Ο Χορός ως Φυσική Δραστηριότητα Τμήμα επιστήμης φυσικής αγωγής & Αθλητισμού Ο Χορός ως Φυσική Δραστηριότητα 1η διάλεξη Μάθημα κορμού κατεύθυνσης «αναψυχή & χορός» 2013-14

Στόχοι του μαθήματος Στόχοι του μαθήματος είναι: α) η επαφή των φοιτητών/τριών με την τέχνη- επιστήμη του χορού και β) η διερεύνηση των επιδράσεων του χορού ως φυσική δραστηριότητα σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες και σε διαφορετικούς τομείς ενδιαφέροντος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Οριοθέτηση της έννοιας «πολιτισμός». 2. Ο χορός ως πολιτισμικό αγαθό. 3. Είδη χορού. Κινητικά –μουσικά χαρακτηριστικά. 4. Πολιτισμικός τουρισμός. 5. Χορός και ενήλικες. 6. Χορός και αλλοδαποί. 7. Ο χορός ως δραστηριότητα αναψυχής στις ξενοδοχειακές μονάδες και στις παιδικές κατασκηνώσεις. 8. Ο χορός στους πολιτιστικούς συλλόγους. 9. Ο χορός ως θεραπευτικό μέσο. 10.Ψυχολογικά και βιολογικά οφέλη του χορού. 11. Χορός και κινητική ανάπτυξη. 12. Σύνδρομα υπέρχρησης στο χορό. 13. Ο χορός ως εκπαιδευτικό μέσο

17/2/2014: 1η Διάλεξη Πολιτισμός, παράδοση & λαϊκός πολιτισμός 17/2/2014: 1η Διάλεξη Πολιτισμός, παράδοση & λαϊκός πολιτισμός

E. B. Tylor (1871): «εκείνο το σύνθετο σύνολο που περιλαμβάνει τις γνώσεις, δοξασίες, τέχνες, ηθικούς κανόνες, νόμους, έθιμα και οποιεσδήποτε άλλες ικανότητες και συνήθειες αποκτά ο άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας (Voget, 1975). Ενιαίος, οικουμενικός και εξελισσόμενος σταδιακά [αγριότητα – βαρβαρότητα – πολιτισμός ( civilization)]

Ταξινόμηση των θεωριών περί πολιτισμού Bauman(1992) α. ιεραρχική προσέγγιση: ορισμοί που αποδέχονται τη θεωρία της εξέλιξης β. διαφοροποιητική: εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην πολιτισμική ποικιλομορφία γ. γενική: ορισμοί που αντιλαμβάνονται τον πολιτισμό ως το κατεξοχήν καθολικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους Sahlins (1976) α. επιφαινόμενο κάποιας άλλης περισσότερης πρωταρχικής πραγματικότητας β. αυτόνομο φαινόμενο

Civilization et culture Civilization: χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα τελικό στάδιο και ένα ανώτερο επίπεδο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής ( Williams, 1976, 1988). Civis (πολίτης), civilis (πολιτικός) civil society (κοινωνία των πολιτών) Culture: αναλυτική έννοια της ανθρωπολογίας για να εξετάσει μορφές και πρότυπα της ανθρώπινης συμπεριφοράς άρα μιλάμε για πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς

Εκδοχές της έννοιας πολιτισμός Διογένης ο Λαέρτιος (3ος αιώνας μ.Χ.): με τη σημασία της ανάμειξης στα πολιτικά πράγματα Αδαμάντιος Κοραής: για να μεταφράσει στα ελληνικά το γαλλικό όρο civilization δεν αποτελεί όρο αξιολόγησης και κατάταξης, κάτι που το επιδιώκουμε συνειδητά. Αντίθετα, φανερώνει το σύνολο των μορφών και των εκδηλώσεων της ζωής, που είναι χαρακτηριστικές σε μια κοινωνία, σ’ ένα έθνος. Jaeger W. (1971): ο όρος «παιδεία είναι περιγραφικός: σημαίνει την ψυχοπνευματική υπόσταση του ανθρώπου, η οποία δημιουργεί τις συνθήκες για τη διατήρηση και μεταβίβαση του “είδους” άνθρωπος και προκαλεί τις ιδιαίτερες σωματικές και πνευματικές εκδηλώσεις, που το σύνολό τους το δηλώνουμε με τη λέξη παιδεία.

«ο συνολικός τρόπος ζωής ενός πληθυσμού» «η κοινωνική υποθήκη που το άτομο αποκτά από την ομάδα του» «ένας τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέπτονται, αισθάνονται, πιστεύουν» «μια αφαίρεση από το επίπεδο συμπεριφοράς» «μια θεωρία που διατυπώνεται από τον ανθρωπολόγο σχετικά με το πώς μια ομάδα ανθρώπων συμπεριφέρεται στην πραγματικότητα» «παρακαταθήκη συσσωρευμένης μάθησης» «ένα σύνολο τυποποιημένων θέσεων πάνω σε επαναλαμβανόμενα προβλήματα» «συμπεριφορές που οι άνθρωποι μαθαίνουν» «ένας μηχανισμός για τη ρύθμιση της συμπεριφοράς» «ένα παράγωγο της ιστορίας»

Αναφέρεται στον τρόπο μετάδοσης της γνώσης Παράδοση Αναφέρεται στον τρόπο μετάδοσης της γνώσης Στις παραδοσιακές κοινωνίες η μετάδοση της γνώσης από γενιά σε γενιά πραγματοποιείτο προφορικά και μέσα από την πρακτική άσκηση και εμπειρία

Η μνήμη Μνήμη: εξετάζεται από διάφορες σκοπιές όπως: φιλοσοφία, ψυχολογία και ψυχανάλυση, ιστορία, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία Η μνήμη ή καλύτερα οι μηχανισμοί της μνήμης ορίζουν, κατευθύνουν και συγκροτούν την κοινωνική και ατομική ζωή του ανθρώπου Η μνήμη είναι κοινωνικά και πολιτισμικά ορισμένη και συνιστά ένα σύμπλεγμα από κοινωνικές σχέσεις βάσει των οποίων συγκροτείται κάθε φορά η ίδια Καλύτερα θα ήταν να μιλάμε για μνήμες: για όλα εκείνα που πληροφορούν και κατευθύνουν τη συλλογική, την προσωπική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων

Λαϊκή μνήμη Λαός και μνήμη Λαϊκός: τονίζει τη συνοχή που διέπει τον ελληνικό πολιτισμό κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας σε επίπεδο καθημερινότητας, όπου η σχέση χωριού και πόλης είναι συμπληρωματική Η λαϊκή μνήμη σχετίζεται με τη λαϊκή γνώση: τη γνώση που μαθαίνεται και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά με το παράδειγμα και την πράξη Συγκροτείται από ένα σύνολο γνώσεων που διαμορφώνει την καθημερινή και τελετουργική ζωή των ανθρώπων με γνώμονα συγκεκριμένους κανόνες και πρότυπα Αποτελεί ένα σύστημα κατακερματισμένο και αποσπασματικό αφού οι συγκροτημένες πραγματικότητες στις οποίες αναφέρεται ποτέ δεν πραγματώνονται πλήρως και δεν υφίστανται αυτοτελώς

Η λαϊκή μνήμη είναι ένα σύστημα αναφοράς βάσει του οποίου οι άνθρωποι μπορούν να ζουν μαζί, να συνεργάζονται, να επικοινωνούν, να αναγνωρίζουν ομοιότητες και διαφορές με άλλους ανθρώπους Απαραίτητη προϋπόθεση: να υπάρχει ένας συγκεκριμένος χώρος, να υπάρχουν άνθρωποι, να επικοινωνούν και να μοιράζονται εμπειρίες και γνώσεις. Τέλος, η επικοινωνία αυτή πρέπει να αντέχει και να διαρκεί στο χρόνο

Σύμφωνα με τον Boas (1940): Πολιτισμός (culture) είναι το βιωμένο σύνολο της κοινωνικά αποκτημένης συμπεριφοράς μιας ομάδας: η γνώση αυτής της συμπεριφοράς παραδίδεται από γενιά σε γενιά με το παράδειγμα και την πράξη Σύμφωνα με τους Kroeber & Kluckhohn (1952): Πολιτισμός (culture) είναι το σύνολο των γνώσεων και των συμπεριφορών (τεχνικών, οικονομικών, τελετουργικών, θρησκευτικών, κοινωνικών) οι οποίες χαρακτηρίζουν κάθε συγκεκριμένη ανθρώπινη ομάδα ή κοινωνία Πολιτισμός είναι ταυτόχρονα διαδικασία μάθησης και συγκεκριμένο σύνολο γνώσεων Ο πολιτισμός μαθαίνεται και δεν κληρονομείται

Χαρακτηριστικά Διάρκεια Χώρος Άνθρωποι και κοινωνία

Πολιτιστικός ή πολιτισμικός Πολιτισμός και πολιτίζω = «κάνω κάτι για να μετατρέψω κάποιον από πρωτόγονο άνθρωπο σε πολίτη μιας οργανωμένης κοινωνίας» Με τις καταλήξεις –ιστικός και –ισμικός φανερώνεται μια προσπάθεια του υποκειμένου προς κάτι Αν πολιτισμός σημαίνει εκπολιτισμός τότε πολιτιστικός σημαίνει εκπολιτιστικός Αν πολιτισμός φανερώνει μια συγκεκριμένη κατάσταση τότε το πολιτισμικός περιγράφει αυτήν την κατάσταση (εδώ ο πολιτισμός, με μια πιο στατική σημασία, δηλώνει τη συγκεκριμένη μορφή με την οποία παρουσιάζεται σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ιστορίας της μια συγκεκριμένη κοινωνία

Πολιτιστικές αναβιώσεις Ο πολιτισμός στη μεταβιομηχανική δύση. Πολιτιστικές αναβιώσεις

Στάδια εξέλιξης Χρησιμοποιούμε τον όρο επανάσταση για να δηλώσουμε μια τομή, μια μεταβολή των συνθηκών τόσο σημαντική που να σφραγίζει την απαρχή μιας νέας εποχής. Τρεις είναι οι μεγάλοι σταθμοί που άλλαξαν τη ζωή του ανθρώπου, γιατί άλλαξαν ριζικά τη σχέση του με τη φύση και τις μορφές της συλλογικής διαβίωσης. Επέφεραν δηλαδή βαθιές τομές στον πολιτισμό και στην κοινωνική του οργάνωση. Νεολιθική ή τροφοπαραγωγική ή αγροτική επανάσταση (10η χιλιετηρίδα π.χ. -7.000 π.χ. (εμφάνιση πρώτων αγροτικών οικισμών στη Μεσοποταμία) σηματοδοτεί το πέρασμα από την απλή συλλεκτική, θηρευτική ή αλιευτική στην αγροτική κοινωνία

Αστεακή επανάσταση ( 5η & 4η χιλιετηρίδα π.χ. μέχρι και 18ο αιώνα μ.Χ.) Ακόμη ένα βήμα αποδέσμευσης του ανθρώπου από τη φύση. Εμφανίζονται οι πρώτες πόλεις και πάλι στην περιοχή της Μεσοποταμίας. Δημιουργεί ένα εκτεταμένο τεχνητό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Εξασφαλίζει όσα του χρειάζονται για να ζει όχι απευθείας από τη φύση αλλά μέσα από ένα περίπλοκο δίκτυο μεταφορών, ανταλλαγών, εξουσιαστικών και οικονομικών σχέσεων, που συνδέουν τους άμεσους παραγωγούς στις αγροτικές κοινότητες με τους τελικούς καταναλωτές στα αστικά κέντρα. Δημιουργούνται δύο παράλληλες πραγματικότητες, δύο ξεχωριστοί πολιτισμοί, δύο μορφές διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης: α. η πόλη και β. ο αγροτικός οικισμός

Βιομηχανική επανάσταση (19ος αιώνας μ.Χ.) Μέχρι τώρα ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε στην παραγωγή αυτούσιες ζωικές και φυτικές δυνάμεις. Από τον 19ο αιώνα και μετά χρησιμοποιεί συστηματικά ενέργεια (ατμό, ηλεκτρισμό, ατομική ενέργεια) την οποία παράγει ο ίδιος και τη διοχετεύει με μηχανισμούς που παράγουν έργο. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι: α. η βιομηχανική παραγωγή β. η συγκέντρωση πληθυσμού σε μεγάλα αστικά κέντρα Στη μετάβαση από τη βιομηχανική κοινωνία, στην κοινωνία της πληροφορίας. Από το εθνικό κράτος, στην παγκόσμια κοινότητα.

οι εκπληροφορημένες γνώσεις (F.Lyotard). Μεταβιομηχανική, Μετα-καπιταλιστική, Μετα-αστική, Μετα-μοντέρνα Κοινωνία Βασική παραδοχή όλων των θεωριών, που αναφέρονται στη ‘‘μεταβιομηχανική κοινωνία’’, και ως εκ τούτου στην ‘‘κοινωνία των υπηρεσιών’’. στη ‘‘κοινωνία της γνώσης’’, στην ‘‘κοινωνία της πληροφορίας’’ κ.ο.κ., είναι πως σήμερα ο συντελεστής παραγωγής δεν είναι ούτε το κεφάλαιο, ούτε οι φυσικοί πόροι (έδαφος κ.λπ.), αλλά ούτε και η εργασία, όπως συνέβαινε στην “βιομηχανική κοινωνία”, η οποία ήταν γι’ αυτό και μια καπιταλιστική κοινωνία (R. Dahrendorf) αλλά οι εκπληροφορημένες γνώσεις (F.Lyotard).

Η κοινωνία της πληροφορίας σε σχέση με τους ανθρώπους – μέλη της, θα μπορούσε να οριστεί σαν την κοινωνία στην οποία τα άτομα χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό την πληροφορία, είτε σαν καταναλωτές προϊόντων, είτε σαν εργαζόμενοι, είτε σαν πολίτες καταναλωτές πάσης φύσεως υπηρεσιών (από ψυχαγωγία μέχρι προσφερόμενες υπηρεσίες εξυπηρέτησης από το κράτος). Στην κοινωνία της πληροφορίας υποτίθεται ότι κάθε μέλος της θα κατέχει την δυνατότητα να: Αλληλεπιδρά και να διαχειρίζεται μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Κάνει τις όποιες συναλλαγές του εξ’ αποστάσεως. Επικοινωνεί ενώ κινείται. Προσπελαύνει τεράστιες ποσότητες πληροφοριών που αφορούν την κατά παραγγελία διασκέδαση του.

Μεταβιομηχανική κοινωνία Η τεχνολογική επανάσταση πραγματοποιείται στην εποχή μας μέσω της τεχνολογίας της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην παραγωγικά και επικοινωνιακά δίκτυα της σύγχρονης κοινωνίας.  Η κοινωνία βρίσκεται μπροστά σε ένα ριζικό μετασχηματισμό που αφορά όλες σχεδόν τις διαστάσεις της τεχνολογικής μεταβολής και το κοινωνικό τους υπόβαθρο

Μεταβιομηχανική κοινωνία Η τεχνολογική επανάσταση πραγματοποιείται στην εποχή μας μέσω της τεχνολογίας της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην παραγωγικά και επικοινωνιακά δίκτυα της σύγχρονης κοινωνίας.  Η κοινωνία βρίσκεται μπροστά σε ένα ριζικό μετασχηματισμό που αφορά όλες σχεδόν τις διαστάσεις της τεχνολογικής μεταβολής και το κοινωνικό τους υπόβαθρο

Το κίνημα του φολκλορισμού Ο όρος folklore χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγλο αρχαιολόγο W. J. Thoms στα 1846 με την εμφάνιση της λαογραφίας ως επιστήμης με αντικείμενο τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού. Η λέξη σημαίνει «γνώση του λαού». Είναι «η τεχνητή αναβίωση παραδοσιακών μορφών της λαϊκής ζωής και του λαϊκού πολιτισμού, που δεν ανταποκρίνονται λειτουργικά στους όρους της σύγχρονης ζωής, αλλά ασκούν μια γοητεία κυρίως στους αστούς και γενικά στον αστικοποιημένο άνθρωπο του σήμερα» (Μερακλής 1989).

Έθιμο, τελετή/τελετουργία, δρώμενο Συγγενείς έννοιες που προσδιορίζουν έναν ευρύ χώρο συμβολικών «πραττομένων» και πράξεων, που τελούνται για κάποιο μαγικό ή θρησκευτικό ή και για κανέναν έκδηλο σκοπό. Ρυθμίζονται από ένα ορισμένο τυπικό και επαναλαμβάνονται σε ορισμένη ημερομηνία του εορτολογίου ή άλλη συγκυρία, χωρίς ωστόσο να αποκλείονται ο αυτοσχεδιασμός και η ευχαρίστηση Χαρακτηριστικά τους: Καθορισμένη εθιμοτυπία Η αναγκαστική επανάληψη σε καθορισμένη στιγμή Η απαίτηση για σωστή εκτέλεση

Συνεχίζουν να υφίστανται ομαδικές και κοινωνικές πρακτικές και συμπεριφορές (ψυχοσάββατα και μνημόσυνα, τελετουργίες διαβατηρίων τελετών, τελετουργικά φαγητά και προσφορές) αναβίωση σημαίνει επιστροφή, επαναφορά στη ζωή και αναπαράσταση πιστή απεικόνιση ή μίμηση γεγονότων και καταστάσεων (Τεγόπουλος – Φυτράκης 1993).

Υπέρμαχοι του φολκλορισμού ανάλογες εκδηλώσεις δεν αντιτίθενται στην αυθεντικότητα και στην παράδοση αλλά το αντίθετο, δημιουργούν παράδοση και συμβάλουν στη διατήρηση της συλλογικότητας στο μέλλον μέσα από την επίκληση της κοινής καταγωγής (Noyes & Abrahams, 1999) . Δημιουργούνται κίνητρα για τη συνέχιση του πολιτισμού μας, που σημαίνει σήμερα την ανανέωση παραδοσιακών στοιχείων αφού η παράδοση δεν είναι σχήμα αμετάβλητο και άχρονο αλλά μια αέναη εξέλιξη (Πούχνερ, 1996).

Κατήγοροι του φολκλορισμού Ο φολκλορισμός νοθεύει το γνήσιο παραδοσιακό πολιτισμό “facelore” ο φολκλορισμός αποτελεί μια ψεύτικη, απατηλή και επιφανειακή παράδοση (Dorson, 1976) Χρησιμοποιείται ιδεολογικά στο κοινωνικό παιχνίδι των ταξικών σχέσεων έχει ως στόχο την ιδεολογική και πολιτική χειραγώγηση της συμπεριφοράς των λαϊκών στρωμάτων και της αγροτιάς Η πολιτιστική πολιτική πέφτει θύμα της ουδετεροποίησης του πολιτισμού, ιδίως όταν απομονώνει επιλεκτικά ορισμένα μόνο στοιχεία ή όταν συνάγει από τη συνολική οργάνωση της κοινωνίας μια αφηρημένη πολιτισμική «διάσταση», για να τη χειριστεί για λόγους που δε σχετίζονται αμέσως με τα ενδιαφέροντα της ομάδας στην οποία αναφέρεται (de Certeau, 1980)

Η παραδοποίηση ή η αναπαραδοποίηση γίνεται για εθνικούς λόγους, για τοπικού χαρακτήρα πολιτικές σκοπιμότητες , για μείωση ή εξουδετέρωση της καταπίεσης και του άγχους που δημιουργεί η αστική κοινωνία Οι πολιτιστικές αναβιώσεις συνάπτονται περισσότερο με απρόσωπους επιχειρησιακούς προγραμματισμούς πολιτιστικής ανάπτυξης και λιγότερο με τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Αφορούν περισσότερο στην κατανάλωση έτοιμων και παγιωμένων πολιτιστικών μορφών παρά στην παραγωγή πολιτισμού (Σκουτέρη-Διδασκάλου, 1996).

Εκδοχές πραγματοποίησης 1η εκδοχή η προγραμματισμένη κινητοποίηση αναζωογόνησης τελετουργιών και εορτασμών να οφείλεται σε τοπικούς παράγοντες οι οποίοι, με τη συνεργασία ειδικών επιστημόνων, έχουν ως στόχο την ενδυνάμωση της κοινοτικής συνοχής και συνεργασίας μεταξύ των κατοίκων της περιοχής 2η εκδοχή η κινητοποίηση αυτή να πραγματοποιείται για εθνικούς ή πολιτικούς λόγους όπως συνέβη με τους εορτασμούς για την επέτειο των 150 χρόνων από την έναρξη της επανάστασης του 1821 από τη στρατιωτική κυβέρνηση το 1971

3η εκδοχή όταν έθιμα και τελετουργίες που έχουν ατονήσει ή πάψει να πραγματοποιούνται τίθενται σε επαναλειτουργία με πρωτοβουλία, κυρίως, τοπικών πολιτιστικών συλλόγων, όπως συμβαίνει με τον εορτασμό του τοπικού πολιούχου αγίου. Κύριο χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω περιπτώσεων είναι η αδιαφορία του κόσμου για την επίσημη τελετή και το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στη συμμετοχή του στα γλέντια που πραγματοποιούνται στα πλαίσια των αναβιώσεων.

Ενδεικτική βιβλιογραφία Bauman Z. (1992). Ο πολιτισμός ως Πράξη, Πατάκης, Αθήνα Boas F. (1940). Race, Language and Culture, Mac Millan, New York Clifford J, Marcus G. (1986). Writing Culture: The Poetics and Politics of Ethnography. University of California Press, Μπέρκλεϋ Kroeber & Kluckhohn (1952). Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions, Harvard Univ. Press, Μασαχουσέτη Jaeger W. (1971). Η θέση των Ελλήνων στην ιστορία της ανθρώπινης παιδείας στο Μαρωνίτης Δ.Ν. Ο φόβος της ελευθερίας (μετ. Καζάζη) Παπαζήσης, Αθήνα Λυπουρλής Δ. (1994). Γλωσσικές παρατηρήσεις ΙΙ, Παρατηρητής, Θεσ/νίκη Μπακαλάκη Α. (1997). Εκδοχές της έννοιας του Πολιτισμού στην Ανθρωπολογία, Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα Sahlins(1976). Culture and Practical Reason. University of Chicago Press, Chicago Σκουτέρη-Διδασκάλου Ν. (1996). Όρια και αντιστάσεις της λαϊκής μνήμης: από τις πολιτιστικές αναβιώσεις στην πολιτισμική αναβίωση, στο Λαϊκά Δρώμενα: Παλιές Μορφές και Σύγχρονες Εκφράσεις, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα Τσαούσης Δ. (1991). Η κοινωνία του ανθρώπου- εισαγωγή στην κοινωνιολογία, Αθήνα, Gutenberg, 7η έκδοση