Πλαίσιο Οργανωσιακής Μάθησης σε ΜΚΟ Δρ. Παναγιώτα Βάθη Επ. Συνεργάτης Επ. Συνεργάτης  

Γνώση και μάθηση υπό το πρίσμα των ΜΚΟ Οργανωσιακή μνήμη (organizational memory): αξιοποίηση προηγούμενης εμπειρίας σε μελλοντική χρήση Διαχείριση γνώσης» (knowledge management): οργάνωση και διαχείριση των πληροφοριών αλλά και στην ανατροφοδότηση και αξιοποίηση της εμπειρίας

Διασύνδεση οργανωσιακής μάθησης και διαχείρισης γνώσης Διασύνδεση οργανωσιακής μάθησης και διαχείρισης γνώσης

Διασύνδεση οργανωσιακής μάθησης και διαχείρισης γνώσης Οργανωσιακή Μάθηση Διαχείριση Γνώσης Είναι η σκόπιμη αξιοποίηση συλλογικής και ατομικής μαθησιακής διαδικασίας με στόχο το μετασχηματισμό της συμπεριφοράς του οργανισμού προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης των στόχων των εμπλεκόμενων Παρέχει ένα σκοπό για την αξιοποίηση της γνώσης Είναι προσανατολισμένη σε συγκεκριμένους στόχους και περιεχόμενο: ο σκοπός της μάθησης είναι η επίλυση προβλημάτων και η αντιμετώπιση προκλήσεων σε συγκεκριμένες περιστάσεις Συνδέεται συνήθως με τη ζήτηση Είναι η συστηματική διαδικασία μέσω της οποίας η απαιτούμενη γνώση από έναν οργανισμό αποκτάται, φιλτράρεται, μοιράζεται, αποθηκεύεται, ανακτάται και χρησιμοποιείται Είναι το μέσο που διευκολύνει την οργανωσιακή μάθηση Μπορεί να είναι ανεξάρτητη από συγκεκριμένους στόχους. Για παράδειγμα, οι καλές πρακτικές αναπτύσσονται και διαχέονται ανεξάρτητα από συγκεκριμένες περιπτώσεις, στις οποίες μπορούν να εφαρμοστούν Συνδέεται συνήθως με την προσφορά

Η οργανωσιακή μάθηση υπό το πρίσμα της θεωρίας του Habermas Θεωρία της Επικοινωνιακής Δράσης Κατά τη διαδικασία διαλόγου, οι άνθρωποι εμπλέκονται σε ένα ή περισσότερα από τα εξής συστήματα: αντικειμενική δήλωση της αλήθειας υποκειμενική δήλωση της αλήθειας κοινωνική αξίωση για νομιμότητα

Είδη ενδιαφέροντος κατά Habermas και γνώση Είδος ενδιαφέροντος Είδος γνώσης Διαδικασία Ερευνητική μέθοδος Τεχνικό Εργαλειακή (αιτιώδης σχέση, απλή ερμηνεία) Εμπειρικές/αναλυτικές μέθοδοι Μέθοδοι θετικών επιστημών Πρακτικό Πρακτική (κατανόηση) Ερμηνευτικές μέθοδοι Ερμηνευτική έρευνα Απελευθερωτικό ή χειραφετητικό Αναστοχασμός (απελευθέρωση/χειραφέτηση) Μέθοδοι κριτικής θεώρησης Μέθοδοι κριτικής προσέγγισης κοινωνικών επιστημών

Βασικοί Ορισμοί Μάθηση είναι η σταθερή αλλαγή της σκέψης, της αντίληψης και της συμπεριφοράς που προκύπτει ως έμμεσο ή άμεσο αποτέλεσμα από τη γνώση και την εμπειρία Οργανωσιακή μάθηση είναι η συνεχής αλλαγή (βελτίωση) της λειτουργίας ή της δράσης μιας επιχείρησης ή οργανισμού μέσω των κοινών γνώσεων, νοημάτων και κατανοήσεων. Η οργανωσιακή μάθηση, συνεπώς, στηρίζεται στη δημιουργία νέων κοινών γνωστικών μοντέλων (γνώσεων) τα οποία βελτιώνουν τη δράση, τη συμπεριφορά και την αποτελεσματικότητα των ατόμων, των ομάδων και του οργανισμού στο σύνολο του Μανθάνων Οργανισμός (Learning Organisation) είναι η επιχείρηση (ή οργανισμός) που με το συνεχή μετασχηματισμό των εμπειριών σε γνώση και το συνεχή πειραματισμό μαθαίνει διαρκώς και δημιουργεί νέα γνώση, αναπτύσσει κοινά γνωστικά μοντέλα μεταξύ των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να κάνει συνεχείς βελτιωτικές αλλαγές, που προωθούν την αποτελεσματικότητα και διαμορφώνουν το περιβάλλον της.

Ο γενετικός κώδικας της οργανωσιακής μάθησης Ο Dilworth (1995) συγκρίνει τον οργανισμό που μαθαίνει με το DNA: ακριβώς όπως συμβαίνει με τον γενετικό κώδικα, η μάθηση δεν είναι μια εξωτερική δραστηριότητα αλλά είναι ενσωματωμένη σε κάθε δραστηριότητα μέσω της εσωτερίκευσης των αξιών και των «πιστεύω» της ομάδας και του ατόμου

Μέθοδοι οργανωσιακής μάθησης Μάθηση πριν, κατά τη διάρκεια και μετά (learning before, during and after, LBDA) Εργαστήρια μάθησης Κοινότητες πρακτικής άσκησης Μάθηση μέσω δράσης (action learning)

Εργαλεία οργανωσιακής μάθησης Πίνακες δικτύου συμβούλων Μελέτες περίπτωσης Δείκτες ατομικής επίδοσης Δείκτες οργανωσιακής επίδοσης Χάρτες μάθησης Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) Ερωτηματολόγιο μανθάνουσας ΜΚΟ

Αναπτύσσοντας στρατηγική για οργανωσιακή μάθηση Αναπτύσσοντας στρατηγική για οργανωσιακή μάθηση Αναπτύσσοντας σχεδιασμένη στρατηγική Διαμορφώνοντας συνθήκες αναδυόμενων δυνατοτήτων Κίνητρα Δημιουργία οράματος στη ΜΚΟ σχετικά με το πώς η οργανωσιακή μάθηση μπορεί να συμβάλει στην αποτελεσματικότητα της οργάνωσης, στη βιωσιμότητα και την αειφορία Επισήμανση των εμποδίων στην οργανωσιακή μάθηση και διαμόρφωση μεθόδων αντιμετώπισής τους Ανάπτυξη μαθησιακών στόχων σε κάθε επίπεδο: ατομικό, σχεδιαστικό, προγράμματος και στρατηγικής Επισήμανση της αξίας της επένδυσης στην οργανωσιακή μάθηση παρουσιάζοντας και αξιολογώντας τα αποτελέσματα των μαθησιακών πρωτοβουλιών Ανάπτυξη συστημάτων αναγνώρισης και επιβράβευσης της μάθησης Ανάπτυξη μηχανισμών συλλογικής ευθύνης για τα αποτελέσματα Ανταλλαγή εμπειριών σχετικά με τα οφέλη της οργανωσιακής μάθησης Ανταλλαγή εμπειριών και επιβράβευση των πρωτοβουλιών που στέφονται με επιτυχία Απομυθοποίηση της μάθησης εξοικειώνοντας τα μέλη με αποτελεσματικά μοντέλα μάθησης Δίνοντας έμφαση στη σημασία της μάθησης σε μικρή κλίμακα

Αναπτύσσοντας στρατηγική για οργανωσιακή μάθηση Αναπτύσσοντας στρατηγική για οργανωσιακή μάθηση Αναπτύσσοντας σχεδιασμένη στρατηγική Διαμορφώνοντας συνθήκες αναδυόμενων δυνατοτήτων Μέσα Χαρτογράφηση των έμπειρων μελών της οργάνωσης καθώς και του είδους της εμπειρίας που διαθέτουν Ενθάρρυνση της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου Αξιοποίηση μεθόδων όπως εμψύχωση, καθοδήγηση, ενεργητική μάθηση, κοινότητες πρακτικής άσκησης Διαμόρφωση κατάλληλης εσωτερικής δομής διαχείρισης γνώσης Διαμόρφωση σταθμών υποστήριξης οργανωσιακής μάθησης και διαχείρισης γνώσης Καλλιέργεια ατομικών δεξιοτήτων Κατανόηση της σημασίας των πολιτισμικών διαστάσεων της μάθησης κατά τη διαμόρφωση δεξιοτήτων και την ανάπτυξη μεθόδων και εργαλείων Ενδυνάμωση των διαπροσωπικών σχέσεων και των σχέσεων εμπιστοσύνης

Αναπτύσσοντας στρατηγική για οργανωσιακή μάθηση Αναπτύσσοντας στρατηγική για οργανωσιακή μάθηση Αναπτύσσοντας σχεδιασμένη στρατηγική Διαμορφώνοντας συνθήκες αναδυόμενων δυνατοτήτων Ευκαιρίες Διαμόρφωση μαθησιακού περιβάλλοντος Υλοποίηση της μάθησης εντός των συστημάτων και διαδικασιών της οργάνωσης Πρόβλεψη διαδικασιών μάθησης κατά το σχεδιασμό προγραμμάτων, κατά τη διάρκεια της υλοποίησης και κατά την αξιολόγησή τους Πρόβλεψη χρόνου και πόρων για οργανωσιακή μάθηση κατά την εισήγηση προτάσεων και προγραμμάτων Καθιέρωση συστήματος ετήσιου αναστοχασμού σχετικά με τη νέα γνώση που αποκτήθηκε μέσω των δράσεων και της αξιολόγησής τους Ανασκόπηση της νέας γνώσης Αξιοποίηση εξωτερικών συνεργατών και συμβούλων κατά την ανασκόπηση και αξιολόγηση. Διαμόρφωση δικτύου στο διαδίκτυο με όλες τις διασυνδέσεις εντός της οργάνωσης και μεταξύ οργανώσεων, ώστε να ενισχύεται η ανάπτυξη κοινοτήτων συνεργασίας, πρακτικής εξάσκησης και μάθησης Καθιέρωση περιόδων κατά τις οποίες τα μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να αναστοχάζονται και να επεξεργάζονται την ανατροφοδότηση

Σχεδιάζοντας υποδομές διαχείρισης γνώσης Προσωπική εμπειρία Εμπειρία συναδέλφων Τεκμηρίωση προγραμμάτων Πολιτικές Διαδικασίες Κατευθυντήριες γραμμές Πρότυπα Συνεργάτες Κοινότητες πρακτικής εξάσκησης Ειδικοί εμπειρογνώμονες Άλλες ΜΚΟ Δίκτυα Συνέδρια και εργαστήρια Δημοσιεύσεις

Σχεδιάζοντας υποδομές διαχείρισης γνώσης Τρόπος πρόσβασης: Αναστοχασμός Διάλογος, επικοινωνία Τεκμηρίωση, μελέτη Πρόσβαση στο διαδίκτυο Επισκέψεις Αποσπάσεις στελεχών από μια οργάνωση σε άλλη Επικοινωνία και συζήτηση «πρόσωπο με πρόσωπο», επικοινωνία μέσω συστημάτων τηλεδιάσκεψης Συμμετοχή στις εκδηλώσεις

Σχεδιάζοντας υποδομές διαχείρισης γνώσης Απαιτήσεις : Μνήμη, τεχνικές αναστοχαστικής πρακτικής Γνώση της σχετικής εμπειρίας συνεργατών. Ενεργός συμμετοχή όλων των μελών στη διαμόρφωση της βάσης δεδομένων Ανταλλαγή προσκλήσεων για αμοιβαίες επισκέψεις Γνώση των δικτύων και συμμετοχή σε αυτά Ενημέρωση για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων και πόροι για συμμετοχή σε αυτές Πρόσβαση στα πρακτικά και άλλα τεκμήρια Ενημέρωση για σχετικές δημοσιεύσεις Δημοσίευση σχετικού υλικού Ικανότητα αναζήτησης σχετικών δημοσιεύσεων

Σχεδιάζοντας υποδομές διαχείρισης γνώσης Μέθοδοι ενίσχυσης της τεχνικής: Καλλιέργεια δεξιοτήτων αναστοχασμού, καλλιέργεια κουλτούρας που ενθαρρύνει τον αναστοχασμό και τη μάθηση, μακροχρόνια συμμετοχή στη ΜΚΟ. Ενημερωμένη Βάση δεδομένων Αξιοποίηση της γνώσης που προέρχεται από την εμπειρία συνεργατών. Καλή προσωπική δικτύωση Ανάρτηση στο διαδίκτυο χρήσιμων δημοσιευμάτων από άλλες οργανώσεις Πρόθεση για ανταλλαγή ιδεών και αναζήτηση βοήθειας Προθυμία για διοργάνωση συνεδρίων και εργαστηρίων Δυνατότητα αξιοποίησης των αναρτήσεων στο διαδίκτυο από όλους

Αξιολογώντας την οργανωσιακή μάθηση και τη διαχείριση γνώσης σε ΜΚΟ Το «Ερωτηματολόγιο της ΜΚΟ που μαθαίνει» (Learning NGO Questionnaire) αποτελεί μια καλή βάση για τη διαμόρφωση ενός κατάλληλα προσαρμοσμένου εργαλείου αξιολόγησης. Η ερμηνεία των απαντήσεων απαιτεί από τη ΜΚΟ να εξετάσει όχι μόνο τη συνολική βαθμολογία σε κάθε λειτουργία, αλλά και την άποψη κάθε μέλους στη συγκεκριμένη ερώτηση. Οι ακόλουθες ενδεικτικές ερωτήσεις βοηθούν στη διασαφήνιση της σημασίας των απαντήσεων: Ποιες λειτουργίες αναγνωρίζει η ΜΚΟ ως τα «δυνατά της σημεία»; Ποιες λειτουργίες χρειάζονται περισσότερη προσοχή; Τι μπορεί να γίνει ώστε να υπάρξει βελτίωση στα «αδύνατα σημεία»; Υπάρχει σημαντική απόκλιση στις απαντήσεις των μελών σχετικά με κάποια λειτουργία; Πώς θα μπορούσε να ερμηνευτεί αυτό; Ποια είναι τα σημαντικότερα εμπόδια στην ενδυνάμωση της μαθησιακής ικανότητας της ΜΚΟ και πώς μπορούν να ξεπεραστούν;

Βελτιώνοντας τη μαθησιακή δεξιότητα σε ΜΚΟ Σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία, οι βασικές δεξιότητες που απαιτούνται να καλλιεργηθούν στα μέλη των ΜΚΟ προκειμένου να υποστηριχθεί η μαθησιακή ικανότητα της οργάνωσης, οι οποίες, βέβαια, δεν αφορούν μόνο στο χώρο των ΜΚΟ, συνοψίζονται στις εξής: Αντικειμενική προσέγγιση Αλλαγή στον τρόπο διοίκησης Ηγεσία και κίνητρα Λήψη αποφάσεων Διαχείριση παρουσίασης Εκπαίδευση και ανάπτυξη Επικοινωνία Αυτογνωσία Δημιουργία εξωτερικών σχέσεων

Οι 5 αρχές του Senge για την οργανωσιακή μάθηση Αρχή Ερμηνεία Προσωπική μαεστρία Επέκταση των δεξιοτήτων με στόχο την επίτευξη επιθυμητών αποτελεσμάτων- δημιουργία κατάλληλου οργανωσιακού περιβάλλοντος Νοητικά μοντέλα Συνεχής βελτίωση της αυτοαντίληψης και του κοσμοειδώλου που ο καθένας διαμορφώνει Κοινά οράματα Δημιουργία ενός πλαισίου κοινών οραμάτων στην ομάδα Ομαδική μάθηση Μετασχηματισμός της συλλογικής διαδικασίας μάθησης, έτσι ώστε οι ομάδες να επιτυγχάνουν μαθησιακά αποτελέσματα που υπερβαίνουν τη συνισταμένη των δεξιοτήτων των μεμονωμένων ατόμων που τις συνιστούν Συστήματα σκέψης Περιγραφή και κατανόηση της δυναμικής και των εσωτερικών σχέσεων που διέπουν τη συμπεριφορά του συστήματος

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των δυο βασικών προσεγγίσεων στην επίτευξη οργανωσιακής μάθησης Μειονεκτήματα Προσέγγιση της οργανωσιακής μάθησης σε επίπεδο ατόμου Αναγνωρίζει ότι η οργάνωση που μαθαίνει απαιτεί άτομα με τη δεξιότητα του μανθάνειν Εστιάζει στη βραχυπρόθεσμη ενδυνάμωση των ατόμων Αναπτύσσει γνώση και δεξιότητες που μπορούν να ανταλλαγούν μεταξύ των μελών Μπορεί να επιτευχθεί χωρίς εξωτερική βοήθεια Μπορεί να εμφανίσει θετικά αποτελέσματα σε σύντομο χρονικό διάστημα Ενδέχεται να απευθύνεται στα συμπτώματα και όχι στις αιτίες Ενδέχεται να μη λαμβάνει υπόψη το συγκείμενο: οργανωσιακή δομή, συστήματα, κουλτούρα Ενδέχεται να ερμηνευθεί ως κριτική στα μέλη για τα λάθη της οργάνωσης

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των δυο βασικών προσεγγίσεων στην επίτευξη οργανωσιακής μάθησης Μειονεκτήματα Προσέγγιση της οργανωσιακής μάθησης σε επίπεδο οργάνωσης Πρόκειται για ολιστική και ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία αναγνωρίζει ως σημαντική κάθε πτυχή της οργάνωσης Λαμβάνει υπόψη όλα τα εμπόδια που εντοπίζονται Μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματικό τρόπο διαμόρφωσης μοντέλου προσέγγισης της οργανωσιακής μάθησης Ενδέχεται να είναι χρονοβόρα διαδικασία Η έλλειψη άμεσων αποτελεσμάτων ενδέχεται να είναι αποθαρρυντική Απαιτεί υψηλό επίπεδο αφοσίωσης τόσο από τα στελέχη όσο και από τα μέλη Συνήθως απαιτεί την παρουσία εξωτερικού διευκολυντή Ενδέχεται να αποκαλύψει στοιχεία, τα οποία η οργάνωση δεν είναι διατεθειμένη να αντιμετωπίσει

Συμπεράσματα: Ολιστική προσέγγιση γνώσης και εργαλείων στην οργανωσιακή μάθηση

Βιβλιογραφία Κόκκος, Α. (2005). Εκπαίδευση ενηλίκων: ανιχνεύοντας το πεδίο. Αθήνα. Μεταίχμιο. Britton, B. (1998). The Learning NGO, Occasional Papers Series, 17, London. INTRAC, Holford, J., Jarvis, P. and C. Griffin, (1998). International Perspectives on Lifelong Learning. London. Kogan Page. Sutherland, P., J.Crowther, (2006), Lifelong Leraning: concepts and contexts, London and New York:Routledge. Άρθρα από επιστημονικά περιοδικά (πχ, Τετράδια ιστορικής δημογραφίας, Εκπαίδευση Ενηλίκων, Βήμα Κοινωνικών Επιστημών, Review of Educational Research)