Μεθοδολογία των Κοινωνικών Επιστημών Εβδομάδα 3 elasideri@gmail.com

Στόχοι εβδομάδας Το πρόβλημα των απαρχών του πολιτισμού. Αντίρροπες τάσεις : Ορθολογισμός και Ρομαντισμός. Αντίθετες προσεγγίσεις: Ιστορισμός και Εξελικτισμός. Το ‘δόγμα της παγκόσμιας προόδου’. Οι συνέπειες Στόχοι εβδομάδας

Το πρόβλημα του 19ου αιώνα  Το πρόβλημα του 19ου αιώνα 1 οι απαρχές του πολιτισμού: βιολογικό μοντέλο 2 πού και πότε εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία του πολιτισμού? 3 δυο απαντήσεις: άπαξ και από εκεί στον υπόλοιπο κόσμο (οντογένεση) πολλά σημεία ταυτόχρονα (πολυγένεση) πολιτισμός δημιουργείται σε πολλά σημεία/τόπους ταυτόχρονα

Ηλιοκεντρισμός (G. Elliot Smith& W. Perry) Η γένεση του πολιτισμού έγινε μία φορά στην Αίγυπτο Αποτελεί την πιο ακραία τοποθέτηση στην προσπάθεια μιας γενικής θεώρησης του πολιτισμού, της γέννησης και της διάχυσής του (diffusion)

ΤΟ ΕΥΦΟΡΟ ΗΜΙΣΕΛΗΝΟ

Η εμμονή στο παγκόσμιο προέρχεται από την παράδοση του Διαφωτισμού που Ευρωπαϊκή αντίληψη του κόσμου Εμείς Ευρώπη Πολιτισμός (civilization) Οι άλλοι Γηγενείς-Ινδιάνοι Άγριοι- απολίτιστοι

Το 19ο αι αναδύεται όμως και ο ρομαντισμός Η δική μας Εθνική- θρησκευτική ομάδα Η γειτονική Εθνική- θρησκευτική ομάδα

  ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ 1. 2. 3. 4. 5. Παγκόσμιες αλήθειες Δικαιώματα του ατόμου Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά Ορθός λόγος Αστικά περιβάλλοντα Μοναδικές αλήθειες Δικαιώματα της ομάδας Τοπικές γλώσσες Άλογο, συναισθηματικόπνεύμα Αγροτικές περιοχές

Το πνεύμα του ρομαντισμού χτίζει όρια και πατάει στη διαφορά (Εμείς /οι Άλλοι) Ο ρομαντισμός βασίστηκε στην εξελικτική σκέψη αφού αυτή του επέτρεψε να αφήσει πίσω του τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και να ανιχνεύσει τη δική του σχέση με το παρελθόν Επίσης αυτή η σχέση μετασχηματίστηκε μέσα από τη διαμόρφωση των αναδυόμενων εθνικών-κρατών Ενώ ο Διαφωτισμός δίνει έμφαση στο παγκόσμιο ενώ ο ρομαντισμός στο τοπικό

H ‘εξέλιξη’ της ελληνικής παράδοσης Διαφωτισμός-αρχαία Ελλάδα Η στροφή στη ρομαντική παράδοση ( Η Αντιβασιλεία, 1833), η Ανατολή και το Βυζάντιο Η γενιά του 1880 (δημοτικιστές), η στροφή στους αγώνες της επανάστασης Μετά το 1922, η ένωση των δύο παραδόσεων (ενότητα του ελληνο- χριστιανισμού) « Οι έννοιες της ΄ρίζας’ και του ΄λαού’ παραμένουν αδιαφανείς γιατί έτσι πιο εύκολα και πιο πρόχειρα χρησιμοποιούνται (Κυριακίδου- Νέστορος, 56)

H πρόοδος Η θεωρία της παγκόσμιας προόδου « ο άνθρωπος έχει ανυψωθεί αν και με μικρά και διακεκομμένα βήματα από μια ταπεινή θέση στα υψηλότερα που έχει ως τώρα ο ίδιος πετύχει σε ήθος , γνώσεις και θρησκεία» (Δαρβίνος από Λίενχαρντ 60) Γραμμικότητα στην εξέλιξη Πιθανότητες εξέλιξης και στου ‘κατώτερους’ λαούς Διάκριση σε ανώτερους και κατώτερους με περιεχόμενο που το όριζαν οι Ευρωπαϊκές και δυτικές αντιλήψεις

Οι εξελικτικές θεωρίες-εξελικτισμός Οι εξελικτικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν μέσα σε αυτό το πλαίσιο (Λόργκαν, Φρέιζερ, Τάιλορ κτλ) άνοιξαν το δρόμο για μια (έστω χοντροκομμένη) ανάπτυξη της συγκριτικής μεθόδου Στο χώρο Στο χρόνο Η σύγκριση βασιζόταν στην παρατήρηση αλλά επίσης Ευνοούσε την πιο λεπτομερή και σε βάθος εξέταση και ανάλυση των φαινομένων που διαμόρφωναν τις πρωτόγονες κοινωνίες

Η συντηρητική άποψη Συντηρητικοί και θρησκευτικοί κύκλοι πρέσβευαν ότι στο παρελθόν ο άνθρωπος είχε γνωρίσει την ανύψωση και είχε εκπέσει ( αρχιεπίσκοπος Χουέτλι, δούκας Χάρτζλι) Σύγκριση με τη βιβλική παράδοση της εξόδου από την Εδέμ

Kulturkreis (οι κύκλοι του πολιτισμού) Γερμανική προσέγγιση όπου δέχεται μέσα από μια προσεχτική ιστορική και γεωγραφική ανάλυση τους συσχετισμούς και σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές

http://www. lookandlearn http://www.lookandlearn.com/history-images/M070687/Types-of-the-Human-Race?img=8&search=human+race&bool=phrase Η φυσική ανθρωπολογία Μελετά ανθρώπινους τύπους και συνδέθηκε τελικά περισσότερα με την ανατομία, βιολογία και γενετική

Εθνογραφία του 19ου Μελετά την κατανομή των λαών, εθίμων και των τεχνών

Οι εθνολόγοι  τη δεκ 1840 ιδρύονται οι Εθνολογικές Εταιρίες της Βρετανίας, της Γαλλίας, των ΗΠΑ. Η δεύτερη δίνει σε ταξιδιώτες ένα ερωτηματολόγιο για τα έθιμα ων φυλών ώστε να συγκεντρώσει πληροφορίες Το μεγάλο αυτό ενδιαφέρον και πληθώρα των πληροφοριών και μελετών οδηγούν στις πρώτες διακρίσεις των ανθρωπολογικών πεδίων

Εθνολογία Η εξακριβωμένη μέσα από την ιστορία τους μελέτη των λαών, των επιτευγμάτων τους

http://www. museedelhomme http://www.museedelhomme.fr/en/museum/history-musee-homme/trocadero-ethnography-museum-1882-1936

Η Κοινωνική Ανθρωπολογία Έχει τις ρίζες του στην εθνογραφία και την εθνολογία του 19ου τις οποίες διαμόρφωσαν οι ανθρωπολόγοι της πολυθρόνας μέσα από τις διδαχές της κοινωνιολογίας αλλά στην απαρχή του 20ου αι η αναδυόμενη επιστήμη της κοινωνικής ανθρωπολογίας προσπαθεί να ανακαλύψει « καθολικούς νόμους της ανθρώπινης φύσης». Η γνώση τους θα μπορούσε να συνεισφέρει στη ‘ρύθμιση των ανθρώπινων υποθέσεων , ιδιαίτερα των μη-ευρωπαίων λαών» και θα βοηθούσε τις σχέσεις τους με του κυρίαρχους Ευρωπαίους (Λίενχαρντ 58)

Η ανθρωπολογία και η οργάνωση της κοινωνίας Τι μελετάει κανείς και πως οργανώνει τα δεδομένα του (πχ. Τα εθνολογικά μουσεία) Εξελικτικά- το είδος (ασπίδα, σπαθί ως το καλασνικωφ) Ιστορικά/ γεωγραφικά- ασπίδες του Ειρηνικού ή του Ατλαντικού Πρωτόγονη κοινωνία- κοινοτική ιδιοκτησία και χρήση της γης Ασιατικός τρόπος παραγωγής – κρατική ιδιοκτησία αλλά κοινοτική χρήση της γης και σχέσεις δουλοκτησίας Δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής – ταυτόχρονη συνύπαρξη κοινοτικής και ιδιωτικής ιδιοκτησίας και χρήση γης Φεουδαρχία- ιδιωτική ιδιοκτησία και χρήση γης Καπιταλισμός- ( εμπορευματοποίηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας) Θεωρίες εξέλιξης του κράτους

Πολιτισμός, Sir Edward Tylor(1871), Primitive Culture Culture ή civilization, υπό την ευρεία εθνογραφική έννοια, είναι εκείνο το σύνθετο όλον το οποίο περιλαμβάνει γνώσεις δοξασίες τέχνες κανόνες ηθικής νόμους έθιμα και οποιεσδήποτε άλλες συνήθειες αποκτά ο άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας

Οι θεωρίες του πολιτισμού μέσα από τον εξελικτισμό Συνήθως τον έβλεπαν περιγραφικά με άκρως αξιολογική σημασία (ανώτερος/κατώτερος) αλλά και με εκπολιτιστικές τάσεις (δηλ κάποιοι λαοί θα έπρεπε να τον μεταλαμπαδεύσει σε άλλους) Αυτοί οι ορισμοί συχνά τον συνέδεαν με τις έννοιες της φυλής καιτ ης νοημοσύνης (Γκέφου-Μαδιανού 42)

Πολιτισμική Περιοχή (cultural area) Η κριτική του γεωγραφικού ντετερμινισμού από τη σκοπιά της Ανθρωπολογίας οφείλεται στον Franz Boas και πάλι, ο οποίος ξεκίνησε ως οπαδός της γερμανικής Ανθρωπογεωγραφίας. Η επιτόπια έρευνα όμως που έκανε στα 1880 στους Εσκιμώους των νησιών Baffin τον έπεισε για το αντίθετο απ’ αυτό που είχε στο νου του ν’ αποδείξει, δηλαδή, ότι η συμπεριφορά των Εσκιμώων όχι μόνον δεν μπορούσε να εξηγηθεί με βάση τους καταναγκασμούς του περιβάλλοντος, αλλά συχνά έμοιαζε να διαμορφώνεται «εις πείσμα» αυτού.

Ετερογενεια και Ολιστική προσεγγιση α) πολιτισμικός σχετικισμός (Cultural Relativism): Η θέση που αποδέχεται την «ετερογένεια» των πολιτισμών, αντιτίθεται σε οποιαδήποτε προσπάθεια αναγωγής των πολιτισμών σε εξελικτικές κλίμακες και θέτει την ιδιομορφία και ιδιαιτερότητα του κάθε πολιτισμού ως την αφετηρία της ανθρωπολογικής έρευνας. Η θέση αυτή συνεπάγεται μία ανάλυση της συμπεριφοράς ενός πληθυσμού η οποία γίνεται «εκ των ένδον» και αποφεύγει οποιαδήποτε κρίση που στηρίζεται σε ξένα κριτήρια, λ.χ. κριτήρια του δικού μας πολιτισμού. Συνεπώς ο πολιτισμικός σχετικισμός έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον εθνοκεντρισμό. β) ολιστική προσέγγιση: Η νέα αυτή προσέγγιση δέχεται τον πολιτισμό ως ενιαίο σύνολο που είναι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του. Έτσι εμφανίζεται ως εναλλακτική λύση στη συγκριτική μέθοδο, που προϋποθέτει την μελέτη μεμονωμένων στοιχείων του πολιτισμού.

Επιστημονική Μέθοδος: Συγκριτική Διατύπωση της μεθόδου από τον E.B.Tylor (Primitive Culture 1871. Προϋποθέσεις: Η έννοια των επιβιωμάτων (στοιχεία παλιότερης φάσης που μοιάζουν σήμερα παράλογα αλλά υπάρχουν λόγω της συνήθειας και δηλώνουν προηγούμενο στάδιο - β. Προϋπόθεση της μεθόδου: Εξομοίωση πολιτιστικών και βιολογικών φαινομένων. Γιατί η εξομοίωση δεν ισχύει; Στο φυσικό κόσμο = συνέχεια Στον πολιτισμό ανάμεσα σε δύο όμοια φαινόμενα υπάρχει ασυνέχεια Κριτική του Franz Boas (1860-1930). Η σύγκριση πρέπει να γίνεται ανάμεσα σε ομοειδή φαινόμενα που ανήκουν στην περιοχή παραγωγής τους (culture area) όπου πολιτισμός παράγεται ‘εις πείσμα του περιβάλλοντος’. Άρα η ενότητα της μελέτης του ‘πολιτισμού’ είναι ο χώρος λειτουργίας του. Από τον πολιτισμό στους πολιτισμούς. Σύγκριση στο χώρο και όχι στο χρόνο. Τρία φαινόμενα του πολιτισμού: γλώσσα- οικονομία- κοινωνικό περιβάλλον.

Πολιτισμός (culture) Εξελικτισμός- Ιστορισμός : Δύο αντίθετες απαντήσεις στο πρόβλημα των απαρχών του πολιτισμού Ιστορική αναφορικότητα στα ανθρωπολογικά δεδομένα O όρος αποκτά μια πιο αναλυτική χροιά δηλ ‘εξετάζει πρότυπα ανθρώπινης συμπεριφοράς σε διαφορετική κάθε φορά συνάφεια’ (Γκέφου Μαδιανού 44). Συχνά περιγράφει συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες Ένας από τους πρώτους που μίλησε για τους πολιτισμούς με αυτό το περιεχόμενο ήταν ο Von J G Herder (1803) Ενώ τον όρο τον συστηματοποίησε ο Μπόας που θεωρείται και ο πατέρας της πολιτισμικής ανθρωπολογίας