Διάλεξη 2: Θεωρίες ανάπτυξης με έμφαση στην προσωπική, και κοινωνική ανάπτυξη Εαρινό εξάμηνο 2018 Αγλαΐα-Λία Σταμπολτζή Ετήσιο πρόγραμμα παιδαγωγικής κατάρτισης ΕΠΠΑΙΚ ΑΣΠΑΙΤΕ

Ανάπτυξη: Ορισμός και γενικές αρχές Τα παιδιά μέχρι το 18ο έτος της ζωής τους βιώνουν μεγάλες αλλαγές, τις οποίες κάθε εκπαιδευτικός πρέπει να γνωρίζει και να κατανοεί. Ο όρος ‘ανάπτυξη’ αναφέρεται στο πώς αναπτύσσονται και προσαρμόζονται οι άνθρωποι στη διάρκεια της ζωής τους. Η ανάπτυξη περιλαμβάνει τη σωματική ανάπτυξη, την προσωπική ανάπτυξη, την κοινωνική ανάπτυξη, την ηθική ανάπτυξη και τη γνωστική-γλωσσική ανάπτυξη (Woolfolk, 2007). Η ανάπτυξη της προσωπικότητας αναφέρεται σε αλλαγές στις στάσεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά που σχετίζονται με την ηλικία και τους τρόπους με τους οποίους τα υποκείμενα αποκρίνονται στα ερεθίσματα του περιβάλλοντός τους (Eggen & Kauchak, 2017). .

Προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασία Προσωπικότητα: Οι στάσεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές με τις οποίες ανταποκρινόμαστε στις εμπειρίες του περιβάλλοντος Ιδιοσυγκρασία Η σχετικά σταθερή τάση μας να αντιδρούμε στα γεγονότα του περιβάλλοντος με συγκεκριμένους τρόπους. Η ιδιοσυγκρασία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα γονίδιά μας. Η ιδιοσυγκρασία επηρεάζει την ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας στο σύνολό της.

Βοηθώντας τους μαθητές να αποκτήσουν θετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας Να γνωρίζουμε τους μαθητές μας ως άτομα. Να επιδεικνύουμε εμείς οι ίδιοι θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Να χρησιμοποιούμε παραδείγματα για να διδάξουμε τα θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Να συζητάμε για τα θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τη σχέση τους με την επιτυχία και την επίδοση. Να εφαρμόζουμε δημοκρατικό στιλ διαχείρισης της τάξης (Eggen & Kauchak, 2017).

Τα 8 στάδια της ψυχο-κοινωνικής ανάπτυξης του Erikson Στάδια Σχετική ηλικία Σημαντικό γεγονός Περιγραφή Εμπιστοσύνη-δυσπιστία Γέννηση-18 μηνών Διατροφή Πρώτη σχέση εμπιστοσύνης και αγάπης με τη μητέρα Αυτονομία-αμφιβολία 18 μηνών-3 ετών Εκπαίδευση στην ούρηση & αφόδευση Στροφή και στο πατρικό πρόσωπο. Το παιδί αναπτύσσει σωματικές δεξιότητες. Λανθασμένη αντιμετώπιση μπορεί να προκαλέσει αμφιβολία, ντροπή. Πρωτοβουλία-ενοχή 4-5 ετών Ανεξαρτησία Περισσότερο διεκδικητικό, θέλει να εξερευνήσει. Αυστηρή τιμωρία μπορεί να οδηγήσει σε ενοχές. Φιλοπονία-κατωτερότητα 6-11 ετών Σχολείο-γειτονιά Να κάνει πράγματα μαζί με άλλους. Οι μαθησιακές εμπειρίες συνδέονται με την ανάπτυξη της φιλοπονίας. Ταυτότητα-σύγχυση ρόλων 12-18 ετών Ομάδες συνομηλίκων Πρέπει να αποκτήσει ταυτότητα σε σχέση με την εργασία, το φύλο, την πολιτική και τη θρησκεία. Οικειότητα-απομόνωση Νεότητα (19-35 ετών) Ερωτικές σχέσεις Να χάσει και να βρει τον εαυτό του σε έναν άλλο. Παραγωγικότητα-αυτοαπορρόφηση Μέση ηλικία (36-65 ετών) Δημιουργία οικογένειας Να προσφέρει και να φροντίσει την επόμενη γενιά. Ολοκλήρωση-απελπισία Γηρατειά Ανασκόπηση και αποδοχής της ζωής Να αναλογιστεί τη ζωή του και να επιλύσει την τελευταία κρίση ταυτότητας. (Lefton, 1994, Woolfolk, 2007).

Αυτοαντίληψη -αυτοεκτίμηση Αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση θεωρούνται παρεμφερείς όροι. Ωστόσο αντιπροσωπεύουν δύο χαρακτηριστικές διαστάσεις του εαυτού. Αυτοεκτίμηση είναι η συναισθηματική συνιστώσα του εαυτού ενώ αυτοαντίληψη είναι η περιγραφική-γνωστική (Μακρή-Μπότσαρη, 2000). Η αυτοαντίληψη αναφέρεται κυρίως στη γνωστική διάσταση (ποιός είμαι), ενώ η αυτοεκτίμηση στην αξιολογική-συναισθηματική πλευρά (πώς αισθάνομαι γι’ αυτό που είμαι) και αποτελεί υποσύνολο της αυτοαντίληψης (Schooler and Schoenbach, 1995). Ο Coopersmith (1969) όρισε την αυτοεκτίμηση ως την προσωπική εκτίμηση της αξίας που κάνει το άτομο για τον εαυτό του, η οποία εκφράζεται στην στάση που κρατά προς τον εαυτό του (Ζαφειροπούλου & Σωτηρίου, 2001).

ΠΑΤΕΜ Ι και ΙΙ (για παιδιά δημοτικού) ΠΑΤΕΜ ΙΙΙ Harter Scales (αυτοαντίληψη-αυτοεκτίμηση) ΠΑΤΕΜ (Πώς Αντιλαμβάνομαι Τον Εαυτό Μου) (Μακρή-Μπότσαρη, 2001) ΠΑΤΕΜ Ι και ΙΙ (για παιδιά δημοτικού) ΠΑΤΕΜ ΙΙΙ Ελληνική έκδοση του ερωτηματολόγιου Self-perception profile for children (Harter, 1985) Μαθητές ηλικίας περίπου 13 έως 15 ετών (Γυμνάσιο) Δομή Επιμέρους τομείς αυτοαντίληψης Γενική σχολική ικανότητα Σχέσεις με συνομηλίκους Σχέσεις με τους γονείς Ικανότητα στα μαθηματικά Αθλητική ικανότητα Φυσική εμφάνιση Ικανότητα στα γλωσσικά μαθήματα Διαγωγή-Συμπεριφορά Στενοί φίλοι Αυτοεκτίμηση

Harter Scales (αυτοαντίληψη-αυτοεκτίμηση) ΠΑΤΕΜ (Πώς Αντιλαμβάνομαι Τον Εαυτό Μου) (Μακρή-Μπότσαρη, 2001) ΠΑΤΕΜ ΙV Ελληνική έκδοση του ερωτηματολογίου Self-perception profile for adolescents (Harter, 1988) Μαθητές ηλικίας περίπου 16 έως 18 ετών (Λύκειο) Δομή Επιμέρους τομείς αυτοαντίληψης Γενική σχολική ικανότητα Σχέσεις με συνομηλίκους Σχέσεις με τους γονείς Ικανότητα στα μαθηματικά Αθλητική ικανότητα Φυσική εμφάνιση Εργασιακή ετοιμότητα Ικανότητα στα γλωσσικά μαθήματα Συναισθηματικές-διαφυλικές σχέσεις Διαγωγή-Συμπεριφορά Στενοί φίλοι Αυτοεκτίμηση

Εσύ έχεις; Εσύ έχεις; Πάρα πολύ λίγους Λίγους ή Πολλούς ή Αυτό το αγόρι έχει πολλούς φίλους για να κάνει παρέα μαζί του Αυτό το αγόρι δεν έχει πολλούς φίλους για να κάνει παρέα μαζί τους Εσύ έχεις; Εσύ έχεις; Πάρα πολύ λίγους ή Λίγους Πάρα πολλούς φίλους για να κάνεις παρέα μαζί τους Πολλούς ή

[ΠΑΤΕΜ ΙΙΙ, για μαθητές Γυμνασίου] Να απαντήσεις μια-μια όλες τις παρακάτω ερωτήσεις τσεκάροντας το τετράγωνο που ταιριάζει σε σένα. Επιλέγεις πρώτα την αριστερή ή τη δεξιά πλευρά.

Χαρακτηριστικά των ατόμων με χαμηλή αυτοεκτίμηση Θεωρούν ότι δεν αξίζουν την προσοχή και τη φροντίδα των άλλων, αλλά ακόμα και όταν τη δέχονται, την αντιμετωπίζουν καχύποπτα. Έχουν νοσηρές μαθημένες συμπεριφορές που δε θέλουν να τις αλλάξουν, γιατί φοβούνται την αλλαγή. Ο φόβος της απόρριψης κατατρέχει και οριοθετεί τις πράξεις τους. Σπανίως γίνονται διεκδικητικοί. Επιζητούν την επιδοκιμασία των άλλων και εξαρτούν τη διάθεσή τους από αυτή. Έχουν χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη και επικοινωνιακά προβλήματα. Γίνονται επιθετικοί, όταν απειληθούν, ειδικά εάν διαθέτουν υψηλή φαινομενική αυτοεκτίμηση. Κάθε ματαίωση στη ζωή τους είναι πηγή ανεξέλεγκτου άγχους και αποσυντονισμού. Είναι εξαρτημένοι από την οικογένειά τους και διατηρούν τη σχέση αυτή και μετά την ενηλικίωση (Παπάνης, 2011).

Σχολείο και αυτοεκτίμηση Με ποιον τρόπο η αυτοεκτίμηση επηρεάζει τη συμπεριφορά ενός μαθητή; Η υψηλή αυτοεκτίμηση σχετίζεται με θετική στάση απέναντι στο σχολείο, πιο θετική συμπεριφορά στην τάξη, και καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις στην τάξη (Woolfolk, 2007). Με ποιον τρόπο η ζωή στο σχολείο επηρεάζει την αυτοεκτίμηση ενός μαθητή; Η ικανοποίηση των μαθητών για το σχολείο, τα μαθήματα με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών, η ανατροφοδότηση του δασκάλου, το θετικό κλίμα της τάξης επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση των μαθητών.

Σχολείο και αυτοεκτίμηση (2) Πολλοί υποστηρίζουν ότι η αυτοεκτίμηση είναι το προϊόν της σχολικής επιτυχίας και όχι η γενεσιουργός αιτία της. Αντίθετα, άλλοι ερευνητές διατείνονται ότι δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς καλός και αποδοτικός μαθητής, χωρίς κάποια δόση υψηλής αυτοεκτίμησης. Η αυτοεκτίμηση είναι κάτι που διδάσκεται και οποιαδήποτε μεταβολή της, μέσω ψυχολογικής παρέμβασης, συσχετίζεται με διαφοροποιημένη σχολική επίδοση, μείωση των αδικαιολόγητων απουσιών και εγκατάλειψη του σχολείου.

Τρόποι ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης Εκτιμήστε την προσπάθεια και όχι μόνο το αποτέλεσμα. Ελέγξετε όσο μπορείτε τις προσωπικές σας προκαταλήψεις και στερεότυπα. Δημιουργήστε θετικό κλίμα και αίσθημα ασφάλειας στην τάξη. Μην καλλιεργείτε τον ανταγωνισμό αλλά τη βελτίωση με βάση την προηγούμενη πρόοδο κάθε μαθητή. Απορρίψετε συγκεκριμένες συμπεριφορές και πράξεις όχι τα πρόσωπα που τις πράττουν. Μάθετε τους μαθητές να αναλαμβάνουν τις ευθύνες που τους αναλογούν. Κάντε ομαδικές εργασίες και διδάξτε τους μαθητές να ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλο. Μιλήστε για τις χώρες προέλευσης των μαθητών, τη γλώσσα, τα έθιμα, τα φαγητά, την κουλτούρα τους. Ελέγξετε φαινόμενα βίας και εκφοβισμού στην τάξη και στο διάλειμμα.

Αυτοαντίληψη - αυτοεκτίμηση , σχολικές επιδόσεις και προσαρμοστικότητα στο σχολικό περιβάλλον Ελλήνων και Αλβανών μαθητών της δ΄, ε΄ και στ΄ τάξης του δημοτικού (Βάρφη, 2005) http://www.openarchives.gr/visit/481753 Με αυτή την έρευνα εξετάζονται οι πιθανές διαφορές που ενδέχεται να υπάρχουν ανάμεσα στους Έλληνες και Αλβανούς μαθητές της Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού σχολείου αναφορικά με την «έννοια του εαυτού» δηλαδή την αυτοαντίληψη και την αυτοεκτίμησή τους, τις σχολικές τους επιδόσεις και την προσαρμοστικότητά τους στο σχολικό περιβάλλον. Από την ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των δεδομένων της έρευνας επιβεβαιώθηκε ότι υπάρχει σημαντική διαφορά στην αυτοαντίληψη σχολικής ικανότητας των Ελλήνων και Αλβανών μαθητών. Επίσης διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν διαφορές στις σχολικές επιδόσεις τους και σε όλους σχεδόν τους τομείς της προσαρμοστικότητάς τους στο σχολικό περιβάλλον, γεγονός που έχει συνέπειες για το σύγχρονο ελληνικό σχολείο. Ειδικότερα διαπιστώθηκε ότι η αυτοαντίληψη σχολικής ικανότητας έχει θετική συσχέτιση με την αυτοαντίληψη διαγωγής -συμπεριφοράς των Aλβανών μαθητών και με την αυτοεκτίμησή τους και συσχετίζεται επίσης με την προσαρμοστικότητά τους στο σχολικό περιβάλλον. Επίσης υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στην αυτοαντίληψη και στην αυτοεκτίμηση των Αλβανών μαθητών και στη γλωσσική τους ικανότητα στη δεύτερη γλώσσα, δηλαδή την ελληνική.

Κοινωνική ανάπτυξη- Οι φιλίες των παιδιών Επιδράσεις στην κοινωνική ανάπτυξη: Γονείς, αδέρφια (δηλ. η οικογένεια), συνομήλικοι, σχολικό περιβάλλον. Στην Ελλάδα, οι έρευνες που εξετάζουν τις κοινωνικές σχέσεις των τυπικά αναπτυσσόμενων παιδιών με τους συνομηλίκους τους (Αντωνιάδου & Μπίμπου-Νάκου, 2000· Γαλανάκη, 1999, 2011· Galanaki, 2013· Γαλανάκη & Βογιατζόγλου, 2007· Γαλανάκη & Μπεζεβέγκης, 1996), εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην αποδοχή ή μη του παιδιού από την ομάδα συνομηλίκων και τα βιώματα μοναξιάς που αναφέρονται σε διάφορα κοινωνικά πλαίσια. Κάποιες μελέτες διερευνούν τις φιλικές σχέσεις στην προσχολική (Αυγητίδου, 1997) ή στην εφηβική ηλικία (Κοκκέβη, Ξανθάκη, Φωτίου, & Καναβού, 2011), άλλες την επίδραση της πολιτισμικής προέλευσης στη σύναψη φιλικών σχέσεων σε παιδιά δημοτικού (Τσικαλάς, 2011), ενώ άλλες διερευνούν την επίδραση που έχουν οι διαπροσωπικές σχέσεις της μητέρας στις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών της (Βαϊράμη, 2005) (αναφέρεται από Κουβαβά, Αντωνοπούλου και Κασσωτάκη, 2016).

Βιβλιογραφία Bίντεο του μαθήματος: Woolfolk, A. (2007). Εκπαιδευτική ψυχολογία (επιστ. επιμ. Μακρή-Μπότσαρη, Ε). Αθήνα: Έλλην Slavin, R. (2006). Εκπαιδευτική ψυχολογία (επιστ. επιμ. Κόκκινος, Κ.) Αθήνα: Μεταίχμιο Κουβαβά. Σ. ,Αντωνοπούλου, Κ. & Μαριδάκη-Κασσωτάκη, Κ. (2016). Φιλικές σχέσεις μαθητών με και χωρίς διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) στο δημοτικό σχολείο. Προσχολική και Σχολική Εκπαίδευση, 4(2), 276- 290.http://dx.doi.org/10.12681/ppej.8577 Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2001). Πως Αντιλαμβάνομαι Τον Εαυτό Μου (I – IV). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ζαφειροπούλου, Μ. & Σωτηρίου, Α. (2001). Σχέσεις μεταξύ της αυτοεκτίμησης των μαθητών και του ψυχολογικού κλίματος της τάξης. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 31, 151-163. Hosogi, M. ,Okada, A. , Fujii, C., Noguchi, K. & Watanabe, K. (2012). Importance and usefulness of evaluating self-esteem in children. BioPsychoSocial Medicine, 6:9. doi:10.1186/1751-0759-6-9. Bίντεο του μαθήματος: https://www.youtube.com/watch?v=5s7-kbLN8nY