ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ/ΤΜΗΜΑ: Β2 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Σχολικό έτος: 2015-16 Συντελεστές: Κατσούλη Μαρία Κόκκορη Αθηνά Μιτζιλώνη Ευαγγελία Μπαζίνα Μήνα Υπεύθυνος καθηγητής: Βασιλείου Νάντια

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Στη Σπάρτη η γυναίκα απολάμβανε την ελευθερία και την κοινωνική θέση, διέθετε οικονομική δύναμη και επιρροή. Ασχολούνταν με τον αθλητισμό και λάμβανε δημόσια εκπαίδευση, σε αντίθεση με άλλες πόλεις, στις οποίες οι περισσότερες γυναίκες ήταν τελείως αγράμματες. Ωστόσο ο κύριος ρόλος της στην κοινωνία, ήταν της συζύγου και μητέρας. Ο πατέρας ήταν αυτός που επέλεγε το σύζυγο γι’ αυτή και δεν είχε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Η γυναίκα στην αρχαία Αθήνα όφειλε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής. Συμβόλιζε το εσωτερικό του οίκου, ωστόσο ο περιορισµός της σ’ αυτόν αφορούσε, κυρίως, εκείνες των πιο εύπορων οικογενειών. Η έξοδος από τον οίκο δεν απαγορευόταν αλλά θεωρούταν ότι δεν άρμοζε σε ευγενείς και αποτελούσε επομένως στοιχείο κοινωνικής διαφοροποίησης. Στερούταν το δικαίωμα της ψήφου αλλά ηγούταν στα κοινωνικά και θρησκευτικά τελετουργικά. Ήταν υπεύθυνη για την ανατροφή των παιδιών, επέβλεπε της υπηρέτριες και κατεύθυνε όλες τις δραστηριότητες μέσα στο σπίτι. Επίσης αναλάμβανε να εκπαιδεύσει τις δούλες που δεν γνώριζαν να υφαίνουν και είχε την εποπτεία της τροφού που θα μεγάλωνε τα παιδιά της.

Γάμος Η γυναίκα στην κλασική Ελλάδα παντρευόταν σε μικρή ηλικία (από 15 χρονών και άνω) σε άντρα που επέλεγε ο πατέρας της. Η τελετή του γάμου περιλάμβανε δύο βασικές διαδικασίες: τον αρραβώνα ή εγγύη (εγγύηση) και την έκδοση της νύφης. Οι γαμήλιες τελετές διαρκούσαν 3 ημέρες και διακρίνονταν στα προτέλεια ή προαύλεια, τον κύριο γάμο και τα επαύλεια. Σημαντικό στοιχείο του γάμου αποτελούσε η προίκα. Μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις μία κοπέλα μπορούσε να παντρευτεί χωρίς αυτήν. Περιλάμβανε οικιακά σκεύη, χρυσά κοσμήματα, αρώματα και κτήματα. Κατείχε τη δυνατότητα αίτησης διαζυγίου, την οποία παρουσίαζε στον ανώτατο άρχοντα η ίδια ή κάποιος από τους συγγενείς της. Η περίπτωση συζυγικής απιστίας θεωρούταν μέγιστο αδίκημα. Αν η σύζυγος απατούσε το σύζυγο τιμωρούταν αυστηρά με απαγόρευση της συμμετοχής στις θρησκευτικές γιορτές ή και με αποπομπή από τη συζυγική κατοικία.

Ιέρειες Vs Εταίρες Οι ιέρειες μπορούσαν να αποκτήσουν το αξίωμα της ιέρειας μέσω κληρονομιάς, κλήρωσης, επιλογής, εκλογής ή εξαγοράς. Ηγούνταν πομπών, φύλασσαν τους θησαυρούς των ναών, άναβαν τη φωτιά στους βωμούς των ιερών και προΐσταντο των θυσιών. Έπαιρναν το λόγο ενώπιον της Βουλής και του Δήμου, έθεταν τη σφραγίδα τους σε επίσημα έγγραφα και απέπεμπαν τους παρείσακτους από τα ιερά. Επιγραφές και επιτύμβια αγάλματα επιβεβαιώνουν ότι οι ιέρειες κηδεύονταν δημοσία δαπάνη με μεγάλες πομπές και πως στη μνήμη τους ανεγείρονταν εντυπωσιακά ταφικά μνημεία. Για τις εξέχουσες υπηρεσίες τους προς την πόλη αποδίδονταν δημόσιες τιμές, όπως χρυσοί στέφανοι, αγάλματα και διακεκριμένες θέσεις στο θέατρο. Σε κάποιες πόλεις ήταν τόσο διάσημες, ώστε απέλαυαν λατρευτικής και πολιτικής επωνυμίας, δηλαδή το όνομα τους χρησιμοποιούταν για ιστορικές χρονολογήσεις. Οι εταίρες από την άλλη, ήταν γυναίκες μέτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα χωρίς δική τους οικογένεια . Ορισμένες από αυτές απέκτησαν αρκετά χρήματα, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν στα συμπόσια κρατώντας συντροφιά στους ισχυρούς άνδρες της εποχής και γενικά να παρευρίσκονται σε μέρη προορισμένα μόνο για άνδρες. Ζούσαν εξ ολοκλήρου από την γενναιοδωρία των εραστών τους και τους επιτρεπόταν να διαχειρίζονται μόνες τους τα εισοδήματά τους, κινητά ή ακίνητα. Η απόκτηση χρημάτων τους έδωσε δύναμη, ανεξαρτησία και ελευθερία.

ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της στο σπίτι. Οι έξοδοι, πάντα με συνοδεία, για την εκκλησία, τα πανηγύρια και το λουτρό, καθώς και οι επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες της έξω από το σπίτι και τότε έπρεπε να είναι ντυμένες με απλά φορέματα και με το κεφάλι σκεπασμένο, ώστε να μην «προκαλούν», έστω και με την απλή θέα τους, τους άρρενες διαβάτες. Ακόμα, δεν ήταν ευπρεπές να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με τους άνδρες, παρά μόνο αν ήταν πολύ στενά συγγενικά της πρόσωπα (πατέρας, σύζυγος και αδελφοί). Συχνά έτρωγε σε χωριστή αίθουσα. Έτσι, από πολύ μικρή μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν συνήθως σε γραφή και ανάγνωση. Όμως, κάποιες γυναίκες, αναλογικά ελάχιστες, αποκτούσαν και ευρύτερη μόρφωση. Επίσης, τα κοινωνικά ήθη απαγόρευαν την εργασία έξω από το σπίτι ,ειδικά στις άγαμες κοπέλες, ωστόσο αρκετές φορές η φτώχεια υποχρέωνε πολλές να βγαίνουν στην αγορά, για να βγάλουν το ψωμί τους.

Γάμος Αν ο πατέρας μιας κοπέλας δεν την είχε παντρέψει μέχρι τα 25, ήταν ελεύθερη να παντρευτεί χωρίς τη σύμπραξη των γονιών της. Παρόλο που φαινομενικά ο άνδρας ήταν ο κύριος του σπιτιού, η γυναίκα κατείχε την πρωταρχική θέση. Ήταν υπεύθυνη για την ανατροφή των παιδιών της και έδινε τη συγκατάθεσή της για το γάμο τους. Βάση νόμου μπορούσε να κληρονομήσει κάποιο συγγενή της και ο σύζυγός της δεν μπορούσε να εκμεταλλευτεί την προίκα της γιατί η ίδια ήταν διαχειριστής της. Όσον αφορά το διαζύγιο, αυτό αποτελούσε συχνό φαινόμενο, αν και αντετίθεντο στις απόψεις της Εκκλησίας και της πολιτείας. Η γυναίκα είχε το δικαίωμα να προβεί σε αίτηση διαζυγίου για πολλούς λόγους όπως μοιχεία, φυσική ανικανότητα του συζύγου, απόπειρα δολοφονίας εκ μέρους του συζύγου της, φρενοβλάβεια του συζύγου, εγκατάσταση παλλακίδας στον οίκο από τον άνδρα, εξαφάνιση, αυτοεγκλισμός σε μοναστήρι. Ωστόσο, δεν απευθύνονταν όλες στις αρχές για αίτηση διαζυγίου, διότι θα αμαυρώνονταν η φήμη και η τιμή τους. Οι υπόλοιπες που ήταν αηδιασμένες από τον έγγαμο βίο αντιστέκονταν είτε με διαζύγιο είτε με εξωσυζυγικές σχέσεις.

Εμφάνιση και Συμπεριφορά Η εύπορη Βυζαντινή διέθετε πάντοτε για τις εξόδους της την άμαξα της καθώς και μια συνοδεία ανάλογη των οικονομικών της μέσων. Οι πλούσιες Βυζαντινές φορούσαν πολυτελή κοσμήματα κι ακριβά αρώματα, έβαφαν τα φρύδια τους, τα βλέφαρα τους και τα χείλια τους με κόκκινο κραγιόνι. Περούκες δε φορούσαν πολύ συχνά. Κάτι που φαίνεται πως έμεινε αναλλοίωτο στο χρόνο ήταν η γυναικεία αμφίεση, με το μακρύ χιτώνα και το μανδύα να φοριούνται στις εξόδους σαν πανωφόρι. Το κύριο προσόν μιας γυναίκας, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη ήταν να σωπαίνει. Αλλά, συχνά έβγαζαν γλώσσα ή φλυαρούσαν στην Εκκλησία την ώρα της Λειτουργίας, κάτι που μνημόνευσε και μια οικουμενική σύνοδος. Τους γινόταν παρατήρηση να μην γελάνε μπροστά σε άντρες, να μην τους κοιτάζουν στα μάτια, να μη χασκογελούν πίσω από τα πατζούρια τους με τους περαστικούς, να μη μιλούν άσχημα και να αποφεύγουν τα συχνά λουτρά. Ακόμη και τον απαράβατο όρο του σκεπασμένου κεφαλιού παραβίαζαν, ιδίως στα πανηγύρια. Γυναίκες που διέπρατταν το τελευταίο αυτό ατόπημα είχαν εξασφαλίσει από τον κοινωνικό περίγυρο τον υβριστικό χαρακτηρισμό «η ασκέπαστος» και «η αναμαλλαρέα».

Εργασία Η γυναίκα δεν είχε δικαίωμα σε δημόσια αξιώματα όπως του δικηγόρου και του δικαστή, ωστόσο ασχολούνταν με άλλου είδους επαγγέλματα. Κυρίως εργάζονταν οι φτωχότερες και οι κατώτερης τάξης γυναίκες με πιο συχνή ενασχόλησή τους την πώληση προϊόντων. Ασχολούνταν επίσης με το εμπόριο, τη βιοτεχνία και την υφαντουργία και πολλές από αυτές διεύθυναν γυναικεία λουτρά ή καπηλεία. Δούλευαν στα χωράφια και στα εργαστήρια της οικογένειάς τους. Ενώ και λίγες μορφωμένες ήταν ιατροί. Ακόμη ήταν κι αυτές που καταπιάνονταν με το χορό και την ηθοποιία, ένα επάγγελμα τόσο περιφρονημένο και κοινωνικά απαράδεκτο που ήταν περίπου συνώνυμο της πόρνης. Μέσα στο σπίτι ασχολούνταν με την καθαριότητα, την ύφανση στον αργαλειό, το πλύσιμο των ρούχων, το άλεσμα του σιταριού, το ζύμωμα του ψωμιού και το μαγείρεμα. Στα σπίτια των πατρικίων και πολλών αστών έμεναν υπηρέτριες, ελεύθερες φτωχές κοπέλες, που αναγκάζονταν να δουλέψουν σε τρίτους για να ζήσουν., αυτές ονομάζονταν μισθαρνίσσας ή μισθωτρίας.

Σχέση με την Εκκλησία Η βυζαντινή γυναίκα ήταν κυνηγημένη από την Εκκλησία και τους κληρικούς. Μεγάλη απόδειξη της αντιπαράθεσης μεταξύ Εκκλησίας και γυναίκας ήταν η πολυετή σύγκρουση της αυτοκράτειρας Ευδοξίας και του τότε πατριάρχη Ιωάννη Χρυσόστομου. Ο μισογύνης πατριάρχης κατέκρινε τη φιλόδοξη και αυταρχική πολιτική που ακολουθούσε η Ευδοξία και κατάφερε να κερδίσει το λαό σαν πραγματικός αυτοκράτορας. Με αυτόν τον τρόπο, η Εκκλησία επέβαλε πολλούς περιορισμούς στις γυναίκες, ωστόσο πολλές από αυτές αναζητούσαν και ανακάλυπταν τρόπους για να ξεπεράσουν τις υπερβολικές χριστιανικές απαγορεύσεις. Αρκετές φορές ο νόμος αντιστοιχούσε με την Εκκλησία. Αδικήματα που διέπρατταν οι γυναίκες τιμωρούνταν με εγκλεισμό σε μοναστήρι. Οι νόμοι επιβάλλονταν και σ’ αυτές που ανήκαν στην εκκλησιαστική ζωή. Μάλιστα, ο Ιουστινιανός είχε θεσπίσει την ποινή του θανάτου για τις διακόνισσες που καταπατούσαν τον όρκο αγνότητας.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Στη χώρα μας η γυναίκα ως επί το πλείστον ήταν αγράμματη, υποταγμένη στον άνδρα και δεν είχε καμία οικονομική αυτοτέλεια που θα της επέτρεπε να τεθεί επικεφαλής της ζωής της. Παρ' όλα αυτά, στις 8 Μαρτίου του 1887 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδας των Κυριών» από την πρώτη ελληνίδα φεμινίστρια και δημοσιογράφο, την Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν. Ταυτόχρονα διδάσκει στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Αδριανούπολη της Θράκης, απ' όπου ξεκινούν διάφορα φεμινιστικά κινήματα, ιδρύει το 1890 το «Σχολείο της Κυριακής» για τις αγράμματες και άπορες γυναίκες και το 1911 πρωτοστατεί στην ίδρυση του «Λυκείου Ελληνίδων». Επιπλέον, από το 1920 ξεκινά ο οργανωμένος αγώνας για την πολιτική χειραφέτηση της Ελληνίδας με την ίδρυση του «Συνδέσμου για τα δικαιώματα της γυναικός», τμήμα της μεγάλης διεθνούς οργάνωσης «International Woman Suffrage Alliance» με πρόεδρο τη Μαρία Νεγρεπόντη και αντιπρόεδρο την Αύρα Θεοδωροπούλου. Με το πέρασμα του χρόνου η εικόνα της γυναίκας έχει αλλάξει ουσιαστικά. Η γυναίκα παλιότερα αντιλαμβανόταν τον εαυτό της ως λιγότερο δυναμικό και αυτόνομο, κυρίως λόγω του ότι ήταν υποχρεωμένη να παραμένει στο σπίτι και να μην εργάζεται, όμως τα τελευταία χρόνια τα πράγματα έχουν μεταβληθεί. Πλέον εργάζεται, βγάζει τα δικά της χρήματα και δεν διστάζει να διεκδικήσει όλα όσα θέλει.

Δικαίωμα ψήφου Το πρώτο βήμα έγινε το 1930, όταν επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα ψήφου με πολύ όμως περιοριστικούς όρους. Ίσχυε μόνο για τις δημοτικές εκλογές, περιλάμβανε το δικαίωμα του εκλέγειν και όχι του εκλέγεσθαι και οπωσδήποτε αφορούσε τις εγγράμματες Ελληνίδες άνω των 30 ετών. Το 1934, οι γυναίκες καλούνται να ψηφίσουν στις δημοτικές εκλογές για πρώτη φορά. Ωστόσο, καθώς το 70% από αυτές ήταν αναλφάβητες, εκείνες που ψήφισαν σε ολόκληρη τη χώρα δεν ξεπερνούσαν τις 240! Ύστερα από τον πόλεμο, την κατοχή και τον εμφύλιο, το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου κατοχυρώνεται τελικά στο Σύνταγμα του 1952 και για πρώτη φορά ο θηλυκός πληθυσμός θα προσέλθει στις κάλπες στις βουλευτικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956. Σημαντικές Ελληνίδες του 20ου αιώνα υπήρξαν: η Μελίνα Μερκούρη ως βουλευτής με το ΠΑΣΟΚ, Υπουργός Πολιτισμού (1980- 89, 1993-94) και αγωνίστρια της επιστροφής των Ελγίνειων μαρμάρων. η Ελένη Σκούρα ως η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής.

Νομική προστασία • Νόμος 1419/1984 βάσει του οποίου ορίζεται ως κακούργηµα το έγκληµα του βιασµού. • Το 2002 ψηφίστηκε στη χώρα µας ο νόµος 3064, «Για την καταπολέμηση της εµπορίας ανθρώπων, των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της πορνογραφίας ανηλίκων και γενικότερα της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και αρωγή στα θύµατα των πράξεων αυτών». • Επίσης, υπάρχει από 27/11/91 η Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία γυναικών και ανδρών κατά την εργασία και η νοµολογία που έχει διαµορφωθεί μετά τις καταδικαστικές αποφάσεις δικαστηρίων εις βάρος εργοδοτών που παρενόχλησαν σεξουαλικά υπαλλήλους τους. • Νόμος 3488/2006 - ΦΕΚ 191/Α'/11.9.2006 που προβλέπει την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελµατική εκπαίδευση και ανέλιξη, στους όρους και στις συνθήκες εργασίας και άλλες συναφείς διατάξεις.