Δομική ιεραρχία φθόγγων και σημασιών/ Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης Δομική ιεραρχία φθόγγων και σημασιών/ Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης ΚΕΙΜΕΝΟ ....... ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΛΕΞΕΙΣ ΜΟΡΦΗΜΑΤΑ ΦΩΝΗΜΑΤΑ ΦΘΟΓΓΟΙ Από τις απλούστερες μονάδες βαίνουμε στις σύνθετες και συνθετότερες. Καθαρώς υλικά στοιχεία (φθόγγοι) λειτουργούν ως φορείς διαφορετικής υποστάσεως στοιχείων (άυλων), των σημασιών. Κάθε επίπεδο δομείται με στοιχεία του αμέσως κατώτερου και παρέχει τα στοιχεία για να δομηθεί το αμέσως ανώτερο επίπεδο. 1

Μορφολογία: 3ο επίπεδο στην ανάλυση της γλώσσας Μελέτη της εσωτερικής δομής των λέξεων Μελέτη των κανόνων σχηματισμού των λέξεων 2

Tι παρατηρείτε στις παρακάτω ομάδες λέξεων; επιθυμητός ιδιοτελώς βεβηλωμένος επαρκής αλήθεια βάσιμος ειλικρινής ανεπιθύμητος ανιδιοτελώς αβεβήλωτος ανεπαρκής αναλήθεια αβάσιμος ανειλικρινής 3

Τι παρατηρείτε στις παρακάτω λέξεις Φώνημα Φωνητική Φωνολογία Αλλόφωνο Φωνητικός, ο Φωνολογικός-ή-ό Φωνολόγος Τηλέφωνο Ευφωνικός-ή-ό Σύμφωνο Συμφωνία Ευφωνία Αλλοφωνικός-ή-ό Φωνημικός-ή-ό 4

Τι είναι το μόρφημα; /andístasi/ /éγrapsa/ /patéras/ /mitéras/ /apó/ Μόρφημα: οι ελάχιστες γλωσσικές μονάδες που είναι φορείς σημασίας και στις οποίες μπορούν να χωριστούν οι λέξεις. 5

Τι σημαίνει «μορφολογική γνώση» σε μία γλώσσα; Γνώση του κάθε μορφήματος ξεχωριστά Γνώση των κανόνων συνδυασμού των μορφημάτων Γνώση της λειτουργικότητας των μορφημάτων Γνώση της δυνατότητάς τους για αυτοδύναμη ή μη παρουσία Γνώση της σειράς εμφάνισης των μορφημάτων (ποιο προηγείται, ποιο ακολουθεί, ποιο βρίσκεται στην αρχή, ποιο στο τέλος μιας λέξης) 6

Από πόσα μορφήματα μπορεί να αποτελείται μία λέξη; 1: έτσι, λοιπόν, πριν, χτες 2: παιδιά, παίζουν, πατέρας 3: έγραψα, απολύω, αρτοποιός 4: αποσυμπίεση, αντιλαμβανόμενος >4: τυροπιτάδικο, αβαθμολόγητος 7

Από πόσες συλλαβές μπορεί να αποτελείται ένα μόρφημα; 1: α-/ αν-, φως, -ος 2: τώρα, τσάμπα 3: σήμερα, αύριο >4: κουλουβάχατα Μόρφημα: η αυθαίρετη ένωση φθόγγου και σημασίας που δεν μπορεί να αναλυθεί περαιτέρω. Κάθε λέξη σε κάθε γλώσσα συντίθεται από ένα ή περισσότερα μορφήματα. 8

Μορφολογική ανάλυση: πώς αναγνωρίζουμε τα μορφήματα μιας γλώσσας; άσχημος ασχημότερος ασχημότατος όμορφος ομορφότερος ομορφότατος ψηλός ψηλότερος ψηλότατος «καθόλου ελκυστικός» «πιο άσχημος» «ο πιο άσχημος» «με ωραία εμφάνιση» «με πιο ωραία εμφάνιση» «με την πιο ωραία εμφάνιση» «μεγάλος στο ύψος» «πιο μεγάλος στο ύψος» «ο πιο μεγάλος στο ύψος» 9

Μορφολογική ανάλυση: πώς αναγνωρίζουμε τα μορφήματα μιας γλώσσας; ασχημ- μόρφημα ρίζας ομορφ- μόρφημα ρίζας ψηλ- μόρφημα ρίζας -τερος δεσμευμένο μ. «συγκρ.β» -τατος δεσμευμένο μ. «υπερθ.β» -ος δεσμευμένο μ. «θετ.β» 10

Γενικές παρατηρήσεις Η σημασία ενός μορφήματος πρέπει να είναι σταθερή. -ος (δρομ-ος, ανθρωπ-ος, άσχημ-ος αλλά εντός;;;; εκτός;;; φέτος;;;) -σ-/-ς (ε-γραπ-σ-α, πατέρα-ς) -er (singer, painter, lover, worker αλλά nicer, prettier, taller) ΑΡΑ Δύο διαφορετικά μορφήματα μπορούν να προφέρονται με τον ίδιο τρόπο Η ίδια μορφή αντιπροσωπεύει δύο μορφήματα λόγω της διαφορετικής τους σημασίας Οι ίδιοι φθόγγοι μπορούν να εμφανίζονται σε διαφορετική λέξη και να μην αντιπροσωπεύουν το ίδιο μόρφημα 11

Δυνατές πραγματώσεις ενός μορφήματος αλλόμορφα (allomorphs): αμοιβαίος αποκλεισμός στο ίδιο περιβάλλον με βάση φωνολογικούς ή μορφολογικούς/ γραμματικούς κανόνες. (1) γραμματικά/ μορφολογικά καθορισμένη αλλομορφία. {ονομαστική ενικού} /-s/, (/patéra-s /), /Ø/ (/mitéra-s Ø /) {γενική ενικού} /-s/ (/mitéra-s/), /Ø/ (/patéra- Ø/) 12

Δυνατές πραγματώσεις ενός μορφήματος αλλόμορφα (allomorphs): αμοιβαίος αποκλεισμός στο ίδιο περιβάλλον με βάση φωνολογικούς ή μορφολογικούς/ γραμματικούς κανόνες. (2) φωνολογικά καθορισμένη αλλομορφία. {ονομαστική ενικού} Μόρφημα: {rav-} Μορφές: /rav-/ όταν ακολουθεί φωνήεν /rap-/ όταν ακολουθεί συριστικό /s/ /raf-/ όταν ακολουθεί μη ηχηρό, μη διαρκές σύμφωνο. 13

Δυνατές πραγματώσεις ενός μορφήματος ελευθέρως εναλλασσόμενοι τύποι (free variants morphs). Μόρφημα: {α’πληθ. Ενεστ. ρημ. Β’Συζ. σε –άω} Μορφές: /-ame/, /-ume/   Μόρφημα: {γ’πληθ. Πρτ. Ρημ. Α’Συζ. –ομαι} Μορφές: /-ndan, /e-, -ndo/, /-ndusan/ Μόρφημα: {γ’ πληθ.} Μορφές: [-ουν], [-ουνε] [-αν], [-ανε] [-ονταν], [-όντανε] 14