Ευ. Φρυδάκη Καθηγήτρια Παιδαγωγικής Το ΤΕΧΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ-ΑΜΕΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ- ΣΤΟΧΟΘΕΤΙΚΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Ευ. Φρυδάκη Καθηγήτρια Παιδαγωγικής

Η μάθηση στη νεωτερικότητα - Συμπεριφορισμός Η γνώση είναι αντανάκλαση της “αντικειμενικής δομής” του κόσμου στο νου του μαθητή Ενδιαφέρον για τη μελέτη των αλλαγών στις παρατηρήσιμες και αντικειμενικά μετρήσιμες μορφές συμπεριφοράς, σε αντίθεση με τις αλλαγές στη διανοητική κατάσταση ή στη συνείδηση. Η μάθηση νοείται ως διαδικασία αλλαγής της παρατηρήσιμης συμπεριφοράς, η οποία επέρχεται, όταν παρέχεται επιλεκτική ενίσχυση στην επιθυμητή ανταπόκριση του ατόμου στα ερεθίσματα.

Η Άμεση Διδασκαλία (direct instruction) Έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως σε σχολικά και μη περιβάλλοντα (βιομηχανία, στρατός). Θεωρητικό Υπόβαθρο Ψυχολογία της κατάρτισης (training psychology) Έρευνες αποτελεσματικότητας εκπαιδευτικού Θεωρία κοινωνικής μάθησης (Bandura)  μίμηση προτύπου , και ειδικά την έννοια της μίμησης προτύπου (behavioral modeling).

Στρατηγικές Άμεσης Διδασκαλίας Σαφής ανακοίνωση των στόχων του μαθήματος Επίδειξη  ο Δ δείχνει ενέργειες & τρόπους εργασίας που οι μαθητές πρέπει να μιμηθούν. Προσέγγιση της υπό εκμάθηση γνώσης ή δεξιότητας με μικρά σταδιακά βήματα Πολλές οδηγίες και εξηγήσεις Σύντομη πρακτική εξάσκηση

Χαρακτηριστικά μιας καλής εξήγησης Δεν περιέχει περιττές πληροφορίες Βασίζεται αποκλειστικά σε γνώσεις που ήδη ο μαθητής κατέχει Προσαρμόζεται στο κοινό για το οποίο προορίζεται Προσφέρεται με πειστικό και υπομονετικό τρόπο (Petty, 2004)

Παράδειγμα καλής εξήγησης Εναλλακτικές εξηγήσεις σε ερώτηση μαθητή: «Σε τι διαφέρει η αναθεωρητική από τη συντακτική βουλή»; 1. Η αναθεωρητική βουλή είναι η βουλή που αναθεωρεί τα επιμέρους άρθρα του Συντάγματος αλλά δεν θέτει πολιτειακό θέμα, πράγμα που κάνει η συντακτική. 2. Αναθεωρητική λέγεται η βουλή που αλλάζει κάποια άρθρα του Συντάγματος, για παράδειγμα ένα άρθρο για τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Δεν αλλάζει, όμως, το πολίτευμα, δεν κάνει τη δημοκρατία βασιλεία. Αυτό το κάνει η συντακτική βουλή.

Χαρακτηριστικά μιας καλής ανατροφοδότησης Να είναι σαφής & να παρέχεται σε σύντομο διάστημα μετά την εξάσκηση  οι Δ να διορθώνουν άμεσα τις γραπτές εργασίες των μ & να τις επιστρέφουν με σαφή σχόλια: να μην επισημαίνουν απλώς τις αδυναμίες, αλλά να υποδεικνύουν τι πρέπει να διορθωθεί. Να επικεντρώνεται στις ενέργειες & όχι στις προθέσεις. Να προσαρμόζεται στο επίπεδο μάθησης του μθ. Να επισημαίνει & θετικά στοιχεία των εργασιών και, ταυτόχρονα, να αναπτύσσει την υπευθυνότητα. Να παρέχει στους μθ κριτήρια, ώστε να κρίνουν οι ίδιοι τις επιδόσεις τους.

Αξιολόγηση της άμεσης διδασκαλίας Απαιτεί ένα αυστηρά δομημένο μαθησιακό περιβάλλον. Δίνει ρυθμιστικό ρόλο στον εκπαιδευτικό: «Ο δάσκαλος, μ’ έναν τυπικά μετωπικό τρόπο, μιλάει, δείχνει, διαμορφώνει, αποδεικνύει, διδάσκει την υπό εκμάθηση γνώση ή δεξιότητα. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι ο δάσκαλος, εφόσον είναι αυτός που οδηγεί το μάθημα και έχει υπό τις εντολές του τη μαθησιακή κατάσταση…» (Baumann, 1988, σ. 714). : Παραπέμπει κυρίως στη διδασκαλία βασικών δεξιοτήτων. Έχει μικρή συνεισφορά στην απόκτηση υψηλών γνωστικών δεξιοτήτων. Είναι αποτελεσματική για την κατάρτιση (training), αλλά όχι για το είδος της μάθησης που περιέχει τη διαμόρφωση της σκέψης

Το στοχοθετικό Αναλυτικό Πρόγραμμα (Curriculum) Απόρροια της θεωρίας της διδασκαλίας ως εφαρμοσμένης επιστήμης α) Αφετηρία για τον σχεδιασμό της διδασκαλίας ο σαφής καθορισμός μαθησιακών στόχων, που ορίζουν την προσδοκώμενη από το μαθητή συμπεριφορά. β) Επιλογή των στόχων βάσει επιστημονικών νόμων, που προέκυψαν από την εμπειρική έρευνα. γ) Διατύπωση των στόχων με σαφήνεια, ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος της εκπλήρωσής τους. δ) Τα υπόλοιπα στοιχεία της διδασκαλίας υπηρετούν την εκπλήρωση του στόχου και τον έλεγχό της. ε) Τα μέσα της επίτευξης των συγκεκριμένων στόχων αναζητούνται στην ψυχολογική θεωρία της συμπεριφοράς (Behaviorism) (Westphalen, 1982:83).

Το τεχνικό – γραμμικό μοντέλο διδακτικού σχεδιασμού Μια ορθολογική ακολουθία α) κατασκευής στόχων μάθησης με τρόπο που να επιτρέπει τον ποσοτικά μετρήσιμο έλεγχο της επίτευξής τους: π.χ.: οι μαθ να διακρίνουν τους εκφραστικούς τρόπους με τους οποίους εντοπίζεται η κεντρική επιθυμία φυγής του ποιητή-αφηγητή (Σκαρίμπας, Χορός συρτός). β) επιλογής περιεχομένων, στρατηγικών, μεθόδων, μέσων και πηγών, οργάνωσης δραστηριοτήτων, αλλά και διδακτικών συμπεριφορών, γ) εφαρμογής και δ) διαδικασίας αξιολόγησης των αποτελεσμάτων. Όλα τα βήματα στο μοντέλο αυτό αναδύονται από τους στόχους, σε μια γραμμική, ορθολογική ακολουθία σκοπών – μέσων.

Εξειδίκευση των γενικών σκοπών σε μαθησιακούς στόχους Σκοπός διδασκαλίας ( μάθημα ιστορίας): Η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης. Στόχος διδασκαλίας: Να μπορούν οι μαθητές να αναφέρουν τα κύρια χαρακτηριστικά και τους αντιπροσωπευτικούς φορείς του κινήματος του Διαφωτισμού και να εκτιμήσουν τις επιδράσεις του στη διαμόρφωση της διεθνούς κοινωνίας. Στόχος μάθησης (1): Να μπορούν οι μαθητές να αναφέρουν τους αντιπροσωπευτικούς φορείς του κινήματος του Διαφωτισμού. Στόχος μάθησης (2): … να συζητούν τις σημαντικότερες επιδράσεις του Διαφωτισμού στην εξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Ταξινομίες Διδακτικών Στόχων H κατάταξη των διδακτικών στόχων σε κατηγορίες και η ιεράρχησή τους σε σειρά ακολουθίας. Ταξινομία Bloom-Krahtwoll Α) Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain) Β) Συναισθηματική περιοχή της μάθησης (affective domain) Γ) Ψυχοκινητική περιοχή της μάθησης

Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain)/ Οι στόχοι του γνωστικού τομέα ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες Α. Γνώσης Γνώση της ορολογίας, συγκεκριμένων στοιχείων, συμβάσεων, τάσεων και ακολουθιών, αρχών & γενικεύσεων, θεωριών & δομών. Π.χ. Να μπορούν οι μαθητές να ανακαλούν στη μνήμη τους/ να περιγράφουν τα βασικά στοιχεία ενός συγκεκριμένου πολιτισμού· … να αναφέρουν τα μέτρα που έλαβε ο Καποδίστριας και τους τομείς στους οποίους αναφέρονται.

Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain)/2 B. Κατανόησης Ο όρος περιλαμβάνει την πρωτογενή και όχι απαραίτητα την ολοκληρωμένη σύλληψη ενός νοήματος. Π.χ. Να μπορούν να αποδίδουν με δικά τους λόγια την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ελλάδα, όταν έφτασε ο Καποδίστριας· Κατάλληλα ρήματα για τη διατύπωση των σχετικών στόχων θεωρούνται τα: αποδίδω ελεύθερα, λέω με δικά μου λόγια, παριστάνω, διατυπώνω, αλλάζω, ξαναγράφω, απεικονίζω, αναδιοργανώνω.

Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain)/3 Γ. Εφαρμογής Η ικανότητα μεταβίβασης μιας έννοιας, μιας οργανωτικής αρχής ή μιας μεθόδευσης σε νέα και άγνωστα πεδία. Π.χ. Να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν το υπόμνημα ενός χάρτη για να υπολογίσουν την πραγματική απόσταση ανάμεσα σε δύο πόλεις· … με αφορμή την προσπάθεια του Καποδίστρια για τη μόρφωση του λαού, να μπορούν να συζητήσουν για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση·

Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain)/4 Δ. Ανάλυσης Η αποδόμηση μιας πληροφορίας στα στοιχεία που τη συνθέτουν, ώστε να διαφανούν και να ερμηνευτούν οι σχέσεις και οι αρχές με τις οποίες είναι οργανωμένη, άρα και η σημασία της. Να μπορούν να διακρίνουν τις κύριες από τις δευτερεύουσες προτάσεις· … τα γεγονότα από τα σχόλια· Να βρουν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στον τρόπο που παρουσιάζουν την ταυτότητα των ποιητών ο Γ. Σαραντάρης («Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει..» και ο Κ. Καρυωτάκης («Είμαστε κάτι..») Τα ρήματα που χρησιμοποιούνται για τη διατύπωση των στόχων αυτής της κατηγορίας είναι: αναλύω, διακρίνω, συγκρίνω, αντιπαραθέτω, βρίσκω ομοιότητες και διαφορές, συνάγω

Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain)/5 Σύνδεση στοιχείων ή συνιστωσών ενός συνόλου, και οργάνωσή τους με τρόπο που να συγκροτήσουν ολοκληρωμένο σύνολο. Τονίζουν την ανεξαρτησία της σκέψης και της πράξης, την πρωτότυπη παραγωγή, την προσωπική έκφραση. Π.χ. Με βάση συγκεκριμένα στοιχεία να μπορούν να συνθέτουν μια ανακοίνωση· … να μπορούν να σχολιάσουν την άρνηση του Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας. Να γράψουν μια επιστολή στον δήμαρχο της πόλης, για να του εκθέσουν τα προβλήματα του σχολείου τους.

Γνωστική περιοχή της μάθησης (cognitive domain)/6 Η ικανότητα να κρίνουμε την αξία μιας ιδέας, μιας κατάστασης, ενός έργου, μιας μεθόδου, μιας λύσης κλπ, με βάση κάποιο σκοπό. Απαιτεί τη χρήση κριτηρίων και κανόνων (εξωτερικών ή εσωτερικών). Π.χ. Να μπορούν να κρίνουν τη συμβολή και την αποτελεσματικότητα της Φιλικής Εταιρείας στην έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης· … Να μπορούν να επιχειρηματολογήσουν υπέρ της αποκέντρωσης/ ή το αντίθετο. Ρήματα που διευκολύνουν τη διατύπωση των στόχων αυτής της κατηγορίας είναι τα: κρίνω, αξιολογώ, υποστηρίζω με κριτήρια, επιχειρηματολογώ, θεωρώ, επικυρώνω.

Ενέργειες του δασκάλου και οι αναμενόμενες από τον μαθητή συμπεριφορές ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΣΤΟΧΟΣ 1. Διδάσκει ρητά ένα γεγονός, μια διαδικασία, μια μέθοδο. Επαναλαμβάνει ή αναγνωρίζει αυτό το γεγονός, τη διαδικασία, τη μέθοδο, με την ίδια μορφή και μέσα στο ίδιο πλαίσιο που τα δίδαξε ο δάσκαλος. Γνώση 2. Διδάσκει ρητά ένα γεγονός, μια διαδικασία, μια μέθοδο, εξηγώντας τα «γιατί» και τα «πώς». Αναπαράγει αυτό το γεγονός, τη διαδικασία, τη μέθοδο, με διαφορετική μορφή αλλά μέσα στο ίδιο πλαίσιο όπου τα δίδαξε ο δάσκαλος. Κατανόηση 3. Αφού δίδαξε ένα γεγονός, μια διαδικασία, μια μέθοδο, ζητάει τη μεταφορά τους σ’ ένα άλλο πλαίσιο. Χρησιμοποιεί αυτό το γεγονός, τη διαδικασία, τη μέθοδο, με την ίδια μορφή αλλά σε άλλο πλαίσιο από εκείνο όπου τα δίδαξε ο δάσκαλος. Εφαρμογή 4. Παρουσιάζει μια κατάσταση, ένα νέο πρόβλημα –που επιδέχεται ακριβή λύση– και ζητάει από τους μαθητές να τα επιλύσουν σύμφωνα με τα κριτήρια που τους παρέχει. Εξετάζει, «αναλύει» αυτή την κατάσταση, αυτό το νέο πρόβλημα, με σκοπό να το επιλύσει. Ανάλυση 5. Προτείνει μια εργασία ή ένα έργο, του οποίου η πραγματοποίηση προϋποθέτει τα όσα δίδαξε, αλλά μπορεί να γίνει με περισσότερους από έναν τρόπους. Πραγματοποιεί την εργασία ή το έργο με προσωπικό και δημιουργικό τρόπο  πρωτότυπη παραγωγή Σύνθεση 6. Καλεί τους μαθητές να εκφέρουν μια αξιολογική κρίση. Εκφέρει μια αξιολογική κρίση. Αξιολόγηση

Κατασκευή & ιεράρχηση στόχων: Θετικά στοιχεία Μετατόπιση από τη μετάδοση των περιεχομένων στη μάθηση του μαθητή  Εστίαση όχι πια στο αντικείμενο και τον διδάσκοντα αλλά στο μαθητή. Βοηθητική οργανωτική αρχή για το σχεδιασμό του μαθήματος: ο εκπαιδευτικός διευκολύνεται να επιλέξει μεθόδους και στρατηγικές για την επίτευξή των στόχων. Βοηθητική αρχή για την αξιολόγηση: το «να ξέρει κανείς που πηγαίνει» να είναι ένας ασφαλής οδηγός για να φτάσει. Οι τρεις ανώτερες υποκατηγορίες (ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση) δεν έχουν συμπεριφοριστικό υπόβαθρο· αποσκοπούν περισσότερο στην ανάπτυξη ανώτερων νοητικών λειτουργιών.

Υποκείμενες παραδοχές του τεχνικού μοντέλου α) η μάθηση των μαθητών βρίσκεται κάτω από τον πλήρη έλεγχο του εκπαιδευτικού, και β) ένας προσεκτικός σχεδιασμός, που στηρίζεται στον ακριβή (συμπεριφοριστικό) προσδιορισμό των μαθησιακών στόχων και των καθηκόντων της διδασκαλίας, είναι η σημαντικότερη παράμετρος της επιτυχίας των μαθητών.

Κριτική αποτίμηση Η αμφισβήτηση του τεχνικού μοντέλου Κριτική αποτίμηση Η αμφισβήτηση του τεχνικού μοντέλου Οι στόχοι είναι σχεδόν πάντοτε βραχυπρόθεσμοι: ορίζονται μέσα από τα μεμονωμένα περιεχόμενα της κάθε διδακτικής ενότητας. Οι ταξινομίες δεν προβλέπουν μακροπρόθεσμους αναπτυξιακούς στόχους ή δεξιότητες που υπερβαίνουν τα γνωστικά αντικείμενα, όπως η κριτική σκέψη, η δημιουργική σκέψη ή η αυτορρύθμιση της μάθησης. Έτσι: Οδηγούν στην εκπαιδευτική τυποποίηση και την καταστροφή του νοήματος Απηχούν την κυριαρχία των εργαλειακών εκπαιδευτικών προσανατολισμών Υποκρύπτουν την πρόθεση ενός κεντρικού ελέγχου της εκπαιδευτικής διαδικασίας Δεν λειτουργούν καλά στην πράξη

Ερωτήσεις 9) α) Ποιο είναι το θεωρητικό υπόβαθρο και ποιες οι βασικές στρατηγικές της άμεσης διδασκαλίας (direct instruction); β) τι υποδηλώνουν για τα όρια της αποτελεσματικότητάς της; 10) α) Πώς θα περιγράφατε το τεχνικό – γραμμικό μοντέλο διδακτικού σχεδιασμού; β) ποιος είναι ο κυριότερος παράγοντας στο μοντέλο αυτό και ποια είναι τα υπόλοιπα δομικά στοιχεία της διδασκαλίας που τον υπηρετούν; 11) Αποδέχεστε την άποψη ότι ένας προσεκτικός σχεδιασμός, που στηρίζεται στον ακριβή (συμπεριφοριστικό) προσδιορισμό των μαθησιακών στόχων και των καθηκόντων της διδασκαλίας, είναι η σημαντικότερη παράμετρος της επιτυχίας των μαθητών;

Ερωτήσεις 12) [Θα πρέπει να αναγνωρίζετε τους στόχους κάθε υποκατηγορίας του Γνωστικού Τομέα της Ταξινομίας Bloom-Krahtwoll. Μπορεί να σας ζητηθεί να αναγνωρίσετε σε κάποιο παράδειγμα το είδος του στόχου και να τεκμηριώσετε την επιλογή σας]. 13) α) Κρίνετε την κατασκευή & την ιεράρχηση των στόχων μιας διδασκαλίας (Ταξινομία Bloom-Krahtwoll) κυρίως βοηθητική ή κυρίως περιοριστική για σας ως μελλοντικό εκπαιδευτικό; β) ποιο αξιολογείτε ως το σημαντικότερο πλεονέκτημα και το σημαντικότερο μειονέκτημά τους;