ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΝΑΤΟΛΗΣ «Ανατολή Ιωαννίνων: το ταξίδι της φυγής και η εγκατάσταση των Ποντίων και Μικρασιατών κατοίκων»  ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

«υπήρξε ένα Άουσβιτς εν ροή, οι άνθρωποι πέθαιναν καθ’ οδόν αφού περπατούσαν άσκοπα και χωρίς συγκεκριμένο σημείο αφίξεως. Όχι, περπατούσαν για να απαλλαγούν από τις κακουχίες της κακομεταχείρισης του υπερβολικού κρύου, της πείνας και της εξάντλησης. Το ταξίδι του θανάτου δεν είχε συγκεκριμένο προορισμό αλλά διέθετε ως μοναδική σκοπιμότητα το θάνατο καθ’ οδόν»                                                     Π. Ενεπεκίδης

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου – αυτή η οργανωμένη επιχείρηση του νεοτουρκικού κράτους που εκτελέστηκε μέσω φρικιαστικών πράξεων όπως επιστρατεύσεις και λεηλασίες περιουσιών, μαζικοί εκτοπισμοί, πορείες θανάτου στην έρημο της Ανατολίας και σφαγές – έλαβε χώρα στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα και ματαίωσε τις ελπίδες του ποντιακού ελληνισμού για τη δημιουργία ενός πλήρους ανεξάρτητου ποντιακού κράτους στις ανατολικές ακτές της Μαύρης θάλασσας. Έθεσε ταυτοχρόνως τέλος στην επί 28 αιώνες παρουσία των Ελλήνων στις πατρογονικές εστίες.

Η άνοδος των Νεότουρκων στην εξουσία σήμανε – παρά τις αρχικές αυταπάτες που καλλιέργησε – το τέλος των οικονομικών, εκπαιδευτικών και των εκκλησιαστικών προνομίων των χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παρά τις διακηρύξεις για ισοπολιτεία των μειονοτήτων, οι Νεότουρκοι εφάρμοσαν το σχέδιο τους που αποσκοπούσε στην οικονομική, στην πνευματική και κυρίως τη φυσική εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών.

Με το διωγμό του 1922 άρχισε αυτό που δικαίως μπορεί να θεωρηθεί ως το πιο μακρύ –το πιο θεαματικό- οδοιπορικό στην ιστορία. Πρόκειται για την αναγκαστική μετακίνηση δύο εκατομμυρίων χριστιανών και μωαμεθανών και στις δύο ακτές του Αιγαίου. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι των περιοχών του Πόντου και της Μικράς Ασίας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους, όπου ήταν ριζωμένοι εδώ και χιλιάδες χρόνια, και να εγκατασταθούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ανάμεσά τους αρκετές οικογένειες ήρθαν στο Νομό Ιωαννίνων, όπου συγκρότησαν τους πρώτους προσφυγικούς οικισμούς. Τα προσφυγικά χωριά που δημιουργήθηκαν γύρω από τα Γιάννενα είναι τρία: Ανατολή, Νεοκαισάρεια και Μπάφρα.

ΤΡΕΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΙΔΡΥΟΝΤΑΙ Αφηγήσεις των πρώτων κατοίκων τα άτομα είχαν κοινές μνήμες των γεγονότων, στοιχείο που φανερώνει το πώς η συλλογική μνήμη αφορά τόσο τα προσωπικά βιώματα αλλά προσδιορίζει εντέλει και την ταυτότητα. «Έρημος ήταν ο τόπος, ένα κλαρί δεν υπήρχε. Μαζί με τον Παρασκευά Λαζαρίδη από την Ινέπολη , αποταθήκαμε στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων και παρακαλέσαμε να απαλλοτριωθεί ο τόπος» από αφήγηση του παπά-Γιώργη Εμμανουηλίδη

Οι πρόσφυγες της Ανατολής κατάγονται από διάφορες περιοχές του Πόντου Οι πρόσφυγες της Ανατολής κατάγονται από διάφορες περιοχές του Πόντου. Με βάση τις διαθέσιμες πηγές και τις προσωπικές μαρτυρίες, οι περισσότερες οικογένειες προέρχονται από το χωριό Γενίερ κτισμένο κοντά στην κωμόπολη Ντούτσιε της Νικομήδειας. Αρκετές οικογένειες προέρχονται από το Τοκάτ ή Τοκάτη του Πόντου. Κάποιες οικογένειες προέρχονται από τη Σαφράμπολη και ειδικότερα από το χωριό Γιαζικόι. Tη Φάτσα, τη Σαμψούντα, την Αργυρούπολη, την Κερασούντα, την Πάφρα και άλλες περιοχές. Tέλος ελάχιστες προέρχονται από το Κουμπάν της Ρωσίας και ειδικότερα από το Χόμσκι και το Σοχόμι της Γεωργίας.

Σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες το Γενίερ ήταν ένα μικρό χωριό , όπου ο ελληνικός πληθυσμός προήλθε από μετανάστες που είχαν έρθει από τη Φάτσα του Πόντου, όταν ξέσπασε το κίνημα των Νεότουρκων το 1908 με τις γνωστές συνέπειες. Οι κάτοικοι του Γενίερ που μιλούσαν τα ποντιακά συνυπήρχαν ειρηνικά με το τούρκικο στοιχείο. Εξέλεγαν τον πρόεδρό τους και είχαν δικό τους παπά και δάσκαλο που δίδασκε στο σχολείο, όπου φοιτούσαν αγόρια και κορίτσια μαζί. Τελευταίος δάσκαλος και παπάς ήταν ο Γεώργιος Εμμανουηλίδης.

Ξεριζωμός Κατά τον ξεριζωμό των Ποντίων , υπήρξαν σημαντικές απώλειες για τους Έλληνες που προέρχονταν από την κωμόπολη Ντούτσε της Νικομήδειας, επειδή πριν επιβιβαστούν στα καράβια που θα τους μετέφεραν σε ελληνικό έδαφος, έζησαν εξόριστοι για δύο περίπου χρόνια. Αντί να τους οδηγήσουν στα παράλια, προς την θάλασσα, για να πάρουν τα πλοία προς την Ελλάδα, τους μετακινούσαν μέσα από την έρημο, προς τα νότια και τα νοτιοανατολικά. Από τον Μάρτιο του 1920 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1922 κρατάει η μαρτυρική πορεία από την περιοχή του Πόντου με κατεύθυνση την Καισαρεία και κατάληξη τα Άδανα και την Μερσίνα. Όσοι προέρχονταν από τη Σαφράπολη δεν γνώρισαν εξορίες. Οι περισσότεροι από αυτούς ακολούθησαν τη εξής πορεία: Σαφράπολη-Παρθένιο-Κωνσταντινούπολη-Πειραιάς-Κέρκυρα/Αμφιλοχία – Ανατολή.

Εγκατάσταση Οι Πόντιοι πρόσφυγες μοιράζονται για προσωρινή φιλοξενία άλλοι σε ιδρύματα της πόλης και άλλοι στα κελιά που διέθετε-και υπήρχαν μέχρι την δεκαετία του’60- η εκκλησία-μοναστήρι του Αϊ Γιάννη Μπονίλα, λίγο έξω από τα Γιάννινα. Με παρεμβάσεις του μητροπολίτη Ιωαννίνων εντοπίζεται η ελώδης τότε έκταση στην ευρύτερη έκταση της εκκλησίας του Αϊ-Γιάννη Μπονίλα και στα γεωγραφικά όρια των κοινοτήτων Κατσικάς-Πεδινής. Το 1925 θεμελιώθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός με μεγάλη επισημότητα και με την παρουσία του στρατηγού Τσιρογιάννη, των αρχών της πόλης και πλήθους λαού.

Επίσημη ίδρυση της κοινότητας Η κοινότητα της Ανατολής ιδρύεται επίσημα στις 14 Σεπτεμβρίου 1931, ενώ στις 14 Σεπτεμβρίου ακριβώς του επόμενου έτους, την ίδια μέρα της ίδρυσης της κοινότητας θεμελιώθηκε το σχολείο. Το σχολείο αποτελεί στοιχείο της κοινωνικής μνήμης καθώς είναι προϊόν της συλλογικής εργασίας όλων των κατοίκων και το πρώτο δημόσιο κτήριο που κατασκευάστηκε στην κοινότητα.

Ανίχνευση της προσφυγικής ταυτότητας Ο τόπος και η αίσθηση της καταγωγής- ορισμός της έννοιας «πατρίδα» νέα αντίληψη για αυτό που όριζαν ως πατρίδα: «μοιράστηκαν» ανάμεσα στην πατρίδα που είχαν γνωρίσει από χρόνια και είχαν ως τόπο αναφοράς και στη νέα πατρίδα, όπου έφτασαν μετά το βίαιο εκτοπισμό τους.

Παράδειγμα για την αίσθηση της καταγωγής το πρώτο μνημείο που ανεγέρθηκε - Μνημείο Χαμένων Πατρίδων

Η ανέγερση του προσφυγικού μνημείου των χαμένων πατρίδων, που έγινε το 1982 επί προεδρίας Ιωάννη Σουμουντζόγλου με τα λιγοστά χρήματα που ήταν διαθέσιμα, προορίζεται ταυτόχρονα στην ικανοποίηση του δικαιώματος της ανάμνησης και του καθήκοντος της μνήμης, τα οποία καθυστέρησαν χρονικά να αναγνωριστούν από το ελληνικό κράτος. Πρόκειται για το πρώτο μνημείο που αναφέρεται στην προσφυγική ταυτότητα των κατοίκων της Ανατολής.

Οι μαρμάρινες πλάκες που πλαισίωναν το Μνημείο Χαμένων Πατρίδων Βρίσκονταν η μία δίπλα στην άλλη γύρω-γύρω απ’ το χώρο που υπάρχει πίσω απ’ το μνημείο). Μνημονεύονται συνολικά τριάντα γεωγραφικές περιοχές, απ’ τις οποίες εκδιώχτηκαν οι Έλληνες που μετά από πολλές περιπέτειες και περιπλανήσεις εγκαταστάθηκαν στην Ανατολή.

Η μνήμη ως μέσο προσαρμογής στο νέο τόπο υποδοχής μέσα από τη χρήση της μνήμης οι πρόσφυγες προσπάθησαν να αναπληρώσουν κενό ταυτότητας που προκάλεσε ο ξεριζωμός από τις πατρογονικές εστίες η επιλογή στοιχείων του παρελθόντος, ώστε να χρησιμοποιηθούν στο παρόν, η μνήμη βοήθησε στην προσαρμογή στους χώρους υποδοχής και στη διαμόρφωση της συλλογικής προσφυγικής ταυτότητας επιλεκτική χρήση της μνήμης: οι πρόσφυγες αναζήτησαν εκείνα τα στοιχεία από το παρελθόν που θα τους βοηθούσαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παρόντος Η μνήμη χρησιμοποιήθηκε ως το ουσιαστικό μέσο για την πολιτισμική επιβίωση των προσφύγων, αναβιώνοντας στοιχεία του παρελθόντος, που εμφατικά τόνιζαν πάντα την ανάγκη για συνέχεια.

Μεθοδολογία υλοποίησης προγράμματος αναζήτηση πληροφοριών από τη σχετική βιβλιογραφία άντληση υλικού κάνοντας τη δική τους έρευνα καταγραφή της δικής τους οικογενειακής ιστορίας ένας αποτελεσματικός τρόπος για να συνδέσουν τα παιδιά το περιβάλλον τους με ένα ευρύτερο παρελθόν (Thompson) εξέταση επιμέρους θεμάτων ανά ομάδες οι μαθητές χρησιμοποιούν την τεχνική των συνεντεύξεων Η διαδικασία της συνέντευξης φέρνει κοντά ανθρώπους από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και ηλικίες, που διαφορετικά δε θα είχαν ποτέ ίσως την ευκαιρία να συναντηθούν (Thompson)

Φωτογραφίες Η Ελένη Χριστοφορίδου με το σύζυγό της Κώστα Ευθυμιάδη, το μεγάλο αδερφό της και την πρώτη ξαδέρφη του πατέρα της

Οι γονείς της Ελένης Χριστοφορίδου

Η Ελένη Χριστοφορίδου με μια φίλη της

Η Ελένη Χριστοφορίδου με τη μητέρα της Ευγενία Παπαδοπούλου (κέντρο) και τον αδερφό της Αναστάση

Ομάδα μαθητών που παρουσίασαν το πρόγραμμα Αηγκούν Δημήτρης Βασιλείου Διονύσης Βάσιου Φωτεινή Γκόγκα Βαλεντίνα Καλλιαρέκου Ελένη Κατσαντώνης Παύλος Κοντογιώργος Κωνσταντίνος υπεύθυνες καθηγήτριες Νίκη Μποτωνάκη Αγνή Τσαπαρλή