ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΚΑΒΑΦΗΣ «ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ» ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Κωνσταντίνος Καβάφης Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια, όπου οι γονείς του, εγκαταστάθηκαν εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη το1840. Ήταν το ένατο παιδί του Πέτρου Καβάφη (1814-1870), μεγαλέμπορου βαμβακιού. Η μητέρα του ανήκε σε παλιά Φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Και τα δυο αυτά στοιχεία, η εμπορική ιδιότητα του πατέρα και η αρχοντιά της μητέρας συντέλεσαν σημαντικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ποιητή.

Μετά το θάνατο του πατέρα του και την σταδιακή διάλυση της οικογενειακής επιχείρησης, η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αγγλία  όπου έμεινε μέχρι το 1876. Στην Αλεξάνδρεια ο Kαβάφης διδάχτηκε Αγγλικά, Γαλλικά και Ελληνικά με οικοδιδάσκαλο και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του για ένα-δύο χρόνια στο Ελληνικό Εκπαιδευτήριο. Έζησε επίσης για τρία χρόνια, που ήταν τα κρισιμότερα στην ψυχοδιανοητική του διαμόρφωση, στην Πόλη (1882-84). Το 1897 ταξίδεψε στο Παρίσι και το 1903 στην Αθήνα, χωρίς από τότε να μετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Από το 1886 άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα επηρεασμένα από τους Αθηναίους ρομαντικούς ποιητές. Το 1932, ο Καβάφης, άρρωστος από καρκίνο του λάρυγγα, πήγε για θεραπεία στην Αθήνα, όπου παρέμεινε αρκετό διάστημα. Επιστρέφοντας όμως στην Αλεξάνδρεια, η κατάστασή του χειροτέρεψε. Εισήχθη στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας, όπου και πέθανε στις 29 Απριλίου του 1933, τη μέρα που συμπλήρωνε 70 χρόνια ζωής.

Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Αρκετά άλλα προέρχονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (πχ Τρώες). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Καβάφης δεν εμπνέεται καθόλου από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του ΄21, αλλά ούτε και από την κλασική αρχαιότητα. Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωές του είναι "ηττημένοι". Η Αλεξάνδρεια

Τα αισθησιακά ή ηδονικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός. Αποτελούν αναμνήσεις πραγματοποιημένων ή μη ερώτων εκφράζοντας τον ιδιότυπο ερωτισμό του, για τον οποίο έχουν τεθεί αρκετές αμφιβολίες

Το Γραφείο το Καβάφη, στο σπίτι του στην Αλεξάνδρεια. Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους "διδακτικά". Ο Ε.Π.Παπανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με "συμβουλές προς ομοτέχνους", δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα των Τειχών, την έννοια του χρέους (Θερμοπύλες), της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), της μοίρας(Καισαρίων) κ.α.

Μάχη των Θερμοπυλών Η Μάχη των Θερμοπυλών διεξήχθη το 480 π.Χ. μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών, κατά την δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα, αρχηγός της οποίας ήταν ο Ξέρξης. Ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να κλείσουν τα στενά των Θερμοπυλών και του Αρτεμισίου. Οι Πέρσες, οι οποίοι κατά τις αρχαίες πηγές είχαν εκατομμύρια άνδρες στρατό και κατά τις σύγχρονες εκατόν με τριακόσιες χιλιάδες άνδρες, έφθασαν στα στενά στις αρχές του Σεπτεμβρίου. Μετά από τέσσερις μέρες αναμονής, οι Πέρσες επιτέθηκαν, αλλά οι Έλληνες αντιστάθηκαν για δύο μέρες. Την τρίτη μέρα, ο Εφιάλτης οδήγησε τους Πέρσες πίσω από τους Έλληνες. Όταν το έμαθε αυτό, ο Λεωνίδας διέταξε την υποχώρηση των περισσότερων Ελλήνων - έμεινε στο πεδίο της μάχης με 300 Σπαρτιάτες, 400 Θεσπιείς, 400 Θηβαίους και ακόμα λίγους Έλληνες. Οι Πέρσες εξόντωσαν ολόκληρη τη δύναμη που έμεινε στο πεδίο της μάχης.

Η μάχη των Θερμοπυλών αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία. Κυρίως όμως από ηθική άποψη είναι λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης, αυτοθυσίας και υπακοής στην πατρίδα.  Ο Σιμωνίδης ο Κείος, μετά τη μάχη, έγραψε ένα από τα πιο γνωστά επιγράμματα.  Το επίγραμμα λέγει τα παρακάτω (σύμφωνα με τον Ηρόδοτο): Ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι. Ω ξένε, ανάγγειλε στους Λακεδαιμόνιους ότι εδώ ταφήκαμε, υπακούοντας στα προστάγματά τους.

Eπίγραμμα Το επίγραμμα είναι λογοτεχνικό είδος που γεννήθηκε από την ανάγκη να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη του νεκρού με την έμμετρη επιγραφή που χαρασσόταν στους τάφους και τα αναθήματα (= αφιερώματα στους θεούς). Τα επιγράμματα, αποτελούμενα συνήθως από έναν ή δύο στίχους σε ελεγειακό μέτρο και ιωνική διάλεκτο, είχαν ως σκοπό να απαθανατίσουν το κλέος των μεγάλων ανδρών και των νεκρών των πολέμων. Μεγάλη αρετή στη συγγραφή επιγραμμάτων θεωρούνταν η συντομία και η εκφραστική δύναμη του περιεχομένου. Ο Καβάφης έγραψε το 1903 το ποίημα «Θερμοπύλες», το ύφος και το περιεχόμενο του οποίου θυμίζει αρχαίο επίγραμμα.

Θερμοπύλες Tιμή σ' εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.  Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·  δίκαιοι κι ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,  αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·  γενναίοι* οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν  είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,  πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·  πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,  πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους. Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει  όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)  πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,  κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

Η έρευνα έδειξε ότι ο Καβάφης έχει αποκτήσει το κύρος και την αίγλη ενός παγκόσμιου ποιητή.

ΣΤΟΧΟΣ ΠΟΙΗΤΗ Να τιμήσει τους ανθρώπους που έχουν σταθερές αξίες και θέτουν υψηλούς στόχους, στους οποίους μένουν σταθεροί, ακόμα και αν γνωρίζουν από πριν ότι θα αποτύχουν.

ΘΕΜΑ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ : Η προσήλωση των ανθρώπων στο χρέος, στις αξίες και στους υψηλούς και δύσκολους στόχους που έχουν θέσει. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: Ηθικό – διδακτικό ΥΦΟΣ: Λιτό, υψηλό και επίσημο με διδακτικό τόνο, υποβλητικό με δραματική ένταση

ΔΟΜΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 1η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Τιμή ……… ψευδομένους». 1η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Τιμή ……… ψευδομένους». Πλαγιότιτλος : Οι άνθρωποι που έχουν συναίσθηση του χρέους. 2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Και ……… θα διαβούνε». Πλαγιότιτλος: Η εμμονή στο χρέος παρά την επίγνωση για την αποτυχία

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών που υπερασπίζονται Θερμοπύλες Aισθάνονται την ευθύνη του χρέους. (1-3) Είναι δίκαιοι και απόλυτα υπεύθυνοι όσον αφορά τη δική τους δράση, αλλά δείχνουν λύπη κι  ευσπλαχνία στους συνανθρώπους τους.(4-5) Είναι γενναιόδωροι (γενναίοι) και συνδράμουν όσους χρειάζονται    βοήθεια όσο  μπορούν κάθε φορά, ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα.(6-8) Eίναι φιλαλήθειs χωρίς ωστόσο να μισούν όσους ψεύδονται.(9-10)

ΟΙ ΜΕΤΟΧΕΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Μη κινούντες, συντρέχοντες, ομιλούντες, ψευδομένους Είναι διαφορετική από τις προηγούμενες: δεν είναι επιρρηματική τροπική αλλά ουσιαστικοποιημένη. Η μετοχή αποδίδει τη σταθερότητα και την προσήλωση των ανθρώπων στο χρέος. Η μετοχή αποδίδει τη διάθεση των ανθρώπων για βοήθεια προς τους άλλους, όταν οι ίδιοι είναι φτωχοί. Η μετοχή εκφράζει το γνώρισμα της φιλαλήθειας των ανθρώπων. Επιρρηματικές τροπικές μετοχές, που προσδιορίζουν τα ρήματα όρισαν και φυλάγουν (έχοντας υποκείμενο όλες το υποκείμενο αυτών των ρημάτων).

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Οι ηθικές αξίες, τα υψηλά ιδανικά, η συναίσθηση του χρέους χωρίς ανταμοιβή, η αγωνιστικότητα μέχρι το τέλος , παρά την επίγνωση των άσχημων εξελίξεων. Θερμοπύλες Η προδοσία, ο άνθρωπος που θα βάλει το προσωπικό συμφέρον πάνω από το συλλογικό, η αιτία που θα καταβάλλει τελικά τον αγωνιζόμενο άνθρωπο. Εφιάλτης  Μήδοι Τα ανυπέρβλητα εμπόδια, η καταστροφή , η μοίρα, τα μεγάλα προβλήματα της ζωής που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Οι άνθρωποι που υπερασπίζονται τις δικές τους αξίες, που ξέρουν πως ο σκοπός για τον οποίο παλεύουν είναι καταδικασμένος ,που γνωρίζουν, δηλαδή, ότι παρά τις δικές τους προσπάθειες και θυσίες, στο τέλος θα ηττηθούν και θα επικρατήσει η ανηθικότητα ή οποιαδήποτε άλλη αρνητική έκφανση της ανθρώπινης δράσης. Σπαρτιάτες

Εκφραστικά μέσα Tιμή σ' εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.  Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·  δίκαιοι κι ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,  αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·  γενναίοι* οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν  είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,  πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·  πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,  πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους. Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει  όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)  πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,  κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε. μεταφορά Παρήχηση του σ, τ, κ και του π αντίθεση αντίθεση επανάληψη μεταφορά μεταφορά

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η γλώσσα και η στιχουργική μορφή των ποιημάτων του Καβάφη ήταν ιδιόρρυθμες και πρωτοποριακές για την εποχή. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι: ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης. εξαιρετικά λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα). ουδέτερη γλώσσα, σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής. Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα εξαιρετικά σύντομα ποιήματα. Στιχουργική ιαμβικός ρυθμός αλλά τόσο επεξεργασμένος που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης: παίζουν ρόλο για το νόημα (πχ ειρωνεία) ή λειτουργούν ως οδηγίες απαγγελίας (πχ χαμήλωμα του τόνου της φωνής στις παρενθέσεις).