ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΕΒΡΑΙΟΙ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ/ ΒΕΡΟΙΑΣ / ΦΛΩΡΙΝΑΣ /ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ / ΑΘΗΝΑΣ

ΚΑΤΕΡΙΝΗ Η πλειοψηφία των 30-40 Εβραίων της πόλης σε ένα σύνολο 17.000 κατοίκων κατάφερε να διασωθεί Το τηλεγράφημα προς τον αστυνομικό διευθυντή, που έφτασε από τη Θεσσαλονίκη, τις γερμανικές αρχές ή τον Κόρετς για σύλληψη των Εβραίων της Κατερίνης φαίνεται ότι καθυστέρησε να παραδοθεί τουλάχιστον για 24 ώρες. Ο αρμόδιος υπάλληλος, όταν είδε το περιεχόμενο ενημέρωσε την εβραϊκή κοινότητα και τους έδωσε τον χρόνο να αναχωρήσουν στο βουνό και να κρυφτούν εκεί με τη βοήθεια των συμπολιτών τους, χωρικών και της αντίστασης Ο αστυνομικός διευθυντής, οι τοπικές ελληνικές αρχές και ο τοπικός γερμανός αξιωματικός Έβαλ είτε συνέπραξαν είτε προσποιήθηκαν ότι δεν αντιλήφθηκαν τι συνέβαινε. Διασώθηκαν και τα περιουσιακά στοιχεία των μελών της κοινότητας και τους αποδόθηκαν με την απελευθέρωση

ΚΑΤΕΡΙΝΗ - ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 1937

ΒΕΡΟΙΑ Η Μπαρμπούτα, όπως ονομάζεται η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας, βρίσκεται κοντά στον ποταμό Τριπόταμο στα δυτικά της πόλης. Ίσως οι Εβραίοι κατοικούσαν εκεί από την εποχή του Αποστόλου Παύλου. Είναι περίκλειστη και απομονωμένη περιοχή με καθαρά αμυντική πολεοδομική συγκρότηση. Το εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν στη δυτική όχθη του Τριπόταμου, απέναντι από την Μπαρμπούτα, σε απόσταση 500 μέτρων. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι στην περίπτωση αυτή συναντούμε το παραδοσιακό φαινόμενο του διαχωρισμού της συνοικίας από το νεκροταφείο από ένα υδάτινο ρεύμα

ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΑ - ΒΕΡΟΙΑ

ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΑ - ΒΕΡΟΙΑ

ΒΕΡΟΙΑ Η εβραϊκή παρουσία στη Βέροια χρονολογείται από τα ρωμαϊκά χρόνια. Το 1943 κατοικούσαν στη Βέροια 850 Εβραίοι, από τους οποίους οι 680 εκτοπίστηκαν και εξοντώθηκαν από τους Γερμανούς στο στρατόπεδο Άουσβιτς - Μπίρκεναου. Σήμερα κατοικούν στη Βέροια δύο εβραϊκές οικογένειες Υπεύθυνος για τους Εβραίους της Βέροιας ήταν και εδώ ο αρχιραβίνος Κόρετς, ο οποίος αντίστοιχα με τη Θεσσαλονίκη καθησύχαζε τους ανθρώπους σχετικά με την τύχη τους στην Κρακοβία, κίνηση που απέτρεψε ένα σημαντικό ποσοστό τους από το να διαφύγει μέσα από τα Πιέρια και το Βέρμιο

ΦΛΩΡΙΝΑ Εβραίοι της Ισπανίας, μετά την απέλαση τους το 1492, εγκαταστάθηκαν και στη Φλώρινα. Εκεί δημιούργησαν τη συνοικία τους που ονομαζόταν «Εβραιομαχαλάς» και βρισκόταν στην παραποτάμια περιοχή «Κοκόζια» Τα περισσότερα μέλη της κοινότητας ήταν έμποροι, μικροεπαγγελματίες και βιοτέχνες (εμπόριο παπουτσιών, υφασμάτων και κρεοπωλεία), καθώς και αχθοφόροι Στον πόλεμο του 1940 σκοτώθηκαν στις μάχες του ελληνοϊταλικού τέσσερις Εβραίοι τα ονόματα των οποίων είναι γραμμένα στο Ηρώο της πόλης . Στις 9.8.1943 οι Γερμανοί εκτέλεσαν σε αντίποινα εννέα χριστιανούς και δύο Εβραίους στη θέση «Κλαδοράχη».

ΦΛΩΡΙΝΑ

ΦΛΩΡΙΝΑ Οι κατακτητές υποχρέωσαν τους Εβραίους να φέρουν στο πέτο τους το διακριτικό της θρησκείας τους, το άστρο του Δαβίδ Μερικοί προβλέποντας τον κίνδυνο που τους απειλούσε διέφυγαν στα βουνά ή σε άλλες πόλεις Οι υπόλοιποι συνελήφθησαν και εξοντώθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα Η ανθούσα άλλοτε ισραηλιτική κοινότητα είχε προπολεμικά περίπου 400 μέλη από τα οποία επέζησαν μόνον 64, δηλαδή, κατά το Ολοκαύτωμα χάθηκε το 84% του πληθυσμού της ισραηλιτικής κοινότητας

ΚΑΣΤΟΡΙΑ Μαρτυρείται εγκατάσταση ελληνόφωνων Εβραίων από τον 10ο ήδη αιώνα, οι οποίοι γρήγορα σχημάτισαν ρωμανιωτική κοινότητα. Μια κοινότητα, που απέκτησε όχι μόνον οικονομική ισχύ, αναδεικνύοντας μεγάλους εμπόρους αλλά και πνευματική λάμψη, αναδεικνύοντας σπουδαίους ραβίνους, μελετητές της Τορά, σημαντικότερος των οποίων αναφέρεται ο Τοβία μπεν Ελιέζερ. Στα μέσα του 15ου αιώνα ένα μεγάλο μέρος των μελών της κοινότητας εγκαταστάθηκε στον Μπαλατά της Κωνσταντινούπολης Η πρόταση του Βαγιαζίτ να εγκατασταθούν στην Οθωμανική αυτοκρατορία Εβραίοι μετά το διωγμό τους από την Ιβηρική χερσόνησο για να τονωθεί το εμπόριο, έφερε πολλούς Σεφαραδίτες στην Καστοριά. Στα 1550, είχε ήδη σχηματιστεί μια νέα κοινότητα, από ισπανόφωνους αλλά και ιταλόφωνους φυγάδες Ήταν το ένα δέκατο του συνόλου των κατοίκων της πόλης πλανόδιοι μικρέμποροι και τεχνίτες. Όμως υπήρχαν και αρκετοί μεγαλέμποροι με ηγετική θέση τόσο στα κοινοτικά αξιώματα όσο και στην τοπική κοινωνία των οποίων οι επιχειρήσεις απλώνονταν σε όλα τα τότε σημαντικά οικονομικά κέντρα της Ευρώπης (Βιέννη, Βουδαπέστη, Δρέσδη).

Ο ραβίνος της Καστοριάς Μεναχέμ Γιτζάκ Ζαχαρί

ΚΑΣΤΟΡΙΑ Οι Εβραίοι της Καστοριάς, ήταν εγκαταστημένοι κυρίως, στη συνοικία Τσαρσί Η συμβίωση χριστιανών και εβραίων κατοίκων στην πόλη μπορεί να χαρακτηριστεί αρμονική. Άλλωστε στην Καστοριά από τα οθωμανικά ακόμη χρόνια συνυπήρχαν διάφορες πολιτισμικές ομάδες, εβραίοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι κάτοικοι καθώς και οι σλαβόφωνοι των γύρων περιοχών κατέκλυζαν την πόλη για τις εμπορικές συναλλαγές και το παζάρι Αναζωπύρωση αντισημιτικών στερεοτύπων και μία έξαρση του αντισημιτισμού στην πόλη της Καστοριάς σημειώνεται από το 1934 και μετά Αντισημιτικά επεισόδια (γράφτηκε το σήμα της ΕΕΕ στους τοίχους των εβραϊκών σπιτιών, σημειώθηκε ξυλοδαρμός του γιου του προέδρου της κοινότητας και καταστροφή πλακών στο εβραϊκό νεκροταφείο) Μετανάστευση μέρους του εβραϊκού πληθυσμού το διάστημα αυτό προς την Παλαιστίνη.

Ζευγάρι αγνώστων Εβραίων από την Καστοριά

[μαρτυρία Μπέρυ Ναχμία ] ΚΑΣΤΟΡΙΑ Μετά το 1941 και την εισβολή των Γερμανών και μέχρι τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στη ζώνη επιρροής της οποίας ανήκε η Καστοριά, οι Εβραίοι έζησαν δυο «ήρεμα» χρόνια Τον Οκτώβριο του 1943 οι Γερμανοί ζήτησαν από την κοινότητα να καταβάλει ένα σημαντικό χρηματικό ποσό, ως λύτρα για την απελευθέρωση κάποιων νέων που είχαν διαφύγει στο βουνό και τους είχαν συλλάβει ύστερα από προδοσία Αυτό το γεγονός δημιούργησε την εντύπωση ότι με χρήματα και με τη βοήθεια των ευπόρων της κοινότητας θα μπορούσαν να εξαγοραστούν τιμωρίες και ποινές ή να αμβλυνθούν τα αντιεβραϊκά μέτρα Οι Γερμανοί έστελναν πλαστά γράμματα που υποτίθεται ότι έγραφαν συγγενικά πρόσωπα, τα οποία είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Πολωνία -στην πραγματικότητα είχαν εκτοπιστεί και θανατωθεί εκεί- [μαρτυρία Μπέρυ Ναχμία ]

ΚΑΣΤΟΡΙΑ Τη νύχτα της 24ης Μαρτίου 1944 συνελήφθη ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης και φυλακίστηκε στο Γυμνάσιο Θηλέων Καστοριάς. Τρεις μέρες μετά, 763 άνθρωποι, μαζί με ένα μικρό αριθμό Γιουγκοσλάβων Εβραίων που είχαν καταφύγει στην Καστοριά, οδηγήθηκαν με φορτηγά στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στην Πολωνία, στο ταξίδι χωρίς γυρισμό. Έφτασαν στις 11 Απριλίου στο Άουσβιτς, όπου και βρήκαν τραγικό θάνατο Τα περιουσιακά στοιχεία των ανθρώπων που μόλις είχαν διωχθεί λεηλατήθηκαν από τους Γερμανούς και ό,τι απέμεινε περιήλθε σε μία άτυπη επιτροπή διαχείρισης Αντίστοιχα με την περίπτωση της Θεσσαλονίκης κι εδώ πολλοί νέοι που θα μπορούσαν να έχουν φύγει για το βουνό, δεν το έπραξαν για να μην εγκαταλείψουν τις οικογένειές τους. Μόλις έξι νέοι άνθρωποι κατάφεραν να διαφύγουν στο βουνό, ενώ ορισμένοι κρύφτηκαν σε χριστιανικά σπίτια. Τριάντα πέντε συνολικά ήταν οι Καστοριανοί Εβραίοι που διασώθηκαν και επέστρεψαν στην πόλη

Το οίκημα όπου οι Ναζί συγκέντρωσαν τους Εβραίους της Καστοριάς τη νύχτα της 24ης Μαρτίου 1944

ΚΑΣΤΟΡΙΑ Στην εφαρμογή της τελικής λύσης στην Καστοριά δεν έχει καταγραφεί κάποια αντίδραση εκ μέρους των χριστιανών Καστοριανών, γεγονός ωστόσο που αποδίδεται περισσότερο στον φόβο και στις σκληρές συνθήκες καταστολής που επικρατούσαν παρά στον αντισημιτισμό του πληθυσμού ή στην προηγούμενη προβληματική συνύπαρξη. Μέσα στη δεκαετία του ’30 εμφανίστηκαν φανατικοί σιωνιστές καθώς και οι φανατικοί εθνικιστές της ΕΕΕ, ωστόσο δεν ήταν αυτές οι κυρίαρχες τάσεις στην πόλη Σήμερα σε πανοραμικό σημείο, με υπέροχη θέα στη λίμνη, βρίσκεται το Μνημείο των Εβραίων Μαρτύρων της Καστοριάς, θυμάτων του Ολοκαυτώματος

Μνημείο Ολοκαυτώματος

ΑΘΗΝΑ Στην Αθήνα η κοινότητα αριθμούσε περίπου 3.500 Εβραίους οι οποίοι στην πλειοψηφία τους κατάφεραν να δραπετεύσουν προς το βουνό, να περάσουν το Αιγαίο ή να κρυφτούν σε φιλικά σπίτια Από τον Σεπτέμβριο του 1943 μέχρι την υλοποίηση της επιχείρησης εκτοπισμού μεσολάβησε ένα διάστημα 6 μηνών. Τον Ιανουάριο του 1944 ο Βισλιτσένι κλήθηκε πίσω στην Μπρατισλάβα και εστάλη στην Αθήνα άλλος αξιωματούχος για να εκτελέσει τη διαταγή του εκτοπισμού Ο επικεφαλής της εκτόπισης των Αθηναίων Εβραίων ήταν ο αξιωματικός των SS και αρχηγός της αστυνομίας Γιούργκεν Στρόοπ, που είχε αναλάβει τον Σεπτέμβριο το 1943 την πάταξη των αντιστασιακών δραστηριοτήτων στην Αθήνα

ΑΘΗΝΑ Μέχρι το τέλος Μαρτίου του 1944, 1.300 Εβραίοι συνελήφθησαν στην πρωτεύουσα και οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου μέχρι να έρθουν και οι συλληφθέντες από την υπόλοιπη Ελλάδα. Το προηγούμενο της Θεσσαλονίκης συνέβαλε ώστε να υπάρξει στην Αθήνα αποτελεσματικότερη δράση. Επιπλέον, ο εβραϊκός πληθυσμός ήταν πολύ μικρότερος και περισσότερο αφομοιωμένος από ό,τι στη Θεσσαλονίκη, οπότε μπορούσε ευκολότερα να κρυφτεί

Στρατόπεδο Χαϊδαρίου - Μπλοκ 15 Στρατόπεδο Χαϊδαρίου - Μπλοκ 15

ΑΘΗΝΑ Στην περίπτωση της Αθήνας ήταν αξιοπρόσεκτη η στάση των αρχών με χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Άγγελου Έβερτ, αρχηγού τη αστυνομίας, που εξέδωσε 1.200 πλαστές ταυτότητες ή αυτή του αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού με τα πιστοποιητικά βαφτίσεων με ημερομηνία προπολεμική Αντίθετα ο πρωθυπουργός Ράλλης, τον Σεπτέμβριο του 1943 καθησύχαζε την εβραϊκή αντιπροσωπεία που τον είχε επισκεφθεί για να ζητήσει βοήθεια λέγοντας ότι «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης […] ήταν οι προπομποί των ανατρεπτικών δυνάμεων. Από εκεί προήλθε η καταστροφή των. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τους Εβραίους της Παλαιάς Ελλάδος. Όλος ο κόσμος γνωρίζει ότι είναι νομοταγείς και συντηρητικοί. Θεωρούνται γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο σαν πραγματικοί έλληνες πολίται. Συνεπώς δεν θα ενοχληθούν ποτέ από τους Γερμανούς».

ΑΘΗΝΑ ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΒΕΡΤ/ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ