ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Γνωστικά συστατικά στοιχεία του αναδυόμενου γραμματισμού

Το γράμμα με το οποίο αρχίζει το όνομα του παιδιού Το πρώτο γράμμα που αναγνωρίζει το παιδί Όταν το μάθουν το εντοπίζουν παντού Η γνώση αυτή καθίσταται βασική – επηρεάζει τη γραφική τους παραγωγή (π.χ. τα παιδιά που το όνομά τους αρχίζει από γράμμα με ευθείες γραμμές (Α), «γράφουν» κυρίως ευθύγραμμα «γράμματα», ενώ για όσα το όνομά τους αρχίζει με πολλές καμπύλες (Ο), προτιμούν να δημιουργούν τέτοια γράμματα)

Εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αναγνωρίζουν τα γράμματα Η θεωρία « της αντιπαραβολής των συνολικών περιγραμμάτων» πρεσβεύει ότι το άτομο κρατά στη μνήμη του το περίγραμμα κάθε γράμματος (ανεπαρκής) Για κάθε γράμμα χωριστά αρχίζει να πραγματοποιεί μια σειρά από συγκρίσεις με αυτό που έχει στη μνήμη του, μέχρις ότου καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα και σιγουρευτεί για την ταυτότητα του γράμματος. Μετά συνεχίζει με το επόμενο……. Ατέλειωτη σειρά αλλεπάλληλων συγκρίσεων με ανυπολόγιστες συνέπειες στο χρόνο ανάγνωσης

Η δεύτερη άποψη (περισσότερο αποδεκτή) Η αναγνώριση των γραμμάτων γίνεται με βάση την ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε γράμματος, ενώ οι συγκρίσεις περιορίζονται μόνο μεταξύ των γραμμάτων που μοιάζουν (π.χ. το Α > δύο συγκλίνουσες πλάγιες ευθείες και μία οριζόντια) Ο τρόπος γραφής του το φέρνει κοντά μόνο με το Λ και το Δ και η σύγκριση περιορίζεται μόνο σε αυτά Μιλάμε για βαθμό σύγχυσης των γραμμάτων ανάλογα με τα κοινά στοιχεία που μοιράζονται μεταξύ τους (π.χ. ο βαθμός σύγχυσης του γράμματος Ε με το Ο είναι μηδαμινός, σε αντίθεση με το Ο και το Θ) Η διαδικασία σύγκρισης είναι σαφώς λιγότερο χρονοβόρα

Η αναγνώριση και η εκμάθηση των γραμμάτων Η συγκεκριμένη ικανότητα είναι προϊόν και της γενικότερης ενασχόλησης της οικογένειας με θέματα γραμματισμού

Η αναγνώριση και η εκμάθηση των γραμμάτων Η συγκεκριμένη γνώση δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Τα νήπια δυσκολεύονται αρκετά να αναγνωρίσουν και να μάθουν τα γράμματα Τρία κυρίως χαρακτηριστικά των γραμμάτων δυσκολεύουν στη διαφοροποίησή τους 1. Ευθείες- καμπύλες γραμμές Τα παιδιά διαφοροποιούν ευκολότερα δύο γράμματα από τα οποία το ένα γράφεται με ευθείες και το άλλο με καμπύλες γραμμές (π.χ. ε, ν) παρά δύο γράμματα που και τα δύο έχουν μόνο ευθείες ή μόνο καμπύλες γραμμές (π.χ. Κ, Λ ή σ, γ) 2. Πολυπλοκότητα του γράμματος Τα παιδιά συναντούν μικρότερη δυσκολία να διαφοροποιήσουν τα απλά από τα σύνθετα γράμματα (π.χ. Ι, Μ) παρά τα απλά ή τα σύνθετα μεταξύ τους (π.χ. ι, ο ή ξ, μ)

Η αναγνώριση και η εκμάθηση των γραμμάτων 3. Η σχετική κλίση του γράμματος Τα παιδιά δυσκολεύονται περισσότερο στα γράμματα με παρόμοια κλίση (π.χ. Β, Ε) παρά σε εκείνα με ανόμοια (π.χ. Χ, Γ) Η ενασχόληση με τα γράμματα- αναγνώριση και εκμάθηση- αποτελεί συνηθισμένη (προ)αναγνωστική άσκηση για τα νήπια. Ως επιλογή των γονιών- αν και δεν είναι η καλύτερη, αφού λιγότερο συμβατικές δραστηριότητες έχουν αποδειχθεί περισσότερο αποτελεσματικές- δεν είναι εντελώς αδικαιολόγητη.

Αντιγραφή γραμμάτων, προτάσεων ή σύντομων κειμένων Αποτελούν τις πιο συνηθισμένες προαναγνωστικές εργασίες που αναθέτουν οι γονείς. Η αξία της αντιγραφής είναι ιδιαίτερα περιορισμένη Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι η αντιγραφή ή ακόμη και η αισθητηριακή ψηλάφηση των γραμμάτων (π.χ. Μοντεσσόρι) δε φαίνεται να διευκολύνει τα νήπια στην αναγνώρισή τους. Η αποτελεσματικότητα της αντιγραφής γραμμάτων και λέξεων στην κατάκτηση του αλφαβητισμού φαίνεται να είναι μηδενική. Αντίθετα η χρησιμοποίησή της ως μέσου αξιολόγησης των γνώσεων των παιδιών για τη γραπτή γλώσσα έχει δειχθεί και πειραματικά.

Η εκμάθηση της αλφαβήτας Σχετικές έρευνας (παρ. Πόρποδας, 1991) έδειξαν ότι μια τέτοια γνώση στην καλύτερη περίπτωση δεν επηρεάζει καθόλου την εκμάθηση της ανάγνωσης, ενώ στη χειρότερη τη δυσκολεύει. Η προσήλωση των παιδιών στην ονομασία των γραμμάτων τα απομακρύνει από την προφορά τους, στοιχείο ιδιαίτερα χρήσιμο στην ανάγνωση. Αντίθετα, άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι η διδασκαλία των ονομάτων των γραμμάτων αλλά και του αντίστοιχου φθόγγου τους, φέρνει εξίσου καλά αποτελέσματα στην εκμάθηση της ανάγνωσης με την ανάγνωση ιστοριών.

Βοήθεια προς αυτήν την κατεύθυνση Επιμένουμε περισσότερο σε θέματα προφοράς των φθόγγων παρά ονομασίας των γραμμάτων Μέθοδοι εκμάθησης της ανάγνωσης δίνουν έμφαση στην προφορά κάθε φθόγγου (παλιότερες εποχές καπακισμός) Με αυτόν τον τρόπο θα βοηθηθούν τα μικρά παιδιά, ιδιαίτερα στο ελληνικό αλφαβητικό σύστημα, να ανακαλύψουν ευκολότερα τους κανόνες γραφημικής φωνημικής αντιστοιχίας. Οι κανόνες αυτοί θα οδηγήσουν σε ταχύτερη και πληρέστερη κατάκτηση του αλφαβητισμού.

Παιχνίδια αναγνώρισης των γραμμάτων Γράμματα από το όνομά τους ή από άλλες γνωστές τους λέξεις τυπωμένα σε βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, χαρτιά από προϊόντα ευαισθητοποιούν το μικρό παιδί σε θέματα αναγνώρισης και γνώσης των γραμμάτων Το αρχικό του ονόματός τους μοιάζουν να το βρίσκουν παντού Περισσότερο φαίνεται να τα διευκολύνουν τα κεφαλαία γράμματα, τα αναγνωρίζουν ευκολότερα- συχνότερη επαφή με μηνύματα του περιβάλλοντος γραπτού λόγου Πλαστικά, μαγνητικά, πήλινα, ξύλινα, εδώδιμα (ζυμαρικά, μπισκότα…)- τρισδιάστατα γράμματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Παιχνίδια αναγνώρισης γραμμάτων Για τη διαφοροποίηση συναφών γραμμάτων (π.χ. Λ, Α) τα παιδιά να παρακινούνται να εντοπίζουν τις μεταξύ τους διαφορές Ευαισθητοποίηση των παιδιών να χρησιμοποιούν διάφορες μνημονικές τεχνικές για τη διαφοροποίηση των γραμμάτων (π.χ. το δ που κοιτά πάνω- το ρ που πάει προς τα κάτω) Σχετικά λογοτεχνικά κείμενα Εμμονή στο σωστό προσανατολισμό των γραμμάτων - θα απαλλάξει τα παιδιά από πολλά μελλοντικά προβλήματα (να γράφουν γράμματα ανεστραμμένα ή με καθρεπτισμό)

Παράδειγμα λογοτεχνικού κειμένου « Έμαθα πως το κάθε γράμμα έχει τη δική του προσωπικότητα. Το γράμμα λάμδα έχει δύο πόδια που κρέμονται προς τα κάτω. Ένα σωστά σχεδιασμένο λάμδα είναι κάτι το υπέροχο, ένα όμορφο τριγωνομετρικό σχήμα. Φαντάσου το λάμδα σαν ένα ανθρωπάκι που γέρνει προς τα πίσω και σχεδιάζεις το πρώτο του πόδι λίγο κοντύτερο από το δεύτερο. Το λάμδα νιώθει άσχημα που είναι τόσο όμορφο και γι’ αυτό το σχεδιάζουμε με το κεφάλι ελαφρά σκυμμένο και με τα χέρια στις τσέπες. Αν πιάσεις το λάμδα από το κεφάλι, το ανασηκώσεις και το κουνήσεις ελαφρά σαν καμπανάκι, θα τ’ ακούσεις να κουδουνίζει. “Ουλ, ουλ, ουλ” λέει» Παπανδρέου, Ν. (1995). Δέκα μύθοι και μια ιστορία. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Άλλες στρατηγικές παρατήρησης Εθισμός των παιδιών στην παρατήρηση εικόνων, ακόμη και στις μικρότερες λεπτομέρειές τους Η προσεκτική παρατήρηση των εικόνων θα τα οδηγήσει και στην αναγνώριση των διαφορών ανάμεσα στα γράμματα- μια μικρή γραμμούλα επιφέρει τεράστιες αλλαγές Όλες οι δραστηριότητες που στοχεύουν στην καλλιέργεια της οπτικής αντίληψης συμβάλλουν και στην εκμάθηση των γραμμάτων Παιχνίδια με σχέδια ή αντικείμενα που διαφέρουν (σχήμα-μέγεθος-χρώμα) εθίζουν τα νήπια στην παρατήρηση και στον εντοπισμό των διαφορών Τρισδιάστατα γράμματα(εύκολες προσθέσει αφαιρέσεις στοιχείων) Μπισκοτογράμματα (τρώγοντας γραμμούλες)

Οπτική όξυνση α) Ψυχοκινητικές δραστηριότητες (Κακανά & Τσολάκη, 1999) Σχεδιάζουμε μερικά ασύμμετρα παρόμοια μεταξύ τους σχέδια. Τα σχέδια αυτά χαράσσονται στο πάτωμα με κιμωλίες, ή σχηματίζονται στη μοκέτα με λουρίδες χαρτιού ή σκοινιά ή σχεδιάζονται σε χαρτί του μέτρου. Ζητάμε να τα παρατηρήσουν, να κλείσουν τα μάτια, να τα φέρουν στη φαντασία τους και αφού παραμείνουν για λίγο ακίνητα, να ανοίξουν τα μάτια και να τα ξανακοιτάξουν. Στη συνέχεια λέμε να ξανακλείσουν τα μάτια, ενώ αλλάζουμε τη θέση των σχημάτων. Τα παιδιά παρατηρούν τη νέα σειρά και από μνήμης τα τοποθετούν ή τα σχεδιάζουν όπως ήταν αρχικά. β) Δραστηριότητες με δομημένο υλικό

Εξοικείωση με τα γράμματα και τις λέξεις Ψυχοκινητικές δραστηριότητες (Κακανά & Τσολάκη, 1999) Με γράμματα από εφημερίδες. Κόβουμε μεγάλα σε μέγεθος γράμματα από εφημερίδες, περιοδικά και παλιά παραμύθια. Ύστερα δίνουμε δισύλλαβες λέξεις. Τα παιδιά τις παρατηρούν και από τα κομμένα γράμματα επιλέγουν τα σωστά και αντιγράφουν τη λέξη. Τα γράμματα πρέπει να είναι στην ίδια ή παρόμοια γραμματοσειρά Σχεδιάζουμε σε χαρτόνι γράμματα και τα παιδιά τα κόβουν. Κατόπιν απομονώνουν λέξεις από παραμύθια και τις «αντιγράφουν»

Κατάκτηση της αλφαβητικής αρχής Οι ήχοι που αποτελούν τις λέξεις (φθόγγοι) αντιπροσωπεύονται από σύμβολα (γράμματα) με τρόπο που ένας συγκεκριμένος φθόγγος σε οποιαδήποτε θέση κι αν βρίσκεται μέσα σε μια λέξη, αντιστοιχεί πάντα στο ίδιο γράμμα. Η κατάκτηση της αλφαβητικής αρχής από το παιδί θεωρείται βασική προϋπόθεση για την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής. Για να μάθει ένα παιδί να διαβάζει και να γράφει χρειάζεται να κατανοήσει αφενός ότι οι μεμονωμένοι φθόγγοι του προφορικού λόγου αντιπροσωπεύονται από (ένα ή περισσότερα) γράμματα του αλφαβήτου και αφετέρου ότι οι φθόγγοι αντιπροσωπεύονται σταθερά από τα ίδια γράμματα ανεξάρτητα από τη θέση τους μέσα στη λέξη.

Η έννοια του όρου λέξη στο παιδί και η απόκτησή της Την πρώτη περίοδο ανάπτυξης, το παιδί δεν είναι ακόμη ικανό να κάνει τη λέξη και τις σχέσεις των λέξεων ένα αντικείμενο στοχασμού Γενικά, στα μικρά παιδιά η παράσταση της λέξης είναι ασαφής και δύσκολη στην απομόνωσή της, όταν εγκλείεται ανάμεσα σε άλλες, παρά το χωρισμό τους. Επιπλέον, όταν παρουσιάζεται μεμονωμένη, δε λαμβάνονται υπόψη όλα τα γράμματά της. Φαίνεται ότι το μικρό παιδί επεξεργάζεται τη λέξη ως ένα φυσικό αντικείμενο Η λέξη αναγνωρίζεται από το μικρό παιδί χάρη σε αυθαίρετους συνδυασμούς γραφικών χαρακτηριστικών της Οι συνδυασμοί αυτοί δεν είναι γενικοί και σταθεροί σε όλα τα παιδιά για μια δεδομένη λέξη, αλλά ειδικοί, καθόσον κάθε παιδί μπορεί να κάνει διαφορετικούς συνδυασμούς

Η πλήρης απόκτηση της έννοιας της λέξης προϋποθέτει τρία πράγματα: Την κατοχή της λέξης ως γλωσσικής μονάδας Την κατοχή της ως αφηρημένου φωνολογικού σήματος Την κατανόηση του μεταφωνολογικού όρου «λέξη» Ο χειρισμός του γραπτού απαιτεί ένα συνειδητό και σκόπιμο έλεγχο τόσο σε επίπεδο λέξης και μικρότερων μονάδων όσο και σε μονάδες μεγαλύτερες από τις λέξεις Καμία όμως από τις συνθήκες αυτές δεν είναι σαφώς κατακτημένη ικανότητα πριν την ηλικία των 7 ετών

Παρατηρήσεις- εμπειρικές έρευνες Πριν την έναρξη της τυπικής μάθησης της ανάγνωσης και γραφής, τα παιδιά έχουν κάποια γνώση της σκοπιμότητας και των κυριότερων συμβάσεων του γραπτού λόγου όπως: της κατεύθυνσης της φοράς γραφής και ανάγνωσης γνωρίζουν ορισμένα γράμματα και τα ονομάζουν διακρίνουν αναμεταξύ τους μια λέξη, ένα γράμμα κι έναν αριθμό που παρουσιάζονται γραπτώς μπορούν να αναγνωρίζουν ορισμένες λέξεις, όταν παρουσιάζονται σε οικείο περιβάλλον Αυτή η γνώση των γενικών χαρακτηριστικών του γραπτού λόγου και η απαρχή της κατάκτησης των γραφημικών χαρακτηριστικών θεωρούνται παράγοντες διευκολυντικοί στη μεταγενέστερη μάθηση της γραφής και της ανάγνωσης

Αναγνώριση λέξεων Οι γραπτές λέξεις αφομοιώνονται προοδευτικά με τη συνειδητοποίηση ενός ολοένα αυξανόμενου αριθμού οπτικών δεικτών που προέρχονται από τα γράμματα Η εξέλιξη της παράστασης μιας λέξης από το παιδί προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας διέρχεται χονδρικά από τρεις φάσεις Το παιδί ταυτοποιεί μια λέξη της οποίας γνωρίζει το νόημα από την παρουσία ενός ή μερικών γραμμάτων και κυρίως του αρχικού ή των ακραίων, αρχικού και τελικού (Μπορεί να αναγνωρίζει τη λέξη /γάλα/ από τα δύο πρώτα γράμματα γα**, /ψωμί/> ψ***. γάτα από το αρχικό και τελικό γράμμα (γάλα, γάζα..) ψωμί από το αρχικό (ψάρι, ψέμα, ψήνω, ψίχα…)

2. Η λέξη θεωρείται ως το σύνολο όλων των γραμμάτων της, χωρίς η τάξη/σειρά τους να είναι η κατάλληλη (το σύνολο των γραμμάτων <ωιμψ> ή <μψωι> ή <ιμψω> μπορεί να δηλώνει ψωμί για ένα παιδί, γιατί έχει τα γράμματα που έχει η λέξη /ψωμί/) 3. Η λέξη θεωρείται ως μια ακολουθία συντεταγμένων γραμμάτων σε μια ορισμένη τάξη Η ανάγκη να διακρίνει το παιδί λέξεις των οποίων το νόημα του είναι γνωστό, το παρωθεί να λαμβάνει υπόψη του ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό γραμμάτων και την τάξη/σειρά διαδοχής τους Οι τρεις αυτές φάσεις έχουν διάρκεια μικρή ή μεγάλη ανάλογα με το παιδί Για τα παιδιά που εκτίθενται συχνά στο γραπτό λόγο, η περίοδος δόμησης της έννοιας της λέξης μπορεί να είναι εξαιρετικά σύντομη ή να φαίνεται σχεδόν ανύπαρκτη

Συμβάσεις στη γραφή Γράφουμε από τα αριστερά προς τα δεξιά Γράφουμε σε ευθεία γραμμή σε οριζόντια γραμμικότητα Χρησιμοποιούμε ορισμένες γραφικές μορφές (γραφήματα) Η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών έχουν επίγνωση της γραμμικότητας και του προσανατολισμού της γραφής όταν αρχίζουν τη φοίτησή τους στο δημοτικό σχολείο Ένα ποσοστό 20% των παιδιών συγχέουν αριθμητικά ψηφία και γράμματα και τα χρησιμοποιούν αδιακρίτως, ωστόσο το ποσοστό αυτό μειώνεται σταδιακά και περιορίζεται σε 1,5-2% στο τέλος της Α΄ τάξης

Κατηγορίες γνώσεων και δεξιοτήτων που αποκαλύπτονται από την εκτέλεση έργων/ασκήσεων από παιδιά ηλικίας 3-7 ετών (Βάμβουκας, 2009) Γνώση των γενικών χαρακτηριστικών του γραπτού λόγου Σκοπιμότητα του γραπτού λόγου Διάκριση μεταξύ γραφής και ιχνογραφήματος Διάκριση μεταξύ διαβάζω και βλέπω Διάκριση μεταξύ μιας λέξης και μιας φράσης Γνώση της κατεύθυνσης της κίνησης γραφής και ανάγνωσης Αναγνώριση λέξεων εντός περιβαλλοντολογικού συγκείμενου

2. Γραφημική κατοχή Αναγνώριση ενός γράμματος που παρουσιάζεται μόνο του γραπτώς Αναγνώριση ενός γράμματος που παρουσιάζεται σε ένα σύνολο γραμμάτων Αναγνώριση ενός γράμματος που παρουσιάζεται γραπτά σε ένα σύνολο γραμμάτων σε τέσσερις διαφορετικούς προσανατολισμούς (π.χ. Σ, W, Μ, Λ, Δ ή ε, θ, 3, δ, β, ω, m) Αναγνώριση μιας λέξης σε ένα γραπτό κατάλογο 3. Φωνημική κατοχή Σύζευξη εικόνων με βάση το αρχικό ή τελικό φώνημα των ονομάτων των παριστανόμενων αντικειμένων Διάκριση λέξεων που δε διαφέρουν παρά σε ένα φώνημα (π.χ. βίδα- γίδα)

4. Γνώση της γραφοφωνημικής αντιστοιχίας Ανάγνωση κεφαλαίων γραμμάτων Ανάγνωση πεζών γραμμάτων Σύζευξη εικόνων με βάση το αρχικό γράμμα του ονόματος των παριστανόμενων αντικειμένων Ανάγνωση λέξεων, μετά από προφορική παρουσίαση λέξεων που διαφέρουν μόνο σε ένα σύμφωνο και στις οποίες έχει υποκαταστηθεί ένα γράφημα

Ο ρόλος των γνώσεων έντυπου λόγου και των βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων στη μάθηση της ανάγνωσης και της γραφής

Διαχρονικοί δείκτες πρόβλεψης ανάγνωσης και γραφής- η γνώση των γραμμάτων Από το Νηπιαγωγείο στη Β΄δημοτικού Αποκωδικοποίηση ψευδολέξεων ΦΕ Ορθογραφία Γνώση Γραμμάτων . Ευχέρεια ανάγνωσης μικρού κειμένου ΤΚΕ

Αλφαβητική αρχή και αλφαβητικό επίπεδο γραφής Αλφαβητική αρχή και αλφαβητικό επίπεδο γραφής Υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των φωνημάτων της λέξης και του αριθμού των γραφημάτων που χρησιμοποιεί το παιδί για την παράστασή τους Το παιδί γράφει όλα τα γράμματα της λέξης χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποκλείονται και περιστασιακά σφάλματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις συμβαίνει να χρησιμοποιεί το ίδιο γράμμα για διαφορετικά φωνήματα Στην πλήρη κατάκτηση του σταδίου τα παιδιά έχουν γνώση της συμβατικής ηχητικής αξίας των γραμμάτων και κάνουν χρήση τους Γράφουν όλα τα γράμματα των λέξεων στην κανονική σειρά διαδοχής- Οι λέξεις της φράσης, στην πλειονότητά τους, είναι χωρισμένες Κυριαρχεί η αλφαβητική υπόθεση, δηλαδή το παιδί θεωρεί ότι οφείλει να γράφει τόσα γραφήματα όσα αντιλαμβάνεται πως είναι τα φωνήματα της λέξης (π.χ. /γάτα/ > 4 γραφήματα, /μέλισσα/ 6 γραφήματα

Παράγοντες που συνδέονται με τη μάθηση της ανάγνωσης- ο ρόλος του λεξιλογίου στις διάφορες όψεις της συμβατικής ανάγνωσης Φωνολογική αποκωδικοποίηση Φωνολογική επίγνωση Ταχεία κατονομασία ερεθισμάτων ΑΝΑΓΝΩΣΗ Λεξιλόγιο Ορθογραφική επεξεργασία Μορφολογική επίγνωση

Σχέση λεξιλογίου με διάφορες όψεις της συμβατικής ανάγνωσης Το λεξιλόγιο είναι ένας από τους σημαντικότερους προβλεπτικούς παράγοντες της αναγνωστικής κατανόησης Μπορεί να επηρεάζει τόσο τις διαδικασίες αποκωδικοποίησης όσο και τις διαδικασίες κατανόησης

Σχέση αναγνωστικής και ακουστικής κατανόησης Η υπόθεση ότι η αναγνωστική και η ακουστική κατανόηση βασίζονται στις ίδιες γνωστικές διαδικασίες Η ανάπτυξη της ακουστικής κατανόησης αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη της πρώτης

Αφηγηματικές δεξιότητες Οι αφηγηματικές δεξιότητες περιλαμβάνουν τόσο δεξιότητες κατανόησης ενός προφορικού αφηγηματικού κειμένου όσο και την παραγωγή προφορικών αφηγήσεων από τα ίδια τα παιδιά Η κατανόηση της προφορικής αφήγησης συνδέεται στενά και σχεδόν ταυτίζεται με αντίστοιχα επιμέρους πεδία της κατανόησης λόγου

Τι δείχνουν τα παιδιά στην αναδιήγηση αφηγηματικών ιστοριών Ότι κατανόησαν την αλληλουχία των επεισοδίων Ότι μπορούν να συνάγουν συμπεράσματα και να ερμηνεύουν τους ήχους και τις εκφράσεις των πρωταγωγνιστών Είναι δυνατόν να αποκαλύψουν τη συναίσθηση του παιδιού για τη δομή της ιστορίας, επικεντρώνοντας κυρίως στην κυριολεκτική ανάκληση στη μνήμη Αντανακλούν το συμπερασματικό συλλογισμό του παιδιού

Ανάδυση της γραφής και διδακτικές προεκτάσεις

Το παιδί και η γραφή Οι έρευνες σχετικά με την εξέλιξη της γραφής θεμελίωσαν δύο βασικές απόψεις: Τα παιδιά προοδεύουν μέσω διαφόρων σταδίων καθώς εξελίσσουν τη γραφή Τα παιδιά πριν από την είσοδό τους στο σχολείο γνωρίζουν ήδη αρκετά για τη γραφή

Τα χαρακτηριστικά της παιδικής γραφής αλλάζουν με το χρόνο Οι μουτζούρες μετατρέπονται σε συνδυασμό αληθινών γραμμάτων Αργότερα τα παιδιά αρχίζουν να συνδέουν σύμβολα και ήχους Κατά το συλλαβισμό τους μπορούν να επεξεργάζονται τις συνθέσεις τους Η εφεύρεση συλλαβισμού ακολουθεί τα εξής στάδια: Χρήση μερικών γραμμάτων από το όνομά τους Χρήση γραμμάτων από τα ονόματα άλλων παιδιών Χρήση νέων γραμμάτων καθώς εξοικειώνονται περισσότερο με το αλφάβητο

«Εφεύρεση συλλαβισμού»: 5 στάδια (Graves, 1983) Η λέξη αναπαριστάνεται (grass): Πρώτα με το αρχικό σύμφωνο ή φωνήεν (g) Κατόπιν με το πρώτο και το τελευταίο γράμμα (gs) Ύστερα με την προσθήκη ενός ενδιάμεσου (grs) γράμματος στα δύο γράμματα Ακολουθεί η χρήση ενός εσωτερικού γράμματος που συνυπολογίστηκε (gres) Τελικά χρησιμοποιώντας τον κανονικό συλλαβισμό

Τα στάδια της εξέλιξης της γραφής (Κουτσουβάνου, 2000) Το στάδιο του μουτζουρώματος Τα παιδιά στην ηλικία των δύο χρόνων χρησιμοποιούν το μουτζούρωμα Σταδιακά το διαφοροποιούν σε: «μουτζούρωμα για γράψιμο» και « μουτζούρωμα για ζωγραφική» Όταν τα σχέδια τους είναι αναγνωρίσιμα, το μουτζούρωμά τους αρχίζει να μοιάζει με γραφή

Γραμμικό επαναλαμβανόμενο στάδιο Ανακαλύπτουν : ότι η γραφή είναι συνήθως οριζόντια τα γράμματα τοποθετούνται σε σειρές κατά μήκος της σελίδας Νομίζουν ότι μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι μεγάλο έχει τη μορφή μιας μακρύτερης γραμμής σε σύγκριση με μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι μικρό Ψάχνουν για συγκεκριμένες συνδέσεις μεταξύ των λέξεων και των εννοιολογικών περιεχομένων τους και αναμειγνύουν κάποιους τύπους γραμμάτων με γραμμοειδείς μουτζούρες

Στάδιο ορθογραφίας τυχαίων γραμμάτων Μαθαίνουν ποιοι τύποι είναι αποδεκτοί ως γράμματα και τα χρησιμοποιούν σε τυχαία σειρά για να αναφερθούν σε λέξεις ή σε προτάσεις Συνήθως παράγουν σειρές γραμμάτων που δεν έχουν καμιά σχέση με τους ήχους των λέξεων στις οποίες προσπαθούν να αναφερθούν

Στάδιο γράμματος ονόματος ή φωνητικής γραφής αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σχέση μεταξύ γραμμάτων και ήχων αρχίζουν να παρουσιάζουν λέξεις που αντιπροσωπεύουν ακριβώς αυτό που ακούν ή παρουσιάζουν μια ολόκληρη λέξη χρησιμοποιώντας ένα γράμμα ή μια συλλαβή

Στάδιο μεταβατικής ορθογραφίας Καθώς μαθαίνουν περισσότερα για το σύστημα της γραπτής γλώσσας, αρχίζουν να κατανοούν και τους κανόνες της Αρχίζουν να γράφουν κάποιες λέξεις με τη συμβατική ορθογραφία, παρόλο που η ορθογραφία τους μέχρι αυτό το σημείο είναι φωνητική Επειδή τα παιδιά είναι εξοικειωμένα πολύ συχνά με ορισμένες λέξεις μαθαίνουν τη συμβατική τους ορθογραφία πολύ νωρίς Ονομάζεται μεταβατικό, γιατί το παιδί μεταβαίνει από τη φωνητική ορθογραφία στην καθορισμένη και στη συμβατική

Στάδιο συμβατικής ορθογραφίας Επιτυγχάνουν το μέγιστο αποτέλεσμα, στα πλαίσια της συμβατικής ορθογραφίας Η γραφή των παιδιών χαρακτηρίζεται από μία μεταβατικότητα Συχνά σε ένα δείγμα γραφής του παιδιού εντοπίζονται στοιχεία από προηγούμενα στάδια Δεν είναι ανησυχητικό αν τα παιδιά ξαναγυρίζουν σε ένα προηγούμενο στάδιο Πολλές φορές δε δείχνουν ενδιαφέρον να συνεχίσουν τον πειραματισμό τους με τη γραφή Ο κυρίαρχος στόχος μας είναι να σεβαστούμε τους ρυθμούς ανάπτυξης κάθε παιδιού

Παρατηρήσεις Συχνή χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων, ειδικά στα στάδια της δικής τους επινοημένης ορθογραφίας (στάδιο ορθογραφίας τυχαίων γραμμάτων, στάδιο γράμματος- ονόματος ή φωνητικής γραφής) Τα κεφαλαία γράμματα είναι ευκολότερα για μικρά παιδιά στα αρχικά στάδια, ενώ στο στάδιο της μεταβατικής ορθογραφίας καταφαίνεται ανάμειξη κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων Τα παιδιά επηρεάζονται πολύ από το αν μεταχειριζόμαστε κεφαλαία γράμματα για τη γραφή των ονομάτων τους ή μεταχειριζόμαστε τους κανόνες της συμβατικής γραφής με την ανάμειξη κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων

Οι μορφές της αναδυόμενης γραφής (Wortham, 2006) Μορφές Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Μουτζούρες Τυχαία σημάδια που δεν είναι διακριτά και κινούνται ανάμεσα στη ζωγραφική και τη γραφή Ζωγραφική Η ζωγραφική αποτυπώνει ολόκληρη ιστορία Επαναλαμβανόμενο γραμμικό σχέδιο Κινείται σε μια ευθεία- ομοιογενές ως προς το μέγεθος και το σχήμα (επανα-λαμβανόμενο). Θυμίζει συνεχή γραφή Αντιγραφή συμβατικής γραφής Μπορεί να είναι ή όχι σε ευθεία γραμμή- περιέχει στοιχεία πραγματικών λέξεων Απομνημόνευση τύπων γραφής Χρησιμοποιείται με συχνότητα και περιέχει σημαντικές λέξεις (π.χ. μαμά, μπαμπάς, το όνομα του παιδιού..)

Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Μορφές Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Γραφή που θυμίζει τα γράμματα Περιέχει στοιχεία από τα πραγματικά γράμματα. Δεν παρατίθενται πάνω από δύο παρόμοιοι τύποι γραφής, ο ένας δίπλα στον άλλο Ποσοτικές αρχές Έχει αξία το πλήθος των γραμμάτων- αντανακλά τις υποθέσεις των παιδιών για τον αριθμό των γραμμάτων που χρειάζονται για να γραφεί η κάθε λέξη. Τα μεγάλα πράγματα έχουν μεγάλα ονόματα. Προοδευτικά τα γράμματα αντιστοιχούν στον αριθμό των συλλαβών κάθε λέξης Ποιοτικές αρχές Τα γράμματα που χρησιμοποιούνται είναι σημαντικά Αρχή επινοημένης ορθογραφίας- γραφή με γράμματα-ονόματα Αντανακλά την υπόθεση ότι τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σχέση μεταξύ γραμμάτων και ήχων

Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Μορφές Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Απλή φωνητική γραφή Ένα γράμμα για κάθε λέξη. Μόνο δυνατοί ήχοι και ελάχιστα φωνήεντα Μεταβατική ορθογραφία Επιχειρεί να διευθετήσει τη σχέση ήχου- συμβόλου. Χρησιμοποιεί φωνήεντα και αρχίζει να γίνεται ευανάγνωστη Συμβατική ορθογραφία Ταυτίζεται με τα συμβατικά πρότυπα για την ορθογραφία

Εξελικτικά μοντέλα μάθησης της παραγωγής γραπτών λέξεων Βασική αρχή τους: Η μάθηση της παραγωγής γραπτών λέξεων γίνεται διαμέσου διαδοχικών, αλλά ανεξάρτητων σταδίων, καθένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από την ανάδυση μιας κυρίαρχης διαδικασίας/στρατηγικής Οι αλλαγές που παρατηρούνται στη διάρκεια της εξέλιξης είναι κυρίως ποιοτικές παρά ποσοτικές Τα περισσότερα εξελικτικά μοντέλα περιλαμβάνουν τρεις ή τέσσερις φάσεις Τα μοντέλα αυτά δεν αποτελούν παρά γενικά πλαίσια περιγραφής της διαδικασίας μάθησης της γραφής Δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως απαρέγκλιτοι κανόνες Υπάρχει ο κίνδυνος να μη λαμβάνεται υπόψη: η διατομική ανομοιογένεια η μάθηση της γραφής να περιορίζεται μόνο στη γραπτή παραγωγή λέξεων

Το μοντέλο των τεσσάρων επιπέδων ψυχογένεσης της γραφής λέξεων (Ε Το μοντέλο των τεσσάρων επιπέδων ψυχογένεσης της γραφής λέξεων (Ε. Ferreiro, προσαρμ. Ι. Βάμβουκα) Το προσυλλαβικό επίπεδο γραφής Δεν παριστάνεται κανένα ίχνος ηχητικής αντιστοιχίας μεταξύ των γραμμάτων και των φωνολογικών μονάδων (συλλαβών ή φωνημάτων) της λέξης Διακρίνουν το εικονικό από το «γραφικό» δείχνοντας το πρώτο και λέγοντας «ένα δέντρο» ή «μια ζωγραφιά», ενώ για το γραφικό δίνουν το όνομά του, όπως «γράμματα», χωρίς να είναι γράμματα συμβατικά αλλά ακολουθία γραφισμών (παράγονται κατ’ απομίμηση των κινητικών και αντιληπτικών χαρακτηριστικών των χαρακτήρων της γραφής) Χρησιμοποιούν ένα συνονθύλευμα γραφισμών για να «γράψουν» ο,τιδήποτε. Αρχικά χρησιμοποιεί αδιάκριτα γράμματα και αριθμούς.

Μετά αντιλαμβάνεται ότι απαιτούνται μόνο γράμματα Μετά αντιλαμβάνεται ότι απαιτούνται μόνο γράμματα. Έτσι ένα παιδί για να γράψει ο,τιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιεί ένα ή περισσότερα- κεφαλαία ή πεζά ή με εναλλαγή- γράμματα που γνωρίζει συνήθως από τη γραφή του ονόματός του Ο αριθμός των γραμμάτων που χρησιμοποιούν οι αρχάριοι γραφείς είναι περιορισμένος Μπορεί να γράφουν ονόματα προσώπων ή ζώων με κεφαλαία γράμματα ή με μεγαλύτερη ποσότητα γραμμάτων (λόγω μεγέθους) (π.χ. γάτα, περισσότερα γράμματα από την πεταλούδα) Το παιδί «γράφει» και μετά αποδίδει νόημα (ερμηνεύει) στο γραπτό του Δε σκέφτεται αυτό που θέλει να γράψει και μετά το γράφει, αλλά αφού το γράψει το ονομάζει Συχνά για τη γραφή μιας λέξης/ονόματος το παιδί χρησιμοποιεί γράμματα που σχετίζονται με την αρχή της λέξης, δηλαδή σχεδόν πάντα χρησιμοποιεί ένα γράμμα της λέξης (φωνολογική αρχή της λέξης) Το πρώτο αυτό γράμμα συχνά αντιστοιχεί στην ηχητική αξία της πρώτης συλλαβής της λέξης και είναι ο προάγγελος του επόμενου επιπέδου γραφής, του συλλαβικού

Το συλλαβικό επίπεδο γραφής Γραπτή παραγωγή στην οποία υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των συλλαβών της λέξης και της ποσότητας/αριθμού των γραφημάτων Διαμορφώνεται η συλλαβική υπόθεση, σύμφωνα με την οποία το όνομα ενός υποκειμένου πρέπει να έχει τόσα γραφήματα όσες είναι και οι συλλαβές του ονόματος/λέξης (π.χ. νύχι> 2 γράμματα, πιρούνι > 3 γράμματα) Για να φτάσει στη συλλαβική υπόθεση δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει την ηχητική/φωνημική αξία των γραμμάτων. Μερικά παιδιά παριστάνουν με οποιοδήποτε γράφημα μια συλλαβή, ενώ άλλα χρησιμοποιούν το φωνήεν ή το σύμφωνο της συλλαβής Αρχικά έχουν την τάση να χρησιμοποιούν μόνο μία κατηγορία γραμμάτων (σύμφωνα ή φωνήεντα)

Η συλλαβική γραφή συχνά θεωρείται και κρίνεται από τους εκπαιδευτικούς ως μια «παθολογική παράλειψη γραμμάτων» Από εξελικτική άποψη θεωρείται μια στιγμή της εξέλιξης, ένα βήμα προόδου στη διαδικασία γένεσης και δόμησης της γραφής και όχι μια παθολογική απόκλιση Η κατοχή της συλλαβικής υπόθεσης και του αντίστοιχου σταδίου γνώσης του συστήματος γραφής συνιστά έναν πολύ καλό προγνωστικό δείκτη για τη μεταγενέστερη επιτυχή μάθηση του γραπτού λόγου όταν είναι στην Α΄ και Β΄ τάξη δημοτικού Στη διάρκεια του συλλαβικού σταδίου μια γνωστική σύγκρουση εκδηλώνεται στο παιδί. Οφείλοντας να γράψει μια μονοσύλλαβη λέξη δυσκολεύεται να δεχθεί πως ένα μόνο γράμμα αρκεί Αυτή η γνωστική σύγκρουση το οδηγεί βαθμιαία να εγκαταλείψει τη συλλαβική υπόθεση και οδηγείται σε μια πιο βαθιά και λεπτομερή ανάλυση της λέξης (π.χ. να, θα- γάτα, γάλα- κότα, ρόδα- κανάτα, πατάτα, σαλάτα, Θάνος, Μάνος, Πάνος)

Το συλλαβικο-αλφαβητικό επίπεδο γραφής Ανακαλύπτοντας ότι μια συλλαβή μπορεί να γράφεται ή με φωνήεν ή με σύμφωνο καταλήγει να τη γράφει και με τα δυο Χωρίς να απορρίψουν εντελώς τη συλλαβική υπόθεση κατορθώνουν να αναλύουν τις λέξεις που έχουν να γράψουν σε συλλαβές και σε φωνήματα Έτσι καταλήγουν στη συλλαβικο-αλφαβητική γραφή, όπου μερικές γραφικές παραγωγές τους παριστάνουν με μια συλλαβή και άλλες με ένα φώνημα Η συλλαβικο-αλφαβητική γραφή χαρακτηρίζεται από μια γραφική παραγωγή με παραλείψεις γραμμάτων. Μερικά γράμματα παριστάνουν ολόκληρες συλλαβές, ενώ άλλα παριστάνουν φωνήματα Από άποψη εξελικτική, δεν υπάρχουν παραλείψεις αλλά προσθήκες γραμμάτων σε σύγκριση με το προηγούμενο επίπεδο, το συλλαβικό, όπου τα γράμματα παριστάνουν συλλαβές

Η παραγωγή συλλαβικο-αλφαβητικής γραφής είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι το υποκείμενο έχει υπερβεί το συλλαβικό στάδιο χωρίς όμως να έχει φτάσει ακόμη στην πλήρη συνειδητοποίηση και συστηματική χρήση της αλφαβητικής αρχής Πιρούνι ΠΡΝ (συλλαβική) ΠΡΟΥΝΗ ή ΠΗΡΟΥΝ ή ΠΡΟΥΝ (συλλαβικο-αλφαβητική) ΠΗΡΟΥΝΗ ή ΠΙΡΟΥΝΗ ή ΠΙΡΟΥΝΙ (αλφαβητική) Στο τέλος της Α΄ τάξης δεν παρουσιάζουν γραφικές παραγωγές αυτού του τύπου Όταν παρατηρείται στην αρχή της Α΄τάξης και στα νήπια είναι ένδειξη ότι η γραφή του παιδιού δεν έχει φτάσει στο τελικό στάδιο εξέλιξής της, στο στάδιο της αλφαβητικής γραφής Πρόκειται για μια μεταβατική ενδιάμεση φάση μεταξύ των δύο τύπων, συλλαβικής και αλφαβητικής γραφής. Πρόκειται για υβριδική φάση, επειδή μερικά γράμματα παριστάνουν συλλαβές και άλλα φωνήματα

Οι ορθογραφικοί κανόνες δεν είναι εσωτερικευμένοι, αλλά πολλές λέξεις ή και φράσεις ολόκληρες μπορεί να είναι ορθογραφικά γραμμένες Η αλφαβητική φάση γραφής αρχίζει από τη στιγμή που τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι η γραφή μεταγράφει/ανακωδικοποιεί γραπτά τον προφορικό λόγο Βασίζεται στη γνώση και τη συστηματική χρησιμοποίηση των γραφοφωνολογικών αντιστοιχιών. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει να γράφονται όλες οι λέξεις Η γραφή των λέξεων δεν είναι η συμβατική Το αλφαβητικό στάδιο γραφής δεν είναι η τελευταία εξελικτική βαθμίδα στην πορεία της πλήρους κατάκτησης του συστήματος γραφής. Τα παιδιά οφείλουν να επιλύσουν δύο ακόμη προβλήματα: Α) την ορθογραφημένη γραφή των λέξεων Β) το χωρισμό των λέξεων μιας φράσης

Το ορθογραφικό στάδιο γραφής και η απόκτηση της ορθογραφικής δεξιότητας Η ορθογραφημένη γραφή της γλώσσας απαιτεί συστηματική διδασκαλία και άσκηση, γιατί είναι διαδικασία πολύπλοκη και πολυδιάστατη (γνώσεις φωνολογικές, μορφοσυντακτικές, σημασιολογικές) και εκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης (ορθογραφικό στάδιο) Η τελική φάση του ορθογραφικού σταδίου είναι η μάθηση και απόκτηση της ορθογραφικής δεξιότητας Η κατάκτησή της εξαρτάται από την εγκατάσταση ακριβών και πλήρων παραστάσεων των λέξεων στη μνήμη (νοητικό λεξικό) Αλφαβητική διαδικασία, ορθογραφική διαδικασία και μορφοσυντακτικές γνώσεις και δεξιότητες συμβάλλουν στη μάθηση και την ανάπτυξη της δεξιότητας ορθογραφημένης γραφής