Προϊστορική Αρχαιολογία: Εποχή του Λίθου και Εποχή του Χαλκού
I. Εποχή του Λίθου Παλαιολιθική εποχή (ΠΕ) Νεολιθική εποχή (ΝΕ) (στην Ελλάδα) Μεσολιθική εποχή (στην Ελλάδα) 10.000 – 6.800 Κατώτερη ή Πρώιμη ΠΕ: 2.500.000 - 200.000 Αρχαιότερη ΝΕ: 6.800 - 5.800 Μέση ΝΕ: 5.800 – 4.800 Μέση ΠΕ: 200.000 – 35.000 Ανώτερη ή Ύστερη ΠΕ: 35.000 – 10.000 χρόνια πριν Νεότερη ΝΕ: 4.800 – 3.300 χρόνια πριν Τελική ΝΕ: Τα τελευταία 500 χρόνια της ΝΕ κατά ορισμένους ερευνητές
I. Η Εποχή του Λίθου
Ανθρώπειοι (Hominini) Η εξέλιξη του ανθρώπου Πρωτεύοντα (π.χ. λεμούριοι, μαϊμούδες, πίθηκοι) Ανθρωποειδείς πίθηκοι (χιμπατζήδες, γορίλες, ουρακοτάγκοι, γίββωνες) (Hominidea) Πίθηκοι του Παλαιού και του Νέου Κόσμου (π.χ. γίββωνες) Aνθρωπίδες (Hominidae) Μεγάλοι πίθηκοι (ουρακοτάγκοι, γορίλες) Ανθρωπίνες (Homininae) Χιμπατζήδες Ανθρώπειοι (Hominini) Αυστραλοπίθηκοι Άνθρωπος (Homo)
ανθρώπου και μεγάλων πιθήκων Γενετική διαφορά ανθρώπου και μεγάλων πιθήκων
Διαφορά δίποδης και τετράποδης βάδισης (άνθρωπος- ανθρωπίδης – πίθηκος)
Βάδιση χιμπατζή
Όρθια βάδιση: Το πρώτο βήμα εξέλιξης
Αναπαράσταση δασώδους περιοχής στην Αφρική, όπου έζησαν οι ανθρωποειδείς πίθηκοι και οι ανθρωπίνες
Τανζανία: Σαβάννα
Australopithecus afarensis: Lucy
Αυστραλοπίθηκος Afarensis Lucy: Αυστραλοπίθηκος Afarensis Χαντάρ Αιθιοπίας
Lucy και Σύγχρονου ανθρώπου Σύγκριση Lucy και Σύγχρονου ανθρώπου
australopitecus afarensis Αποτυπώματα πελμάτων ατόμων είδους australopitecus afarensis
αυστραλοπιθήκου afarensis Αναπαράσταση ζωής αυστραλοπιθήκου afarensis
Αυστραλοπίθηκος Anamensis (εύρωστος αυστραλοπίθηκος)
Ανθρώπειοι (Hominini) Κοινός πρόγονος; Australopithecus: 4.500.000 Homo Homo habilis (Επιδέξιος άνθρωπος): 2.500.000- 1.500.000 χρόνια πριν Homo erectus (Όρθιος άνθρωπος): 1.900.000 – 200.000 χρόνια πριν Αρχαϊκός Homo sapiens (Έμφρων άνθρωπος): 800.000-400.000 χρόνια πριν Homo sapiens Homo sapiens neanderthalensis sapiens= Σύγχρονος άνθρωπος 250.000 – 30.000 130.000 χρόνια πριν χρόνια πριν έως σήμερα Australopithecus anamensis (Λίμνη Τουρκάνα – Β. Κένυα) 3.900.000 Australopithecus afarensis (Λετόλι _ Τανζανία 3.900.000 Χαντάρ – Αιθιοπία Lucy: 3.200.000):
Ωστόσο: Ακόμα και ένα μεμονωμένο νέο εύρημα θέτει ερωτήματα εξαρχής Αριστερό τμήμα γνάθου και πέντε δόντια του είδους homo από την περιοχή Αφάρ της Αιθιοπίας: 2.800.000 χρόνια πριν (2015)
Εξέλιξη σχήματος κρανίου και μεγέθους εγκεφάλου
Σύγκριση οδοντοστοιχίας Homo sapiens sapiens και Australopithecus. Η όρθια βάδιση μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του κρανίου, την στρογγυλοποίηση του προσώπου και την σμίκρυνση των δοντιών (η τελευταία λόγω και της διατροφής)
Homo habilis
Australopitecus anamensis Homo habilis
Λιθοτεχνία Homo habilis
Λαξευμένες κροκάλες
Το φαράγγι Ολντουβάι στην Ανατολική Αφρική, όπου βρέθηκαν μερικά από τα παλαιότερα απολιθώματα του Homo habilis (1.800.000 χρόνια πριν)
Λαξευμένες κροκάλες: Chopping tools
Εργαλεία homo habilis: Φολίδες
Φολίδα Λιθοτεχνία Ολντουβάι Φολίδα
Αναπαράσταση ζωής homo habilis
Παλαιολιθική εποχή (ΠΕ) Κατώτερη ή Πρώιμη ΠΕ (2.600.000 – 200.000) Μέση ΠΕ (200.000 – 35.000) Ανώτερη ή Ύστερη ΠΕ (35.000 – 10.000) χρόνια πριν Homo habilis Homo erectus Αρχαϊκός Homo sapiens Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens
Homo erectus (Όρθιος άνθρωπος) Αρχαϊκός Homo sapiens Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens
Διασπορά homo erectus
Το αγόρι της Τουρκάνα
Το αγόρι της Τουρκάνα
Λιθοτεχνία Homo sapiens sapiens Λιθοτεχνία Homo erectus Λιθοτεχνία Homo sapiens neanderthalensis
Χειροπέλεκυς: Τυπικό εργαλείο του Homo erectus
Xειροπελέκεις
Χειροπέλεκυς από τη Σιάτιστα Χειροπέλεκυς από τη Λευκάδα
Λίθινα εργαλεία βρέθηκαν σε γεωλογικά Πλακιάς, Κρήτη: Λίθινα εργαλεία βρέθηκαν σε γεωλογικά στρώματα που περιείχαν επίσης θαλάσσια όστρεα. Τα παλαιοεδάφη και τα όστρεα χρονολογήθηκαν στο 130.000 π.Χ.
Eξάπλωση χειροπελέκεων
Αναπαράσταση ζωής homo erectus
Παλαιολιθική εποχή (ΠΕ) Κατώτερη ή Πρώιμη ΠΕ (2.600.000 – 200.000) Μέση ΠΕ (200.000 – 35.000) Ανώτερη ή Ύστερη ΠΕ (35.000 – 10.000) χρόνια πριν Homo habilis Homo erectus Αρχαϊκός Homo sapiens Κρανίο Πετραλώνων; Κρανία Απηδήματος; Homo sapiens neanderthalensis Σπήλαιο Θεόπετρας Σπήλαιο Κλεισούρας (Αργολίδα) Σπήλαιο στη Σελινίτσα Γυθείου Homo sapiens sapiens Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens
Kρανίο Πετραλώνων (400.000-300.000 χρόνια πριν): Αρχαϊκός Homo sapiens
κρανίου Πετραλώνων και Κρανίο Πετραλώνων Σύγκριση εκμαγείου κρανίου Πετραλώνων και κρανίου από το Μπόντο της Αιθιοπίας
Σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής
Το σπήλαιο Απήδημα Δυτικής Μάνης
Κρανίο Αρχαϊκού Homo Sapiens από το σπήλαιο Απήδημα Δυτικής Μάνης (δεξιά)
Κρανία αρχαϊκού Homo sapiens από τον ελλαδικό χώρο
Παλαιολιθική εποχή (ΠΕ) Κατώτερη ή Πρώιμη ΠΕ (2.600.000 – 200.000) Μέση ΠΕ (200.000 – 35.000) Ανώτερη ή Ύστερη ΠΕ (35.000 – 10.000) χρόνια πριν Homo habilis Homo erectus Αρχαϊκός Homo sapiens Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens
Homo sapiens neanderthalensis Homo sapiens sapiens Homo sapiens neanderthalensis
Homo sapiens neanderthalensis και Homo sapiens sapiens
Γλωσσική ικανότητα Σύγχρονου ανθρώπου και ανθρώπου του Νεάντερταλ
Εξάπλωση homo sapiens neanderthalensis
Λιθοτεχνία Homo sapiens sapiens Λιθοτεχνία Homo erectus Λιθοτεχνία Homo sapiens neanderthalensis
Τεχνική Levallois
Χελωνοειδής πυρήνας Τεχνική Levallois (400.000 χρόνια πριν)
Αναπαράσταση ζωής homo sapiens neanderthalensis
homo neanderthalensis και homo sapiens sapiens: 4% Γενετική διαφορά homo neanderthalensis και homo sapiens sapiens: 4% Αναπαράσταση homo neanderthalensis
Το σπήλαιο Καλαμάκια στον κόλπο του Οιτύλου (Μάνη)
Σπήλαιο Καλαμάκια (Μάνη)
ανθρώπου του Νεάντερταλ και Αναπαράσταση ανθρώπου του Νεάντερταλ και Σύγχρονου ανθρώπου
Homo sapiens neanderthalensis και Homo sapiens sapiens
Λιθοτεχνία Homo sapiens sapiens Λιθοτεχνία Homo erectus Λιθοτεχνία Homo sapiens neanderthalensis
Tεχνολογία λεπίδων
Η τεχνική των λεπίδων
Σολουτραία λιθοτεχνία
Σολουτραία αιχμή
Κρανίο Homo Sapiens Sapiens από το σπήλαιο Απήδημα Δυτικής Μάνης (αριστερά)
Αναπαράσταση homo sapiens sapiens
Εξάπλωση homo sapiens
12Κ-6 "Προϊστορική Αρχαιολογία: Εποχή του Λίθου και Εποχή του Χαλκού" Ακαδ. έτος 2015-2016 Ι. ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Για την Παλαιολιθική εποχή Ελληνική ή μεταφρασμένη Κουρτέση-Φιλιππάκη Γ. (επιμ.), "Η Παλαιολιθική εποχή στην Ελλάδα. Εισαγωγή στην Παλαιολιθική εποχή", Αρχαιολογία και Τέχνες 58 (Μάρτιος 2006), σσ. 6-89 (και στο δικτυακό τόπο www. αρχαιολογία.gr, " αρχείο τευχών") Παπαευθυμίου-Παπανθίμου Α., Εισαγωγή στους πολιτισμούς της Προϊστορίας, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας, 2007 [Α: Η ανθρώπινη εξέλιξη και η παλαιολιθική ακολουθία, σελ. 21-48]. Σάμψων Α., Προϊστορία του Αιγαίου. Παλαιολιθική – Μεσολιθική – Νεολιθική, Αθήνα: Εκδ. Ατραπός, 2006 [Κεφάλαιο Ι: Η Παλαιολιθική περίοδος στο Αιγαίο, σελ. 17-24]. Σάμψων Α., Προϊστορική Αρχαιολογία της Μεσογείου, Αθήνα: Εκδ. Καρδαμίτσα, 2006 [Κεφ. 1: Οι απαρχές της προϊστορίας, σελ. 11-26 και Κεφ. 2: Η Παλαιολιθική περίοδος στην Ευρώπη, σελ. 27-55]. Stringer Chr. - Andrews P., HOMO. Η καταγωγή και η εξέλιξη του ανθρώπου, Αθήνα: Polaris Εκδόσεις, 2006. Ξενόγλωσση Runnels C., “Review of Aegean Prehistory IV: The Stone Age of Greece from the Palaeolithic to the Advent of the Neolithic”, in T. Cullen (ed.) Aegean Prehistory. A Review, Boston: Archaeological Institute of America (American Journal of Archaeology Supplement 1), 2001, pp. 225-258