Πολιτική διαχείρισης της συμπεριφοράς στην τάξη Ξανθούλα Παπαπαναγιώτου

Χρήσιμα “tips” Είμαστε ακριβείς Είμαστε καλά προετοιμασμένοι Ξεκινάμε αμέσως το μάθημα Επιμένουμε στην πλήρη συνεργασία της τάξης (να μην είναι κάποιοι ανέτοιμοι) Χρησιμοποιούμε τη φωνή αποτελεσματικά (η φωνή και το σώμα: βασικά στοιχεία στρατηγικής) Είμαστε ενήμεροι για ό,τι συμβαίνει στην τάξη Μοιράζουμε δίκαια την προσοχή μας Αποφεύγουμε τις συγκρίσεις Δεν καθυστερούμε τη βαθμολόγηση

Προσέχουμε: Να μην παραλείπουμε να τηρούμε τις υποσχέσεις μας (π.χ. Όταν το project τελειώσει, θα πάμε να φάμε στα Goody's) Να χρησιμοποιούμε σωστά τις ερωτήσεις (να δώσουν όλοι απάντηση)  Διαλέγω και ενισχύω Εξασφαλίζουμε τις κατάλληλες ευκαιρίες για πρακτικές δραστηριότητες (εναλλαγή θεωρίας και πράξης  το μάθημα πιο ενδιαφέρον) Όποτε είναι δυνατόν αναθέτουμε πρέποντα καθήκοντα στα παιδιά (ανάληψη ευθυνών) Περατώνουμε ευχάριστα το μάθημα (αφήνουμε θετική προοπτική για το επόμενο μάθημα, ό,τι κι αν έχει συμβεί στην πορεία του μαθήματος).

Αγνοούμε/αποδοκιμάζουμε «ακατάλληλη» συμπεριφορά και ενισχύουμε την “κατάλληλη” Επιβράβευση και ενίσχυση αυτών που είναι συγκεντρωμένοι χωρίς να ενοχλούν Χρησιμοποιούμε τη “γλώσσα του σώματος” για να δείξουμε αποδοκιμασία συμπεριφοράς Παροχή έγκαιρης βοήθειας (πριν τους “χάσουμε” και αδιαφορήσουν) Τους “πιάνουμε” στο δευτερόλεπτο που συμπεριφέρονται κατάλληλα και τους επαινούμε

Αποφεύγουμε: Το σαρκασμό Την προσωποποίηση της συμπεριφοράς του μαθητή (π.χ. “κάνεις εκείνο, κάνεις το άλλο”) Να διατυπώνουμε απειλές ή υποσχέσεις που δεν μπορούμε να κρατήσουμε (π.χ. «θα δείς τι θα πάθεις», «θα πάρετε όλοι αποβολή») Τη διατύπωση αρνητικών σχολίων

Αποφεύγουμε: Να αρχίζουμε το μάθημα προτού οι μαθητές είναι έτοιμοι Να αρχίζουμε το μάθημα προτού οι μαθητές είναι έτοιμοι Να υψώνουμε τον τόνο της φωνής πάνω από το επίπεδο θορύβου της τάξης Να επιπλήττουμε συγκεκριμένους μαθητές δυνατά μπροστά σε όλη την τάξη Να ολοκληρώνουμε το μάθημα βιαστικά Να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή σε ανεπιθύμητη συμπεριφορά

Στις δύσκολες στιγμές… Αποφεύγουμε το ακροατήριο Απορρίπτουμε τη συμπεριφορά, όχι το άτομο (δεχόμαστε το άτομο) Χρησιμοποιούμε θετικούς όρους και περιγραφές για να αλλάξουμε τη συμπεριφορά Αποφεύγουμε την πυροδότηση αντιπαραθέσεων Αποφεύγουμε το βομβαρδισμό οδηγιών/απαιτήσεων (πχ. «αν ξανακάνεις αυτό θα υποστείς εκείνο και σε άλλη περίπτωση όποιος κάνει εκείνο θα παίρνει αυτό, ενώ εκείνος που δεν το κάνει θα παίρνει το άλλο, αλλά σε καμιά περίπτωση το τρίτο») Εστιάζουμε στη διδασκαλία Γινόμαστε πρότυπο μίμησης

Σε περίπτωση αγένειας: τί κάνουμε 1) Ηρεμία (= δεν έχει “πέραση” η συμπεριφορά σου, δεν έχω διάθεση να αντιπαρατεθώ, ήρθαμε εδώ για να δουλέψουμε) 2) Παρέμβαση γρήγορη και αποφασιστική (γιατί ο μαθητής μπορεί να σκεφτεί: δεν την έβγαλα από τα όρια, αλλά την έφερα σε αμηχανία). Δηλαδή: ή γυρνάω την πλάτη και συνεχίζω το μάθημα ή: εντολή συγκεκριμένη σε σχέση με το μάθημα (π.χ. Άνοιξε το βιβλίο σου στη σελίδα χ) ή: σε παρακαλώ έλα να με δεις μετά το μάθημα (χωρίς αναφορά στη συμπεριφορά. Με αποφασιστικότητα και σιγουριά). Αν ο μαθητής αντιδράσει πάλι αγενώς, π.χ. “γιατί κυρία; τί έκανα;”, δεν πρέπει να απαντήσω αγενώς, ούτε με σαρκασμό. Λέμε: “αν σκεφτείς λίγο, θα βρεις μόνος σου την απάντηση”. Δεν τον υποτιμάμε έτσι, αναγνωρίζουμε την διανοητική ικανότητα του μαθητή, δεν φερόμαστε άσχημα. Όταν έρθει μετά το μάθημα τον περιμένουμε με πλατύ χαμόγελο!!! και λέμε: “ξέρεις καλά πως ο τρόπος σου δεν ήταν σωστός. Την επόμενη φορά είμαι σίγουρη πως δεν θα υπάρξει επανάληψη». Στη συνέχεια κατευθείαν αναφέρομαι στη θετική διάσταση του μαθητή: π.χ. “Έμαθα στον αγώνα προχθές πως τα πήγατε πολύ καλά”. Ή “η φιλόλογός σας μου είπε πως έγραψες καλά στο διαγώνισμα”.

Σε περίπτωση ανυπακοής: τι κάνουμε Σε περίπτωση ανυπακοής: τι κάνουμε Ψυχραιμία και αποφασιστικότητα. Αλλιώς, ό,τι κάνω πάει στράφι. Συγκεκριμένα: α. Επαναλαμβάνουμε ευγενικά και ήρεμα αυτό που είπαμε και πριν “σε παρακαλώ άνοιξε το βιβλίο σου στη σελίδα χ..”. Σαν να το λέμε πρώτη φορά. β. Ζητάμε ευγενικά να μάθουμε το λόγο που δεν κάνει τη συμπεριφορά π.χ. “μπορείς να μου πεις το λόγο που δεν ανοίγεις το βιβλίο σου;” (μπορεί π.χ. να μην έχει) γ. “Βλέπω πως δεν θέλεις να το κάνεις αυτό, όλοι αισθανόμαστε έτσι μερικές φορές, κι εγώ η ίδια, όμως σου ζητώ να το κάνεις γιατί είναι σημαντικό”. Αυτό ΔΕΝ είναι αντιπαράθεση. Ήδη ο μαθητής έχει βγει “μπροστά”. Αν δεν πιάσει ούτε αυτό: Ή σηκώνουμε τους ώμους και συνεχίζουμε το μάθημα Ή απευθείας αντιπαράθεση με το μαθητή αλλά πρέπει να κερδίσουμε!!!

Θεωρητικό υπόβαθρο εναλλακτικών προσεγγίσεων διαχείρισης προβλημάτων συμπεριφοράς Οι εκπαιδευτικοί καθορίζουν οι ίδιοι τη συμπεριφορά Οι συμπεριφορές συμβαίνουν για κάποιο λόγο Ο εκπαιδευτικός υποχρεούται να βρει το λόγο αν θέλει να αλλάξει τη συμπεριφορά Η πρόληψη είναι αποτελεσματικότερη από την αντιμετώπιση Η στρατηγική να εστιάζει στη διδασκαλία δόκιμων συμπεριφορών παρά στον περιορισμό προβληματικών Οι τρόποι να είναι ευέλικτοι Ομάδα δράσης: μαθητές+εκπαιδευτικοί+γονείς

Ανεπιθύμητη συμπεριφορά: πιθανοί λόγοι Να κερδίσουν κάτι (προσοχή, προνόμια, κ.λ.π.) Να αποφύγουν κάτι (εργασία, τήρηση οδηγιών, κ.λ.π.) Δεν λέμε “γιατί παιδί μου το κάνεις αυτό;”. Το γιατί είναι λάθος. Μπορεί να μην ξέρω το λόγο και να είναι σοβαρός

Εναλλακτική προσέγγιση: εκτίμηση λειτουργίας συμπεριφοράς Η λειτουργική ανάλυση συμπεριφοράς μας παρέχει πιο ολοκληρωμένη εικόνα που περιλαμβάνει τα προηγηθέντα στοιχεία και τις συνέπειες Αναζητάμε τα μοτίβα: βλέπουμε τί προηγείται και τί έπεται της συμπεριφοράς. Τότε κάνουμε υποθέσεις: π.χ. Κάθε φορά που ζητάμε να βγάλουν το τετράδιο, προκύπτει η συμπεριφορά. Χρησιμοποιούμε τις υποθέσεις σε επίπεδο παρεμβάσεων: π.χ. Αν ξανακάνω το ίδιο, θα προκύψει η ίδια συμπεριφορά από το μαθητή;

Συνήθη Λάθη 1ο Λάθος Ορίζουμε τη συμπεριφορά του μαθητή με βάση το πώς εκδηλώνεται/ φαίνεται (η εικόνα είναι ελλιπής-δεν αποκαλύπτει πάντα το λόγο).

2ο Λάθος Αν δύο μαθητές εκδηλώνουν την ίδια συμπεριφορά δεν σημαίνει πως κρύβεται ο ίδιος λόγος

3ο Λάθος: Επιμονή στη μη αποτελεσματική στρατηγική Όταν μια στρατηγική δεν είναι αποτελεσματική, η άμεση αντίδραση είναι να επιμείνουμε περισσότερο (αν ένα χάπι έχει παρενέργειες ή δεν είναι αποτελεσματικό, συνεχίζω να το παίρνω;) Αν η στρατηγική είχε βασιστεί στην επίπληξη και στην αποδοκιμασία, τότε αλλάζουμε: περνάμε στην επιβράβευση

4ο Λάθος: παραβίαση των κανόνων της τάξης 4ο Λάθος: παραβίαση των κανόνων της τάξης Οι κανόνες παίζουν σημαντικό ρόλο. Δεν σταματάμε την εφαρμογή τους Διαμόρφωση κανόνων: 4-5 μετρήσιμοι, παρατηρήσιμοι, θετικά διατυπωμένοι

5ο Λάθος: Απουσία θέλησης και κινήτρου για διόρθωση και αλλαγή Συχνά οι μαθητές θέλουν να αλλάξουν αλλά στερούνται δεξιοτήτων για να πετύχουν κάτι τέτοιο Σε αρκετές περιπτώσεις η ανεπιθύμητη συμπεριφορά δεν είναι αποτέλεσμα του “δεν θέλω” αλλά του “δεν μπορώ” Πρέπει να διδάξουμε τις δεξιότητες, όπως διδάσκουμε και τα μαθήματα

6ο Λάθος: Έλλειψη σχεδιασμού μετάβασης σε άλλο αντικείμενο ή δραστηριότητα Προτάσεις: μετάβαση από μια δραστηριότητα σε άλλη οργανωμένα Ορισμός κανόνων και οδηγιών (π.χ. Όταν τελειώσετε το τεστ, θα βγάλετε το βιβλίο για το επόμενο μάθημα και θα διαβάσετε) Μπορούμε να γράψουμε και να τοιχοκολλήσουμε κανόνες στην τάξη

7ο Λάθος: Αγνοούμε τα πάντα ή τίποτα Η αγνόηση είναι αποτελεσματική συμπεριφοριστική τεχνική Εφαρμόζεται στις περιπτώσεις που ο μαθητής θέλει να τραβήξει την προσοχή Συχνά παρασυρόμαστε στα άκρα, είτε αγνοώντας όλες τις συμπεριφορές, είτε καμιά Με την αγνόηση η συμπεριφορά απομακρύνεται σταδιακά, δεν την αφήνει ο μαθητής αμέσως Ενισχύουμε πάντα την επιθυμητή συμπεριφορά

8ο Λάθος: κατάχρηση ή λάθος χρήση της αποχώρησης του μαθητή Αποχώρηση: απομάκρυνση από το ενισχυτικό πλαίσιο. Όχι απαραίτητα ένα “μέρος” αλλά μια διαδικασία, σκοπός, μεθοδολογία. Πάντα να είναι σύντομη (όχι έξω από την τάξη). Μπορεί να γίνει μέσα στην τάξη. Όχι πάνω από 10 λεπτά Επεξήγηση του λόγου αποχώρησης (π.χ. «Βλέπω δεν μπορείς να συγκεντρωθείς, αποχώρησε λίγο κι όταν γυρίσεις θα συνεχίσεις ξεκούραστα») Όχι τιμωρία Αποχωρώ=επανακτώ τον έλεγχο του εαυτού μου Το time out δεν είναι “συνέπεια”, τιμωρία. Είναι για να επανακτήσει τον αυτο-έλεγχο ο μαθητής.

9ο Λάθος: ασάφεια και ασυνέπεια Συχνά παρέχουμε ασαφείς ενδείξεις στους μαθητές αναφορικά με το τί επιτρέπεται ή όχι καθώς και με τις συνέπειες που συνοδεύουν την εκδήλωση ανεπιθύμητων συμπεριφορών εκ μέρους τους Η ασυνέπεια συντηρεί ανεπιθύμητες συμπεριφορές και συμβάλλει στην ενίσχυσή τους Επιπλέον αναγκαζόμαστε συνεχώς να υπενθυμίζουμε τους κανόνες και να “απειλούμε” για τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν, γεγονός που είναι ιδιαίτερα κουραστικό και ψυχοφθόρο για μας

10ο Λάθος: αποφυγή αναζήτησης βοήθειας Αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας ως μοναδικούς “managers” της τάξης Είναι θεμιτό να ζητούμε υποστήριξη και βοήθεια

11ο Λάθος: Αγνοούμε τη σχέση ανάμεσα σε μάθηση και συμπεριφορά Διδασκαλία μαθήματος και συμπεριφοράς μπορούν να συνδυαστούν Η οργάνωση της διδασκαλίας είναι γι αυτό το σκοπό σημαντική

12ο Λάθος: Ερμηνεύουμε προσωπικά τη συμπεριφορά του μαθητή Η ερμηνεία της συμπεριφοράς πρέπει να γίνεται με επιστημονικά και όχι με προσωπικά κριτήρια. Είναι υποχρέωσή μας η σωστή ερμηνεία με βάση επιστημονικά κριτήρια και όχι με βάση τα συναισθήματά μας

Ευχαριστώ για την προσοχή σας Ευχαριστώ για την προσοχή σας Ξανθούλα Παπαπαναγιώτου papapa@uth.gr

Παιχνίδι ρόλων Χωριστείτε σε ομάδες των 8 ατόμων. Μοιραστείτε ρόλους: καθηγητή και μαθητών 1ο σενάριο: ο καθηγητής δείχνει σημάδια αδυναμίας διαχείρισης της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Μερικοί μαθητές μιλούν μεταξύ τους, σηκώνονται από τη θέση τους, αρνούνται να υπακούσουν σε υποδείξεις, κλπ. Ο καθηγητής φωνάζει, ειρωνεύεται, απειλεί, προσβάλλει κλπ. 2ο σενάριο: ο καθηγητής επισημαίνει τους κανόνες, φέρεται ευγενικά, καλεί το (τους) μαθητές να βγάλουν το τετράδιο, απευθύνεται σε μεμονωμένους μαθητές που δεν υπακούουν αναζητώντας αίτιο, αγνοεί ανεπιθύμητες συμπεριφορές, ανταποκρίνεται σε θετικές κλπ