Δημοσθένης Σ. Στεφανίδης: Ο Έλληνας Πρωτοπόρος της Θεωρίας περί «Άνισης Ανταλλαγής» Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης

ΔΟΜΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ 1. Το Έργο του Δημοσθένη Σ. Στεφανίδη 2 ΔΟΜΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ 1. Το Έργο του Δημοσθένη Σ. Στεφανίδη 2. Η Θεωρία του Στεφανίδη περί «Άνισης Ανταλλαγής» 3. Περί «Άνισης Ανταλλαγής» 4. Συμπερασματικές Παρατηρήσεις

1. Το Έργο του Δημοσθένη Στεφανίδη (1895-1975) 1.1. Πανεπιστημιακή Σταδιοδρομία: 1928-1942: Τακτικός Καθηγητής ΑΠΘ, Β’ Έδρα Πολιτικής Οικονομίας: Οικονομική Πολιτική 1942: Απολύεται από την κατοχική κυβέρνηση Αποκαθίσταται το 1946, και παραμένει στη θέση του έως το 1950 1950-1966: Τακτικός Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στη Νομική Σχολή Αθηνών (αποχωρεί λόγω συνταξιοδότησης)

1.2. Ερευνητικά Πεδία Οικονομική Θεωρία Οικονομική Πολιτική Βασική Θέση: Η Μαθηματική Μέθοδος αδυνατεί να ερευνήσει αποτελεσματικά τα οικονομικά φαινόμενα στο σύνολό τους. Κύριο Έργο: Η εισροή ξένων κεφαλαίων και αι οικονομικαί και πολιτικαί της συνέπειαι, Θεσσαλονίκη 1928 και 1930. Οικονομική Πολιτική Βασική Θέση: Εθνική Οικονομική Πολιτική, με όργανο ένα Κράτος υπεράνω κοινωνικών τάξεων και κομμάτων  Εκβιομηχάνιση  Παγκόσμια οικονομία ισοτίμων μελών/εθνών. Υπαρκτά πρότυπα κράτους: Η φασιστική Ιταλία και η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία. Κύριο Έργο: Εισαγωγή εις την εφαρμοσμένην κοινωνικήν οικονομικήν, Θεσσαλονίκη 1937.

Ιστορία Οικονομικών Θεωριών και Πολιτικών Βασική Θέση: …. [θα επανέλθουμε, στο κλείσιμο της εισήγησης] Κύριο Έργο: Η κοινωνική οικονομική εν τη ιστορική της εξελίξει, Θεσσαλονίκη 1938 (Α’ τόμος), Αθήνα 1949 (Β’ τόμος), Αθήνα 1950 (Γ’ τόμος)

2. Η Θεωρία του Στεφανίδη περί «Άνισης Ανταλλαγής» Διατυπώνεται στο προαναφερθέν έργο του περί διεθνών κινήσεων κεφαλαίων (1928, 1930). Ειδικότερα, στο Τμήμα του Πρώτου Μέρους, όπου εξετάζονται οι παράγοντες που καθορίζουν τη διαίρεση των χωρών σε διεθνείς πιστωτές (βιομηχανικές)–οφειλέτες (γεωργικές). Οι παράγοντες είναι: Αποταμίευση («Φειδώ») Τομεακή Παραγωγικότητα Εργασίας Διεθνής Οικονομική Εκμετάλλευση

«ΣΧΗΜΑ» ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ Ανώτερη Παρ. Εργ. στη Βιομ. Διεθνή Οικ. Εκμετάλλευση Ανώτερη Παρ. Εργ. στη Βιομ. Διεθνή Οικ. Εκμετάλλευση Αποταμίευση Μονοπωλιακές Τιμές Επισώρευση Πρόσοδοι Εξαγωγή Κεφαλαίου Χώρες Πιστωτές Χώρες Οφειλέτες: (i) Αποικία, (ii) Προτεκτοράτο, (iii) Σφαίρα Επιρροής, (iv) Ανοικτή Θύρα A.A.

3. Περί «Άνισης Ανταλλαγής» 3.1. «Πηγή» αυτών των θεωριών: Αντίφαση ανάμεσα στα πορίσματα της ρικαρδιανής και της νεοκλασικής θεωρίας περί αμοιβαίων οφελών εκ του ελευθέρου εμπορίου, από την μία πλευρά, και την οικονομική πραγματικότητα, από την άλλη πλευρά. 3.2. Εισηγητές/Υποστηρικτές: Καταλαμβάνουν όλο μάλλον το φάσμα των σχολών της οικονομικής επιστήμης και των ιδεολογιών, με εξαίρεση τη νεοκλασική θεωρία και την ιδεολογία του κοσμοπολιτισμού (ή ευρωπαϊσμού), ενώ προέρχονται, κυρίως, από μη-μητροπολιτικές χώρες/χώρες- οφειλέτες.

Ενδεικτικά: Henryk Grossmann (1929) Μαρξιστική Θεωρία Mihail Manoilescu (1929) Θεωρίες Προστατευτισμού (Hamilton, Rae, List) Milentije Popović (1949) Μαρξιστική Θεωρία Che Guevara (1964, 1965) Μαρξιστική Θεωρία Αργύρης Εμμανουήλ (1962, 1969) Μαρξιστική Θεωρία (και Θεωρίες Προστατευτισμού) Oscar Braun (1968,1971) Σραφφαϊανή Θεωρία και Θεωρίες Μονοπωλιακών Τιμών Samir Amin (1970, 1973) Μαρξιστική (και Σραφφαϊανή) Θεωρία Takashi Negishi (1982,1999) Αυστριακή Θεωρία

3.3. Αποτίμηση: 3.3.1. Αρνητική Η χώρα Α έχει απόλυτο πλεονέκτημα και στα δύο εμπορεύματα. Αλλά (0.5/1) < (10/5): Η χώρα Α (Β) έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή του εμπορεύματος 1 (2). Για κάθε διεθνή λόγο ανταλλαγής μεταξύ 0.5 και 2, υπάρχει «άνιση ανταλλαγή» εις βάρος της «υστερούσας» χώρας Β. Για παράδειγμα, για δ.λ.α. =1, 0.5 μονάδες εργασίας της Α ανταλλάσσονται με 5 μονάδες εργασίας της Β. Το ζήτημα είναι, όμως, ότι αυτή η σύγκριση στερείται οικονομικού νοήματος!   Εμπόρευμα 1 Εμπόρευμα 2 Χώρα Α 0.5 1 Χώρα Β 10 5

3.3.2. Θετική Η αναζήτηση της «άνισης ανταλλαγής» συνέβαλε στη διερεύνηση των υποθέσεων επί των οποίων βασίζεται το θεώρημα του Ricardo. Αυτές είναι: (i). Το εργατικό δυναμικό απασχολείται πλήρως, πριν (αυτάρκεια) και μετά το εμπόριο. (ii). Το εργατικό δυναμικό είναι στάσιμο. (iii). Σταθ. Αποδ. Κλίμακας, και απουσία τεχνολογικής μεταβολής. (iv). Η καταναλωτική ζήτηση για κάθε εμπόρευμα δεν εξαρτάται από το επίπεδο του εισοδήματος κάθε χώρας. (v). Δεν υπάρχουν μέσα παραγωγής, δηλ. τα εμπορεύματα παράγονται μόνον μέσω «άμεσης» εργασίας. (vi). Δεν υπάρχει συμπαραγωγή (joint production). (vii). Δεν υπάρχει διεθνής μετακίνηση εργατικού δυναμικού και χρηματικών κεφαλαίων.

wΑ / wB = (π L Α / π L B) [1 – (r / π C Α )] [1 – (r / π C B )] – 1 Η κύρια, και προδρομική, συμβολή των θεωριών περί «άνισης ανταλλαγής» έγκειται στην αναίρεση της υπόθεσης (vii), όσον αφορά στις μετακινήσεις χρηματικών κεφαλαίων  διεθνώς ενιαίο επιτόκιο (ή ποσοστό κέρδους)  τροποποίηση του νόμου των συγκριτικών πλεονεκτημάτων  (α). Πιθανή ύπαρξη ζημιών (καταναλωτικών και παραγωγικών) από το εμπόριο (για τις τεχνολογικά υστερούσες χώρες), και (β). Η σχέση ημεδαπών-αλλοδαπών ωρομισθίων συνδέεται μονοσήμαντα με τη σχέση ημεδαπής-αλλοδαπής παραγωγικότητας: wΑ / wB = (π L Α / π L B) [1 – (r / π C Α )] [1 – (r / π C B )] – 1 ή wΑ / wB ≈ (π L Α / π L B ) [1 – (r / π C Α ) + (r / π C B)]

Θ.Ο.Ν. των «Ιδανικών Νομ. Ζωνών» [«Νόμος Boyle-Mariotte»]: Το μερίδιο των κερδών σε κάθε χώρα είναι αντιστρόφως ανάλογο της παραγωγικότητας του κεφαλαίου αυτής, για δεδομένο-σταθερό ύψος επιτοκίου

4. Συμπερασματικές Παρατηρήσεις (i). Ο Στεφανίδης μπορεί και πρέπει να θεωρηθεί ως ένας από τους πρώτους εισηγητές της θεωρίας περί «άνισης ανταλλαγής», διεθνώς. (ii). Η εν λόγω θεωρία δεν μπορεί να γίνει δεκτή, στον πυρήνα της. Ωστόσο, η ενασχόληση με αυτήν αφυπνίζει από το νεοκλασικό λήθαργο του νομοτελειακά επωφελούς ελευθέρου διεθνούς εμπορίου. (iii). Πώς ερμηνεύονται οι τόσο ευρείες επιστημονικές και ιδεολογικές αποκλίσεις μεταξύ των υποστηρικτών της «άνισης ανταλλαγής», καθώς και η αντοχή αυτής της θεωρίας στο χρόνο;

Μπορούμε να προσεγγίσουμε την απάντηση με τα λόγια του Στεφανίδη: (i) Μπορούμε να προσεγγίσουμε την απάντηση με τα λόγια του Στεφανίδη: (i). Η διατύπωση παρεμφερών επιστημονικών ιδεών ανάγεται στην ομοιότητα του οικονομικού περιβάλλοντος, εν μέσω του οποίου αυτές οι ιδέες γεννήθηκαν. (ii). Σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες, όπου οι νεότερες θεωρίες αντικαθιστούν τις παλαιότερες, στις κοινωνικές επιστήμες ισχύει η διαπάλη και εναλλαγή κυριαρχίας των διαφόρων θεωριών και ιδεών. Με μία λέξη; Ιμπεριαλισμός  Διατριβή Στεφανίδη (1927)