Εβδομάδα 6 elasideri@gmail.com

CLAUDE LEVI-STRAUSS 1908-2009 Σπούδασε νομική και φιλοσοφία στη Σορβόνη Το 1935 ως μέλος γαλλικής πολιτιστικής αποστολής στη Βραζιλία δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής στο Σάο Πάολο Από 1935-1939 επιτόπια έρευνα στα δάση του Αμαζονίου

CLAUDE LEVI-STRAUSS 1908-2009 1939 επιστροφή στη Γαλλία και συμμετοχή στον πόλεμο Κατέφυγε ως Εβραίος στις ΗΠΑ Δίδαξε στη Νέα Σχολή για την Κοινωνική Έρευνα της Νέας Υόρκης Διδακτορικό από την Σορβόνη το 1948 με υποβολή 2 εργασιών: α) Οικογένεια και κοινωνική ζωή των Ινδιάνων Ναμπικουαρά, β) Στοιχειώδεις δομές της Συγγένειας

Το διάστημα της παραμονής του στη Ν.Υόρκη (1941-47) ο Λέβι-Στρώς ήρθε σ’ επαφή με τις νέες εξελίξεις στο χώρο των θετικών επιστημών (κυβερνητική, νέα μαθηματικά), και συνδέθηκε με τον διάσημο γλωσσολόγο Ρόμαν Γιάκομπσον, μέλος της στρουκτουραλιστικής σχολής της Πράγας. Χρησιμοποιώντας τις αρχές της στρουκτουραλιστικής γλωσσολογίας, ο Λέβι-Στρώς ανέπτυξε την άποψη ότι οι «πολιτισμικές σταθερές» (CULTURAL UNIVERSALS) ισχύουν μόνο στο επίπεδο της δομής και όχι στο επίπεδο της εμπειρικής παρατήρησης.

CLAUDE LEVI-STRAUSS 1908-2009 1959 έδρα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Κολέγιο της Γαλλίας Εργαστήριο Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και περιοδική έκδοση Άνθρωπος 1973 μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης, του Χάρβαντ και του Κολούμπια

Από Κυριακίδου, σ5

Δομισμός1 O στρουκτουραλισμός έρχεται σε αντίθεση με τη σχολή του υπαρξισμού των μέσων του 20ου αιώνα (Σαρτρ),. Ο υπαρξισμός δίνει έμφαση στην ελευθερία και στη βούληση του ατομικού υποκειμένου να αποφασίζει αυτόνομα και να επηρεάζει τον κόσμο Για το δομισμό το υποκείμενο διαμορφώνεται από παρασκηνιακές κοινωνικές δυνάμεις και μηχανισμούς εκφραζόμενες διαμέσου των δομών και έτσι είναι παράγωγο κοινωνικών πρακτικών

Δομισμός 2 Ακρογωνιαίος λίθος της θεωρίας αυτής είναι η αρχή των δυαδικών αντιθέσεων, δηλαδή ο κόσμος οργανώνεται και κατανοείται μέσα από ζεύγη αντίθετων στοιχείων και αναπτύσσει συνεκτικά συστήματα σχέσεων Οι σχηματισμοί αυτών των ζευγών παράγουν καθολικές, αφηρημένες δομές κάτω από την επιφάνεια των πολιτισμικών και κοινωνικών φαινομένων, οι οποίες ρυθμίζουν μηχανιστικά τα τελευταία και τα αλληλοσυσχετίζουν συστηματικά Τα κύρια χαρακτηριστικά του: στατικότητα, αφαιρετικότητα νοητική κατασκευή του πολιτισμού

Tι σημαίνουν οι δυαδικές αντιθέσεις Ο Ελβετός γλωσσολόγος Φερντινάντ ντε Σωσύρ (1857-1913) έβαλε τις βάσεις για τη σύγχρονη γλωσσολογία βγάζοντας την από το πεδίο της ιστορικής γλωσσολογίας και τοποθετώντας την στη συγχρονία Ο Σωσύρ πρεσβεύει ότι το γλωσσικό νόημα παράγεται μέσα από δυαδικές αντιθέσεις

ΠΟΝΟΣ /ponos/ /p/ ---- /t/ ΤΟΝΟΣ /tonos/

Δύο Άξονες Π α ρ δ ε ο γ Συνταγματικός (εδώ και τώρα/συγχρονία) μ τ ι Σ (ιστορία)

Δομισμός και Ανθρωπολογία Στόχος της στρουκτουραλιστικής ανθρωπολογίας είναι η κατασκευή μοντέλων που αποκαλύπτουν την λανθάνουσα δομή των κοινωνικών φαινομένων. Από την σκοπιά αυτή στον τομέα της συγκριτικής ανθρωπολογίας, όπως και στον τομέα της συγκριτικής γλωσσολογίας, η σύγκριση πρέπει να γίνεται ανάμεσα στα σχήματα των σχέσεων που συνδέουν σύνολα συμπεριφοράς και όχι ανάμεσα σε μεμονωμένα φαινόμενα.

LES STRUCTURES ELEMENTAIRES DE LA PARENTE», 1949 («Οι Στοιχειώδεις δομές της συγγένειας») Ανθρωπολογική μελέτη της συγγένειας Σημαντική αναφορά για τη θέση των γυναικών στους μη δυτικούς πολιτισμούς Επανεξέτασε τους τρόπους οργάνωσης της οικογένειας, μέσα από τις βασικές δομές των σχέσεων και όχι το περιεχόμενο Ο Λεβί-Στρος υποστήριξε ότι η συγγένεια βασιζόταν στη σχέση (συμμαχία) που διαμορφωνόταν ανάμεσα σε δύο οικογένειες, όταν γυναίκες από τη μία οικογένεια παντρεύονταν άνδρες από την άλλη

Γιατί το ταμπού της αιμομιξίας έχει καθολική ισχύ; Διεύρυνση της ομάδας και η σφυρηλάτηση συμμαχιών με ομάδες και άτομα που δεν ανήκαν στους συγγενείς. Μια λειτουργιστική εξήγηση ότι οι αιμομικτικές σχέσεις οδηγούν σε βιολογικός εκφυλισμός. Μη ικανοποιητικές απαντήσεις γιατί η παραπάνω διαπίστωση δεν ήταν πάντα γνωστή Διαδεδομένη αιμομιξία σε προγενέστερες φάσεις της ανθρωπότητας

Υπάρχουν κοινωνίες που επιτρέπουν στα μέλη τους να παντρεύονται συγγενείς τους, αλλά ποτέ τους πολύ στενούς. Η πρακτική αυτή αποκαλείται ενδογαμία και σημαίνει ότι κάποιος είναι υποχρεωμένος να παντρευτεί εντός της ομάδας στην οποία ανήκει (πχ ανδραδελφικός γάμος στους ορθόδοξους Εβραίους). Η αντίθετη πρακτική, το να υποχρεώνεται, δηλαδή, κάποιος να παντρευτεί εκτός της ομάδας του, λέγεται εξωγαμία.

CLAUDE LEVI-STRAUSS ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ Οι άντρες χωρίζουν τις γυναίκες σε δύο κατηγορίες, εκείνη των «συζύγων» και εκείνη των «αδελφών», Η πρώτη αποτελεί την πιθανή ομάδα από την οποία θα αντλήσουν τις σεξουαλικές συντρόφους τους. Η ανταλλαγή γυναικών μεταξύ συγγενικών ομάδων είναι προϊόν αμοιβαιότητας, η οποία αποτελεί θεμελιώδη δομή του ανθρώπινου νου, συνειδητή ή ασυνείδητη.

Θεωρία της αγχιστείας (ALLIANCE THEORY). Ξεκινά από το «γεγονός» της απαγόρευσης της αιμομιξίας, το οποίο ισχύει για όλες τις κοινωνίες και το οποίο, στη θετική του διατύπωση, που είναι η «αρχή της εξωγαμίας», συνεπάγεται την ύπαρξη κανόνων επιγαμίας, οι οποίοι εξασφαλίζουν σε κάθε κοινωνία την κυκλοφορία των γυναικών. Η απαγόρευση της αιμομιξίας δεν αποσκοπεί στην ανανέωση του αίματος,, αλλά στη δημιουργία ενός συστήματος επικοινωνίας, το οποίο θέτει ορισμένους θεμελιώδεις θεσμούς (κανόνες επιγαμίας) για να εξασφαλίσει την ισορροπία στην κατανομή των φύλων.

CLAUDE LEVI-STRAUSS ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ 2 Υποστηρίζει ότι η πραγματική συγκρότηση της κοινωνίας αρχίζει όταν ένας άντρας δίνει την αδελφή του σε έναν άλλο άντρα, δημιουργώντας έτσι συγγενικούς δεσμούς εξ αγχιστείας Όλα τα συστήματα συγγένειας αποτελούν αναπτύξεις τεσσάρων θεμελιωδών σχέσεων συγγένειας: αδελφός-αδελφή, (ο) σύζυγος-(η) σύζυγος, πατέρας-γιος και αδελφός μητέρας-γιος αδελφής Αντιμετωπίζει τη στοιχειώδη αυτή δομή ή και «άτομο συγγένειας» ως θεμελιώδες στοιχείο της συγγένειας και της ανθρώπινης κοινωνίας. Oρισμένες κοινωνίες δομούνται απευθείας πάνω στη «στοιχειώδη δομή».

Παράδειγμα, Μαλουμε (Θονγκα. Ραντκλιφ Μπράουν) Για τον Λ.Σ. το ζήτημα δεν ήταν ποιος ήταν ο ρόλος του μαλούμε στην κοινότητα αλλά οι σχέσεις Αδελφή- αδελφός Γυναίκα –Άνδρας/Σύζυγος Ανιψιός-Θείος Οι σχέσεις αυτές είναι ο πυρήνας συγκρότησης στης κοινότητας και βασικές για τα ανθρώπινα συστήματα συγγένειας

CLAUDE LEVI-STRAUSS ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ3 Τα «πολύπλοκα» συστήματα, σύμφωνα με την ορολογία του Lévi-Strauss, αποτελούν αναπτύξεις των τεσσάρων θεμελιωδών σχέσεων συγγένειας ως παραγόντων που καθορίζουν το γάμο. O αδελφός της μητέρας είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στο άτομο συγγένειας του Lévi-Strauss. Λόγω του καθολικού χαρακτήρα της απαγόρευσης της αιμομιξίας και του ελέγχου των γυναικών από τους άντρες, η ανατροφή των παιδιών εξαρτάται τελικά από τη θέλησή του να παντρέψει την αδελφή του.

CLAUDE LEVI-STRAUSS ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ Η σχέση ενός άντρα με τον εκ μητρός θείο του είναι εξαιρετικά σημαντική. Αν η σχέση των συζύγων είναι πολύ στενή, η γυναίκα θα έχει πιο χαλαρή σχέση με τον αδελφό της και το αντίστροφο. Αν κάποιος έχει στενή με τον εκ μητρός θείο του, ο πατέρας θα είναι ένα αυστηρό και επιβλητικό άτομο. O «αυστηρός θείος» εμφανίζεται συνήθως, αλλά όχι πάντα, στις μητρογραμμικές κοινωνίες. Οι συμμαχίες μεταξύ των ομάδων είναι πιο θεμελιώδεις από την κοινή καταγωγή.

CLAUDE LEVI-STRAUSS ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ Ως εκ τούτου, η αγχιστεία αποτελεί ένα καθολικά αποδεκτό στοιχείο για την κατανόηση της κοινωνικής ολοκλήρωσης. Η πυρηνική οικογένεια, που θεωρείτο προηγουμένως ως το κύριο συστατικό της συγγένειας, καθίσταται πλέον δευτερεύουσα δομή του εν λόγω σχήματος, αφού προϋποθέτει τη σχέση αδελφού-αδελφής και τη συγγένεια εξ αγχιστείας Μέσω του συστήματος αυτού συντελείται η μετάβαση του ανθρώπου από την αγέλη στον πολιτισμό, από τη συγγένεια εξ αίματος (φυσικό φαινόμενο) στη συγγένεια εξ αγχιστείας (κοινωνικό φαινόμενο).

LE TOTEMISME AUJOURD’HUI, 1962 (Ο τοτεμισμός σήμερα, ελλην. μετάφρ LE TOTEMISME AUJOURD’HUI, 1962 (Ο τοτεμισμός σήμερα, ελλην. μετάφρ. 1972) και LA PENSEE SAUVAGE, 1962 (Άγρια σκέψη, ελλην. μετάφρ. 1977), βασική υπόθεση του στρουκτουραλισμού είναι η ύπαρξη μίας «στοιχειώδους δομής» του ανθρώπινου νου. τη στοιχειώδη αυτή δομή την ταυτίζει ο Λέβι-Στρώς με τη «λογική των αντιθέσεων και των συσχετισμών», η οποία διέπει τη σκέψη των «αγρίων» - αλλά και των ηλεκτρονικών υπολογιστών. οι ανθρωπολόγοι μέχρι τότε αντιμετώπιζαν το «πρωτόγονο» και τον «πολιτισμένο» τρόπο σκέψης ως απόλυτα αντίθετους τρόπους σκέψεις αξιολογώντας θετικά το δεύτερο

Ο Λ.Σ. πίστευε ότι ο τοτεμισμός Δεν είναι αυθαίρετη ή εσφαλμένη μεταφορά από την φυσική τάξη στην κοινωνική. αντίθετα είναι ένα σύστημα ταξινόμησης του φυσικού κόσμου που ψάχνει να αποτυπώσεις ομοιότητες με τον κοινωνικό Άρα τοτεμισμός συνεπώς, δεν είναι άλλο από την χρήση ενός συγκεκριμένου κώδικα από φυσικούς και ζωικούς όρους που ακολουθεί κάθε φορά τους κανόνες της στοιχειώδους λογικής.

Στο βασικό θεωρητικό του έργο, την «Άγρια σκέψη», ο Λέβι-Στρώς αναιρεί κατηγορηματικά την ύπαρξη διαβάθμισης ανάμεσα στην πρωτόγονη και τη μοντέρνα σκέψη («προ-λογική» - «λογική»). Παρομοιάζει την πρωτόγονη σκέψη με τη μαστορική, την οποίαν ονομάζει «επιστήμη του συγκεκριμένου» ισχυρίζεται ότι το πλεονέκτημά της απέναντι στην παραδοσιακή επιστήμη είναι ότι μπορεί να συνδυάζει τις πληροφορίες της κατά πολλούς και διάφορους τρόπους, γιατί δεν αποβλέπει στη δημιουργία ενός μόνον κώδικα, αλλά χρησιμοποιεί συγχρόνους πολλούς. Δε αποσκοπεί στην διατύπωση μιας θεωρία αλλά να δώσει απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα και ανάγκες

H Άγρια Σκέψη είναι το κλειδί της κατανόησης για την ανθρώπινη σκέψη

MYTHO-LOGIQUES Η έρευνα της λογικής των μύθων (MYTHO-LOGIQUES) καλύπτει το μεγαλύτερο (σε αριθμό σελίδων) μέρος του έργου του Λέβι-Στρώς. Πρόκειται για τις αναλύσεις 800 περίπου μύθων των ιθαγενών του δυτικού ημισφαιρίου που δημοσιεύτηκαν σε 4 τόμους: MYTHOLOGIQUES I. LE CRU ET LE CUIT, 1964 (Μυθολογικά Ι: το ωμό και το ψημένο.), MYTHOLOGIQUES II. DU MIEL AU CENDRES, 1967 (Από το μέλι στις στάχτες), MYTHOLOGIQUES III. L’ORIGINE DES MANIERES DE TABLE, 1968 (Η αρχή των τρόπων φαγητού), MYTHOLOGIQUES IV. L’HOMME NU, 1971 (Ο γυμνός άνθρωπος).

Χρησιμοποιώντας την στρουκτουραλιστική μέθοδο ο Λέβι-Στρώς προτείνει ένα μοντέλο ανάλυσης των μύθων («L’ANALYSE STRUCTURALE DU MYTHE», ANTHROPOLOGIE STRUCTURALE, 1958, «Η στρουκτουραλιστική ανάλυση του μύθου»). Το μοντέλο αυτό το εφαρμόζει στην παραδειγματική ανάλυση του μύθου των «Άθλων του Αστιβάλ», ήρωα των Ινδιάνων Τσίμσιαν, της Βρετανικής Κολομβίας («LA GESTE D’ASTIWAL», 1960). Στη μελέτη αυτή ο Λέβι-Στρώς δείχνει πως ο μύθος, σε σχέση πάντα με όλες τις παραλλαγές του και τα εθνογραφικά του συμφραζόμενα, εκφράζει το σύνολο των δυνατών λύσεων στα βασικά προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζει κάθε πολιτισμός. Σε ένα από τα τελευταία του έργα («LA VOIE DES MASQUES», 1979, ελλην. μετάφρ. «Ο δρόμος της μάσκας», 1981), ο Λέβι-Στρώς προεκτείνει την έρευνά του σε μία σειρά από μάσκες της Β.Α. Αμερικής τις οποίες μελετά σε συσχετισμό με τους αντίστοιχους μύθους.

Αναλύοντας τον Οιδίποδα Κάδμος-Λάιος –Οιδίποδας-Ετεοκλής/Πολυνίκης Ευρώπη- Ιοκάστη- Αντιγόνη Συνταγματικός Άξονας Ο Χ παραβιάζει το νόμο Ο Υ θέλει να τιμωρήσει τον Χ Ο Χ θέλει να ξεφύγει

Ο μύθος του Οιδίποδα Παραδειγματικό Άξονας Σημασία του αίματος Μη αυτοχθονία Μυθέματα δείχνουν συσχετισμούς που παράγουν νόημα

Θλιμμένοι Τροπικοί, 1955 Ταξιδιωτική μυθιστορία της εθνογραφικής του εμπειρίας του από τους λαούς του Αμαζονίου Εκθέτει τις απόψεις του για το επάγγελμα του εθνογράφου απέναντι στις καταστρεπτικές συνέπειες που είχε η επέμβαση του δυτικού πολιτισμού για τους πολιτισμούς των ιθαγενών

«Δυτικοκεντρισμός», . Στη μελέτη του RACE ET HISTOIRE, 1952 (“Φυλή και Ιστορία», ελλην. μετάφρ. 1971), ο Λέβι-Στρώς ασκεί κριτική στη θεωρία του εξελικτισμού, που βασισμένη στο «δόγμα της παγκόσμιας προόδου», ταυτίζει την έννοια του πολιτισμού με την τεχνολογική πρόοδο, τοποθετεί τη Δύση στην κορυφή και θεωρεί όλους τους άλλους λαούς ως υπανάπτυκτους Ευρωπαίους. Ο Λέβι-Στρώς προσπαθεί να αναιρέσει την άποψη αυτή και να προωθήσει την έννοια της «ετερογένειας» των πολιτισμών