Εισαγωγή

Εισαγωγή Σκοπός του βιβλίου: να καταδείξει πώς οι διάφορες κοινωνικές επιστήμες συμβάλουν στην μελέτη του τουρισμού. να οδηγήσει στην κατανόηση του ρόλου του τουρισμού στην σύγχρονη κοινωνία. «Καμιά επιστήμη δεν μπορεί από μόνη της να περικλεί-σει, πραγματευτεί ή κατανοήσει τον τουρισμό· αυτός μπορεί να μελετηθεί μόνον όταν διασχισθούν τα σύνορα των επιμέρους επιστημών και όταν αναζη-τηθούν και υιοθετηθούν διεπιστημονικές απόψεις, θεωρήσεις και προοπτικές» (Graburn και Jaffari,1991:7).

Στα αντικείμενα του βιβλίου είναι: Εισαγωγή Mε την πιθανή εξαίρεση της οικονομικής, η εφαρμογή των κοινωνικών επιστημών στη διερεύνηση του τουρισμού είναι σχετικά πενιχρή. Που οφείλεται αυτό; Στο γεγονός ότι η άνοδος του τουρισμού, ως δραστηριότητας παγκοσμίου κλίμακας, συνιστά σχετικά πρόσφατο φαινόμενο, στο ότι ο τουρισμός έχει συχνά θεωρηθεί ως ερευνητική περιοχή λιγότερο σοβαρή και, συνεπώς, μη αρμόζουσα σε σοβαρούς επιστήμονες. Στα αντικείμενα του βιβλίου είναι: να συμβάλει στην ανατροπή αυτών των αντιλήψεων και να ενθαρρύνει τους μελλοντικούς μελετητές να συλλογιστούν πιθανές εφαρμογές έρευνας κοινω-νικών επιστημών στον τομέα του τουρισμού.

Οι κοινωνικές επιστήμες Οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να εκληφθούν ως κλάδοι του επιστητού που μας βοηθούν στην κατανόηση των διαδικασιών και προτύπων της ανθρώπινης συμπεριφοράς καθώς και των κοινωνιών που αυτές δημιουργούν (Hughes, 1990). «Οι κοινωνικές επιστήμες είναι η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς» (McLeish, 1993: 688). Ο McLeish περιλαμβάνει στις καθιερωμένες κοινωνικές επιστήμες τις ακόλουθες: α) κοινωνιολογία, β) ανθρωπολογία, γ) οικονομική, δ) πολιτική επιστήμη και ε) ψυχολογία· Προσθέτει, επίσης, ότι η σφαίρα επιρροής των κοινωνικών επιστημών επεκτείνεται και περιλαμβάνει και άλλους κλάδους του επιστητού: στ) ιστορία, ζ) φιλοσοφία, η) γεωγραφία, θ) φεμινιστικές σπουδές και ι) οικολογία.

Οι κοινωνικές επιστήμες Κοινό χαρακτηριστικό των κοινωνικών επιστημών: έχουν επηρεαστεί από τις φυσικές επιστήμες στην επιδίωξη τους να κατανοήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αμφισβητούμενο το κατά πόσο η ανθρώπινη συμπερι-φορά μπορεί να ερευνηθεί κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο μελετώνται τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου. Οι μοντέρνες φυσικές επιστήμες (π.χ. φυσική, χημεία, βιολογία), διαμορφώνουν και επηρεάζουν τον κόσμο και την πορεία της προόδου του ανθρώπου. Οι κοινωνικές επιστήμες διεκδικούν εμπειρική βάση, που είναι, σε κάποιο βαθμό, κληρονομιά της επιτυχίας των φυσικών επιστημών. Η πρόοδος των φυσικών επιστημών συγκριτικά με τις κοινωνικές επιστήμες, έχει οδηγήσει σε επικλήσεις να μιμηθούν οι τελευταίες τις μεθόδους των πρώτων.

Οι κοινωνικές επιστήμες Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα αυξάνονται τα ερωτήμα-τα σχετικά με τη δυνατότητα των θετικών επιστημών να επεκτείνουν την ανθρώπινη ευημερία. Αμφισβητείται η πίεση για προσήλωση μόνο στις μεθόδους έρευνας του εμπειρισμού. Υπάρχουν νόμοι στον κοινωνικό κόσμο κατά τον ίδιο τρόπο όπως νόμοι, λ.χ. της βαρύτητας, ισχύουν στο φυσικό κόσμο; Ο νατουραλισμός (φυσιοκρατία) άσκησε ιστορικά τη μεγαλύτερη επιρροή στις κοινωνικές επιστήμες: έμφαση στον επιστημονικό χαρακτήρα - ό,τι δεν μπορεί να υπαχθεί σε νόμους αποκλείεται. Εναλλακτική μεθοδολογική προσέγγιση ο ουμανισμός (ανθρωπισμός): οι άνθρωποι διαφέρουν από τα φυσικά αντικείμενα και, άρα, πρέπει να κατανοηθούν με διαφορετικό τρόπο. Αντικείμενο δημόσιας αντιπαράθεσης αν η έρευνα της κοινωνίας μπορεί να εκληφθεί ως «επιστήμη» κατά τον ίδιο τρόπο όπως συμβαίνει με την έρευνα της φύσης.

Οι κοινωνικές επιστήμες Οντολογικά και επιστημολογικά ζητήματα στη φιλοσο-φική συζήτηση για το σύνολο των κοινωνικών επιστημών. «Οντολογία είναι η μελέτη του είναι και θέτει ερωτήματα ως προς τη φύση της πραγματικότητας ενώ αναφέρεται στις αξιώσεις ή υποθέσεις που μια συγκεκριμένη μέθοδος κοινωνικής έρευνας κάνει σχετικά με τη φύση της κοινωνικής πραγματικότητας» (Phillimore,Goodson 2004: 34). Οι κοινωνικοί νόμοι και η πραγματικότητα που καθο-ρίζουν τη συμπεριφορά μας υπάρχουν ανεξάρτητα από την ανθρώπινη συνείδηση ή αποτελούν προϊόν κάποιου μυαλού; Οι επιστημολογικές αναζητήσεις εστιάζουν στις βάσεις της γνώσης, στο πώς κάποιος μπορεί να αρχίσει να καταλαβαίνει τον κόσμο και να μεταδώσει αυτή τη γνώση στους συνανθρώπους του. Μπορεί η γνώση να προσδιοριστεί και να μεταδοθεί ως πραγματικότητα «σκληρή και απτή» ή η γνώση είναι μια λιγότερο σκληρή, περισσότερο υποκειμενική και πνευματική εμπειρία, βασισμένη σε αντιλήψεις μιας ουσιαστικά προσωπικής φύσης;

Οι κοινωνικές επιστήμες Συνδεδεμένο με οντολογικά και επιστημολογικά ζητήματα, αλλά ιδεολογικά ξεχωριστό, είναι ένα τρίτο σύνολο υποθέσεων που αφορούν την ανθρώπινη φύση και ειδικότερα τη σχέση μεταξύ των ανθρώπινων όντων και του περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα: (α) Είναι τα ανθρώπινα όντα και οι εμπειρίες τους προϊόντα του περιβάλλοντος τους, με το οποίο αυτά αλληλεπιδρούν κατά ένα μηχανιστικό/ ντετερμινιστικό τρόπο σε καταστάσεις που αντιμετωπίζουν στον εξωτερικό τους κόσμο; ή (β) Πρέπει να δώσουμε το κέντρο βάρους στην «ελεύθερη βούληση» με την οποία δημιουργούμε το δικό μας περιβάλλον, όντες κυρίαρχοι παρά μαριονέτες;

Οι κοινωνικές επιστήμες Φιλοσοφική διαμάχη ανάμεσα στους υποστηρικτές του ντετερμινισμού (αιτιοκρατίας) και του βολονταρισμού (βουλησιαρχίας). Αν ο κόσμος θεωρηθεί ως σκληρή εξωτερική, αντικει-μενική πραγματικότητα, τότε: η εστίαση είναι στην ανάλυση των σχέσεων και κανονι-κοτήτων των διαφόρων στοιχείων που συνυπάρχουν, τα σημαντικά μεθοδολογικά ζητήματα είναι οι ίδιες οι έννοιες, η μέτρηση τους και ο προσδιορισμός των βασικών θεμάτων. Αυτή η προσέγγιση εκφράζεται μέσα από την αναζήτη-ση γενικών νόμων που ερμηνεύουν και καθορίζουν την παρατηρούμενη πραγματικότητα, π.χ.τον τουρισμό. Στην αντίθετη περίπτωση του βολονταρισμού: υπογραμμίζεται η σημασία της υποκειμενικής εμπειρίας των ατόμων στη δημιουργία του κοινωνικού κόσμου, κυρίαρχη επιδίωξη είναι η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το άτομο δημιουργεί, τροποποιεί και ερμηνεύει τον κόσμο μέσα στον οποίο βρίσκεται.

Οι κοινωνικές επιστήμες Περιορισμένη η προσοχή των κοινωνικών επιστημών στον τουρισμό σε σχέση με άλλα κοινωνικά φαινόμενα. Περιορισμένη θεωρητική ανάπτυξη στις τουριστικές σπουδές. Ο τουρισμός, ως πεδίο έρευνας, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι «νεαρός» και «σχετικά ανώριμος» (Tribe, 1997). Ο τουρισμός είναι ίσως καλύτερα να εκληφθεί ως περιοχή μελέτης παρά ως επιστημονικός κλάδος: αν και ο τουρισμός χρησιμοποιεί έναν αριθμό θεωριών, όπως λ.χ. τις θεωρίες της υποκίνησης, των οικονομικών πολλαπλασιαστών και της ανάπτυξης, αυτές αποτελούν ιδιοκτησία άλλων επιστημονικών κλάδων και ερευνητικών περιοχών.

Οι κοινωνικές επιστήμες Η θεωρία επιτελεί τρεις λειτουργίες σχετικά με την έρευνα: Πρώτον, εάν γνωρίζουμε γιατί κάτι συμβαίνει, μπο-ρούμε να προβλέψουμε τι θα το κάνει να ξανασυμβεί στο μέλλον. Δεύτερον, μέσα από την κατανόηση του γιατί κάποια γεγονότα συμβαίνουν, μπορούμε να τα ελέγξουμε και να τα επηρεάσουμε. Τέλος, οι θεωρίες μπορούν να κατευθύνουν τις ερευνητικές προσπάθειες, καταδεικνύοντας την πιθανή πορεία των εμπειρικών ανακαλύψεων. Μέσω της χρησιμοποίησης των θεωριών, τα όρια της κατανόησης ενός φαινόμενου όπως ο τουρισμός μπορούν να διευρυνθούν.

Οι κοινωνικές επιστήμες Η ανάπτυξη των θεωριών που σχετίζονται με τον τουρισμό διήλθε τέσσερις εξελικτικές φάσεις ή πλατφόρμες γνώσης (Jafari 2001): Φάση της «υποστήριξης» (advocacy platform), δεκ. ’60: τονίζεται η σημασία της οικονομικής διάστασης του τουρισμού. Πλατφόρμα της «περίσκεψης» (cautionary platform), δεκ. ’70: έμφαση στα οικονομικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά μειονεκτήματα του τουρισμού καθώς η περιφέρεια του μαζικού διεθνούς τουρισμού επεκτείνεται σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Πλατφόρμα της «προσαρμογής» (adaptancy platform), δεκ. ΄80: προτείνονται εναλλακτικές μορφές τουρισμού που ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των κοινωνιών των προορισμών. Πλατφόρμα της «γνώσης» (knowledge platform): αντανακλά την αυξημένη ωριμότητα και σημασία του τουρισμού ως αναπόσπαστου μέρους της κοινωνίας. Ανάγκη να αναπτυχθεί μια ολοκληρωμένη γνώση του τουρισμού που να βασίζεται στην αντικειμενικότητα και την επιστημονική διερεύνηση.