (Περί της ενδυμασίας των παρθένων) De lapsis ( Περί των Πεπτωκότων) De mortalitate (Περί του θανάτου) Ad Demetrianum (Προς τον Δημητριανό) De zelo et livore (Περί ζήλιας και φθόνου) Σώθηκαν 81 Επιστολές. Οι 65 συντάχθηκαν από τον ίδιο, ενώ οι 16 είχαν ως αποδέκτη είτε τον ίδιο είτε το πλήρωμα της καρχηδονικής Εκκλησίας. 11

ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΑΣ (200/210 – 248) Διδασκαλία Είναι ο πρώτος Πατέρας και Διδάσκαλος της δυτικής Εκκλησίας. Επέμενε στο ζήτημα της ενότητας της Εκκλησίας, της σπουδαιότητας του μυστηρίου του βαπτίσματος και της αποδοχής της παράδοσης. Η θεολογική σκέψη του Κυπριανού δεν ήταν μόνο συνταυτισμένη με την εκκλησιολογία του Ιγνατίου Αντιοχείας αλλά αποτελούσε δυναμική επέκταση αυτής. Πρόβαλλε τη μοναδικότητα της Εκκλησίας και του αποστολικού αξιώματος. Το μόνο πρωτείο της Εκκλησίας είναι η αλήθεια της. 12

ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΑΣ (200/210 – 248) Διδασκαλία Υποστήριξε πως οι αιρέσεις οδηγούν στη διαίρεση της Εκκλησίας. Διακήρυξε ότι η εκλογή των επισκόπων και η χειροτονία των πρεσβυτέρων πρέπει να γίνεται με τη σύμφωνη γνώμη κλήρου και λαού. Η ενσωμάτωση του ανθρώπου στο σώμα της Εκκλησίας γίνεται με το βάπτισμα, οφείλει όμως να αγωνιστεί για να παραμείνει σε αυτό. Δίδαξε πως η Θεία Ευχαριστία είναι το αληθινό σώμα και αίμα του Ιησού Χριστού. 13

(τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.) ΑΡΝΟΒΙΟΣ (τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.) Βιογραφικά Στοιχεία Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για το βίο του. Καταγωγή από τη Σίκκα της Β. Αφρικής. Δίδαξε με επιτυχία τη ρητορική τέχνη. Υπήρξε διδάσκαλος του Λακτάντιου. Η δράση του τοποθετείται κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 3ου αι. ώς και τις πρώτες του 4ου αι. Μέχρι την ώριμη ηλικία υπήρξε Εθνικός. Μελετητής πολλών ειδωλολατρικών θρησκευμάτων και διώκτης του Χριστιανισμού. Γνώριζε την ελληνική γλώσσα και είχε μελετήσει αρκετά συγγράμματα της κλασικής γραμματείας. Η μεταστροφή του υπέρ της Εκκλησίας συνέβη σε προχωρημένη ηλικία και συνέπεσε με το διωγμό του Διοκλητιανού. Ο Ιερώνυμος διέσωσε την πληροφορία πως η μεταστροφή του Αρνόβιου οφειλόταν σε κάποιο όνειρο που είδε. 14

(τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.) ΑΡΝΟΒΙΟΣ (τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.) Έργα Το απολογητικό σύγγραμμα του Αρνόβιου φέρει τον τίτλο “Κατά Εθνικών ή Εθνών”. Το σύγγραμμά του αποτελείται από 7 βιβλία Κυριαρχεί το ρητορικό ύφος και η διαλεκτική. Στο έργο διασώζονται πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις αρχαίες ειδωλολατρικές λατρείες. 15

(τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.) ΑΡΝΟΒΙΟΣ (τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.) Διδασκαλία Το έργο του Αρνόβιου δεν έχει να παρουσιάσει κάποια ιδιαίτερα θεολογικά στοιχεία, αλλά ούτε και κάποια πρωτοτυπία. Σύμφωνα με τον κλασικό τύπο των Απολογιών, αντικρούονταν οι κατηγορίες των Ρωμαίων κατά των Χριστιανών. Συγκρίνει τον Θεό των Χριστιανών με τους δώδεκα Θεούς για να δείξει την Παντοδυναμία Του. Στους ειδωλολατρικούς ναούς υπάρχουν βωμοί, όπου γίνονται ακόμη και ανθρωποθυσίες κάτι που δεν ισχύει στους χριστιανικούς. Στους χριστιανικούς υπάρχει η Αγία Τράπεζα, όπου θυσιάζεται ο Υιός του Θεού για τη Σωτηρία όλων των ανθρώπων. Αναφέρεται στην αθανασία της ψυχής. 16

ΛΑΚΤΑΝΤΙΟΣ (250 – 325) Βιογραφικά Στοιχεία Γεννήθηκε πιθανώς το έτος 250. Πιθανολογείται ως έτος τελευτής του το 325 και ως τόπος η πόλη Τρέβηρα. Έλαβε λαμπρή ρητορική μόρφωση κοντά στον Αρνόβιο και στη συνέχεια, με τα εφόδια που απέκτησε, έγινε ο ίδιος ένας περίφημος ρητοροδιδάσκαλος. Συνδέθηκε, εξαιτίας της φήμης και των ικανοτήτων του, με τον Διοκλητιανό. 23 Φεβρουαρίου 303: εκδόθηκε το πρώτο διάταγμα εναντίον των Χριστιανών. Βαπτισμένος ήδη Χριστιανός, αναγκάστηκε να παραιτηθεί. 317: δέχθηκε την πρόταση του μονοκράτορα Κωνσταντίνου να μεταβεί στα Τρέβηρα, με σκοπό να αναλάβει τη μόρφωση του Κρίσπου. 17

ΛΑΚΤΑΝΤΙΟΣ (250 – 325) Έργα Έχουν χαρακτήρα απολογητικό. Δεν απουσιάζουν συγγραφές με ηθικό περιεχόμενο. Διέσωσε πλούσιες ιστορικές πληροφορίες για τις διώξεις των Χριστιανών. Η γλώσσα του είναι προσεγμένη. Το ύφος είναι ρητορικό. Στην εργογραφία του προσπάθησε να μιμηθεί τον Κικέρωνα, για αυτό του αποδόθηκε και ο χαρακτηρισμός του Χριστιανού Κικέρωνα. De Opificio Dei (Περί της Δημιουργίας του Θεού) De ira Dei (Περί της οργής του Θεού) 18

ΛΑΚΤΑΝΤΙΟΣ (250 – 325) Διδασκαλία Φαίνεται πως δεν γνώριζε σε βάθος την παράδοση της Εκκλησίας. Αποδέχθηκε το δυαλισμό και υποστήριξε πως ο Θεός γέννησε δύο Υιούς. Έναν πριν από τη δημιουργία και άλλον μετά από αυτή. Τόνισε την ενότητα και μοναδικότητα του Θεού, ενώ ταύτισε τον Υιό με το Άγιο Πνεύμα. Υποστήριξε πως η αληθινή Εκκλησία είναι μόνον η χριστιανική Καθολική Εκκλησία. Μίλησε με θαυμασμό για τη δημιουργία και ύμνησε τον άνθρωπο ως δημιούργημα του Θεού. Η στάση του προς τη φιλοσοφία μάλλον ήταν αρνητική. 19

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου ΚΟΜΜΟΔΙΑΝΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου Βιογραφικά Στοιχεία Βασικές πληροφορίες για τον βίο του αντλούμε από την εργογραφία του. Διακρίθηκε στη θύραθεν παιδεία. Ασχολήθηκε με τη θρησκευτική ποίηση. 20

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) ΚΟΜΜΟΔΙΑΝΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) Έργα Γνώριζε την ελληνική γλώσσα. Ο χαρακτήρα των ποιημάτων του είναι απολογητικός έναντι των Εθνικών και Ιουδαίων. Σημαντικότερα ποιητικά έργα: Carmen Apologeticum Instructiones 21

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 355) ΔΟΝΑΤΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 355) Βιογραφικά Στοιχεία Εισηγητής της αίρεσης του Δονατισμού και σχισματικός επίσκοπος Καρχηδόνας. 315: ανυψώθηκε στο θρόνο της Καρχηδόνας. Άνθρωπος δραστήριος, ικανός, με δημαγωγικές ικανότητες και χαμηλή θεολογική παιδεία. Ο βασικός πυρήνας των οπαδών του προέρχονταν από τους παραδίδοντες (traditores), οι οποίοι αποτελούσαν μια άλλη κατηγορία πεπτωκότων. Οι παραδίδoντες εμφανίστηκαν την περίοδο του διωγμού που εξαπέλυσαν κατά των Χριστιανών ο Διοκλητιανός και ο Γαλέριος (303- 311). Με βάση το διάταγμα προβλέπονταν η παράδοση των ιερών βιβλίων, σκευών και κειμηλίων από τους Χριστιανούς στους διώκτες τους. Πέθανε το έτος 355. 22

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 355) ΔΟΝΑΤΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 355) Έργα Έγραψε αρκετά συγγράμματα που υποστήριζαν τις αιρετικές του θέσεις. Η εργογραφία του αυτή προφανώς δε διασώθηκε. De Spiritu Sancto (Περί του Αγίου Πνεύματος) De Trinitate ( Περί της Τριάδος) Epistula de Baptismo (Επιστολή περί του Βαπτίσματος) 23

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 355) ΔΟΝΑΤΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 355) Διδασκαλία Ο Δονάτος και οι οπαδοί του εξέφραζαν την τάση μιας αυστηρής θεώρησης του χριστιανικού ήθους, που άγγιζε τα όρια ενός καθαρού Χριστιανισμού με μοντανιστικές αντιλήψεις. Άρνηση της γνησιότητας της θείας χάρης στην Εκκλησία. Οι οπαδοί του θεωρούσαν πως ήταν άκυρες οι χειροτονίες των επισκόπων και ιερέων της κανονικής Εκκλησίας και πως τα μυστήρια που τελούσαν ήταν κι εκείνα άκυρα. Τα μέλη της αίρεσης είχαν αναπτύξει την εγωιστική άποψη ότι αποτελούσαν τους μόνους γνήσιους μαθητές και μιμητές του Κυρίου. Δε συνιστούσε αποκλειστικά μία σχισματική κατάσταση μέσα στην Εκκλησία με αιρετικές αποκλίσεις, αλλά παρουσίασε και στοιχεία κοινωνικού και εθνικού προβληματισμού. 24

ΜΑΡΙΟΣ ΒΙΚΤΩΡΙΝΟΣ (285 – 363/364) Βιογραφικά Στοιχεία Γεννήθηκε γύρω στο έτος 295. Διακρίθηκε ως διδάσκαλος της ρητορικής και της φιλοσοφίας. Απέκτησε μεγάλη φήμη εξαιτίας της ευρύτητας των γνώσεών του, αλλά και των πετυχημένων ερμηνευτικών του σχολίων σε φιλολογικά και φιλοσοφικά συγγράμματα. Βαπτίστηκε Χριστιανός σε προχωρημένη ηλικία, όταν ήταν 70 περίπου ετών. Προσπάθησε να κατανοήσει θεολογικά το πρόβλημα της αρειανικής έριδας, αλλά οι αφετηρίες του ήταν κατά βάση φιλοσοφικές και ανεπαρκής η θεολογική του κατάρτιση, αφού αγνοούσε την εκκλησιαστική παράδοση. 362: σταματάει το διδασκαλικό του έργο. Πέθανε ανάμεσα στα έτη 363 -364 25

ΜΑΡΙΟΣ ΒΙΚΤΩΡΙΝΟΣ (285 – 363/364) Έργα 355: ξεκινάει η συγγραφική του δραστηριότητα. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή ερμηνευτικών υπομνημάτων σε έργα του Κικέρωνα, του Βιργιλίου, του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών φιλοσόφων Πλωτίνου και Πορφυρίου. Τα θεολογικά του συγγράμματα ήταν αντιαιρετικά και είχαν ως στόχο τους την αντιμετώπιση του Αρειανισμού. Contra Candidum Arianum (Κατά του Αρειανού Κανδίδου) Adversus Arium (Κατά του Αρείου) De homoousio recipiendo (Περί αποδοχής του ομοουσίου) 26

ΜΑΡΙΟΣ ΒΙΚΤΩΡΙΝΟΣ (285 – 363/364) Διδασκαλία Υπήρξε στην ουσία ένας Νεοπλατωνικός φιλόσοφος, παρά ένα θεολόγος. Η εργογραφία του μαρτυρεί μερική γνώση της Αγίας Γραφή με ιστορικοφιλολογική κυρίως προσέγγισή της, αλλά και άγνοια της εκκλησιαστικής παράδοσης. Υπήρξε σταθερός στη χρήση του όρου ομοούσιος. Η τριαδολογία του είναι κυρίως ψυχολογική και νοησιαρχική. Με την υιοθέτηση αυτής της ορολογίας, ο Βικτωρίνος μοιάζει να απομακρύνεται και από την ίδια τη δυτική εκκλησιαστική παράδοση, η οποία, με εισηγητή τον Τερτυλλιανό, χρησιμοποιούσε τον όρο πρόσωπον (persona). Ταυτίζει σημασιολογικά τους όρους ουσία και υπόστασις, αποδίδοντάς τους με τον όρο substantia (υπόστασις) και συγχέει τη Θεολογία με την Οικονομία. 27

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 392/400) ΟΠΤΑΤΟΣ ΜΙΛΕΒΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 392/400) Βιογραφικά Στοιχεία Ήταν Βορειοαφρικανικής καταγωγής. Υπήρξε επίσκοπος Μιλέβης στα μέσα του 4ου αι. Αντιμετώπισε αποτελεσματικά την αίρεση του Δονατισμού. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία θανάτου, τοποθετείται ανάμεσα στα έτη 392-400. 28

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 392/400) ΟΠΤΑΤΟΣ ΜΙΛΕΒΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 392/400) Έργα 370-390: έγραψε εκτεταμένο σύγγραμμα, αποτελούμενο από επτά βιβλία, με το οποίο αναιρούσε τις θέσεις των Δονατιστών. Τον ακριβή τίτλο του έργου δεν τον γνωρίζουμε. Του αποδόθηκε ο τίτλος Adversus Parmenianum Donatistam (Κατά του Δονατιστή Παρμενιανού) 29

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 392/400) ΟΠΤΑΤΟΣ ΜΙΛΕΒΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 392/400) Διδασκαλία Τόνισε στον αντιαιρετικό του αγώνα κατά των Δονατιστών, ότι η εγκυρότητα της τέλεσης των μυστηρίων δεν εξαρτάται από την αγιότητα του τελετουργού ιερέα. Όταν τα μυστήρια τελούνται κανονικά δεν υφίσταται λόγος ακύρωσής τους. Η Εκκλησία της Ρώμης είναι το σύμβολο της χριστιανικής ενότητας, αλλά έχει την υποχρέωση να βρίσκεται σε κοινωνία με τις υπόλοιπες ανατολικές εκκλησίες. 30

ΑΥΓΟΥΣΤΊΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ Βιογραφικά Στοιχεία (354 – 430) Υπήρξε οικουμενικός Πατέρας και Διδάσκαλος της Εκκλησίας με υψηλό φιλοσοφικό ανάστημα. Είχε άστατη ζωή και απέκτησε ένα γιο τον Αδεοδάτο. Δίδαξε ρητορική. Υπήρξε οπαδός της αίρεσης του Μανιχαϊσμού, τον οποίου αργότερα πολέμησε. Το 383 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και το 396 επίσκοπος Ιππώνος. Πολέμησε τις αιρέσεις του Μανιχαϊσμού, του Αρειανισμού, του Πελαγιανισμού και τους Δονατιστές. Αγωνίστηκε για την ενότητα της Εκκλησίας, οργάνωσε το μοναχικό βίο και φρόντισε ως ποιμένας το λαό του. 31

ΑΥΓΟΥΣTIΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ (354 – 430) Βιογραφικά Στοιχεία Ανάμεσα στις τακτικές τους δραστηριότητες ήταν: α) η διακονία του λόγου, β) η ακρόαση του επισκόπου, γ) η φροντίδα φτωχών και ορφανών, δ) η μόρφωση του κλήρου, ε) η οργάνωση γυναικείων και ανδρικών μονών, στ) η επίσκεψη στους ασθενείς, ζ) η διαχείριση των εκκλησιαστικών αγαθών, η) υπαγόρευση επιστολών. 32

ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ (354 – 430) Έργα Ήταν συγγραφέας φιλοσοφικών και θεολογικών πραγματειών με πλούσια συγγραφική παραγωγή. Είχε περιορισμένη γνώση της ελληνικής γλώσσας. Η σκέψη του προξενούσε το θαυμασμό στην ανατολική εκκλησία. Από το σύγγραμμά του “Retractationes” μας παρέχονται από τον ίδιο πληροφορίες σχετικές με τη σύνταξη και τη χρονολόγηση του κάθε έργου του. Πληροφορίες για τα έργα του μας παρέχονται και από το βιογράφο του Ποσσίδιο στο έργο “Vita Augustini”. 33

ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ Έργα (354 – 430) Σημαντικότερα έργα: Εξομολογήσεων βιβλία 13, Αναθεωρήσεων βιβλία 2, Κατά των Ακαδημεικών βιβλία 3, Μονολόγων βιβλία 2, Περί της Τριάδος βιβλία 15, Περί της πίστεως και του Συμβόλου, Περί της χριστιανικής διδασκαλίας βιβλία 4, Πραγματεία στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. 34

ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ (354 – 430) Διδασκαλία Υπήρξε άνθρωπος της προσεχής, της άσκησης και της συστηματικής αγιογραφικής μελέτης. Δεν ήταν αρνητικός προς τη φιλοσοφία. Κέντρο της Θεολογίας του υπήρξε ο διακαής πόθος της αναζήτησης του Θεού. Υποστήριξε πως η γνώση ξεκινάει από τον ίδιο μας τον εαυτό και αποκτά ουσιαστικό σκοπό όταν οδηγεί στην κάθαρση από την αμαρτία και στη θεία μακαριότητα. Διέκρινε το αγαθό σε αγαθό εκ φύσεως που είναι το ύψιστο Αγαθό, δηλαδή ο Θεός και σε αγαθό από μετοχή, τον άνθρωπο. 35

ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ (354 – 430) Διδασκαλία Κεντρική διδασκαλία της θεολογίας του είναι η κατ’ εικόνα του Θεού δημιουργία του ανθρώπου. Η ομοιότητα του ανθρώπου προς το Δημιουργό Του είναι εσωτερική και πνευματική. Υποστήριξε ότι ο Θεός εξέλεγε τους ανθρώπους που είχε προορίσει να σωθούν και ο άνθρωπος αδυνατούσε να αντισταθεί σ’ αυτή την προορισμένη σωτηρία (διδασκαλία προορισμού). 36

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΠΟΣΣΙΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Ελάχιστα στοιχεία για το βίο του Ποσσίδιου γνωρίζουμε. Τις περισσότερες πληροφορίες τις αντλούμε μέσα από το έργο του «Βίος του Αυγουστίνου» και από επιστολές του Αυγουστίνου. 397 εκλέγεται επίσκοπος στην πόλη του Καλαμά της Νουμιδίας. 403 & 407 συμμετέχει στις αντιδονατιστικές συνόδους της Καρχηδόνας. 411 λαμβάνει μέρος στη μεγάλη διάσκεψη στην Καρχηδόνα που έγινε μεταξύ Ορθοδόξων και Δονατιστών. 37

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΠΟΣΣΙΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία 416 συμμετέχει στην σύνοδο κατά των Πελαγιανών στη Μιλέβη. Τα έτη 409 και 410 του ανατέθηκαν δύο επίσημες αποστολές στην Ιταλία, προς τον αυτοκράτορα Ονώριο. Το 437 εξορίζεται πιθανώς στην Ιταλία. Με βάση το Αρχαίο Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο η μνήμη του τιμάται στις 16 Μαΐου, ενώ στα Acta Sanctorum καταχωρίζεται την 17η Μαΐου. 38

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΠΟΣΣΙΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Έργα Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός στη γραμματολογική και ιστορική έρευνα πως υπήρξε συντάκτης του Βίου του ιερού Αυγουστίνου. Η σύνταξη του Βίου τοποθετείται μερικά χρόνια μετά το θάνατο του Αυγουστίνου, πιθανώς το έτος 432 και οπωσδήποτε μέχρι το 437. Ο Βίος ξεκινά με ένα σύντομο πρόλογο, στον οποίο ο συντάκτης, αισθανόμενος το χρέος προς το φίλο και διδάσκαλό του, επιθυμεί αυτά που ο ίδιος έζησε και γνώρισε κοντά του. Το σώμα της βιογραφίας χωρίζεται σε τρία μέρη. 39

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΠΟΣΣΙΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Έργα Το πρώτο κεφάλαιο (κεφ. 1-18) εκθέτει τα res και τα gesta του ιερού Πατέρα, το δεύτερο (κεφ. 19-27) περιγράφει τα mores και το τρίτο τις τελευταίες μέρες και την κοίμησή του (κεφ. 28- 31). Στο πρώτο μέρος τα γεγονότα παρουσιάζονται αρχικά με χρονολογική σειρά, όπου παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με τη γέννηση και τα νεανικά χρόνια του Αυγουστίνου. Στο δεύτερο μέρος αναφέρεται πρώτα στη δραστηριότητα του Αυγουστίνου ως επισκόπου (κεφ. 19- 21) και ακολούθως στον τρόπο της ζωής του (κεφ. 22- 27). 40

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΠΟΣΣΙΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Έργα Στο τρίτο μέρος γίνεται αναφορά στις τελευταίες ημέρες του ιερού πατέρα και στην εισβολή των Βανδάλων (κεφ. 28 – 29). Σε αυτήν την τόσο τακτοποιημένη πλοκή υπάρχει προς το τέλος της βιογραφίας, πριν από τη διήγηση της κοίμησης του Αυγουστίνου (κεφ. 31), μια εκτενής παρέκβαση που την διαταράσσει. Στο κεφ. 30 ο Ποσσίδιος παραθέτει τη μακρά απαντητική επιστολή που ο Αυγουστίνος, στα τελευταία του πλέον, είχε γράψει στον επίσκοπο Ονοράτο. 41

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΠΟΣΣΙΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Έργα Ο Ποσσίδιος δε δέχθηκε την προτροπή κανενός για να γράψει το Βίο του Αυγουστίνου. Ο Ποσσίδιος, για τον τρόπο συγγραφής του κειμένου του, επέλεξε το βιογραφικό πρότυπο του Σουητωνίου. Αφηγείται τα γεγονότα με χρονολογική συνέπεια, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις και δίνει έμφαση στην εξιστόρηση των μεγάλων και σπουδαίων. 42

ΦΟΥΛΓΕΝΤΙΟΣ ΡΟΥΣΠΗΣ (467 – 532) Βιογραφικά Στοιχεία 467: Γεννήθηκε κοντά στην Καρχηδόνα. Εξασφάλισε καλή μόρφωση, η οποία περιλάμβανε και τη γνώση της ελληνικής γλώσσας. Εισήλθε σε μοναστήρι. Περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη, για αρκετά χρόνια, εξαιτίας των διώξεων που ασκούσαν στους Ορθόδοξους οι Αρειανοί Βάνδαλοι. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. 507: καταστάθηκε επίσκοπος Ρούσπης. Εξορίστηκε μαζί με άλλους κληρικούς στη Σαρδηνία. 43

ΦΟΥΛΓΕΝΤΙΟΣ ΡΟΥΣΠΗΣ (467 – 532) Βιογραφικά Στοιχεία 515: ο βασιλιάς των Βανδάλων Θρασαμούνδος τον ανακάλεσε από την εξορία και τον προσκάλεσε στην Καρχηδόνα. 523: επιστρέφει στην επισκοπική του έδρα. Πέθανε την 1η Ιανουαρίου του έτους 532. 44

ΦΟΥΛΓΕΝΤΙΟΣ ΡΟΥΣΠΗΣ (467 – 532) Έργα Έγραψε αρκετά συγγράμματα αλλά δε διασώθηκαν όλα. Ασχολήθηκε κυρίως με την αντιρρητική γραμματεία, κατά των Αρειανών και των Πελαγιανών. Παρουσίασε, επίσης, έργα δογματικά, ομιλητικά, ύμνους. Διασώθηκαν 19 Επιστολές του. Liber contra Arianos (Βιβλίο κατά Αρειανών) Ad Trasamundum regem libri tres (Προς Θρασαμούνδον βασιλέα, 3 βιβλία) De fide ad Petrum (Περί πίστεως προς Πέτρον) De Trinitate ad Felicem (Περί Τριάδος προς Φήλικα) 45

ΦΟΥΛΓΕΝΤΙΟΣ ΡΟΥΣΠΗΣ (467 – 532) Διδασκαλία Ο αντιαιρετικός του αγώνας στηρίχθηκε σε θεολογικά επιχειρήματα του 4ου αι. και στην Δ’ Οικ. Σύνοδο (451) για την ακεραιότητα και τη διάκριση των δύο φύσεων. Στηρίχθηκε στην αυγουστίνεια θεολογία και δεν παρουσίασε πρωτότυπη διδασκαλία. Υιοθέτησε τις αυγουστίνειες θέσεις για τον προορισμό αλλά με πιο ριζοσπαστική θεώρηση. Δεν αρνήθηκε τη δράση της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου αλλά δεν μπόρεσε να την εναρμονίσει με τη διδασκαλία του προορισμού. Τόνισε τη σωτηριολογική σπουδαιότητα του βαπτίσματος και την ενότητα της Καθολικής Εκκλησίας. 46

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) ΦΑΚΟΥΝΔΟΣ ΕΡΜΙΑΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Γνωρίζουμε ελάχιστα στοιχεία για το βίο του. Έδρασε στα μέσα του 6ου αι. Είχε ενεργή συμμετοχή στην έριδα των Τριών Κεφαλαίων (544). 544: δημοσιεύτηκε το Διάταγμα του Ιουστινιανού για την καταδίκη του Θεόδωρου Μοψουεστίας, του Θεοδώρητου Κύρου και του Ίβα Εδέσσης. Υπερασπίστηκε τους τρεις καταδικασθέντες για Νεστοριανισμό συγγραφείς. Δεν αποδέχθηκε τον αναθεματισμό των Τριών Κεφαλαίων, που έγινε από την Ε’ Οικουμενική Σύνοδο στην Κων/πολη (533). Μέχρι το 568 παρουσιάζονται ακόμα ίχνη της δραστηριότητάς του. 47

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) ΦΑΚΟΥΝΔΟΣ ΕΡΜΙΑΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) Έργα Pro Defensione trium capitulorum (Υπέρ της υπεράσπισης των τριών κεφαλαίων) Liber contra Mocianum Scholasticum (Βιβλίο κατά του Μοκιανού) 48

Ιταλική Γραμματεία Ιππόλυτος Νοβατιανός Φίρμικος Ματέρνος Ευσέβιος Βερκέλλης Λουκίφερος Καλάρεως Δάμασος Ρώμης Φιλάστριος Βρεσκίας Αμβροσιαστής Αμβρόσιος Μεδιολάνων Παυλίνος Νώλης Ιερώνυμος Τυράννιος Ρουφίνος 49

Ιταλική Γραμματεία Ιουλιανός Αικλάνων Λέων Α’ ο Μέγας Πέτρος Ραβέννας ο Χρυσολόγος Εννώδιος Τικίνου Βοήθιος Βενέδικτος Κασσιόδωρος Διονύσιος ο Μικρός Γρηγόριος Μέγας ο Διάλογος 50

ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ (170-236) Βιογραφικά Στοιχεία Είχε ελληνική καταγωγή, πιθανώς μικρασιατική. Έδρασε στη Ρώμη ως πρεσβύτερος μετά το 190. Εξορίστηκε από τις ρωμαϊκές αρχές το έτος 235. Ήταν φιλόσοφος με λαμπρή παιδεία. Ήρθε σε ρήξη με τον επίσκοπο Ρώμης Ζεφυρίνο και με το διάδοχό του Κάλλιστο. Απαιτούσε αυστηρή αντιμετώπιση των Μοναρχιανών. Εξαιτίας της κόντρας που είχε μερικοί των θεωρούν πως υπήρξε σχισματικός επίσκοπος Ρώμης. Κατέληξε από τις κακουχίες στη Σαρδηνία, πιθανώς το 236. 51

ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ (170-236) Έργα Έγραψε το εκτενές συγγραφικό του έργο στην ελληνική γλώσσα. Ασχολήθηκε με ερμηνευτικά, αντιαιρετικά απολογητικά συγγράμματα αλλά και με τη χρονογραφία. Έχει απλό ύφος με ελάχιστα ρητορικά σχήματα. 52

ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ (170-236) Διδασκαλία Εξέφρασε το πνεύμα της παράδοσης της Καθολικής Εκκλησίας. Η διδασκαλία του συνέβαλε στην καταπολέμηση του Μοναρχιανισμού. Ήταν αρνητικός στη χρήση της φιλοσοφίας από τη θεολογία. Έκανε τη διάκριση μόνο των δύο προσώπων της Αγίας Τριάδας, του Θεού Πατέρα, ως κύρια δύναμη και του Λόγου που προήλθε από τη βούληση του Πατέρα και σαρκώθηκε για τη σωτηρία των ανθρώπων. Υπήρξε αρκετά αυστηρός ως προς το θέμα της άφεσης των αμαρτιών. 53

(200 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) ΝΟΒΑΤΙΑΝΟΣ (200 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Βαπτίσθηκε δια ραντισμού επειδή ήταν άρρωστος. Έδρασε ως πρεσβύτερος στη Ρώμη. Η χειροτονία του αμφισβητήθηκε επειδή είχε λάβει το βάπτισμα των κλινικών. Το 251 έγινε σχισματικός επίσκοπος Ρώμης. Η αντικανονική αυτή ενέργεια αντιμετωπίστηκε από τον Κορνήλιο το ίδιο έτος, με Σύνοδο 60 επισκόπων. 54

(200 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) ΝΟΒΑΤΙΑΝΟΣ (200 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) Έργα Υπήρξε δόκιμος συγγραφέας με καλό χειρισμό της λατινικής γλώσσας. Σημαντικότερα έργα: Περί Τριάδος, Περί θεαμάτων Περί του αγαθού της αγνότητας Περί των ιουδαϊκών τροφών 55

(200 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) ΝΟΒΑΤΙΑΝΟΣ (200 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) Διδασκαλία Πολέμησε την αίρεση του Μοναρχιανισμού. Υιοθέτησε το σχήμα της υποταγής του Υιού στον Πατέρα. Ερμήνευσε πνευματικώς τις απαγορεύσεις του Μωσαϊκού Νόμου περί των ακαθάρτων βρωμάτων, λέγοντας πως στόχος της απαγόρευσης ήταν η αποχή από τις αμαρτίες. Τις ηθικές του απόψεις χαρακτήριζε μια υπερβολική αυστηρότητα, ενώ ήταν αυστηρός και αδιάλλακτος στο θέμα της επιστροφής των πεπτωκότων στο εκκλησιαστικό σώμα. Αρνιόταν τη δύναμη της Εκκλησίας να συγχωρεί αμαρτίες. 56

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) ΦΙΡΜΙΚΟΣ ΜΑΤΕΡΝΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Σπούδασε φιλοσοφία και ρητορική και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Βαπτίσθηκε το 337 και μέχρι το 350 ανέπτυξε δραστήριο αγώνα κατά των Εθνικών. 57

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) ΦΙΡΜΙΚΟΣ ΜΑΤΕΡΝΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) Έργα Έγραψε δύο συγγράμματα, ένα θεολογικό και ένα με θέμα την αστρολογία. Το θεολογικό σύγγραμμα έχει αντιρρητικό χαρακτήρα με ελάχιστα απολογητικά στοιχεία. Το ύφος του είναι ρητορικό και εξεζητημένο. 58

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) ΦΙΡΜΙΚΟΣ ΜΑΤΕΡΝΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης & θανάτου) Διδασκαλία Ήταν ιδιαίτερα οξύς στην κριτική του προς τις εθνικές θρησκείες Μιλάει με τη ζέση του νεοφώτιστου Χριστιανού χωρίς όμως ιδιαίτερα θεολογικά επιχειρήματα και πρωτοτυπία. Είχε μερική μόνο γνώση της Αγίας Γραφής. Υπήρξε ο πρώτος εκκλησιαστικός συγγραφέας που ζήτησε από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες τη δίωξη της ειδωλολατρίας. 59

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 370) ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΒΕΡΚΕΛΛΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 370) Βιογραφικά Στοιχεία Υπήρξε ο πρώτος επίσκοπος της επαρχίας Βερκέλλης. Αγωνίστηκε για την επικράτηση της Ορθοδοξίας και την καταδίκη του Αρειανισμού. Αρνήθηκε να υπογράψει το Αρειανικό Σύμβολο του Σιρμίου και την καταδίκη του Μ. Αθανασίου στη Σύνοδο του έτους 355, με αποτέλεσμα, να εξοριστεί. 60

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 370 ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΒΕΡΚΕΛΛΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 370 Έργα Δε διακρίθηκε ως συγγραφέας. Σώζονται τρεις επιστολές του που αναφέρονται στην διατήρηση της ορθόδοξης πίστης. Επιστολή προς τον Αύγουστο Κωνστάντιο. Επιστολή προς τους Πρεσβυτέρους και το λαό της Ιταλίας. Επιστολή προς Γρηγόριον επίσκοπον Ισπανίας. 61

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 371) ΛΟΥΚΙΦΕΡΟΣ ΚΑΛΑΡΕΩΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 371) Βιογραφικά Στοιχεία Υπήρξε επίσκοπος Καλάρεως στη Σαρδηνία. Αντιστάθηκε στις αποφάσεις της Συνόδου του 355 στα Μεδιόλανα που καταδίκασε και εξόρισε τον Μ. Αθανάσιο. Οι αρειανόφρονες έπεισαν τον αυτοκράτορα να τον εξορίσει στη Γερμανίκια της Συρίας. Ο Λουκίφερος παρέμεινε εκεί μέχρι το 361 όπου υπογράφηκε διάταγμα γενικής αμνηστίας από τον Ιουλιανό. Ήρθε σε ρήξη με τον Αθανάσιο επειδή εξέλεξε τον Παυλίνο ως επίσκοπο και απέρριψε τις αποφάσεις της αλεξανδρινής Συνόδου που ο Αθανάσιος είχε συγκαλέσει. 62

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 371) ΛΟΥΚΙΦΕΡΟΣ ΚΑΛΑΡΕΩΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης - 371) Έργα Συνέταξε πέντε λιβελλικά κείμενα σε δημώδη λατινική γλώσσα και ρητορικό ύφος. Εξέφρασε πίστη στο όρο ομοούσιος. Σημαντικότερα έργα: Περί της μη συναναστροφής με αιρετικούς. Περί αποστατών βασιλέων. Οφείλουμε να πεθάνουμε υπέρ του Υιού του Θεού. 63

ΔΑΜΑΣΟΣ ΡΩΜΗΣ (303 – 384) Βιογραφικά Στοιχεία 336: Ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο της Ρώμης. Εκλέχτηκε με τη συνδρομή των υποστηρικτών τού αντίπαπα Φήλικα. Αντιμετώπισε αποτελεσματικά τους αρειανόφρονες, τους Δονατιστές, τους Πρισκιλλιανούς και τους Πνευματομάχους. Προβάλλει το ρωμαϊκό πρωτείο. Εργάστηκε για τον ευπρεπισμό της Ρώμης και την ανέγερση των ναών. Ανέθεσε στον Ιερώνυμο την αναθεώρηση των παλαιών και όχι τόσο αξιόπιστων μεταφράσεων της Αγίας Γραφής. 64

ΔΑΜΑΣΟΣ ΡΩΜΗΣ (303 – 384) Έργα Έγραψε εννέα Επιστολές, συνοδικές και προσωπικές. Έχουν σωθεί επίσης έμμετρες επιτύμβιες Επιγραφές 65

ΔΑΜΑΣΟΣ ΡΩΜΗΣ (303 – 384) Διδασκαλία Μέχρι το 376 αποδεχόταν τη θεολογική διατύπωση μία ουσία, μία υπόστασις, ταυτίζοντας τις δύο έννοιες. Επηρεασμένος από τους Καππαδόκες από το 377 χρησιμοποίησε τον όρο ομοούσιος χωρίς την προσθήκη του όρου υπόστασις. Αξίωνε τη διεκδίκηση του πέτρειου πρωτείου για την Εκκλησία του, επικαλούμενος το χωρίο του Ευαγγελιστή Ματθαίου. Δεν αναγνώριζε τα πρεσβεία τιμής στο θρόνο της Κων/πολης. 66

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 391) ΦΙΛΑΣΤΡΙΟΣ ΒΡΕΣΚΙΑΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 391) Βιογραφικά Στοιχεία Έδρασε κυρίως στη Ρώμη και τα Μεδιόλανα. Διατηρούσε άριστες σχέσεις με τον Αμβρόσιο Μεδιολάνων. Χειροτονήθηκε επίσκοπος λίγο πριν το 381. Καταπολέμησε Εθνικούς, Ιουδαίους και κυρίως Αρειανούς. 67

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 391) ΦΙΛΑΣΤΡΙΟΣ ΒΡΕΣΚΙΑΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 391) Έργα Δεν υπήρξε δόκιμος συγγραφέας. Έγραψε ένα αντιαιρετικό σύγγραμμα με τίτλο “Βιβλίο Διαφόρων Αιρέσεων”. 68

ΑΜΒΡΟΣΙΑΣΤΗΣ Έδρασε στη Ρώμη κατά την περίοδο της αρχιερατείας του πάπα Δαμάσου (366 – 384). Έγιναν αρκετές προσπάθειες για την ανεύρεση πειστικών στοιχείων γύρων από την ταυτότητα του Λατίνου πατέρα, χωρίς ωστόσο να τελεσφορήσουν. Το 1527 από τον Έρασμο του αποδόθηκε η ονομασία “Αμβροσιαστής, ψευδο-Αμβρόσιος”. Υπήρξε ο πρώτος συστηματικός Λατίνος ερμηνευτής του Αποστόλου Παύλου. Η γραμματολογική έρευνα απέδωσε στον Αμβροσιαστή το “Υπόμνημα στις επιστολές του Παύλου”. 69

ΑΜΒΡΟΣΙΑΣΤΗΣ Εξαιτίας της ιδιότυπης ερμηνευτικής του προσέγγισης καθίσταται δύσκολη η ένταξή του σε κάποια από τις ερμηνευτικές σχολές της Αντιόχειας ή της Αλεξάνδρειας. Ασκεί αυστηρή κριτική τόσο έναντι των Ιουδαίων όσο και των Εθνικών. Η θεολογία του ανώνυμου υπομνηματιστή κινείται γύρω από τρεις άξονες: Την Αγία Τριάδα Τη σωτηριολογία με κέντρο την Ανάσταση του Χριστού Την εσχατολογία, άμεσα συνδεδεμένη με το αναστάσιμο γεγονός. 70

ΑΜΒΡΟΣΙΑΣΤΗΣ Κεντρική θέση στη θεολογία του κατέχει η Ανάσταση του Χριστού. Η εκκλησιολογία του Αμβροσιαστή αναπτύσσεται μέσα από την ανάδειξη και την υπεροχή της «δόξας του Ευαγγελίου» σε σχέση προς τη «μωσαϊκή δόξα». Υποστηρίζει ευθέως ότι η γυναίκα δεν είναι πλασμένη κατ’ εικόνα Θεού. 71

ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ (339 -397) Βιογραφικά Στοιχεία Σπούδασε στη Ρώμη τη ρητορική και την ελληνική γλώσσα. Σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος και αργότερα ως διοικητής των Επαρχιών Λιγουρίας και Αιμιλίας. 374: χειροτονήθηκε επίσκοπος Μεδιολάνων. Χάρισε την περιουσία του στην Εκκλησία, οικοδόμησε ναούς, κήρυττε, εργάστηκε για τη θεολογική κατάρτιση των κληρικών του και στήριξε τον μοναχισμό. Αντιμετώπισε με επιτυχία τον Αρειανισμό. Είχε άριστες σχέσεις με το αυτοκρατορικό περιβάλλον και είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη του Αυγουστίνου. 72

ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ (339 – 397) Έργα Έγραψε ερμηνευτικά, κατηχητικά, ασκητικά, ηθικά, δογματικά, ομιλίες και λόγους, ύμνους, επιστολές, Ο λόγος του ήταν μεστός, άμεσος και κατανοητός. Σημαντικότερα έργα: Περί παρθένων Περί πίστεως Περί των καθηκόντων των λειτουργών Περί του Αγίου Πνεύματος Περί του μυστηρίου της ενσαρκώσεως του Κυρίου Εξήγηση στον Ψαλμό 118 Εξήγηση στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο 73

ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ (339 – 397) Διδασκαλία Θαύμαζε τη στωική και νεοπλατωνική φιλοσοφία τις οποίες ενέταξε κριτικά στο έργο του. Δέχτηκε ισχυρές επιδράσεις από την ανατολική γραμματεία. Θεωρούσε πως η Εκκλησία αποτελεί το σώμα του ζώντος Χριστού. Ήταν υποστηρικτής και εισηγητής της εκλαϊκευμένης θεολογίας αφού κατόρθωσε να εξηγήσει στο λαό του τις λεπτές θεολογικές αλήθειες της Αγίας Τριάδας με μοναδική απλότητα. 74

ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ (339 – 397) Διδασκαλία Είναι ο πρώτος θεολόγος που παρουσίασε συγκροτημένο και ορθόδοξο έργο για τη θεμελίωση της ομοουσιότητας του Αγίου Πνεύματος. Έκανε διάκριση ανάμεσα σε αΐδια και οικονομική Τριάδα. Ανέπτυξε μια υποτυπώδη ασκητική ανθρωπολογία η οποία στηριζόταν στην εν Χριστώ υιοθεσία και στην ειλικρινή μετάνοια. Αναμόρφωσε τη λειτουργική ζωή εμπλουτίζοντας το λειτουργικό τυπικό των Μεδιολάνων με ύμνους δικής του σύνθεσης (Αμβροσιανό λειτουργικό τυπικό). 75

ΠΑΥΛΙΝΟΣ ΝΩΛΗΣ (335 – 431) Βιογραφικά Στοιχεία 378: έγινε Συγκλητικός 381: τοποθετήθηκε ως διοικητής της επαρχίας της Καμπανίας στην Ιταλία 389: Βαπτίσθηκε σε ηλικία 44 ετών. 394: Χειροτονήθηκε επίσκοπος στη Βαρκελώνη. 410: Εκλέχτηκε επίσκοπος Νώλης 76

ΠΑΥΛΙΝΟΣ ΝΩΛΗΣ (355 – 431) Έργα Έγραψε αρκετές επιστολές Διακρίθηκε στην εκκλησιαστική ποίηση και έχουν διασωθεί 33 ποιήματά του. 77

ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ (347 – 420) Βιογραφικά Στοιχεία Είχε Ιλλυρική καταγωγή. Σπούδασε στη Ρώμη φιλολογία και ρητορική και μελέτησε φιλοσοφία. Συνδέθηκε φιλικά με τον Ρουφίνο για να διχαστούν αργότερα, εξαιτίας του Ωριγένη. Βαπτίσθηκε χριστιανός σε ηλικία δεκαεννέα ετών. Μόνασε στην έρημο της Συρίας. 378: μεταβαίνει στην Αντιόχεια όπου το 379 χειροτονείται πρεσβύτερος από τον επίσκοπο Παυλίνο. 380: Βρέθηκε στην Κων/πόλη όπου έμεινε για δύο χρόνια. 382-84: εγκαταστάθηκε στη Ρώμη όπου δίδαξε την ασκητική ζωή σε Χριστιανικές κυρίες της ρωμαϊκής αριστοκρατίας. 78

ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ (347 – 420) Βιογραφικά Στοιχεία Συνδέθηκε περισσότερο πνευματικά με τις αγίες Ευστοχία, Μαρκέλλα και Παύλα μαζί με τις οποίες το 385 εγκαταστάθηκε στη Βηθλεέμ. Εκεί με τη χρηματική προσφορά της Παύλας ίδρυσαν δύο μοναστήρια ένα ανδρικό και ένα γυναικείο. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία του απένειμε το χαρακτηρισμό του Μέγιστου Διδασκάλου. 79

ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ (347 – 420) Έργα Πλούσια συγγραφική παραγωγή Ασχολήθηκε κυρίως με το μεταφραστικό έργο, αλλά και με συγγραφές ιστορικές, αγιολογικές, ερμηνευτικές, δογματικές, αντιαιρετικές. Διασώζεται μεγάλος αριθμός επιστολών του. Έκανε μετάφραση ολόκληρης της Αγίας Γραφής (Vulgata). Μετάφρασε έργα του Ωριγένη, του Ευσέβιου Καισαρείας, του Διδύμου του Τυφλού κ.α. Προλόγισε όλα τα βιβλία της Αγίας Γραφής και έγραψε ερμηνευτικά υπομνήματα στα περισσότερα βιβλία Π.Δ. και Κ.Δ. 80

ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ (347 – 420) Έργα Άλλα σημαντικά συγγράμματα: Περί ανδρών επιφανών Κατά Ιοβινιανού Εναντίον του Βιγιλαντίου Εναντίον του Ιωάννη Ιεροσολύμων Απολογία κατά των βιβλίων του Ρουφίνου 81

ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ (347 – 420) Διδασκαλία Δεν παρουσίασε κάποια θεολογική πρωτοτυπία στη διδασκαλία του. Κινήθηκε στη βιβλική θεμελίωση των απόψεων του και στην παράδοση της εκκλησίας. Θεώρησε απαραίτητη για τη σωτηρία, την παραμονή του ανθρώπου στο σώμα της Εκκλησίας και τη μετοχή στα μυστήριά της. Κατηγορήθηκε ως Σαβελλιανιστής επειδή χρησιμοποιούσε τον όρο “πρόσωπον” και όχι “υπόστασις”. Διακρίθηκε ως ερμηνευτής της Αγίας Γραφής. Ήταν άνθρωπος της ολόθερμης προσευχής και της αυστηρής άσκησης. 82

ΤΥΡΑΝΝΙΟΣ ΡΟΥΦΙΝΟΣ (345 – 411) Βιογραφικά Στοιχεία Σπούδασε φιλολογία στη Ρώμη και συνδέθηκε φιλικά με τον Ιερώνυμο. Βαπτίσθηκε το 372 και στράφηκε προς τον ασκητικό βίο. Στην Αλεξάνδρεια άκουσε τα μαθήματα του Δίδυμου Τυφλού και μελέτησε ανατολικούς Πατέρες και συγγραφείς. Το 378 εγκαταστάθηκε στα Ιεροσόλυμα και το 390 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον Ιωάννη Ιεροσολύμων. Θαύμαζε τη σκέψη του Ωριγένη κάτι που τον έφερε αντιμέτωπο με τον Ιερώνυμο. Οι σχέσεις τους αποκαταστάθηκαν το 397. 83

ΤΥΡΑΝΝΙΟΣ ΡΟΥΦΙΝΟΣ (345 – 411) Ασχολήθηκε με το μεταφραστικό έργο. Έργα Ασχολήθηκε με το μεταφραστικό έργο. Δεν παρουσίασε πρωτότυπες θεολογικές μελέτες. Συνέβαλε στη διάσωση αρκετών ανατολικών συγγραφών. Μερικές μεταφράσεις του παρουσιάζουν το μειονέκτημα της εσκεμμένης παραποίησης. Μετέφρασε 9 Λόγους του Γρηγορίου του Θεολόγου. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με μεταφράσεις έργων του Ωριγένη. 84

ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΑΙΚΛΑΝΩΝ (385 – 450) Βιογραφικά Στοιχεία Σπούδασε στη Ρώμη και γνώριζε την ελληνική γλώσσα. 408: χειροτονήθηκε διάκονος. Συγκρούστηκε με τον Παυλίνο και τον Αυγουστίνο εξαιτίας της Πελαγιανής έριδας. 416: χειροτονήθηκε επίσκοπος Αικλάνων. Διακρίθηκε ως ερμηνευτής και αντιρρητικός θεολόγος. Υπήρξε υποστηρικτής του Πελαγιανισμού και ο νέος ηγέτης της αίρεσης στη Δύση. Καθαιρέθηκε επειδή αρνήθηκε να υπογράψει την Εγκύκλια Επιστολή που καταδίκαζε τον Πελάγιο και τον Καλέστιο. 85

ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΑΙΚΛΑΝΩΝ (385 – 450) Έργα Σημαντικότερα έργα: Προς Τουρμπάντιον, βιβλία 4 Προς Φλώρον, βιβλία 8 Εξήγηση στο βιβλίο του Ιώβ 86

ΛΕΩΝ Α’ Ο ΜΕΓΑΣ (400 – 461) Βιογραφικά Στοιχεία Σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε στη Ρώμη και χειροτονήθηκε διάκονος. 440: έγινε επίσκοπος Ρώμης μέχρι και τον θάνατό του. Ήταν ο πρώτος πάπας που ενταφιάστηκε στο ναό του Αποστόλου Πέτρου. Διακρίθηκε για το δυναμισμό του, τη μόρφωσή του, τη διπλωματική του ευελιξία, τις διοικητικές του ικανότητες και την εμμονή του στην ορθόδοξη πίστη. Κατάφερε και κέρδισε τον σεβασμό όλων, σε Δύση και Ανατολή. Αντιμετώπισε τις αιρέσεις του Μανιχαϊσμού, του Πελαγιανισμού και του Πρισκιλλιανισμού. 87

ΛΕΩΝ Α’ Ο ΜΕΓΑΣ (400 – 461) Βιογραφικά Στοιχεία Συνέβαλε στην προώθηση και οργάνωση του δυτικού μοναχισμού, στην αναμόρφωση της λειτουργικής ζωής και στην κατήχηση του ποιμνίου του. Ασχολήθηκε με τη διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας. 88

ΛΕΩΝ Α’ Ο ΜΕΓΑΣ (400 – 461) Έργα Ασχολήθηκε με τη συγγραφή Ομιλιών που αναφέρονται σε λειτουργικά, εορτολογικά και ηθικά ζητήματα. Διασώθηκαν πολλές Επιστολές με ιστορική και θεολογική αξία. Τα έργα του διακρίθηκαν για το ρητορικό τους ύφος, τη σαφήνεια και τον άριστο χειρισμό της λατινικής γλώσσας. 89

ΛΕΩΝ Α’ Ο ΜΕΓΑΣ (400 – 461) Διδασκαλία Πρόβαλε το πέτρειο πρωτείο της Εκκλησίας της Ρώμης και του Επισκόπου της. Οι υπόλοιποι επίσκοποι είχαν κυρίως ποιμαντικές δικαιοδοσίες. Δεν αποδέχτηκε τον 28ο Κανόνα της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου που εκχώρησε ίσα πρεσβεία τιμής στην Εκκλησία της Κων/πόλης. Είχε ουσιαστική συμβολή στον Όρο της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου με την επιστολή που έστειλε στον πατριάρχη Φλαβιανό, γνωστή ως «Τόμος του Λέοντα». Διακήρυσσε πως ο Χριστός είναι ένα πρόσωπο με δύο φύσεις, διαχωρίζοντας τους όρους “φύσις” και “πρόσωπον”. 90

ΠΕΤΡΟΣ ΡΑΒΕΝΝΑΣ Ο ΧΡΥΣΟΛΟΓΟΣ (380 – 450) Βιογραφικά Στοιχεία 425-430 : Έγινε επίσκοπος Ραβέννας Ήταν εκφραστής της ορθόδοξης διδασκαλίας κατά τη διάρκεια της μονοφυσιτικής έριδας. Αντιτάχθηκε στις τελευταίες ειδωλολατρικές εστίες που υπήρχαν στη Ραβέννα και στους Ιουδαίους. Ήταν έξοχος χειριστής του λόγου γι’ αυτό πήρε και την προσωνυμία “Χρυσολόγος”. 91

ΠΕΤΡΟΣ ΡΑΒΕΝΝΑΣ Ο ΧΡΥΣΟΛΟΓΟΣ (380 – 450) Έργα Έγραψε 183 Ομιλίες. Επιστολή προς τον Ευτυχή Ασχολήθηκε με θέματα ερμηνευτικά, εορτολογικά, ποιμαντικά. 92

ΕΝΝΩΔΙΟΣ ΤΙΚΙΝΟΥ (474 – 521) Βιογραφικά Στοιχεία 515: ήταν ήδη επίσκοπος Τικίνου Στάλθηκε εκπρόσωπος του Πάπα στην Κων/πολη για να διευθετήσει το θέμα που προέκυψε από το ακακιανό σχίσμα. Προσπάθησε να συνδέσει την εκκλησιαστική παράδοση με το θύραθεν κλασικό ρωμαϊκό πνεύμα. Πίστευε πως μπορούσε να αναπτυχθεί ένα ρωμαϊκός – γοτθικός συγκρητισμός, ώστε να ξεπεραστεί το πολιτιστικό πρόβλημα εξαιτίας των βαρβαρικών κατακτήσεων. 93

ΕΝΝΩΔΙΟΣ ΤΙΚΙΝΟΥ (474 – 521) Έργα Ασχολήθηκε με τη συγγραφή ποιημάτων τα οποία απηχούν τη ρωμαϊκή πολιτιστική κληρονομιά και τις φιλολογικές τάσεις της εποχής του. Έγραψε δύο αγιολογικά έργα: Το Βίο του αγίου Επιφανίου Το Βίο του μακαρίου Αντωνίου Ο Πανηγυρικός του προς τον Γότθο Βασιλιά Θεοδώριχο παρέχει πλούσιες ιστορικές πληροφορίες. Διασώθηκαν 297 επιστολές του. 94

ΒΟΗΘΙΟΣ (475/480 – 524/526) Βιογραφικά Στοιχεία Προερχόταν από επιφανή οικογένεια και ο πατέρας του ήταν Ύπατος. Ορφάνεψε και την επιμέλεια του ανέλαβε μια εξίσου επιφανής οικογένεια του ευγενή Συμμάχου. Και οι δύο οικογένειες ήταν χριστιανικές. Ο Βασιλιάς Θεοδώριχος του ανέθεσε υψηλά διοικητικά καθήκοντα. Οι επαφές του με την βυζαντινή αυλή, η ορθοδοξία του και ο θαυμασμός για την ελληνική σοφία στάθηκαν μοιραίες για τη ζωή του και οι Αρειανοί Γότθοι τον εξόρισαν και τον θανάτωσαν. Χαρακτηρίστηκε ως ο τελευταίος Ρωμαίος φιλόσοφος και ως ο πρώτος σχολαστικός του Μεσαίωνα. 95

ΒΟΗΘΙΟΣ (475/480 – 524/526) Έργα Παρουσίασε θεολογικές πραγματείες, αλλά διακρίθηκε κυρίως στη φιλοσοφία. Μετέφρασε και υπομνημάτισε πολλές πραγματείες του Αριστοτέλη καθώς και την Εισαγωγή του Πορφύριου στις Κατηγορίες του Αριστοτέλη. Παρουσίασε το Quadrivium (Τετραόδιον), ένα είδος εγκυκλοπαιδικής εισαγωγής στη φιλοσοφία με τη μορφή εγχειριδίου το οποίο περιείχε αριθμητική, μουσική, γεωμετρία και αστρονομία. Έγραψε επίσης πραγματεία “Περί Τριάδος” και την επιστολιμαία πραγματεία “Κατά Ευτυχή και Νεστορίου”. 96

ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΣ (480 – 547) Βιογραφικά Στοιχεία Σε ηλικία 17 ετών εγκατέλειψε τις σπουδές του και ακολούθησε την ερημιτική ζωή κατά το πρότυπο του αγίου Αντωνίου. Ανέλαβε την πνευματική καθοδήγηση μοναστικής αδελφότητας στο Τίβολι, αλλά έφυγε λόγω του φθόνου των άλλων συνασκητών του. Πήγε στο Σουβιάκο, όπου πλαισιώθηκε από ικανό αριθμό πνευματικών του τέκνων με αποτέλεσμα να οικοδομήσει δώδεκα μικρά μοναστήρια με δώδεκα μοναχούς το καθένα. 97

ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΣ (480 – 547) Βιογραφικά Στοιχεία 529: ίδρυσε μοναστήρι στο όρος Κασσίνο, όπου συνέβαλε στον εκχριστιανισμό των περιοχών γύρω από τη μονή και στη μεταστροφή πολλών Αρειανών στην Ορθοδοξία. 98

ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΣ (480 – 547) Έργα Ήταν αυτός που οργάνωσε τον κοινοβιακό μοναχισμό της Δύσης. Η συμβολή του στη δυτική ασκητική γραμματεία υπήρξε καθοριστική μολονότι παρουσίασε ένα μόνο σύγγραμμα, τον περίφημο “Κανόνα των Μοναχών” που επηρέασε καταλυτικά το μεταγενέστερο μοναχισμό της Δύσης. Είχε πολλές ανατολικές επιδράσεις. 99

ΚΑΣΣΙΟΔΩΡΟΣ (485/490 – 580) Βιογραφικά Στοιχεία Έλαβε λαμπρή κλασική μόρφωση και ακολούθησε αρχικά πολιτική σταδιοδρομία και το 514 έγινε Ύπατος. Η υψηλή πολιτική του θέση και η εμπιστοσύνη του βασιλιά Θεοδώριχου του έδινε την ευχέρεια της πρόσβασης στα γοτθικά κρατικά αρχεία τα οποία αργότερα αξιοποίησε καθώς υπήρξε ο πρώτος ιστορικός του γοτθικού έθνους. Θαύμαζε την κλασική ρωμαϊκή και ελληνική παιδεία. Γύρω στο 550 αφιερώθηκε στον Θεό κι εγκαταστάθηκε στο Βιβάριο, ιδρύοντας μοναστικό κέντρο. Εκεί λειτούργησε εργαστήρι αντιγραφής χειρογράφων, βιβλιοθήκη και μεταφραστικό κέντρο. 100

ΚΑΣΣΙΟΔΩΡΟΣ (485/490 – 580) Έργα Εργάστηκε συστηματικά στο χώρο της ιστοριογραφίας και της συγγραφής εγχειριδίων για διδακτικούς σκοπούς. Μετέφρασε στα λατινικά πολλά θεολογικά, ιστορικά και θύραθεν συγγράμματα από την ελληνική γλώσσα. Σημαντικά μεταφραστικά έργα: Τριμερής Ιστορία Ιουδαϊκή Αρχαιολογία 101

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ (480 – 545) Βιογραφικά Στοιχεία Ήταν άριστος γνώστης της ελληνικής και της λατινικής γλώσσας. Ήταν λάτρης της ελληνικής και ιδιαίτερα της Αλεξανδρινής παιδείας. 500: ακολουθεί το μοναχικό βίο στη Ρώμη. Υιοθέτησε για τον εαυτό του από ταπεινοφροσύνη το προσωνύμιο “Μικρός”. 102

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ (480 – 545) Έργα Πρόσφερε σπουδαίες υπηρεσίες στη δυτική εκκλησία τόσο για το γιγαντιαίο και ποικίλο μεταφραστικό του έργο από την ελληνική γλώσσα όσο και για τις κανονιστικές του συλλογές. Είχε συμβολή στο χρονολογικό προσδιορισμό των ετών από τη γέννηση του Χριστού, χρονολογώντας τη το έτος 754 από την κτίση της Ρώμης. Απέδωσε στα λατινικά το έργο του Γρηγορίου Νύσσης “Περί κατασκευής του ανθρώπου”. Αφιέρωσε στον πάπα Ορμίσδα δίγλωσσες κανονιστικές συλλογές των Τοπικών και Οικουμενικών Συνόδων. 103

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΕΓΑΣ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ (540 – 604) Βιογραφικά Στοιχεία 573: τιμήθηκε με το αξίωμα του Έπαρχου Ρώμης. 574-575: εγκαταλείπει την πολιτική και ακολουθεί την κοινόβια άσκηση. Μετέτρεψε το σπίτι του σε μοναστήρι και το αφιέρωσε στον Απόστολο Ανδρέα και ίδρυσε άλλα έξι μοναστήρια. 579: χειροτονήθηκε διάκονος 590: διαδέχτηκε τον Πάπα Πελάγιο στον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης. Χαρακτηρίστηκε ο πρώτος Πάπας του Μεσαίωνα. 104

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΕΓΑΣ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ (540 – 604) Βιογραφικά Στοιχεία Είχε επιτυχημένη αρχιερατεία καθώς: Αναμόρφωσε την παπική αυλή, Προσέφερε χρήματα στους φτωχούς, Συντήρησε εκκλησιαστικά και δημόσια οικοδομήματα, Πλήρωσε στρατιωτικούς μισθούς, Αντιμετώπισε τους Δονατιστές, Έδειξε ενδιαφέρον για τον εκχριστιανισμό των ειδωλολατρών Λογγοβάρδων και τη μεταστροφή των Αρειανών, 105

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΕΓΑΣ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ (540 – 604) Βιογραφικά Στοιχεία Οργάνωσε ιεραποστολή στη Βρετανία, Αγωνίστηκε για την ομόνοια των επισκόπων. Αγωνίστηκε για την πνευματική εξύψωση λαού και κλήρου. Αναδιοργάνωσε την εκκλησιαστική ζωή. Εκλαΐκευσε το δόγμα για να είναι πιο κατανοητό. 106

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΕΓΑΣ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ (540 – 604) Έργα Έχει πλούσια εργογραφία που χαρακτηρίζεται από την απλότητα του λόγου, τη σαφήνεια και τον καλό χειρισμό της γλώσσας. Έγραψε το “Βιβλίο Διαλόγων”, αποτελούμενο από τέσσερα βιβλία στα οποία εμπεριέχονται βίοι, θαύματα και προφητείες πολλών Ιταλών αγίων, κληρικών, μοναχών και λαϊκών. Έγραψε το “Βιβλίο Ποιμαντικού Κανόνα”, ένα ποιμαντικό εγχειρίδιο που στοχεύει στην εξύψωση του λειτουργήματος του ιερέα. Έγραψε το “Εξήγηση στο μακάριο Ιώβ” (Moralia), βιβλία 35, το οποίο είναι ένα ερμηνευτικό υπόμνημα με ηθικές προεκτάσεις. 107

Γαλλική Γραμματεία Ειρηναίος Λουγδούνου Ιλάριος Πικτάβων Φεβάδιος Αγγίνου Αιθερία (Εγερία) Αυσόνιος Σουλπίκιος Σεβήρος Ιωάννης Κασσιανός Βικέντιος Ευχέριος Λουγδούνου Σαλβιανός Γεννάδιος 108

Γαλλική Γραμματεία Πρόσπερος Φαύστος Ρηγίου Καισάριος Αρελάτης Γρηγόριος Τουρώνων 109

ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ (140 – 202) Βιογραφικά Στοιχεία Ήταν ελληνικής καταγωγής και μάλλον μικρασιατικής. Σε μικρή ηλικία μαθήτευσε κοντά στον Άγιο Πολύκαρπο Σμύρνης. Ήταν άριστος γνώστης των ελληνικών, της κλασικής παιδείας, της ρητορικής και της φιλοσοφίας. 177: χειροτονείται πρεσβύτερος στη γαλλική πόλη Λούγδουνο (Λυών) όπου αργότερα έγινε και επίσκοπος. Ως επίσκοπος εργάστηκε με ξεχωριστό ζήλο για τη διάδοση του Ευαγγελίου σε όλη της Γαλλία. Aντιμετώπισε με επιτυχία την αίρεση του Γνωστικισμού, κράτησε ενωτική στάση συμβάλλοντας στην ειρήνη της Καθολικής Εκκλησίας. 110

ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ (140 – 202) Έργα Έγραψε τα συγγράμματα του στην ελληνική γλώσσα και ήταν παραγωγικός συγγραφέας. Ασχολήθηκε με την αντιαιρετική γραμματεία και επιχείρησε να συστηματοποιήσει τη χριστιανική διδασκαλία. Διασωθέντα έργα: Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως, Επίδειξις του αποστολικού κηρύγματος. 111

ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ (140 – 202) Διδασκαλία Υπήρξε ο θεολόγος της παράδοσης. Αντιμετώπισε την αίρεση του Γνωστικισμού με ισχυρά θεολογικά επιχειρήματα χωρίς ρητορισμούς και στηριζόμενος στην αποστολική διδασκαλία. Διατύπωσε μια πρώιμη αλλά ορθόδοξη Τριαδολογία όπου διέκρινε τα τρία πρόσωπα χωρίς να τα συγχέει. Υπήρξε ο εισηγητής της σωτηριώδους ανακεφαλαίωσης όλης της κτίσης στο θεανθρώπινο πρόσωπο του Χριστού. 112

ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ (140 – 202) Διδασκαλία Υποστήριξε πως η ενανθρώπιση του Κυρίου είναι ουσιαστικός παράγοντας σωτηρίας και νοηματοδοτεί το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας με το οποίο ο άνθρωπος μετέχει στην μακαριότητα του Θεού. Έτσι εγκαινίασε την Ευχαριστιακή ανθρωπολογία όπου με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος ο άνθρωπος καταξιώνεται ως συνδημιουργός με τον Θεό. Αποδεχόταν την Εκκλησία ως εγγυήτρια της αλήθειας. 113

ΙΛΑΡΙΟΣ ΠΙΚΤΑΒΩΝ (315 – 367) Βιογραφικά Στοιχεία Σπούδασε ρητορική και ελληνική γλώσσα στην πατρίδα του. Βαπτίσθηκε χριστιανός και το 350 χειροτονήθηκε επίσκοπος Πικτάβων. Εργάστηκε με ιδιαίτερο ζήλο για την αντιμετώπιση των Αρειανών και την επικράτηση της ορθοδοξίας σε όλη τη δυτική Εκκλησία. Υποστήριξε με σθένος την πίστη στον Όρο της Α’ Οικ. Συνόδου. Δεν υπέγραψε το ημιαρειανικό Σύμβολο του Σιρμίου και κατηγόρησε τον Όσιο Κορδούης που τον αποδέχτηκε. 114

ΙΛΑΡΙΟΣ ΠΙΚΤΑΒΩΝ (315 – 367) Βιογραφικά Στοιχεία 356: εξορίστηκε από τον Κωνστάντιο στη Φρυγία. Παρέμεινε εξόριστος μέχρι το 360. 361: έπεισε τον Ιουλιανό να συγκαλέσει Σύνοδο όπου μετέπεισε τους αρειανόφρονες να ξαναγυρίσουν στην πίστη της Νίκαιας. Υποστήριξε την ανάπτυξη του δυτικού μοναχισμού. 115

ΙΛΑΡΙΟΣ ΠΙΚΤΑΒΩΝ (315 – 367) Έργα Διακρίθηκε ως συγγραφέας. Έγραψε έργα ερμηνευτικά, αντιρρητικά, δογματικά, ύμνους και επιστολές. Υπήρξε ο πρώτος συστηματικός εκκλησιαστικός συγγραφέας της Γαλλίας. Σημαντικότερα έργα: Βιβλία κατά Κωνσταντίου Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο Περί Τριάδος Περί Συνόδων Κατά Αρειανών 116

ΙΛΑΡΙΟΣ ΠΙΚΤΑΒΩΝ (315 – 367) Διδασκαλία Συνέβαλε ουσιαστικά στην εκτόνωση της κρίσης που δημιούργησαν οι Ημιαρειανοί στη Δύση. Υποστήριξε πως μόνο με μία υγιή και ανόθευτη πίστη μπορεί να σωθεί ο άνθρωπος και να οδηγηθεί στη θεία δόξα. Έμεινε σταθερός στη χρήση του όρου ομοούσιος. Διέκρινε με επιτυχία τον όρο ουσία από τον όρο υπόσταση. Τόνισε την ομοουσιότητα του Πατέρα με τον Υιό και διέκρινε τις υποστάσεις τους κάτι που δεν έκανε για το Άγιο Πνεύμα. Θεολόγησε χωρίς σαφή διάκριση ανάμεσα στην αΐδια και την οικονομική Τριάδα. 117

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΦΕΒΑΔΙΟΣ ΑΓΓΙΝΟΥ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Υπήρξε επίσκοπος Αγγίνου Ελάχιστες πληροφορίες γνωρίζουμε για το βίο του. Υπήρξε από τις ηγετικές μορφές της ορθοδοξίας στη Γαλλία. Άνηκε στην πλειοψηφία των επισκόπων που υπέγραψαν το Σύμβολο των Ομοίων. 118

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΦΕΒΑΔΙΟΣ ΑΓΓΙΝΟΥ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Έργα Διατύπωσε ορθόδοξη διδασκαλία σύμφωνη με τον Όρο της Α’ Οικουμενικής Συνόδου. Διέκρινε με καθαρότητα την προσωπική ετερότητα του Αγίου Πνεύματος. Το σύγγραμμά του είναι αντιαιρετικό και ονομάζεται “Κατά Αρειανών”. 119

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΑΙΘΕΡΙΑ (ΕΓΕΡΙΑ) (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Υπάρχει προβληματισμός για το όνομά της. Στην αρχή η έρευνα δεχόταν ως σωστά το “Aιθερία” ή “Ευχερία”. Τώρα όμως θεωρείται ως σωστό το όνομα “Εγερία”. Έζησε από τις πρώτες δεκαετίες του Δ’ αιώνα ως τα τέλη του. Δεν είναι βέβαιο αν ήταν μοναχή. 120

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΑΙΘΕΡΙΑ (ΕΓΕΡΙΑ) (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Έργα Το μοναδικό της σύγγραμμα ήταν μια ταξιδιωτική καταγραφή των όσων είδε στην περιήγησή της στην Ανατολή (Αίγυπτο, όρος Σινά, Μεσοποταμία, Παλαιστίνη, Κων/πολη) Στο έργο δόθηκε ο τίτλος “Οδοιπορικό στην Αγία Γη”. 121

ΑΥΣΟΝΙΟΣ (310 – 393) Βιογραφικά Στοιχεία Σπούδασε αρχικά στο Μπορντώ και στη συνέχεια στην Τουλούζη. Για πολλά χρόνια δίδαξε ρητορική και γραμματική στο Μπορντώ. Διακρίθηκε για τον ποιητικό του λόγο και παρουσίασε θρησκευτική ποίηση. Ήταν γνώστης της ελληνικής γλώσσας. Θεωρείται ως ο κορυφαίος εκπρόσωπος της ελληνολατινικής παιδείας στην Γαλλία του Δ’ αιώνα. 379: τιμήθηκε με το αξίωμα του Ύπατου της Γαλατίας. Μέχρι το 365, όπου βαπτίσθηκε Χριστιανός, ήταν ειδωλολάτρης. 122

ΑΥΣΟΝΙΟΣ (310 – 393) Έργα Έγραψε ποιήματα, έμμετρες επιστολές, επιτύμβια και επιγράμματα. Ορισμένα από τα ποιήματα του Αυσόνιου ανήκαν στην κατηγορία της θρησκευτικής ποίησης. Το περιεχόμενό τους παρουσιάζει ένα θρησκευτικό συγκρητισμό που κινείται ανάμεσα στη χριστιανική πίστη και στην ειδωλολατρία. 123

ΣΟΥΛΠΙΚΙΟΣ ΣΕΒΗΡΟΣ (360 – 420) Βιογραφικά Στοιχεία Γεννήθηκε στο Μπορντώ της Γαλλίας όπου έλαβε καλή μόρφωση και αργότερα σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος. Έτρεφε ιδιαίτερο ζήλο για τη χριστιανική άσκηση και εκτιμούσε τον περίφημο ασκητή άγιο Μαρτίνο, επίσκοπο Τουρώνων. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και επηρεάστηκε από την αίρεση του Πελαγιανισμού, αλλά μετανόησε σε προχωρημένη ηλικία. 124

ΣΟΥΛΠΙΚΙΟΣ ΣΕΒΗΡΟΣ (360 – 420) Έργα Έγραψε το Βίο του ασκητή αγίου Μαρτίνου Τουρώνων, (Vita sancti Martini) καθώς και τρεις Eπιστολές προς τον άγιο. Έγραψε ένα έργο σε διαλογική μορφή με τίτλο “Διάλογοι” καθώς και το έργο “Χρονικά”. 125

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ (360 – 435) Βιογραφικά Στοιχεία Οι γονείς του κατείχαν σπουδαία κοινωνική θέση και του πρόσφεραν υψηλή παιδεία. 380: σε νεαρή ηλικία εκάρη μοναχός σε μονή της Βηθλεέμ. 400: βρέθηκε στην Κων/πολη και χειροτονήθηκε διάκονος από τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο. 405: πήγε στη Ρώμη για να ζητήσει από τον Πάπα Ιννοκέντιο να μεσολαβήσει για να γυρίσει ο Ιωάννης Χρυσόστομος από την εξορία. 126

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ (360 – 435) Βιογραφικά Στοιχεία Έμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα στη Ρώμη όπου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. 415: εγκαταστάθηκε οριστικά στη Μασσαλία όπου ίδρυσε το ανδρικό κοινόβιο μοναστήρι του Αγίου Βίκτορα και οργάνωσε τον κοινόβιο μοναχισμό της Δύσης. 127

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ (360 – 435) Έργα Διακρίθηκε ως συγγραφέας ασκητικών έργων. Οι συγγραφές του επηρέασαν το δυτικό μοναχισμό. Σημαντικότερα έργα: 24 Διαλέξεις των Πατέρων, Περί της Ενσαρκώσεως του Κυρίου κατά Νεστορίου. 128

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ (360 – 435) Διδασκαλία Η συμβολή του στην εξέλιξη του δυτικού μοναχισμού υπήρξε ουσιαστική και καθοριστική. Διακρίθηκε για τις οργανωτικές του ικανότητες στην ίδρυση κοινόβιων μονών αλλά και για τη θεωρητική ασκητική του κατάρτιση. Η ασκητική του διδασκαλία επικεντρωνόταν γύρω από την καταπολέμηση των παθών με όπλα τη νηστεία και την προσευχή. Εναντιώθηκε στον Πελαγιανισμό γιατί θεωρούσε πως υποβάθμιζε την επέμβαση της θείας χάρης στη σωτηρία του ανθρώπου και εξαρτιόταν μόνο από την ελεύθερη βούλησή του. 129

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 435) ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 435) Βιογραφικά Στοιχεία Λίγα γνωρίζουμε για το βίο του. Εκάρη μοναχός στη μοναστική κοινότητα του Ληρίνου και στη συνέχεια χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Η κοινότητα του Ληρίνου είχε ιδρυθεί το 410 από τον Άγιο Ονοράτο και αποτελούσε σπουδαίο μοναστικό κέντρο στη Δύση. Το συγγραφικό του έργο φανερώνει άνθρωπο υψηλής θεολογικής παιδείας που γνώριζε την ανατολική παράδοση και πνευματικότητα. 130

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 435) ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 435) Έργα 434: έγραψε ένα αντιαιρετικό σύγγραμμα με τίτλο “Υπόμνημα” (Commonitorium). Καταδίκαζε τις μεγάλες και γνωστές αιρέσεις που τάραξαν τη Δύση. Έκανε κριτική των θέσεων του Αυγουστίνου για τον προορισμό. 131

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 435) ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 435) Διδασκαλία Καταδίκασε τις αιρετικές διδασκαλίες που ταλάνιζαν την Εκκλησία μέχρι και την Γ’ Οικ. Σύνοδο (431). Διακήρυξε πως η αλήθεια της χριστιανικής διδασκαλίας αποδεικνύεται και διασφαλίζεται από το Νόμο του Θεού και από την παράδοση της Καθολικής Εκκλησίας. Πίστευε πως η Αγία Γραφή αποτελούσε τη γραπτή αποκάλυψη των θείων αληθειών και συνεπώς την πίστη της Εκκλησίας. 132

(άγνωστη η ημερομηνία γεννήσεως – 450) ΕΥΧΕΡΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ (άγνωστη η ημερομηνία γεννήσεως – 450) Βιογραφικά Στοιχεία Καταγόταν από ευγενική οικογένεια και έλαβε καλή μόρφωση. Είναι πιθανό να υπήρξε συγκλητικός. Με τη σύζυγό του ακολούθησε την οδό της ασκήσεως και μοίρασαν την περιουσία του στους φτωχούς. 432: έγινε επίσκοπος Λουγδούνου 441: έλαβε μέρος στη Σύνοδο της Οράγγης 133

(άγνωστη η ημερομηνία γεννήσεως – 450) ΕΥΧΕΡΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ (άγνωστη η ημερομηνία γεννήσεως – 450) Έργα Σημαντικότερα έργα: De laude eremi - (Υπέρ της ερημίας έπαινος) De contemptu et saecularis philosophiae - (Περί της καταφρονήσεως του κόσμου και της κοσμικής φιλοσοφίας) Formulae spiritualis intelligentiae – (Πνευματικοί τύποι της νόησης) Instructiones ad Salonium – (Διδαχές προς τον Σαλόνιο) 134

ΣΑΛΒΙΑΝΟΣ (400 – 480) Βιογραφικά Στοιχεία Είχε αριστοκρατική καταγωγή και έλαβε καλή μόρφωση. Σε νεαρή ηλικία βαπτίσθηκε χριστιανός και ακολούθησε τον έγγαμο βίο. Με τη σύζυγό του ακολούθησε την οδό της ασκήσεως. 429: χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. 135

ΣΑΛΒΙΑΝΟΣ (400 – 480) Έργα Τα περισσότερα συγγράμματά του χάθηκαν. Τα έργα του διακρίνονται για το ρητορικό τους ύφος. Διασώθηκαν εννέα επιστολές του. Τα σημαντικότερα έργα του: Προς την Εκκλησία Περί Διακυβερνήσεως του Θεού 136

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Υπήρξε πρεσβύτερος στην εκκλησιαστική κοινότητα της Μασσαλίας. Η δράση του τοποθετείται από τα μέσα ώς τις αρχές του Ε’ αιώνα. Από τα έργα του προκύπτουν: Ότι ήταν γνώστης της ελληνικής γλώσσας Ότι θεολογούσε με κριτήρια της ανατολικής πνευματικότητας. 137

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως & θανάτου) Έργα Έγραψε πολλά αντιαιρετικά έργα: Οκτώ Βιβλία Κατά πασών των Αιρέσεων Έξι Βιβλία Κατά του Νεστόριου Τρία Βιβλία Κατά του Πελάγιου Είναι ο συνεχιστής του γραμματολογικού συγγράμματος του Ιερώνυμου “Περί Ανδρών Επιφανών” 138

ΠΡΟΣΠΕΡΟΣ (390 – 455) Βιογραφικά Στοιχεία Έχουμε ελάχιστες πληροφορίες για το βίο του. Έλαβε την κλασική εγκύκλια μόρφωση και στη συνέχεια μετέβη στη Μασσαλία όπου συνδέθηκε με τις μοναστικές κοινότητες της Προβηγκίας. Παρέμεινε όμως λαϊκός. Υπήρξε υπέρμαχος της διδασκαλίας του ιερού Αυγουστίνου για τη Θεία Χάρη και τον προορισμό. Συνέβαλε στη σύνταξη του «Τόμου» του Λέοντα προς τον Φλαβιανό Κων/πόλεως. 139

ΠΡΟΣΠΕΡΟΣ (390 – 455) Έργα Η εργογραφία του προδίδει ένα καλλιεργημένο συγγραφέα με περίτεχνο ύφος, σαφή λόγο και κλασικές επιδράσεις. Γνώριζε αρκετά καλά την ελληνική γλώσσα. Σημαντικότερα έργα: De ingratis Carmen (περί ἀχαρίστων) Expositio psalmorum 100 -150 (Εξήγηση των Ψαλμών 100 – 150) De gratia Dei et libero arbitrio liber contra collatorem (Βιβλίο περί της χάρης του Θεού και της Ελεύθερης βούλησης κατά του συγγραφέα των Διαλέξεων) De vocatione omnium gentium (Περί της κλήσεως όλων των εθνών) 140

ΦΑΥΣΤΟΣ ΡΗΓΙΟΥ (400/410 – 490/495) Βιογραφικά Στοιχεία Το 424 εισήλθε στη μοναστική κοινότητα του Ληρίνου για να μονάσει. Το 433 – 460 διετέλεσε ηγούμενος. Το 460 πήγε στη γαλλική πόλη Regien όπου είχε εκλεγεί επίσκοπος και αγωνίστηκε κατά των Αρειανών, των Πνευματομάχων κα του Βησιγότθου Βασιλιά Εύριχου. 141

ΦΑΥΣΤΟΣ ΡΗΓΙΟΥ (400/410 – 490/495) Έργα Σημαντικότερα έργα: De Spiritu Sancto (Περί του Αγίου Πνεύματος) De gratia (Περί χάριτος) Sermones (Ομιλίες) Epistulae XII (12 Επιστολές) 142

ΦΑΥΣΤΟΣ ΡΗΓΙΟΥ (400/410 – 490/495) Διδασκαλία Ασχολήθηκε με την ανατροπή των αιρετικών θέσεων του Μακεδόνιου σχετικά με το Άγιο Πνεύμα, στηριζόμενος στην προγενέστερη δυτική και ανατολική παράδοση. Η τριαδολογία του ήταν βιβλικοπατερική. Στο ζήτημα της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος δεν παρουσιάζει σαφή διάκριση ανάμεσα στην αΐδια και την οικονομική Τριάδα (εκπόρευση ex utroque). 143

ΚΑΙΣΑΡΙΟΣ ΑΡΕΛΑΤΗΣ (470 – 542) Βιογραφικά Στοιχεία Σε νεαρή ηλικία εισήλθε στη μοναστική κοινότητα του Ληρίνου. Λίγα χρόνια αργότερα μετέβη στην Αρελάτη όπου υπηρέτησε ως διάκονος, πρεσβύτερος, ηγούμενος και στα έτη 500 - 502 επίσκοπος της πόλης. Διακρίθηκε για την αγάπη και το αμείωτο ενδιαφέρον προς το ποίμνιό του, εκδηλώνοντας το οικουμενικό πνεύμα της Εκκλησίας. Συνέβαλε στην εκτόνωση της θεολογικής έριδας για τον προορισμό και τη θεία χάρη. 144

ΚΑΙΣΑΡΙΟΣ ΑΡΕΛΑΤΗΣ (470 – 542) Έργα Διακρίθηκε στην εκκλησιαστική ρητορική. Διασώθηκαν 230 Ομιλίες του. Συνέταξε δυο μοναστικούς Κανονισμούς. Έγραψε τρία εργίδια: De gratia (Περί της χάρης) De mysterio sanctae Trinitatis (Περί του μυστηρίου της αγίας Τριάδας) Breviarium adversus haereticos (Επιτομή κατά των αιρετικών) 145

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΤΟΥΡΩΝΩΝ (538 – 594) Βιογραφικά Στοιχεία Δεν έλαβε ιδιαίτερα υψηλή μόρφωση. Το 573 καταστάθηκε επίσκοπος Τουρώνων. Η ποιμαντορία του υπήρξε πετυχημένη. 146

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΤΟΥΡΩΝΩΝ (538 – 594) Έργα Διακρίθηκε στη συγγραφή αγιολογικών έργων και στην ιστοριογραφία. Αγιολογικά έργα: De gloria Martyrum (Περί της δόξας των Μαρτύρων) De miraculis Sancti Iuliani (Περί των Θαυμάτων του Αγίου Ιουλιανού) De miraculis Sancti Martini, libri IV (Περί των θαυμάτων του Αγίου Μαρτίνου, βιβλία 4) De vita Patrum (Περί του βίου των Πατέρων) In gloria Confessorum (Εις δόξαν των Ομολογητών) 147

Ιβηρική Γραμματεία Όσιος Κορδούης Ποτάμιος Ολισιπόνου Πρισκιλλιανός Πακιανός Βαρκελώνης Γρηγόριος Ελιβήρου Προυδέντιος (Παύλος;) Ορώσιος Μαρτίνος Βράγας Λέανδρος Σεβίλλης Ισίδωρος Σεβίλλης 148

ΟΣΙΟΣ ΚΟΡΔΟΥΗΣ (256 – 358) Βιογραφικά Στοιχεία 300 έγινε επίσκοπος Κορδούης Μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων (313) έγινε σύμβουλος του Μ. Κωνσταντίνου. 324 στάλθηκε στην Ανατολή για τη διευθέτηση της αρειανικής κρίσης και πρότεινε στον Μ. Κωνσταντίνο τη σύγκληση της Α’ Οικουμενικής Συνόδου. Τάχθηκε στο πλευρό του Μ. Αθανασίου και της διδασκαλίας του. Παρέμεινε σταθερός στο δόγμα του Ομοουσίου. 343 προήδρευσε στη σύνοδο της Σαρδικής. 149

ΟΣΙΟΣ ΚΟΡΔΟΥΗΣ (256 – 358) Βιογραφικά Στοιχεία Προσπάθησε να αποτρέψει το μένος των Αρειανών κατά του Μ. Αθανασίου. 357 στη Σύνοδο του Σιρμίου διατυπώθηκε το αιρετικό Σύμβολο των Ανομοίων. Ο Όσιος το υπέγραψε μετά από πίεση του Κωνστάντιου, μετανόησε όμως λίγο πριν το θάνατό του. 150

ΟΣΙΟΣ ΚΟΡΔΟΥΗΣ (256 – 358) Έργα Διασώθηκαν δύο επιστολές του: Επιστολή προς πάπα Ιούλιο Επιστολή προς Κωνστάντιο 151

ΟΣΙΟΣ ΚΟΡΔΟΥΗΣ (256 – 358) Διδασκαλία Υπήρξε πιστός στον Όρο της Α’ Οικουμενικής Συνόδου Ποτέ δεν κατατάχθηκε ενσυνείδητα στις τάξεις των αρειανόφρονων παρότι υπέγραψε το Σύμβολο του Σιρμίου. Πολύ σημαντικές θεωρούνται οι απόψεις του γύρω από τις σχέσεις της Εκκλησίας με την πολιτική ηγεσία. Πίστευε πως η Εκκλησία έχει δική της πνευματική ταυτότητα και δε χρειάζεται την προστασία της πολιτείας. 152

(άγνωστη ημερομηνίας γεννήσεως – 360) ΠΟΤΑΜΙΟΣ ΟΛΙΣΙΠΟΝΟΥ (άγνωστη ημερομηνίας γεννήσεως – 360) Βιογραφικά Στοιχεία Υπήρξε ο πρώτος εκκλησιαστικός συγγραφέας της Πορτογαλίας. 350 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Ολισιπόνου (Λισαβόνας). Η μόρφωσή του και η θεολογική του κατάρτιση θεωρούνται μέτριες. Συνταυτίσθηκε αρχικά με τους Ημιαρειανούς και υπέγραψε το Σύμβολο του Σιρμίου αλλά μάλλον πιέστηκε και λίγο πριν πεθάνει μετανόησε. 153

(άγνωστη ημερομηνίας γεννήσεως – 360) ΠΟΤΑΜΙΟΣ ΟΛΙΣΙΠΟΝΟΥ (άγνωστη ημερομηνίας γεννήσεως – 360) Έργα Έγραψε δύο Επιστολές και δύο Πραγματείες. Πραγματείες: Περί του Λαζάρου Περί του Μαρτυρίου Ησαΐου προφήτου Επιστολές: Προς Αθανάσιον Επίσκοπο Περί της Ουσίας του Πατρός και Υιού και του Αγίου Πνεύματος. 154

ΠΡΙΣΚΙΛΛΙΑΝΟΣ (340 – 385) Βιογραφικά Στοιχεία Γεννήθηκε στην Ισπανία και έλαβε καλή μόρφωση. Ήταν ικανότατος ομιλητής. 375 ίδρυσε στην Ισπανία μια ιδιότυπη αιρετική κίνηση η οποία απηχούσε γνωστικές, μανιχαϊστικές και δυαρχικές αντιλήψεις. Επηρέασε τα λαϊκά στρώματα και κάποιους επισκόπους. 380 συγκλήθηκε Σύνοδος στη Σαραγόσα που καταδίκασε τον Πρισκιλλιανό και τους οπαδούς του. Κλήθηκε σε απολογία από τη Σύνοδο στο Μπορντώ το 384 αλλά ζήτησε να δικαστεί από τον αυτοκράτορα στα Τρέβηρα. Το αίτημά του έγινε δεκτό αλλά είχε ως αποτέλεσμα τον αποκεφαλισμό του. 155

ΠΡΙΣΚΙΛΛΙΑΝΟΣ (340 – 385) Έργα Έγραψε κυρίως ομιλητικά και απολογητικά κείμενα. Σημαντικότερα έργα: Περί πίστεως των αποκρύφων Βιβλίο προς Δάμασον επίσκοπον Βιβλίο απολογητικό Πραγματεία περί της Γενέσεως Πραγματεία περί του Πάσχα 156

ΠΡΙΣΚΙΛΛΙΑΝΟΣ (340 – 385) Διδασκαλία Η διδασκαλία του χαρακτηριζόταν από ένα σύμπλεγμα γνωστικών, εγκρατευτικών, δυαρχικών και μανιχαϊκών απόψεων. Πρόβαλε την αναμόρφωση της εκκλησιαστικής ζωής, επιθυμούσε την κατάργηση του κλήρου, δεν αποδεχόταν τη λατρευτική σύναξη της Εκκλησίας και απέρριπτε το γάμο. Απέκρουε την τριαδικότητα του Θεού, αποδεχόταν το διάβολο ως αρχή του κακού και θεωρούσε τα σώματα δημιουργήματα του διαβόλου. Συνεπώς δε δεχόταν και την Ανάσταση. 157

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως – 390) ΠΑΚΙΑΝΟΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως – 390) Βιογραφικά Στοιχεία Γύρω στο 343 έγινε επίσκοπος Βαρκελώνης. Έλαβε καλή μόρφωση και είχε επαρκή θεολογική κατάρτιση. Δεν αναμίχθηκε στις μεγάλες θεολογικές έριδες, αντέκρουσε όμως με επιτυχία την αίρεση των Νοβατιανών. 158

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως – 390) ΠΑΚΙΑΝΟΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως – 390) Έργα Είχε περιορισμένη συγγραφική δραστηριότητα. Σημαντικότερα έργα: Τρεις επιστολές προς Συμπρονιανό Λόγος περί Βαπτίσματος Παραίνεση ή βιβλίο προτρεπτικό προς μετάνοια 159

(άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως – 390) ΠΑΚΙΑΝΟΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως – 390) Διδασκαλία Αγωνίστηκε για την αποκρυστάλλωση της καθολικής αλήθειας στην επισκοπή του καθώς υποστήριζε πως αυτή ξεχωρίζει τον αληθινό πιστό από τον αιρετικό. Δίδαξε πως: Με το βάπτισμα γινόμαστε μέλη της Εκκλησίας Με το χρίσμα μάς παρέχονται οι Θείες δωρεές μέσω του Αγίου Πνεύματος Η Εκκλησία συγχωρεί τα αμαρτήματα με δημόσια μετάνοια. 160

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΕΛΙΒΗΡΟΥ (320/325 – 405) Βιογραφικά Στοιχεία Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους Ισπανούς Θεολόγους. Το 356 ήταν ήδη επίσκοπος Ελιβήρου. Έγινε επίσκοπος σε μια πολύ δύσκολη περίοδο εξαιτίας της βίαιης επιβολής του Αρειανισμού. Υπερασπίστηκε την Ορθοδοξία της Α’ Οικουμενικής Συνόδου. Το 362 ο Μ. Αθανάσιος συγκάλεσε σύνοδο με στόχο την εκτόνωση του αντιοχειανού σχίσματος. 161

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΕΛΙΒΗΡΟΥ (320/325 – 405) Βιογραφικά Στοιχεία Οι αποφάσεις της συνόδου δεν επιδοκιμάστηκαν τόσο από τον Γρηγόριο όσο και από τον Λουκίφερο Καλάρεως με αποτέλεσμα τη δημιουργία του Λουκιφερειανού σχίσματος, του οποίου ηγήθηκαν οι δύο αυτοί επίσκοποι. 162

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΕΛΙΒΗΡΟΥ (320/325 – 405) Έργα Ασχολήθηκε με τη συγγραφή ερμηνευτικών και δογματικών έργων. Σημαντικότερα έργα: Περί της ορθόδοξης πίστης κατά Αρειανών Πραγματεία στα βιβλία των Αγίων Γραφών Πραγματεία περί της κιβωτού του Νώε Πραγματεία στο Άσμα των Ασμάτων 163

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΕΛΙΒΗΡΟΥ (320/325 – 405) Διδασκαλία Διατύπωσε ορθόδοξη διδασκαλία, πιστή στον όρο ομοούσιος της Α’ Οικουμενικής Συνόδου. Τόνισε την ενότητα του Θεού αλλά δεν πέτυχε απόλυτα να διακρίνει τα πρόσωπα της θεότητας. Υπομνημάτισε βιβλία της Π.Δ. Στην ερμηνευτική του μέθοδο ήταν αλληγοριστής. 164

ΠΡΟΥΔΕΝΤΙΟΣ (348 – 405) Βιογραφικά Στοιχεία Έλαβε πολύ καλή κλασική παιδεία και αρχικά εργάστηκε ως νομικός. Μετά από την πολιτική του σταδιοδρομία ως έπαρχος και σύμβουλος του Θεοδοσίου Α’ απομονώθηκε σε ένα ησυχαστήριο και αφιερώθηκε ολόψυχα στη χριστιανική άσκηση και στη συγγραφή θρησκευτικής ποίησης. 165

ΠΡΟΥΔΕΝΤΙΟΣ (348 – 405) Έργα Η θρησκευτική του ποίηση παρουσίασε έντονες μορφολογικές επιδράσεις από τους κλασικούς Λατίνους ποιητές Βιργίλιο, Οράτιο, Οβίδιο, Λουκρήτιο αλλά και από τον Αυσόνιο. Εμπνεύστηκε από πρόσωπα και γεγονότα της Αγίας Γραφής και από τους Μάρτυρες της Εκκλησίας. Στο έργο του υπήρξε σαφής η πολεμική κατά της ειδωλολατρίας. 166

(375/80 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) (ΠΑΥΛΟΣ;) ΟΡΩΣΙΟΣ (375/80 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Δεν είναι εξακριβωμένο εάν το όνομά του ήταν Παύλος ή εάν είχε ελληνική καταγωγή. Αντιμετώπισε προβλήματα με τους Γότθους και εξορίστηκε στην Αφρική όπου γνώρισε τον Αυγουστίνο. Αγωνίστηκε κατά των Πρισκιλλιανιστών, Ωριγενιστών και Πελαγιανών. Στάλθηκε από τον Αυγουστίνο για να μετάσχει στις συνομιλίες που έγιναν στη Βηθλεέμ για το ζήτημα της προέλευσης της ψυχής. Το 415 μετέβη στα Ιεροσόλυμα όπου έλαβε μέρος στη Σύνοδο όπου οι θέσεις του παρεξηγήθηκαν από τον Ιωάννη Ιεροσολύμων. 167

(375/80 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) (ΠΑΥΛΟΣ;) ΟΡΩΣΙΟΣ (375/80 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) Έργα Ασχολήθηκε με την ιστορία και την απολογητική. Σημαντικότερα έργα: Προς τον Αυγουστίνο, Υπόμνημα περί της πλάνης των Πρισκιλλιανιστών και Ωριγενιστών Ιστοριών βιβλία επτά κατά ειδωλολατρών Απολογητικό βιβλίο κατά Πελαγιανών 168

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΒΡΑΓΑΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Τα στοιχεία που αφορούν τη γέννηση και την καταγωγή του είναι επισφαλή. Ο ίδιος μας παρέχει την πληροφορία ότι γεννήθηκε στην Παννονία. Έλαβε καλή κλασική μόρφωση και γνώριζε την ελληνική γλώσσα. Έτρεφε βαθύ σεβασμό για το συμπατριώτη του Άγιο Μαρτίνο. Μόνασε στην Ανατολή όπου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. 169

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΒΡΑΓΑΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Βιογραφικά Στοιχεία Ανέλαβε ιεραποστολικό έργο στις περιοχές των Σουήβων. 556 καταστάθηκε Επίσκοπος Δουμίου όπου ίδρυσε αρκετά μοναστήρια. Ήταν πολύ αγαπητός στο λαό του αλλά και αποδεκτός από τους οπαδούς του Πρισκιλλιανισμού τους οποίους προσέγγισε. 170

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΒΡΑΓΑΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Έργα Παρουσίασε μια πλούσια εργογραφία από την οποία μαρτυρείται η καλή θεολογική και κλασική του κατάρτιση, ο σεβασμός του προς την παράδοση της Εκκλησίας και το φιλομόναχο πνεύμα του. Σημαντικότερα έργα: Περί οργής Τριμερές σύγγραμμα Περί της τριπλής κατάδυσης Περί της Διορθώσεως των απαίδευτων Περί του Πάσχα 171

(άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΒΡΑΓΑΣ (άγνωστη ημερομηνία γέννησης και θανάτου) Έργα vi. Κεφάλαια του Μαρτίνου vii. Αποφθέγματα των Πατέρων της Αιγύπτου vii. Γεροντικόν 172

ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ (540 – 600) Βιογραφικά Στοιχεία Ήταν ο μεγαλύτερος γιος άλλων τριών τέκνων της οικογένειας, τα οποία διακόνησαν όλα την Εκκλησία. Σε νεαρή ηλικία εισήλθε στις τάξεις των μοναχών. Το 575 καταστάθηκε επίσκοπος Σεβίλλης και εργάστηκε με ιδιαίτερο ιεραποστολικό ζήλο για τη μεταστροφή των Αρειανών Βησιγότθων. Πέτυχε τη μεταστροφή τού Βησιγότθου πρίγκιπα Ερμενέλγιδου αλλά και του αδερφού του Ρεκαρέδου, τον οποίο κατήχησε για τρία χρόνια. 173

ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ (540 – 600) Έργα Έγραψε δυο αντιαρειανικά έργα τα οποία δεν έχουν διασωθεί. Συνέταξε μια σύντομη επιστολιμαία πραγματεία προς την αδελφή του Φιορεντίνη. Ασχολήθηκε με την υμνογραφία. Το υμνογραφικό του έργο διασώθηκε σε μια συλλογή το “Βιβλίο Προσευχών Ψαλμογράφος”. 174

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ (560 – 636) Βιογραφικά Στοιχεία Ήταν ο μικρότερος αδερφός του Λέανδρου Σεβίλλης τον οποίο διαδέχτηκε μετά το θάνατό του. Μορφώθηκε αρχικά σε μοναστηριακό σχολείο και αργότερα στην εκκλησιαστική – επισκοπική σχολή της Σεβίλλης. Τα έργα του μαρτυρούν ότι είχε λάβει καλή θεολογική και κλασική μόρφωση. Το 633 συγκάλεσε την Δ’ Σύνοδο του Τολέδου, που ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση της Ισπανικής Εκκλησίας και την ενοποίηση της λατρευτικής τάξης. 175

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ (560 – 636) Βιογραφικά Στοιχεία Εισηγήθηκε την καθιέρωση του έθους της μίας κατάδυσης κατά την τελετή του μυστηρίου του βαπτίσματος, κάτι που τελικά επικράτησε στην Ισπανική Εκκλησία για να αντιμετωπιστεί η αρειανική κακοδοξία της ανομοιότητας των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας. Έτσι συμβόλιζε την ομοουσιότητα της Αγίας Τριάδας. 176

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ (560 – 636) Έργα Διακρίθηκε για τη θεματική του ποικιλία, την επιστημονική του μεθοδολογία και ευρυμάθεια. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή ερμηνευτικών, δογματικών, απολογητικών, λειτουργικών, ασκητικών, ιστορικών και εγκυκλοπαιδικών έργων. Σημαντικότερα έργα: Περί της καταγωγής και του θανάτου των Πατέρων Γνώμες Περί της καθολικής πίστης Περί γενέσεως των εκκλησιαστικών καθηκόντων Συνώνυμα ή θρήνος αμαρτωλών ψυχών 177

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ (560 – 636) Έργα vi. Χρονικά vii. Περί καταγωγής των Γότθων viii. Περί Ανδρών Επιφανών ix. Ετυμολογίες 178

Η Θεολογική Γραμματεία την εποχή του Καρλομάγνου και των Διαδόχων του. Η Θεολογική Γραμματεία την εποχή του Καρλομάγνου και των Διαδόχων του. 179

ΒΟΝΙΦΑΤΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως-754) ΒΟΝΙΦΑΤΙΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως-754) Βιογραφικά Στοιχεία Εργάστηκε για τη διάδοση του Ευαγγελίου. Οργάνωσε την Εκκλησία με την ίδρυση τεσσάρων επισκοπών στη Βαυαρία. Εξασφάλισε τη συνεργασία της φραγκικής και γερμανικής εκκλησίας με εκείνη της Ρώμης. Προετοίμασε την κυριαρχία του Καρλομάγνου (742-814). Συνέβαλε στον εκπολιτισμό της Γερμανίας με κέντρο τη μονή της Fulda. 180

ΠΑΥΛΟΣ ΔΙΑΚΟΝΟΣ (725-799) Βιογραφικά Στοιχεία ΠΑΥΛΟΣ ΔΙΑΚΟΝΟΣ (725-799) Βιογραφικά Στοιχεία Καταγόταν από αριστοκρατική λομβαρδική οικογένεια του Friuli της Ιταλίας. Διδάχτηκε αρχικά τις νομικές επιστήμες. Στράφηκε στη θεολογία και έγινε μοναχός στο αββαείο του Μόντε Κασίνο. Το 770 συνέταξε τη «Ρωμαϊκή Ιστορία» (Historia Romana). Το 782 μετέβη στο Άαχεν και εισήλθε στην αυλή του Καρλομάγνου. Δίδαξε σε πολλούς την ελληνική γλώσσα και στον Κάρολο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ιδρυτής των ελληνικών σπουδών. Το 787 επέστρεψε στο Μόντε Κασίνο. Διατήρησε τις επαφές του με την αυλή. Πέθανε στο Μόντε Κασίνο το 799. 181

ΠΑΥΛΟΣ ΔΙΑΚΟΝΟΣ (725-799) Έργα Ιστορία των Λογγοβάρδων (Historia Langobardorum) Ποιήματα Επικήδειοι Μια συλλογή Ομιλιών Ιστορία των Επισκόπων της Μογουντίας Συλλογή από επιστολές του Πάπα Γρηγορίου Μέγα Διαλόγου 182

Επιφανείς Θεολόγοι της Περιόδου Αλκουίνος (περίπου 765 - 804) Ραβανός Μαύρος (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 856) Πασχάσιος (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 860) Ράτραμνος (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 868) Ιωάννης Σκώτος Εριγένης (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) Ίγκμαρ Ρείμων (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 882) Βερεγγάριος (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 1089) 183

ΑΛΚΟΥΙΝΟΣ (περίπου 735 - 804) Βιογραφικά Στοιχεία ΑΛΚΟΥΙΝΟΣ (περίπου 735 - 804) Βιογραφικά Στοιχεία Αγγλοσαξονικής καταγωγής, γεννημένος πιθανόν στη Υόρκη το 735. Στις Επιστολές του αυτοαποκαλείται Albinus. Διετέλεσε δάσκαλος του Καρλομάγνου. Το 796 ο Καρλομάγνος του απένειμε το οφίκιο του Ηγούμενου της Μονής του αγίου Μαρτίνου της Tours. Συνέβαλε στην αναγέννηση των γραμμάτων με την ίδρυση της Καθεδρικής Σχολής στην Υόρκη. Εισήγαγε το trivium (γραμματική, ρητορική, λογική) και το quadrivium (αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία). 184

ΑΛΚΟΥΙΝΟΣ (περίπου 735 - 804) Βιογραφικά Στοιχεία ΑΛΚΟΥΙΝΟΣ (περίπου 735 - 804) Βιογραφικά Στοιχεία Εμπλουτίζει τη βιβλιοθήκη, συντάσσει εγχειρίδια και μια κατήχηση για παιδιά με μορφή ερωταποκρίσεων. Εκτιμούσε ιδιαιτέρως τη διαλεκτική. Ήταν άμεσα εξαρτημένος από τον Ιερό Αυγουστίνο. Υιοθέτησε το Filioque. Εργάστηκε για την αναθεώρηση της Βουλγάτας. Το 794 συμμετέχει στη Σύνοδο της Φρανκφούρτης για την καταδίκη της αίρεσης του Υιοθετισμού. 185

ΑΛΚΟΥΙΝΟΣ (περίπου 735 - 804) Έργα ΑΛΚΟΥΙΝΟΣ (περίπου 735 - 804) Έργα De fide sanctae et individuae Trinitatis (Περί πίστεως της αγίας και αδιαιρέτου Τριάδος) XXVIII quaestiones de Trinitate (28 ζητήματα περί Τριάδος) De Sanctis Eboracensis Ecclesiae (Περί των Αγίων της Εκκλησίας της Υόρκης) Αγιογραφικές μελέτες Ερμηνευτικά Υπομνήματα στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και την Αποκάλυψη 186

ΡΑΒΑΝΟΣ ΜΑΥΡΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 856) ΡΑΒΑΝΟΣ ΜΑΥΡΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 856) Βιογραφικά Στοιχεία Καταγόταν από τη Μογουντία. Σπούδασε στη μονή Fulda και στην Tours. Υπήρξε μαθητής του Αλκουίνου. Το 814 χειροτονείται πρεσβύτερος. Το 822 αναλαμβάνει ηγούμενος της μονής Fulda . Το 847 καταστάθηκε αρχιεπίσκοπος Μογουντίας. Έλαβε τον τίτλο του «Παιδαγωγού της Γερμανίας». 187

ΡΑΒΑΝΟΣ ΜΑΥΡΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 856) ΡΑΒΑΝΟΣ ΜΑΥΡΟΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 856) Έργα Διδακτικά εγχειρίδια Ερμηνευτικά Υπομνήματα στην Αγία Γραφή De universo (Περί παντός) 188

ΊΓΚΜΑΡ ΡΕΙΜΩΝ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως-882) ΊΓΚΜΑΡ ΡΕΙΜΩΝ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως-882) Βιογραφικά Στοιχεία Καταγόταν από οικογένεια ευγενών. Έλαβε λαμπρή μόρφωση. Υπηρέτησε στις αυλές των αυτοκρατόρων Λουδοβίκου του Ευσεβή και Καρόλου του Φαλακρού. Το 845 έγινε αρχιεπίσκοπος των Ρείμων (Reims) 189

ΊΓΚΜΑΡ ΡΕΙΜΩΝ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 882) ΊΓΚΜΑΡ ΡΕΙΜΩΝ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 882) Έργα Συνέταξε Κανονιστικές συλλογές De praedestinatione Dei et de libero arbitrio (Περί προορισμού του Θεού και της ελεύθερης βούλησης) 190

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) Βιογραφικά Στοιχεία Ήταν ιρλανδικής καταγωγής. Εισήλθε στην αυλή του Καρόλου του Φαλακρού. Βοήθησε στην άνθηση της δυτικής θεολογίας. Αναμίχτηκε στη διαμάχη της εποχής του για τον Προορισμό. Γνώριζε την ελληνική γλώσσα. Υποστήριζε ότι Θεολογία και φιλοσοφία ταυτίζονται. Ο λόγος είναι ο θείος φωτισμός, που ενεργεί στον ανθρώπινο λόγο. 191

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) Διδασκαλία Ο Θεός βρίσκεται εντός του ανθρώπου. Η μέθοδος που ακολουθεί ο νους είναι διπλή: άρα και η κίνηση είναι διπλή: Δημιούργησε ένα μυστικιστικό ρεύμα. Συνέβαλε στην ανάπτυξη της σχολαστικής θεολογίας. αρνητική θετική καθοδική ανοδική 192

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) Διδασκαλία Η φύση υφίσταται από τέσσερα είδη σε μία διαδοχική αποκάλυψη και κίνηση: η δημιουργούσα και μη δημιουργημένη (natura creans et non creata) η δημιουργημένη και δημιουργούσα (natura creata et creans) η δημιουργημένη και μη δημιουργούσα (natura creata et non creans) η μήτε δημιουργημένη και μήτε δημιουργούσα (natura non creata et non creans) 193

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΩΤΟΣ ΕΡΙΓΕΝΗΣ (άγνωστη ημερομηνία γεννήσεως - 877) Έργα De divina praedestinatione (Περί Θείου Προορισμού) Έγραψε Ερμηνευτικά υπομνήματα στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και στο έργο του Ψευδο-Διονυσίου Περί ουρανίου Ιεραρχίας (De caelesti Hierarchia) Periphyseon ή De divisione naturae (Περί μερισμού της φύσεως) 194

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μετά την Καρολίγγεια αναγέννηση εμφανίζεται μία κάμψη όπου παρατηρείται σε ολόκληρο το Ι’ αιώνα. Η διαλεκτική θεολογία δίνει σημαντικά δείγματα από τα μέσα του ΙΑ’ αιώνα με κύριους εκφραστές: το διάκονο Βερεγγάριο (Περί του ιερού δείπνου - De sacra coena) [999-1088] τον αρχιεπίσκοπο Καντερβουρίας Λάνφραγκ (Περί σώματος και αίματος - De corpore et sanguine) [1005-1089] Στη θεματολογία έχουμε αντιπαραθέσεις για το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας όπως και κατά τον Θ΄ αιώνα. 195