Θεολογία και τέχνη. Το παράδειγμα του Νίκου Καζαντζάκη Η ελληνική παράδοση στον Νίκο Καζαντζάκη. Επαναλαμβανόμενα κοινά σημεία πανανθρώπινου και μεταφυσικού χαρακτήρα. Πηγές και επιδράσεις

Συνδέσεις/συσχετισμοί 1 Ύμνος της θείας λειτουργίας Νίκου Καζαντζάκη, Τραγωδίες Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν πνεύμα επουράνιον Τυφλώθηκα κι είδα το φως· έπεσε το μεσότοιχο, ο μάταιος κόσμος, κι είδα το φως το αληθινό- το σκοτάδι!

Πρώτα μορφωτικά αγαθά: συναξάρια και αρχαίοι συγγραφείς ΦΩΣ Δίνει και κρατάει ζωντανή σε συγκεκριμένη δημιουργική μορφή, την ενότητα της ελληνο-χριστιανικής παράδοσης Φως φυσικής πραγματικότητας και μνημείων πολιτισμού Καζαντζάκης Πρώτα μορφωτικά αγαθά: συναξάρια και αρχαίοι συγγραφείς Όταν μυείται στον δυτικό πολιτισμό έχει ήδη διαμορφώσει ακέραιη πολιτιστική ταυτότητα

Στο έργο του Καζαντζάκη: Τα σύμβολα, οι παραστάσεις, οι εικόνες, οι παρομοιώσεις για το φως είναι παρμένα από μνημεία της ελληνορθόδοξης παράδοσης κι έχουν μεταφυσική σημασία Η μεταφυσική: όχι αντίθετη από τη φυσική αλλά μετά τη φυσική (το παράδειγμα της τέχνης)

Διευκρίνιση: η έννοια της μεταφυσικής Δημιουργική κίνηση από σε: (διεύρυνση των ορίων-νέα διάσταση) Δυσκαμψία Δυσκινησία Αποσπασματικότητα Ευλυγισία Ευκινησία Ενότητα

Φλόγα, φως, φωτιά, ήλιος: πλημμυρίζουν το καζαντζακικό έργο. Από το πυρ αείζωον του Ηράκλειτου, ως το σύμβολο της πίστεως Η σημασία του φωτός στην αρχαία ελληνική και βυζαντινή ζωγραφική

Οι ήρωες του Καζαντζάκη ντύνονται με το φως του ορθόδοξου λειτουργικού ύμνου Στην Ασκητική τα πάντα είναι πυρακτωμένα από φλόγα και φως και οι εικόνες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας θυμίζουν συναξάρια, βιβλικά κείμενα, περιγραφές μυστικών πατέρων «Και μια φωτιά μέσα μου κίνησε ν’ απαντήσει. Θα ΄ρθει μια μέρα, σίγουρα, η φωτιά να καθαρίσει τη γης. Θα ‘ρθει μια μέρα σίγουρα η φωτιά να εξαφανίσει τη γης. Αυτή είναι η Δευτέρα Παρουσία»

Συνδέσεις και συσχετισμοί 2 Νίκου Καζαντζάκη, Οδύσσεια Ισαάκ Σύρου, Περί λογισμών «Σαν ήλιος να με βάρεσε, παππού, και μετωρίστη ο νους μου» «Δεν είναι τούτο , και μη θλίβεσαι, μετεώρισμα του νου μας» «Έτσι βαθιά στη δασομοναξιά μέστωνε αγάλια ο νους του και γλύκαινε σιγά με την πολλή συλλογή η καρδιά του» «Όπερ συμβαίνει τω ιχθύι εξεληλυθότι του ύδατος, τούτο και των νοΐ συμβαίνει εξεληλυθότι της μνήμης του Θεού εις ην μόνοι οι καθαροί τη καρδία εισελεύσονται του θεάσασθαι το πρόσωπον του Δεσπότου αυτών

Συνδέσεις και συσχετισμοί 2 Νίκου Καζαντζάκη, Οδύσσεια Ισαάκ Σύρου, Περί λογισμών «Σαν ήλιος να με βάρεσε, παππού, και μετωρίστη ο νους μου» «Δεν είναι τούτο , και μη θλίβεσαι, μετεώρισμα του νου μας» «Έτσι βαθιά στη δασομοναξιά μέστωνε αγάλια ο νους του και γλύκαινε σιγά με την πολλή συλλογή η καρδιά του» «Όπερ συμβαίνει τω ιχθύι εξεληλυθότι του ύδατος, τούτο και των νοΐ συμβαίνει εξεληλυθότι της μνήμης του Θεού εις ην μόνοι οι καθαροί τη καρδία εισελεύσονται του θεάσασθαι το πρόσωπον του Δεσπότου αυτών

ΝΟΥΣ - ΚΑΡΔΙΑ Ο αγώνας του Καζαντζάκη να φιλιώσει νου και καρδιά, χωρίς τον αφανισμό ενός από τα δύο. Η Αντιλογοκρατία του Καζαντζάκη- ερμηνευτική προσέγγιση Μελετά τον δυτικό ορθολογισμό, συνάμα τον αναιρεί , όχι μόνο λόγω δυτικών επιδράσεων προερχόμενων από βιταλισμό, τη θεωρία της ψυχανάλυσης, τη φιλοσοφία του Μπερξόν του Νίτσε ή του υπαρξισμού….

Αυτή ήταν η πολιτιστική του ταυτότητα ….αλλά κυρίως με τη αντιλογοκρατία της ελληνικής και ανατολικής παράδοσης Αυτή ήταν η πολιτιστική του ταυτότητα

Μια αναγκαία διευκρίνιση Στη Δύση τα νεότερα χρόνια: Εμφάνιση ποικίλλων μονομερών και αντιτιθέμενων συστημάτων και ιδεολογιών Το κάθε σύστημα επιβάλλει μια μονομέρεια και διασπά την υπαρξιακή ενότητα και ζωή διεκδικώντας την ολότητα και μοναδικότητα

Στην αρχαία ελληνική και βυζαντινή σκέψη, παρ’ όλες τις μεταξύ των φιλόσοφων διαφοροποιήσεις και αντιθέσεις δεν εντοπίζεται διάσπαση και κατακερματισμός της ύπαρξης. Οι αντινομικές συγκρούσεις εννοούνται στην ίδια ενιαία ύπαρξη( το παράδειγμα της αρχαίας τραγωδίας) Στο χώρο της βυζαντινής παράδοσης αρχιτεκτονείται υπαρξιακή ενότητα: νους, καρδιά, βούληση, αισθήσεις, κορμί, ψυχή. Η ανθρωπολογία απορρίπτει την κομματιασμένη ύπαρξη

Αντιλογοκρατική τάση στην ανατολική παράδοση Αποδοκιμάζει την αυτονόμηση της λογικής από τη συνολική υπαρξιακή ενότητα, επιδιώκει την επάνοδο του λόγου στο λειτουργικό σύνολο της ενιαίας ύπαρξης. Στην ίδια γραμμή, εναρμόνισης νου και καρδιάς, κινείται και ο Καζαντζάκης (η ανθρωπολογία της βυζαντινής παράδοσης)

Ασκητική Η καρδιά είναι το κέντρο της δράσης και της πάλης, και επιτελεί ένα έργο που ολοκληρώνει και συνάμα διορθώνει τον νου «Η καρδιά σμίγει ό,τι ο νους χωρίζει, ξεπερνάει την παλαίστρα της ανάγκης και μετουσιώνει το πάλεμα σε αγάπη

Οδύσσεια Ο Καζαντζακικός Οδυσσέας δεν μένει στην Ιθάκη, ταξιδεύει ατελείωτα, κάνει στάχτη το καλύβι του (καυσοκαλυβίτης), αρνείται κάθε ασφάλεια και βεβαιότητα Αυτή η στάση παραλληλίζεται με τη ξενιτεία/αναχώρηση των βυζαντινών μυστικών ασκητών

Συνδέσεις και συσχετισμοί 3 «Στο Άγιον Όρος , σε μια σκήτη, μέσα σε λάκκο, συνάντησα μια μέρα ένα καλόγερο….Το πρωί πήγα στην εκκλησία, την ώρα που λέγαν το Βαγγέλιο. Τα λόγια του Χριστού μου φανήκανε γλυκά σαν το μέλι. Τα παράτησα όλα, μπήκα σ’ ένα καΐκι κι ήρθα στην έρημο…. Κύριε! Κύριε! Ποιος μίσησε περισσότερο από μένα τη Φραγκιά – τη λατρεία του λογικού και της κοιλιάς, τη μίζερη γνώση, τις κερδοφόρες μικρές βεβαιότητες;» Νίκου Καζαντζάκη, Συμπόσιον

Η γυναίκα ως σύμβολο «Πήρα γυναίκα, φτάνει με· έχω ανοίξει τη στράτα πια της Μοίρας μου, και πίσω ντροπή ‘ναι να γυρίσω, και δε θέλω!» Πανδώρα: «Πήρες γυναίκα, ποια;» Προμηθέας: « Τη φλόγα· φτάνει….. Άλλες στράτες που ακλουθάει το πνεύμα». Νίκου Καζαντζάκη, Τραγωδίες (Προμηθέας)