ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΜΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΜΣ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗ Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής
Έδρα Jean Monnet
"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Η εγκαθίδρυση της ΟΝΕ με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1991) βασίστηκε: στην παραχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων και στην δημιουργία αποκλειστικής αρμοδιότητας της Ένωσης στον τομέα της Νομισματικής Πολιτικής για τα Κράτη-μέλη με νόμισμα το Ευρώ. στην διατήρηση της Οικονομικής και της Δημοσιονομικής Πολιτικής, που αποτέλεσε την άλλη συνιστώσα της ΟΝΕ, στις κρατικές αρμοδιότητες.
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Όπως σημειώνει η Επιτροπή: «η ΟΝΕ δεν έχει προηγούμενο μεταξύ των νομισματικών ενώσεων της σύγχρονης εποχής, υπό την έννοια ότι συνδυάζει την κεντρική νομισματική πολιτική με την αποκεντρωμένη ευθύνη για την άσκηση των περισσότερων οικονομικών πολιτικών, η οποία, ωστόσο, υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς όσον αφορά τις εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές. Σε αντίθεση με άλλες νομισματικές ενώσεις, δεν υφίσταται κεντρική άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής, ούτε κεντρική δημοσιονομική ικανότητα (ομοσπονδιακός προϋπολογισμός)» Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται ως δομική ασυμμετρία της ΟΝΕ
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Σύμφωνα με το άρθρο 121 ΣΛΕΕ τα Κράτη-μέλη αναγνωρίζουν ότι οι οικονομικές τους πολιτικές είναι «θέμα κοινού ενδιαφέροντος», προέβλεψαν: ότι αυτές θα πρέπει να ασκούνται «με σκοπό να συμβάλλουν στην υλοποίηση των στόχων της Ένωσης», όπως αυτοί ορίζονται στη Συνθήκη και τους Γενικούς Προσανατολισμούς των Οικονομικών Πολιτικών των Κρατών-μελών και της Ένωσης, που υιοθετεί κάθε φορά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και ότι αυτές αποτελούν «αντικείμενο συντονισμού» στο πλαίσιο των θεσμικών οργάνων της Ένωσης και κυρίως του Συμβουλίου. Tο σύστημα των κανόνων, των μηχανισμών και των διαδικασιών, που θεσπίστηκαν σταδιακά, για το συντονισμό και την εποπτεία των οικονομικών πολιτικών των Κρατών-μελών της ΕΕ, αναφέρεται ως Ευρωπαϊκή Οικονομική Διακυβέρνηση.
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Οι κανόνες της ΕΟΔ συγκροτούν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα, που αποτελείται από: τη Συνθήκη (ά 119 ΣΛΕΕ επ) το παράγωγο δίκαιο (εξάπτυχο, δίπτυχο) τις soft law ρυθμίσεις τις inter se διεθνείς συμφωνίες μεταξύ των Κ-μ
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Η κατάσταση αυτή, επ’ ευκαιρία της σύναψης του Δημοσιονομικού Συμφώνου, περιγράφεται από τον Paul Craig ως εξής: «Πριν από το Δημοσιονομικό Σύμφωνο υπήρχαν τρία στρώματα κανόνων σχετικά με τον έλεγχο της εθνικής οικονομικής πολιτικής: οι διατάξεις της Συνθήκης, η νομοθεσία της ΕΕ και οι Γενικοί Προσανατολισμοί των Οικονομικών Πολιτικών των Κρατών-μελών. Οι κανόνες αυτοί ήταν πολύπλοκοι και δημιουργούσαν δυσκολίες όσον αφορά τη διαφάνεια, επειδή εξαπλώνονται από τις διατάξεις της Συνθήκης και ένα πολύπλοκο σύστημα κανόνων του παραγώγου δικαίου μέχρι και ένα σύνολο κανόνων soft law υψηλού επιπέδου. Το Δημοσιονομικό Σύμφωνο προσθέτει ένα τέταρτο στρώμα στο υπάρχον σχήμα, εντείνοντας περαιτέρω τα προβλήματα της πολυπλοκότητας και της διαφάνειας, ειδικά επειδή… υπάρχει μια πολύ μεγάλη επικάλυψη μεταξύ των λεπτομερών υποχρεώσεων των Κρατών-μελών, που προβλέπει «το πακέτο των έξι νομοθετικών μέτρων» και των υποχρεώσεών τους, που αναλαμβάνουν στο πλαίσιο του Συμφώνου»
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Συνθήκη ΛΕΕ (α) Άρθρο 121: σύστημα πολυμερούς εποπτείας Άρθρο 126: διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος (ΔΥΕ) σε συνδυασμό με το Πρωτόκολλο 12 Άρθρο136: ειδική νομική βάση για τη λήψη μέτρων οικονομικής διακυβέρνησης για την ευρωζώνης Άρθρο 123:απαγόρευση υπεραναλήψεων και άλλων πιστωτικών διευκολύνσεων Άρθρο 124:απαγόρευση προνομιακής πρόσβασης των Κ-μ και των οργάνων και των οργανισμών της Ένωσης στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Συνθήκη ΛΕΕ (α) Άρθρο 125: «ρήτρας μη διάσωσης» (no bail – out clause) ως βασική απαγόρευση, με δύο εξαιρέσεις άρθρο 122 παρ. 2 άρθρο 143 Το σύνολο των παραπάνω διατάξεων της Συνθήκης συγκροτούν το «Οικονομικό και Νομισματικό Σύνταγμα» της Ένωσης, που από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ μέχρι και σήμερα στις βασικές του συνιστώσες παρέμεινε αναλλοίωτο, παρά το γεγονός ότι η κρίση που βίωσε η Ένωση από το 2010 και μετά επέβαλλε διαφορετικές αναγνώσεις των σχετικών διατάξεων.
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Γενικοί Προσανατολισμοί (β) Οι Γενικοί Προσανατολισμοί των Οικονομικών Πολιτικών των Κρατών-μελών και της Ένωσης αποτελούν τη βάση της διαδικασίας της Πολυμερούς Εποπτείας. Θεσπίζονται από το Συμβούλιο στη βάση των σχετικών Συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Έχουν τη μορφή συστάσεων (soft law) Η παρακολούθηση της συμμόρφωσης των Κ-μ προς τους Γενικούς Προσανατολισμούς (Πολυμερής Εποπτεία) γίνεται από τη Επιτροπή (προειδοποίηση στα Κ-μ σε περίπτωση απόκλισης) και από το Συμβούλιο (συστάσεις στα Κ-μ)
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Γενικοί Προσανατολισμοί (β) Πρώτον, οι Γενικοί Προσανατολισμοί στερούνται νομικής δεσμευτικότητας, αφού αποτελούν συστάσεις προς τα Κ-μ. Παρά την εμπλοκή και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη υιοθέτησής τους σε μια προσπάθεια να δοθεί πολιτική βαρύτητα, οι Γενικοί Προσανατολισμοί προτρέπουν, τελικά, σε μια αυτοπειθαρχία (self discipline) των Κ-μ και δεν επιβάλλουν νομική υποχρέωση συμμόρφωσης. Έτσι, σταδιακά απώλεσαν κάθε ίχνος αποτελεσματικότητας. Δεύτερον, η διαδικασία υιοθέτησής τους αποτελεί ένα πρώτο δείγμα του ελλείμματος δημοκρατίας, που διακρίνει κανείς, στο σύστημα των κανόνων της ΕΟΔ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Συμβούλιο ούτε καν διαβουλεύεται με το Ευρ.Κοιβ κατά το σχεδιασμό των Γενικών Προσανατολισμών. Οι ενσωματωμένες σ’ αυτούς στοχεύσεις των οικονομικών πολιτικών των Κ-μ και της Ένωσης απλώς γνωστοποιούνται στο Ευρ.Κοινβ εκ των υστέρων, με αποτέλεσμα αυτό να στερείται κάθε δυνατότητας επίδρασης κατά τη διαμόρφωσή τους.
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (γ) Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ), υιοθετήθηκε τον Ιούνιο του 1997 με πολιτική απόφαση των Αρχηγών των Κυβερνήσεων και των Κ-μ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (soft law), ως ένα κανονιστικό πλαίσιο, που παροτρύνει τα Κ-μ να διατηρούν υγιή δημόσια οικονομικά. Με το Σύμφωνο, που αναθεωρήθηκε το 2005, επιχειρήθηκε ο καθορισμός του πολιτικού πλαισίου για την εξειδίκευση των στόχων και τον λειτουργικό προσδιορισμό των διαδικασιών, που προέβλεπαν οι διατάξεις της Συνθήκης. Έτσι, καθορίστηκαν οι δεσμεύσεις των Κ-μ, με κορυφαία αυτή της τήρησης του μεσοπρόθεσμου στόχου για μια σχεδόν ισοσκελισμένη ή πλεονασματική δημοσιονομική κατάσταση και προβλέφθηκαν οι υποχρεώσεις της Επιτροπής και του Συμβουλίου στο πλαίσιο της διαδικασίας εποπτείας, που συγκροτείται από ένα (α) προληπτικό σκέλος (πολυμερής εποπτεία) (β) κατασταλτικό σκέλος (διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος)
«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΕ» Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (γ) (α) Προληπτικό σκέλος: τα Κ-Μ υποβάλλουν κάθε χρόνο Πρόγραμμα Σταθερότητας (οι χώρες της ευρωζώνης) ή Σύγκλισης (τα υπόλοιπα Κράτη-μέλη της Ένωσης ή κράτη σε παρέκκλιση), μαζί με το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων. Το Πρόγραμμα αυτό καθορίζει τους τρόπους με τους οποίους κάθε Κράτος-μέλος σκοπεύει να επιτύχει και να διατηρήσει υγιή δημόσια οικονομικά μεσοπρόθεσμα. Στη συνέχεια, η Επιτροπή μπορεί να διατυπώσει συστάσεις πολιτικής ή, αν κρίνεται αναγκαίο, να υποβάλει πρόταση στο Συμβούλιο για την έκδοση έγκαιρης προειδοποίησης με στόχο την αποφυγή υπερβολικού ελλείμματος. (β) Διορθωτικό σκέλος: αν το δημοσιονομικό έλλειμμα ενός Κ-μ υπερβεί το όριο του 3%, που προβλέπει η Συνθήκη, το Συμβούλιο εκδίδει Σύσταση για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος. Η μη συμμόρφωση στις συστάσεις μπορεί να οδηγήσει σε επιβολή κυρώσεων (ά. 126 ΣΛΕΕ)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Η ΟΝΕ χαρακτηρίζεται από μια δομική ασυμμετρία. α. Δικαιολογείστε την παραπάνω θέση β. Πάνω σε ποια αντίληψη βασίσθηκε η εν λόγω δομική ασυμμετρία; γ. Ποια προβλήματα και ανεπάρκειες προκάλεσε η δομική ασυμμετρία της ΟΝΕ ; (η απάντηση στο ερώτημα αυτό βρίσκεται στα προσεχή μαθήματα)