Μελέτη περίπτωσης παιδιού με Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και δραστηριότητας και συνοδά προβλήματα μάθησης. Διεξαγωγή: Διεπιστημονική Ομάδα του ΚΕ.Δ.Δ.Υ. Ζακύνθου

ΔΕΠ-Υ Δεν αναγνωρίζεται και δεν είναι αποδεκτή από όλες τις πολιτισμικές ομάδες. Συνήθως, αναγνωρίζεται και διαγιγνώσκεται όταν τα παιδιά πηγαίνουν σχολείο και θα πρέπει να ανταποκριθούν σε πιο δομημένες συνθήκες. Εμφανίζεται σε ποσοστό 7-8% σε παιδιά σχολικής ηλικίας, από τα οποία εκτιμάται ότι τουλάχιστον το 60% θα έχουν συμπτώματα και στην ενήλικη ζωή. Εμφανίζεται 3-4 φορές συχνότερα στα αγόρια.

ΟΡΙΣΜΟΣ Η ΔΕΠ-Υ είναι από τις πιο μελετημένες διαταραχές, που εκδηλώνονται κατά την παιδική ηλικία. Χαρακτηρίζεται από: 1) Υπερβολική κινητική δραστηριότητα 2) Δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής 3) Παρορμητικότητα τόσο σε δομημένες συνθήκες, όπως η σχολική τάξη, όσο και σε μη δομημένες, όπως το διάλειμμα. οι συμπεριφορές αυτές είναι δυσανάλογες με την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και παρεμποδίζουν σημαντικά τη λειτουργικότητά του στην καθημερινή ζωή.

ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ 1. Συνδυασμένος Τύπος Όταν τα συμπτώματα απροσεξίας και υπερδραστηριότητας εμφανίζονται με την ίδια βαρύτητα (το πιο συχνό στα παιδιά) 2. Με προεξάρχουσα την Απροσεξία Τα συμπτώματα απροσεξίας εμφανίζονται με μεγαλύτερη βαρύτητα 3. Με προεξάρχουσα την Υπερδραστηριότητα – Παρορμητισμό Τα συμπτώματα υπερδραστηριότητας/ παρορμητικότητας εμφανίζονται με μεγαλύτερη βαρύτητα

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ κατά DSM-V Α. Συνεχές μοτίβο Απροσεξίας και/ή Υπερκινητικότητας-Παρορμητικότητας που παρεμβαίνει στη λειτουργικότητα και την ανάπτυξη όπως παρουσιάζονται από το (1) και/ή το (2): (1). Απροσεξία: 6 ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα που έχουν επίμονα παρατηρηθεί για τους τελευταίους 6 μήνες , σε βαθμό δυσπροσαρμοστικό και έχουν ασυνεπή σχέση με το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού. Τα συμπτώματα αυτά επιδρούν αρνητικά στο κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον. α. Συχνά αποτυγχάνει να επικεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες ή σε άλλες δραστηριότητες. β. Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του στα καθήκοντά του ή στο παιχνίδι. γ. Συχνά φαίνεται να μην ακούει, όταν του μιλούν. δ. Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να ολοκληρώσει σχολικές εργασίες, που του ανατίθενται ή καθήκοντα στο χώρο εργασίας (χωρίς να οφείλεται σε εναντιωματική συμπεριφορά ή αδυναμία κατανόησης των οδηγιών).

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ κατά DSM-V συνέχεια… Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει εργασίες και δραστηριότητες. στ. Συχνά αποφεύγει ή αποστρέφεται ή είναι απρόθυμος να εμπλακεί σε εργασίες που απαιτούν αδιάπτωτη πνευματική προσπάθεια (όπως σχολική εργασία ή προπαρασκευή των μαθημάτων στο σπίτι). ζ. Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες (π.χ. παιχνίδια, μολύβια, βιβλία, εργασίες που έχουν δοθεί για το σπίτι). η. Συχνά η προσοχή του διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα. θ. Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες. (2). Υπερκινητικότητα-Παρορμητικότητα: Έξι (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα υπερκινητικότητας–παρορμητικότητας που έχουν επιμείνει για τουλάχιστον 6 μήνες, σε βαθμό δυσπροσαρμοστικό και ασυνεπή με το αναπτυξιακό επίπεδο και που επιδρούν αρνητικά στο κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον : α. Συχνά κινεί τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του. β. Συχνά αφήνει τη θέση του στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένος.

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ κατά DSM-V συνέχεια… γ. Συχνά τρέχει εδώ κι εκεί και σκαρφαλώνει με τρόπο υπερβολικό σε περιστάσεις οι οποίες δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες (στους εφήβους και τους ενήλικες μπορεί να περιορίζεται σε υποκειμενικά αισθήματα κινητικής ανησυχίας) δ. Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου ήσυχα ε. Συχνά είναι διαρκώς σε κίνηση και συχνά ενεργεί σαν να κινείται με μηχανή στ. Συχνά μιλάει υπερβολικά ζ. Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση. η. Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του. θ. Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του(της) τους άλλους (π.χ. παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια)

Κριτήρια ΔΕΠ-Υ κατά DSM-V συνέχεια… Β. Αρκετά από τα συμπτώματα απροσεξίας ή υπερκινητικότητας ήταν παρόντα πριν την ηλικία των 12 ετών Γ. Αρκετά από τα συμπτώματα απροσεξίας ή υπερκινητικότητας είναι παρόντα σε 2 ή περισσότερα πλαίσια (σχολείο, σπίτι, με φίλους, ή σε άλλες δραστηριότητες) Δ. Πρέπει να υπάρχει σαφής απόδειξη κλινικά σημαντικής έκπτωσης στην κοινωνική, σχολική ή επαγγελματική λειτουργικότητα Συνδυασμένη παρουσία: Αν για τους τελευταίους 6 μήνες παρουσιάζονται το κριτήριο Α1 και Α2 μαζί. Προεξάρχουσα παρουσία Απροσεξίας: Αν για τους τελευταίους 6 μήνες το κριτήριο Α1 συναντάται αλλά το κριτήριο Α2 όχι. Προεξάρχουσα Υπερκινητική/Παρορμητική παρουσία: Αν για τους τελευταίους 6 μήνες το κριτήριο Α2 συναντάται αλλά το κριτήριο Α1 όχι.

Διάκριση φυσιολογικής ζωηρότητας με ΔΕΠ-Υ Το υπερβολικά ζωηρό παιδί Το παιδί με ΔΕΠ-Υ Έχει αυξημένη κινητική δραστηριότητα, την οποία μπορεί να ελέγξει Δεν μπορεί να την ελέγξει Όταν κάθεται, μπορεί να παραμείνει ήσυχο Όταν κάθετα, στριφογυρνάει και κουνάει χέρια-πόδια Μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιδέξιο Έχει πιθανότητες να είναι αδέξιο Δεν παρουσιάζει ανήσυχη συμπεριφορά στον ύπνο Κινείται υπερβολικά ακόμα και στον ύπνο Δεν εμφανίζει δυσκολίες στον λόγο και στην ομιλία Συνήθως καθυστερεί στην ανάπτυξη λόγου και εμφανίζει προβλήματα ομιλίας Δε δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί Χρειάζεται πολύ υψηλό κίνητρο για να καταφέρει να συγκεντρωθεί Μπορεί να γίνει ανυπάκουο Μπορεί να γίνει αντιδραστικό

Διάγνωση και Συννοσηρότητα της ΔΕΠ-Υ Η εκτίμηση του παιδιού με ΔΕΠ-Υ: Βασικότερα σημεία: Η συνέντευξη με τον γονέα Συνέντευξη και εκτίμηση του παιδιού (Ψυχομετρικές δοκιμασίες, κλινική παρατήρηση της συμπεριφοράς, ψυχοεκπαιδευτική εκτίμηση) Άμεση παρατήρηση του παιδιού στο σχολείο Πληροφορίες από το σχολείο Ιατρική εξέταση (νευρολογική εκτίμηση κλπ)

Διάγνωση και Συννοσηρότητα της ΔΕΠ-Υ Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η ΔΕΠ-Υ συνυπάρχει με: Εναντιωματική –Προκλητική Διαταραχή Διαταραχή Διαγωγής Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές του Λόγου ή του συντονισμού των Κινήσεων Διαταραχές του συναισθήματος (Αγχώδεις ή Καταθλιπτικές Διαταραχές) Ειδικές Δυσκολίες της Μάθησης

Η ΔΕΠ-Υ και η σχέση της με Μαθησιακές Δυσκολίες Σύμφωνα με πληθώρα ερευνητικών δεδομένων τα παιδιά με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν πολύ συχνά μαθησιακές δυσκολίες. Αν και η νοημοσύνη τους είναι συνήθως εντός των φυσιολογικών ορίων, διαπιστώνονται: Δυσκολίες στη γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. Δυσκολίες στην οργάνωση των δραστηριοτήτων τους και στη χρήση πολύπλοκων στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων λόγω σοβαρών ελλειμμάτων σε μεταγνωστικές ικανότητες και στην ανάπτυξη του λόγου. Δυσκολία να αποδώσουν σε καθορισμένες και περιορισμένες χρονικά συνθήκες. Εκτός των ελλειμμάτων στο γνωστικό τομέα συμβάλλουν σημαντικά στις μαθησιακές δυσκολίες: χαρακτηριστικά των παιδιών (χαμηλή ανοχή στη ματαίωση, μειωμένο κίνητρο και τάση παραίτησης, μειωμένη προσπάθεια για την ολοκλήρωση μιας εργασίας) η ελλιπής προετοιμασία από το σπίτι σχολική διαρροή (ποσοστό 25% με 30% των παιδιών με ΔΕΠΥ εγκαταλείπουν το σχολείο, προτού τελειώσουν το Γυμνάσιο) Ως ενήλικες παρουσιάζουν δυσκολίες στις επαγγελματικές και κοινωνικές τους σχέσεις.

Σχέση ΔΕΠ-Υ & Δυσλεξίας Σχέση ΔΕΠ-Υ & Δυσλεξίας σχέση αμφίδρομη Διαπιστώνεται πολύ μεγάλη συννοσηρότητα τόσο στην περίπτωση που διερευνάται η παρουσία της ΔΕΠΥ σε παιδιά με δυσλεξία όσο και στην περίπτωση που διερευνάται η παρουσία της δυσλεξίας σε παιδιά με ΔΕΠΥ.

Διαμόρφωση Προγράμματος Παρέμβασης 1) Καταγραφή της “προβληματικής συμπεριφοράς” του μαθητή (π.χ., τι προηγείται και τι έπεται;) 2) Περιγραφή της συμπεριφοράς του μαθητή (δεξιότητες & αδυναμίες) 3) Επιλογή και καθορισμός στόχων 4) Εξασφάλιση συνεργασίας με το παιδί, τους γονείς & τους ειδικούς που ασχολούνται μαζί του 5) Αξιολόγηση του προγράμματος

ΤΟΜΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Α)Γενικοί κανόνες-περιβαλλοντική οργάνωση της τάξης Δομημένο και προβλέψιμο πρόγραμμα δραστηριοτήτων Καθορισμός σύντομων και απλών κανόνων με σαφή τρόπο Αλλαγή της διάταξης των θέσεων των μαθητών μέσα στην τάξη Διατήρηση καθαρού θρανίου και απουσία αντικειμένων, που μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή του μαθητή Υποβοήθηση του μαθητή με καρτέλα οργάνωσης του απαραίτητου υλικού για το κάθε μάθημα ΤΟΜΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Β) Περιορισμός ενδείξεων αυξημένης κινητικότητας Μακροπρόθεσμος στόχος: Να κάθεται στο θρανίο του χωρίς να κινείται, να μην εγκαταλείπει τη θέση του και να συμμετέχει στο μάθημα κατά τη διάρκεια της ώρας. Βραχυπρόθεσμοι στόχοι: 1) Να μην εγκαταλείπει τη θέση του για 10 λεπτά (χρόνος εφαρμογής: 1 εβδομάδα) 2) Στη συνέχεια για 15, 20, 30, 40 λεπτά και τέλος για όλη τη διδακτική ώρα Τεχνικές Παρέμβασης: Ευκαιρίες για “νόμιμη” απελευθέρωση της ενεργητικότητας του μαθητή Σύνταξη συμπεριφορικού συμβολαίου: αμοιβαία συμφωνία μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή Πρόληψη της εκδήλωσης της αρνητικής συμπεριφοράς Β) Περιορισμός ενδείξεων αυξημένης κινητικότητας

Συμβόλαιο Σήμερα Δευτέρα 10 Οκτωβρίου ο μαθητής ………………και ο δάσκαλος ………συμφωνούν: Ο μαθητής θα πρέπει να κάθεται στο θρανίο του και να ολοκληρώνει τις ασκήσεις στο μάθημα της γλώσσας χωρίς να σηκώνεται από τη θέση του. Για κάθε άσκηση που ολοκληρώνει χωρίς να σηκωθεί από τη θέση του θα κερδίζει ένα ✓. Όταν μαζέψει 10 ✓ ο δάσκαλος θα του δώσει μια κάρτα με τους αγαπημένους του ποδοσφαιριστές για τη συλλογή του Υπογραφή δασκάλου Υπογραφή μαθητή ✓

Συνέχεια περιορισμού ενδείξεων αυξημένης κινητικότητας Αλλαγή της στάσης του εκπαιδευτικού μέσω: α)της αποφυγής ενίσχυσης της μη επιθυμητής συμπεριφοράς με χρήση τιμωρίας β)της άμεσης επιβράβευσης της επιθυμητής συμπεριφοράς

Γ) Περιορισμός ενδείξεων της διάσπασης προσοχής Μακροπρόθεσμος στόχος: Να μπορεί ο μαθητής να συγκεντρώνεται, να ακολουθεί τις οδηγίες του εκπαιδευτικού και να ολοκληρώνει επιτυχώς τις σχολικές του δραστηριότητες. Βραχυπρόθεσμοι στόχοι: Να ολοκληρώνει μια πιο ενδιαφέρουσα και λιγότερο απαιτητική δραστηριότητα και να ακολουθεί απλές οδηγίες του εκπαιδευτικού. Να ολοκληρώνει μια λιγότερο ενδιαφέρουσα δραστηριότητα, που απαιτεί μεγαλύτερο ποσοστό συγκέντρωσης και να ακολουθεί πιο σύνθετες οδηγίες από τον εκπαιδευτικό.

Συνέχεια περιορισμού ενδείξεων της διάσπασης προσοχής... Τεχνικές Παρέμβασης: Εξασφάλιση της προσοχής του μαθητή πριν οποιαδήποτε οδηγία μέσω τεχνικών επικέντρωσης της προσοχής Προσδιορισμός συγκεκριμένων απαιτήσεων με σαφείς οδηγίες, που θα δίνονται βήμα-βήμα Εναλλαγή βαρετών και ενδιαφερόντων δραστηριοτήτων Οπτικοποιημένο σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών Εφαρμογή συμμετοχικής διδασκαλίας σε ομάδες των 2. Ο συμμαθητής μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο συμπεριφοράς για τον Γιάννη Καρτέλα αυτοαξιολόγησης

Δ) Ενίσχυση των κινήτρων επίτευξης του μαθητή Στόχος: Αποφυγή της ματαίωσης και παραίτησης του μαθητή, με στόχο την ενίσχυση της αυτοεικόνας και τον έλεγχο των προβλημάτων συμπεριφοράς Τεχνικές Παρέμβασης: Χωρισμός κάθε δραστηριότητας σε υποενότητες- μείωση των απαιτήσεων των σχολικών δραστηριοτήτων Στοχοθεσία, επιτεύξιμη και προσανατολισμένη στις ανάγκες του μαθητή Επιβράβευση των επιτυχιών του ενώπιον της τάξης Επιβράβευση της προσπάθειας και όχι μόνο του αποτελέσματος Αποφυγή κοινωνικής σύγκρισης του μαθητή με τους συμμαθητές του, καθώς και χαρακτηρισμών προς τον μαθητή Έμφαση σε δραστηριότητες που ο μαθητής μπορεί να σημειώσει επιτυχία

Ε) Βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων Στόχος: Μείωση της προκλητικής συμπεριφοράς και συμμετοχή δε ομαδικές δραστηριότητες Τεχνικές Παρέμβασης: Διεξαγωγή δομημένων δραστηριοτήτων, όπου ο ρόλος του μαθητή έχει τεθεί με σαφήνεια και ακολουθούνται συγκεκριμένοι κανόνες Ευαισθητοποίηση των παιδιών ως προς τις δυσκολίες του μαθητή/Ενίσχυση των συμμαθητών του Γιάννη, όταν αγνοούν τη διασπαστική του συμπεριφορά Καθορισμός λογικών συνεπειών της πράξης του σε περιπτώσεις μη επιθυμητής συμπεριφοράς Θετική αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού - μαθητή/Προτάσεις για εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς Καλλιέργεια ενσυναίσθησης μέσω βιωματικών δραστηριοτήτων

ΣΤ) Βελτίωση συνοδών μαθησιακών δυσκολιών Τεχνικές Παρέμβασης: Μείωση του όγκου των γραπτών => Αντιμετώπιση της άρνησης σχετικά με το γράψιμο Εναλλαγή γραπτών δραστηριοτήτων με ασκήσεις κλειστού τύπου Πολυαισθητηριακή διδασκαλία: χρήση οπτικοακουστικών βοηθημάτων και γραφικών οργανωτών Καρτέλα με βασικά, καθοδηγητικά ερωτήματα για την ευκολότερη κατανόηση και διήγηση μιας ιστορίας Δραματοποίηση ιστορίας με τη συμμετοχή των μαθητών Χρήση μνημονικών τεχνικών

Συνέχεια μαθησιακών δυσκολιών... Τεχνικές για την επίλυση σύνθετων μαθηματικών προβλημάτων: 1. Καλλιέργεια μεταγνωστικών δεξιοτήτων 2.Υπογραμμίζουμε λέξεις-κλειδιά => αναδιήγηση του προβλήματος από τον μαθητή με δικά του λόγια 3. Οπτική απεικόνιση του προβλήματος 4. Δραματοποίηση από ομάδα μαθητών της τάξης, στην οποία συμμετέχει και ο μαθητής με ΔΕΠ-Υ

Συνεργασία σχολείου και οικογένειας Επικοινωνία σχολείου και οικογένειας => διαχείριση και οργάνωση του τρόπου μελέτης στο σπίτι Εκμάθηση χωρικής οργάνωσης μελέτης- Συστηματική και συχνή εποπτεία από τον γονέα Εκμάθηση χρονικής οργάνωσης Ανάμειξη και εναλλαγή δύσκολων και εύκολων μαθημάτων/δραστηριοτήτων υψηλού και χαμηλού ενδιαφέροντος Χρήση πίνακα/ημερολογίου καθημερινών σχολικών και εξωσχολικών υποχρεώσεων

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας!