Η προστασία του ασθενέστερου διαδίκου στις συμβάσεις καταναλωτών Διεθνείς αντιδικίες σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις: Ο Κανονισμός 1215/2012 (Βρυξέλλες Ια) Η προστασία του ασθενέστερου διαδίκου στις συμβάσεις καταναλωτών Ελευθερία Χριστιανοπούλου

Δωσιδικία στον Κανονισμό 1215/2012 Ανάγκη για υψηλό βαθμό προβλεψιμότητας Αρχή της γενικής δωσιδικίας της κατοικίας του εναγομένου (Τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους στο έδαφος κράτους μέλους ενάγονται ενώπιον των δικαστηρίων αυτού του κράτους μέλους, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους - άρθρο 4 παρ. 1).

Εξαιρέσεις στον γενικό κανόνα της δωσιδικίας του εναγομένου Όταν τεκμαίρεται ανισότητα μεταξύ των συμβαλλομένων μερών (οικονομική, τεχνογνωσίας ή οργάνωσης) Ανάγκη προστασίας του ασθενέστερου διαδίκου Εισαγωγή ειδικών κανόνων δωσιδικίας

Προστασία ασθενέστερου διαδίκου Συμβάσεις ασφάλισης Ατομικές συμβάσεις εργασίας Συμβάσεις με καταναλωτές (προστατεύεται ο καταναλωτής, επειδή τεκμαίρεται ότι έχει μικρότερη οικονομική ισχύ και πείρα για τις νομικές πτυχές της συναλλαγής)

Δωσιδικία του τόπου κατοικίας του ενάγοντος (forum actoris) Συμβάσεις ασφάλισης Ατομικές συμβάσεις εργασίας Καταναλωτικές συμβάσεις Δωσιδικία του τόπου κατοικίας του ενάγοντος (forum actoris) [άρθρα 11 παρ. 1 περ. β’, 18 παρ. 1 και 21 παρ. 1 στ. β’] Αποκλειστική δωσιδικία του τόπου κατοικίας του εναγομένου [άρθρα 14 [αρ. 1, 18 παρ. 2 και 22 παρ. 1] Περιορισμοί στις συμφωνίες παρέκτασης [άρθρα 15 αρ. 1, 19 αρ. 1 και 23 παρ. 1]

Συμβάσεις με καταναλωτές: 4ο Τμήμα του Κανονισμού (άρθρα 17-19) Άρθρο 17 παρ. 1 Κανονισμού 1215/2012 Σε συμβάσεις που ο σκοπός τους μπορεί να θεωρηθεί ξένος προς την επαγγελματική δραστηριότητα του προσώπου που τις καταρτίζει, του καταναλωτή, η διεθνής δικαιοδοσία καθορίζεται από τις διατάξεις του παρόντος τμήματος με την επιφύλαξη του άρθρου 6 και του άρθρου 7 σημείο 5: α) όταν πρόκειται για σύμβαση πώλησης αγαθών με τμηματική καταβολή του τιμήματος· β) όταν πρόκειται για σύμβαση δανείου με σταδιακή εξόφληση ή παροχής πίστωσης με άλλη μορφή για τη χρηματοδότηση της αγοράς αγαθών· ή γ) σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όταν η σύμβαση έχει συναφθεί με πρόσωπο το οποίο ασκεί εμπορικές ή επαγγελματικές δραστηριότητες στο έδαφος του κράτους μέλους κατοικίας του καταναλωτή ή κατευθύνει με οποιονδήποτε τρόπο τέτοιου είδους δραστηριότητες σε αυτό το κράτος μέλος ή σε διάφορα κράτη, συμπεριλαμβανομένου του εν λόγω κράτους μέλους, και η σύμβαση εμπίπτει στο πεδίο των εν λόγω δραστηριοτήτων.

Προϋποθέσεις εφαρμογής του 4ου τμήματος του Κανονισμού (συμβάσεις καταναλωτών) Σωρευτικά: Το συμβαλλόμενο μέρος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή να ενεργεί εντός πλαισίου δυναμένου να θεωρηθεί ξένο προς την επαγγελματική του δραστηριότητα Η σύμβαση μεταξύ ενός τέτοιου καταναλωτή και ενός επαγγελματία να έχει όντως συναφθεί και Η σύμβαση αυτή να ανήκει σε μία από τις τρεις κατηγορίες του άρθρου 17 (ΔΕΕ απόφαση της 14.3.2013, Českà spořitelna, a.s., υπόθεση C-419/11, απόφαση της 28.1.2015, Kolassa, υπόθεση C-375/13)

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή 17 παρ. 1 Κανονισμού 1215/2012 Ορίζονται ως καταναλωτικές συμβάσεις οι «συμβάσεις που ο σκοπός τους μπορεί να θεωρηθεί ξένος προς την επαγγελματική δραστηριότητα του προσώπου που τις καταρτίζει, του καταναλωτή.» Καταναλωτής είναι κάθε διάδικος η επαγγελματική δραστηριότητα του οποίου μπορεί να θεωρηθεί ξένη προς τον σκοπό της επίδικης σύμβασης.

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή Σύμβαση των Βρυξελλών της 27.9.1968 → Κανονισμός 44/2001 → Κανονισμός 1215/2012 Ανάγκη ομοιόμορφης εφαρμογής της κοινοτικής νομοθεσίας σε όλα τα κράτη μέλη- αυτόνομη ερμηνεία Η αυτόνομη ερμηνεία έχει την έννοια ότι μια διάταξη του Κανονισμού ερμηνεύεται αυτοτελώς και ενιαία, με βάση το σύστημα και τον σκοπό του Κανονισμού. (Shearson Lehmann Huttton inc, C 89/91, Benincasa, C-269/95) Η ανωτέρω αυτόνομη ερμηνεία γίνεται δεκτή και σε σχέση με τον όρο «καταναλωτής». Στο μέτρο που ο Κανονισμός 44/2001 αντικαθιστά τη Σύμβαση της 27.9.1968 … η ερμηνεία που έχει δοθεί από το Δικαστήριο όσον αφορά στις διατάξεις της εν λόγω Συμβάσεως ισχύει και για τις διατάξεις του εν λόγω Κανονισμού, όταν οι διατάξεις των πράξεων αυτών μπορούν να χαρακτηριστούν ως ισοδύναμες (Maletic C-478/12, Kolassa C-375/13)

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή Νομολογία ΔΕΕ: Στενός ορισμός του καταναλωτή (λόγω απόκλισης από τη γενική δωσιδικία της κατοικίας του εναγομένου) Διάδικοι που έχουν ανάγκη προστασίας = ιδιώτης τελικός καταναλωτής Για τον χαρακτηρισμό ενός προσώπου ως καταναλωτή σημασία έχει η θέση του σε μια συγκεκριμένη σύμβαση, σε σχέση με τη φύση και τον σκοπό της σύμβασης αυτής. Επομένως, ένα πρόσωπο μπορεί να θεωρείται καταναλωτής σε μία συγκεκριμένη συμβατική σχέση αλλά όχι σε κάποια άλλη συναλλαγή (ΔΕΚ απόφαση της 3.7.1997, Benincasa, υπόθεση C-269/95)

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή ΔΕΕ απόφαση της 14.3.2013, Českà spořitelna, a.s., υπόθεση C-419/11 (Καν 44/2001) Φυσικό πρόσωπο που έχει στενούς επαγγελματικούς δεσμούς με εταιρία, όπως είναι η διαχείρισή της ή η πλειοψηφική συμμετοχή σ’ αυτήν, δεν θεωρείται καταναλωτής, όταν τριτεγγυάται γραμμάτιο σε διαταγή που εκδόθηκε ως εγγύηση των υποχρεώσεων, τις οποίες η εταιρία υπέχει βάσει συμβάσεως σχετικά με τη χορήγηση πίστωσης.

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή ΔΕΚ απόφαση της 20.1.2005, Gruber, υπόθεση C-464/01 (Σύμβαση Βρυξελλών) Η σύμβαση που έχει συνάψει ένα πρόσωπο με αντικείμενο πράγματα, τα οποία προορίζονται εν μέρει για ιδιωτική και εν μέρει για επαγγελματική χρήση, δεν θεωρείται σύμβαση με καταναλωτή, εκτός αν η επαγγελματική χρήση είναι περιθωριακή μέχρι του σημείου να παίζει αμελητέο ρόλο στο σύνολο της σχετικής οικονομικής πράξης.

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή ΔΕΚ απόφαση της 3.7.1997, Benincasa, υπόθεση C-269/95 (Σύμβαση Βρυξελλών) Το ειδικό καθεστώς προστασίας που θεσπίζεται με τις διατάξεις αυτές αφορά αποκλειστικώς τις συμβάσεις που συνάπτονται εκτός του πλαισίου και ανεξαρτήτως οιασδήποτε επαγγελματικής δραστηριότητας ή επιδιώξεως, ενεστώσας ή μελλοντικής.

1η προϋπόθεση: συμβαλλόμενος που έχει την ιδιότητα του καταναλωτή ΑΠ 1738/2009 (Σύμβαση Λουγκάνο, Σύμβαση Βρυξελλών) H ιδιότητα του καταναλωτή εξαρτάται από τον σκοπό προς τον οποίο αποκτήθηκε η συγκεκριμένη υπηρεσία ή το συγκεκριμένο προϊόν και όχι από την υποκειμενική (και την επαγγελματική) κατάσταση του συγκεκριμένου προσώπου. Σύμβαση που αποβλέπει στην κάλυψη ίδιων αναγκών του ατόμου σε ιδιωτικό επίπεδο (ακόμη και αν υπάρχει προσδοκία οφέλους) Σύμβαση που αποσκοπεί στη χρήση ενός προϊόντος ή μίας υπηρεσίας ως μέσο εμπορίας - με στόχο την κερδοσκοπία Μπορεί να έχει την ιδιότητα καταναλωτή Δεν μπορεί να έχει την ιδιότητα καταναλωτή

2η προϋπόθεση: σύμβαση που έχει πράγματι συναφθεί Η σύμβαση μεταξύ του καταναλωτή και ενός επαγγελματία να έχει όντως συναφθεί, και μάλιστα η σύμβαση αυτή να εμπίπτει κατ’ αντικείμενο στις επαγγελματικές δραστηριότητες του επαγγελματία.

3η προϋπόθεση: σύμβαση που ανήκει σε μία από τις 3 κατηγορίες του άρθρου 17 Σύναψη σύμβασης μεταξύ καταναλωτή και επαγγελματία είτε πώλησης αγαθών με τμηματική καταβολή του τιμήματος είτε δανείου με σταδιακή εξόφληση ή πίστωσης για τη χρηματοδότηση αγοράς αγαθών είτε άλλη σύμβαση, όπου ο αντισυμβαλλόμενος του καταναλωτή ασκεί εμπορικές ή επαγγελματικές δραστηριότητες στο κράτος μέλος κατοικίας του καταναλωτή ή κατευθύνει τέτοιες δραστηριότητες στο κράτος μέλος κατοικίας του καταναλωτή

3η προϋπόθεση: σύμβαση που ανήκει σε μία από τις 3 κατηγορίες του άρθρου 17 Ο επαγγελματίας «κατευθύνει» τη δραστηριότητά του σε ένα κράτος μέλος όταν από τον ιστότοπο και την εν γένει δραστηριότητά του συνάγεται πρόθεσή του να συνάψει εμπορικές σχέσεις με καταναλωτές στο κράτος μέλος αυτό. Ενδείξεις, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου: ο διεθνής χαρακτήρας της δραστηριότητας (πχ τουριστικές δραστηριότητες), η περιγραφή δρομολογίων για τη μετάβαση από ένα ή πλείονα κράτη μέλη προς τον τόπο εγκαταστάσεως του εμπόρου, η χρήση διαφορετικής γλώσσας ή διαφορετικού νομίσματος από αυτήν ή αυτό που χρησιμοποιείται συνήθως στο κράτος μέλος όπου είναι εγκατεστημένος ο έμπορος και η παράλληλη δυνατότητα κρατήσεως ή επιβεβαιώσεως της κρατήσεως στη διαφορετική αυτή γλώσσα,

(συνέχεια) Ο επαγγελματίας «κατευθύνει» τη δραστηριότητά του σε ένα κράτος μέλος. Ενδείξεις: η αναγραφή στοιχείων τηλεφωνικής επικοινωνίας συνοδευόμενη από τον κωδικό διεθνούς κλήσεως, καταβολή τιμήματος στο διαχειριστή μηχανής αναζήτησης στο Διαδίκτυο, προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση καταναλωτών που κατοικούν εντός διαφορετικών κρατών μελών στον ιστότοπο του εμπόρου ή στον ιστότοπο του ενδιαμέσου του, η χρήση ονομασίας τομέα πρώτου επιπέδου (πχ .de, .eu, .com), διαφορετικής από αυτήν που αντιστοιχεί στο κράτος μέλος εντός του οποίου είναι εγκατεστημένος ο έμπορος η διεύθυνση ηλεκτρονικής επικοινωνίας που φιλοξενείται σε εξυπηρετητή που χρησιμοποιεί όνομα ανώτατου επιπέδου (πχ .de) και η μνεία διεθνούς πελατείας αποτελούμενης από πελάτες που έχουν την κατοικία τους σε διαφορετικά κράτη μέλη. Ο κατάλογος αυτός δεν είναι εξαντλητικός. [ΔΕΕ απόφαση της 23.12.2015, Hobohm, υπόθεση C-297/14, απόφαση της 7.12.2010, Pammer/Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG (C-585/08), Hotel Alpenhof/Heller, υποθέσεις C-144/09), 2011 και C 55/06.]

άρθρο 18 παρ. 1 του Κανονισμού 1215/2012 Αγωγή του καταναλωτή κατά του αντισυμβαλλομένου του ασκείται είτε ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου έχει την κατοικία του ο αντισυμβαλλόμενος είτε, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η κατοικία του αντισυμβαλλομένου, ενώπιον των δικαστηρίων του τόπου κατοικίας του καταναλωτή.

Υποκατάστημα, πρακτορείο κλπ (άρθρο 17 παρ. 2) «όταν ο αντισυμβαλλόμενος του καταναλωτή δεν έχει την κατοικία του σε κράτος μέλος αλλά έχει υποκατάστημα, πρακτορείο ή άλλη εγκατάσταση σε κράτος μέλος, θεωρείται, ως προς τις διαφορές τις σχετικές με την εκμετάλλευσή τους, ότι έχει την κατοικία του στο έδαφος αυτού του κράτους μέλους.» Ο μη κάτοικος κράτους μέλους αντισυμβαλλόμενος του καταναλωτή αποκτά την ιδιότητα του κατοίκου κράτους μέλους, με συνέπεια ο καταναλωτής να μπορεί να επωφεληθεί των διατάξεων του Κανονισμού.

άρθρο 18 παρ. 2 του Κανονισμού 1215/2012 Αγωγή του αντισυμβαλλομένου κατά του καταναλωτή ασκείται μόνον ενώπιον των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου έχει την κατοικία του ο καταναλωτής. Hypotečni banca a.s./Lindner, 17.11.2011 C-327/10 Τελευταία γνωστή κατοικία του καταναλωτή Εξισορρόπηση δικαιωμάτων Υψηλή προβλεψιμότητα της δωσιδικίας

άρθρο 19 του Κανονισμού 1215/2012 Παρέκκλιση από τις διατάξεις του παρόντος τμήματος είναι δυνατή μόνο με συμφωνία: μεταγενέστερη της γένεσης της διαφοράς ή που επιτρέπει στον καταναλωτή να προσφύγει και σε άλλα δικαστήρια εκτός από αυτά που προβλέπονται στο παρόν τμήμα ή που έχει συναφθεί μεταξύ καταναλωτή και αντισυμβαλλομένου με κατοικία ή συνήθη διαμονή, κατά τον χρόνο σύναψης της σύμβασης, στο ίδιο κράτος μέλος και απονέμει διεθνή δικαιοδοσία στα δικαστήρια αυτού του κράτους μέλους, εκτός αν το δίκαιο αυτού του κράτους μέλους απαγορεύει τέτοια συμφωνία.

Αιτιολογική σκέψη 19 του Κανονισμού 1215/2012 Αιτιολογική σκέψη 19 του Κανονισμού 1215/2012 «Η αυτονομία των μερών μιας σύμβασης όσον αφορά τον καθορισμό του αρμόδιου δικαστηρίου πρέπει να τηρείται με την επιφύλαξη των αποκλειστικών βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας που προβλέπονται από τον παρόντα κανονισμό, εκτός εάν πρόκειται για συμβάσεις ασφάλισης, καταναλωτών και εργασίας, όπου επιτρέπεται περιορισμένη μόνον αυτονομία.»

Συμβάσεις ασφάλισης και ατομικές συμβάσεις εργασίας Συμβάσεις ασφάλισης: Ασθενέστερο μέρος, ο αντισυμβαλλόμενος του ασφαλιστή, ο ασφαλισμένος, ο δικαιούχος του ασφαλίσματος (FBTO Schadevezekeringen NV/Jack Odenbreit C-463/2006: και ο ζημιωθείς από την επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου) Ατομικές συμβάσεις εργασίας: Ασθενέστερο μέρος, ο εργαζόμενος

Συμβάσεις ασφάλισης, ατομικές συμβάσεις εργασίας Ισχύει για τον ασθενέστερο διάδικο η συντρέχουσα δωσιδικία της κατοικίας του ενάγοντος. Στις διαφορές από ατομικές συμβάσεις εργασίας, ως κρίσιμος ορίζεται ο τόπος στον οποίο ο εργαζόμενος συνήθως εκτελεί ή εκτελούσε την εργασία του. Ισχύει για τον ασθενέστερο διάδικο αποκλειστική δωσιδικία της κατοικίας του εναγομένου. Περιορισμοί στις συμφωνίες παρέκτασης δωσιδικίας.

Ο κανόνας: στο στάδιο αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο που έχουν εκδοθεί, δεν ελέγχεται η ύπαρξη ή όχι διεθνούς δικαιοδοσίας του δικαστηρίου που εξέδωσε την απόφαση (άρθρο 45 παρ. 3) Η εξαίρεση: στις συμβάσεις ασφάλισης, στις ατομικές συμβάσεις εργασίας και στις καταναλωτικές συμβάσεις, για την αναγνώριση ή/και την εκτέλεση της απόφασης γίνεται έλεγχος διεθνούς δικαιοδοσίας του δικαστηρίου που εξέδωσε την απόφαση. Αν από τον έλεγχο προκύψει ότι μία η απόφαση εκδόθηκε κατά παράβαση των διατάξεων που θεσπίζουν την προστασία του ασθενέστερου διαδίκου, συντρέχει περίπτωση για την άρνηση αναγνώρισης της απόφασης (άρθρο 45 παρ. 1 στοιχ. ε περ. i). Ο ίδιος λόγος παρακωλύει την εκτέλεση μίας απόφασης σε άλλο κράτος μέλος (άρθρο 46).