Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου Η Διαχείριση της Χαρισματικότας στο ελληνικό Σχολείο: Ουτοπία ή Πραγματικότητα; Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου

Δομή της παρουσίασης Εισαγωγή Ερμηνεία των όρων Η κατάσταση στη χώρα μας Προτάσεις Συμπεράσματα

Το ζήτημα της χαρισματικότητας είναι πολυδιάστατο η χαρισματικότητα, είναι μια έννοια ασαφής για την πλειονότητα των ανθρώπων, ενώ τα χαρισματικά παιδιά μια ιδιαιτέρως παραμελημένη ομάδα του μαθητικού πληθυσμού.

Οι απόψεις σχετικά με τη δομή και τα συστατικά της χαρισματικότητας είναι πάρα πολλές και κυρίως εξαρτώνται από την αντίληψη του καθενός για τη φύση της χαρισματικότητας. Τα χαρισματικά άτομα δε συγκροτούν μια φυσική πληθυσμιακή ομάδα, αλλά μια κοινωνικώς προσδιορισμένη κατη- γορία προσώπων.

Το μοντέλο του Μονάχου (K. Heller) Το περιεχόμενο του μοντέλου «Χαρισματικότητα και Ταλέντο» του Μονάχου εκτός από την ευφυΐα (γλωσσική, μαθηματική, τεχνικοκατασκευαστική ή άλλου είδους ), ερευνά και άλλες παραμέτρους όπως: Δημιουργικότητα (αυθεντικότητα στην έκφραση, παραγωγικότητα, δυνατότητα ευελιξίας και άνεσης στην έκφραση κ.ά.). Αποτελεσματικότητα στις κοινωνικές συναναστροφές (οργανωτικότητα, ικανότητα για την ανάληψη αρχηγίας και για τον καθορισμό των σχέσεων μεταξύ των μελών μιας ομάδας). Μουσικές / Καλλιτεχνικές ικανότητες. Ψυχοκινητικές ικανότητες. Πρακτική ευφυΐα (η ικανότητα να αντεπεξέρχεται κάποιος στις δυσκολίες της καθημερινότητας και του επαγγέλματος).

Παραλλαγή του μοντέλου, από τους Ziegler και Perleth Υπογραμμίζεται ιδιαίτερα η σπουδαιότητα της ενεργού μάθησης, προκειμένου να πραγματοποιηθούν εξαιρετικές επιδόσεις σε έναν τομέα, εφ’ όσον υπάρξει υποστηρικτική αλληλεπίδραση και αναπλήρωση μεταξύ ατομικών εσωτερικών χαρακτηριστικών, χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος.

Το διαφοροποιημένο μοντέλο χαρισματικότητας και ταλέντου (Fr. Gagné)

Το τριαδικό μοντέλο εμπλουτισμού (J. Renzulli)

Ας προσδιορίσουμε τον όρο... Ο όρος «χαρισματικός-ή-ό» θα λέγαμε, ότι χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει άτομα, που έχουν δυνατότητες για ξεχωριστά επιτεύγματα ή που έχουν ήδη επιδείξει ασυνήθη επιτεύγματα.

Τα χαρισματικά παιδιά είναι αυτά, που διαθέτουν ή είναι ικανά να αναπτύξουν αυτό το σύνθετο σύνολο χαρακτηριστικών και να τα εφαρμόσουν σε οποιονδήποτε δυνητικά αξιόλογο τομέα της ανθρώπινης επίδοσης.

Χαρακτηριστικά των μαθητών αυτών: διακρίνονται για την ανώτερη γενική νοητική τους ικανότητα ή και για το ταλέντο υψηλής ποιότητας σε ειδικούς τομείς. έχουν υπεροχή στην ευχέρεια να εξευρίσκουν λύσεις, στην πρωτοτυπία της σκέψης, στον πλούτο του λεξιλογίου στο ενδιαφέρον για την επιστήμη και τις καλές τέχνες, στην αίσθηση του χιούμορ, στην ειλικρινή κριτική του εαυτού τους.

Στα ελληνικά δεδοµένα... Τους χαρισματικούς µαθητές τούς χαρακτηρίζουν: α) ο διαφορετικός τρόπος µάθησης: διαθέτουν την ικανότητα να µαθαίνουν σύνθετες και πολύπλοκες γνώσεις χωρίς να περνούν από τα επιμέρους στάδια µάθησης· β) η ικανότητα εξεύρεσης εναλλακτικών λύσεων σε ένα πρόβληµα· και γ) τα κίνητρα και η επιμονή για τον τελικό στόχο, όπως περιέργεια για µάθηση, επιμονή σε αυτό που κάνουν, αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα. (Θωμαΐδου, 1999)

Η κατάσταση στην Ελλάδα (ανασκόπηση) 1 Ο προβληματισμός και η χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής για την ιδιαίτερη κατηγορία των χαρισματικών και ταλαντούχων μαθητών στην Ελλάδα άρχισε όταν τα Πρότυπα Σχολεία λειτουργούσαν με ένα είδος «φιλτραρίσματος» των μαθητών, ως προς τις ακαδημαϊκές τους ικανότητες, προκειμένου να μπορούν να φοιτήσουν σε αυτά. Στη συνέχεια, τα σχολεία αυτά μετατράπηκαν σε Πειραματικά, προκειμένου να μην δίδουν τροφή στο επιχείρημα μιας ελιτίστικης εκπαίδευσης, εκπαίδευσης για λίγους, δεχόμενα με κλήρο τους μαθητές, οι οποίοι θα είχαν την τύχη να εκπαιδεύονται με τις πλέον σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους.

Η κατάσταση στην Ελλάδα (ανασκόπηση) 2 Για αρκετά χρόνια, δεν αναπτύσσεται κάποιος ιδιαίτερος προβληματισμός εκπαιδευτικής πολιτικής ή εκπαιδευτικής εφαρμογής. Δεκαετία του 1990: ιδρύονται μουσικά και αθλητικά γυμνάσια με σκοπό την ενθάρρυνση και στήριξη του ενδιαφέροντος μαθητών που έχουν ιδιαίτερες κλίσεις σε αυτούς τους τομείς. Το 2000 ο νόμος 2817 στο Άρθρο 1 αναφέρει ρητά ότι «Άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, κατά την έννοια του παρόντος, θεωρούνται τα άτομα που έχουν σημαντική δυσκολία μάθησης και προσαρμογής εξαιτίας σωματικών‚ διανοητικών, ψυχολογικών, συναισθημα- τικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων». Αναφέρει επίσης ότι: «Στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες περιλαμβάνονται επίσης πρόσωπα νηπιακής, παιδικής και εφηβικής ηλικίας που δεν ανήκουν σε μία από τις προηγούμενες περιπτώσεις, αλλά έχουν ανάγκη από ειδική εκπαιδευτική προσέγγιση και φροντίδα για ορισμένη περίοδο ή για ολόκληρη την περίοδο της σχολικής ζωής τους».

Η κατάσταση στην Ελλάδα (ανασκόπηση) 3 Με βάση τον Ν2817, σε όλες τις τάξεις των σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης λαμβάνονται και προσφέρονται τα εξής μέτρα και υπηρεσίες: Κατάρτιση και εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων και μεθόδων διδασκαλίας Χρησιμοποίηση διδακτικού και λοιπού ειδικού υλικού Διάγνωση και αξιολόγηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών Παιδαγωγική και ψυχολογική υποστήριξη Κοινωνική και συμβουλευτική εργασία Κάθε είδους διευκολύνσεις και εργονομικές διευθετήσεις Η εκπαίδευση παρέχεται δωρεάν από το κράτος σε δημόσια σχολεία. Η μορφή των σχολείων αυτών προσδιορίζεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών. Η εφαρμογή της «Ευέλικτης Ζώνης», από το 2002, καινοτόμου δράσης που στηρίζεται στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και τη διαθεματική προσέγγιση, καθώς και η λειτουργία «Ολοήμερου Σχολείου», δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό, τόσο χρονικά όσο και μεθοδολογικά, να δημιουργήσει υποστηρικτικά παιδαγωγικά πλαίσια για τους χαρισματικούς και ταλαντούχους μαθητές.

Η κατάσταση στην Ελλάδα (ανασκόπηση) 4 Το Μάρτιο του 2003 δημοσιεύεται το νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ), τα οποία ρητά αναφέρουν την αναγκαιότητα αντιμε- τώπισης μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ότι «..τα άτομα με ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητες θα πρέπει να έχουν ίσες και κατάλληλες, κατά περίπτωση, ευκαιρίες πρόσβασης στη γνώση». Τον Οκτώβριο του 2003 ψηφίζεται νόμος (3104/2003 ΦΕΚ267α), σύμφωνα με τον οποίο αναφέρονται οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές ως ομάδα του μαθητικού πληθυσμού με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες και, σύμφωνα με την 107922/Γ7/3-10-2003 υπουργική απόφαση, ιδρύονται Καλλιτεχνικά Γυμνάσια με σκοπό την καλλιέργεια των δεξιοτήτων και κλίσεων των μαθητών που επιθυμούν να ακολουθήσουν την κατεύθυνση του Θεάτρου, του Κινηματογράφου, του Χορού και των Εικαστικών, χωρίς να υστερούν σε γενική παιδεία.

Τι έδειξε η έρευνά μας 1 Η προσέγγιση του σκοπού έγινε µέσα από διαδικασίες της ποιοτικής έρευνας. Συγκεκριµένα: (α) µε ηµιδοµηµένη συνέντευξη µε τους εκπαιδευτικούς που είχαν στην τάξη τους χαρισματικούς µαθητές, (β) µε συνεντεύξεις µε τους γονείς και (γ) µέσω παρατήρησης στην αίθουσα διδασκαλίας από τον ερευνητή.

Τι έδειξε η έρευνά μας 2 Μελετήθηκαν περιπτώσεις χαρισματικών µαθητών. Καταγράψαμε µε κάθε λεπτομέρεια τα χαρακτηριστικά τους. Με την συνέντευξη συλλέξαμε στοιχεία από τους άμεσα εμπλεκόμενους µε τους μαθητές, δασκάλους και γονείς.

Τι έδειξε η έρευνά μας 3 Με την παρατήρηση στην αίθουσα διδα- σκαλίας προσπαθήσαμε να αναζητήσουμε τις πραγματικές αντιδράσεις των χαρισματικών µαθητών. Ήρθαμε «πρόσωπο µε πρόσωπο» για να µπορέσουµε να παρατηρήσουμε τις αντιδράσεις των ερευνώμενων µαθητών.

Ευρήματα Το σχολείο είναι δύσκολο να διαχειριστεί και να στηρίξει τις µαθητικές ιδιαιτερότητες, γιατί το κύριο βάρος του στρέφεται προς το µέσο όρο των µαθητών.

Τρόποι Υποστήριξης των μαθητών αυτών Η χρήση δημιουργικών δραστηριοτήτων που κρατούν το ενδιαφέρον τους αμείωτο, µε τη χρήση νέων τεχνολογιών, µε διαδραστικές ασκήσεις, µε τη διαφοροποιημένη διδασκαλία, µε το σεβασμό της προσωπικότητάς τους και µε σεβασμό στην ηλικία που βιώνουν, µε την κοινωνική µάθηση, µε την ποιότητα της διδασκαλίας και µε την ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης. Τρόποι Υποστήριξης των μαθητών αυτών

Στο πλαίσιο του σχολείου υπάρχει ο κίνδυνος να αναχαιτιστεί η ανάδειξη των δυνατοτήτων των χαρισματικών μαθητών, εξαιτίας της πίεσης για εξαιρετική ακαδημαϊκή επιτυχία.

Τα αποτελέσματα της έρευνάς μας καταδεικνύουν την ανάγκη για τη διαμόρφωση κατάλληλων εκπαιδευτικών προσεγγίσεων-προγραμμάτων για τα χαρισματικά παιδιά, καθώς και την ανάλογη εκπαίδευση-επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Τα χαρισματικά παιδιά πρέπει παράλληλα με την έκφραση των νοητικών τους δυνατοτήτων να ενθαρρύνονται και στην έκφραση του συναισθήματός τους.

Συμπεράσματα - Συζήτηση Ο εντοπισμός και η διάγνωση πρέπει να γίνονται από διεπιστηµονική οµάδα. Η παιδαγωγική αντιμετώπιση των χαρισματικών µαθητών χρειάζεται να γίνεται µε ιδιαίτερη προσοχή από τον εκπαιδευτικό, και αυτό γιατί µπορεί να παρουσιάζουν και αρνητική συµπεριφορά, σχολική άρνηση. Παιδιά µε εξαίρετα ταλέντα µπορεί να είναι και µαθητές µε µαθησιακές δυσκολίες. Το εκπαιδευτικό σύστημα επιβάλλεται να καλύπτει τις εκπαιδευτικές ανάγκες των χαρισματικών παιδιών, ώστε να παρουσιάζουν εξαιρετικές επιδόσεις. Το σχολείο έχει υποχρέωση να στηρίζει τους µαθητές αυτούς και να τους προσφέρει ευκαιρίες ανάδειξης. Οι ίσες ευκαιρίες δεν ταυτίζονται µε τις ίδιες ευκαιρίες, γιατί υπάρχουν διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Είναι σημαντική η συνεργασία οικογένειας σχολείου. Ένας χαρισματικός µαθητής µπορεί να είναι πρόβληµα για την τάξη και τον εκπαιδευτικό. Γι’ αυτό χρειάζεται κατάλληλη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ώστε να έχουν γνώσεις και ικανότητες καθοδήγησης των µαθητών αυτών.

Ενδεικτική βιβλιογραφία Θωμαΐδου, Λ. (2008). Παιδιά με υψηλή νοημοσύνη και εξαιρετικές ικανότητες μάθησης: χάρισμα ή πρόβλημα; Στο Η. Γ. Ματσαγγούρας (Επιμ. Έκδ.). Εκπαιδεύοντας παιδιά Υψηλών Ικανοτήτων Μάθησης: Διαφοροποιημένη Συνεκπαίδευση. (σσ. 353-362). Αθήνα: Gutenberg. Μανωλάκος, Π. (2010). Χαρισματικοί-ταλαντούχοι μαθητές με ιδιαίτερες ικανότητες σε έναν ή και περισσότερους τομείς. Επιστημονικό Βήμα, 14, 229-247. Ματσαγγούρας, Η. (2008). Εκπαιδεύοντας παιδιά Υψηλών Ικανοτήτων Μάθησης: Διαφοροποιημένη συνεκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg. Mӧnks, F. J., & Katzko, M. W. (2008). Χαρισματικότητα: Έννοιες και εφαρμογές (Α. Σακκά, μετάφραση). Στο Η. Γ. Ματσαγγούρας (Επιμ. Έκδ.). Εκπαιδεύοντας παιδιά Υψηλών Ικανοτήτων Μάθησης: Διαφοροποιημένη Συνεκπαίδευση. (σσ. 297-312). Αθήνα: Gutenberg. Renzulli, J. S. (2008). Η ιδέα των Τριών Δακτυλίων για την εννοιολογική προσέγγιση της χαρισματικότητας: Θεωρία και σχέδιο ταυτοποίησης χαρισματικών για την προώθηση της δημιουργικότητας (Ε. Θ. Μελετέα, μετάφραση). Στο Η. Γ. Ματσαγγούρας (Επιμ. Έκδ.). Εκπαιδεύοντας παιδιά Υψηλών Ικανοτήτων Μάθησης: Διαφοροποιημένη Συνεκπαίδευση. (σσ. 313-352). Αθήνα: Gutenberg. Jin S-U. & Moon, S. M. (2006). A study of well being and school satisfaction among academically talented students attending a science high school in Korea. Gifted Child Quarterly, 50(2), 169-184. Peterson, J. S. (2009). Myth 17: Gifted and talented individuals do not have unique social and emotional needs, Gifted Child Quarterly, 53(4), 280-282. Piechowski, Μ. M. (2009). The inner world of the young and bright. Στο Ambrose, D., Cross, T. (eds.), Morality, Ethics, and Gifted Minds (pp. 177-194). USA: Springer.

Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας Ερωτήσεις