«Η διδασκαλΙα τηΣ ΕννοιαΣ του ιστορικοΥ χρΟνου στο ΔημοτικΟ σχολεΙο» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: «ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η διδασκαλΙα τηΣ ΕννοιαΣ του ιστορικοΥ χρΟνου στο ΔημοτικΟ σχολεΙο» Μπαρλα γεωργια Επιβλεποντεσ καθηγητεσ: Σμυρναιοσ Α. Χανιωτακησ ν. Κολλιασ β.

Θέμα της εργασίας: Σχεδιασμός, εφαρμογή και αξιολόγηση μιας διδακτικής παρέμβασης για την εξοικείωση των μαθητών με τον ιστορικό χρόνο. Κίνητρο επιλογής: Σημαντικότητα Πρωτοτυπία

Στόχοι της εργασίας Επαφή των μαθητών με ορισμένες διαστάσεις του ιστορικού χρόνου και ανάπτυξη της κατανόησής τους. Διερεύνηση των αντιλήψεων των μαθητών σχετικά με τις διαστάσεις αυτές και εντοπισμός τυχόν δυσκολιών. Εμπλοκή σε δραστηριότητες επεξεργασίας των διαστάσεων αυτών, κυρίως βιωματικού και συνεργατικού χαρακτήρα. Αξιολόγηση της παρέμβασης και εξαγωγή συμπερασμάτων.

Η έννοια του χρόνου Δύσκολο να προσεγγιστεί και να προσδιοριστεί, δεν έχει υλική υπόσταση. Ο χρόνος αποτελεί όμως θεμελιακό στοιχείο της Ιστορίας. Ο χρόνος παρέχει το σκελετό για την οργάνωση της ιστορικής σκέψης και χωρίς αυτόν η κατανόηση της Ιστορίας από τα παιδιά παραμένει περιορισμένη.

Η ανάπτυξη της έννοιας του χρόνου στα παιδιά Η έννοια του χρόνου οικοδομείται αργά στα παιδιά, καθώς: α) λόγω της μικρής τους ηλικίας, δε διαθέτουν εκτεταμένη εμπειρία που να τους επιτρέπει να καταλήγουν εύκολα σε συσχετισμούς και γενικεύσεις β) η έννοια αυτή παρουσιάζει μεγάλη αφαιρετικότητα (Harisson, 1934) H κατανόηση του χρόνου για το παιδί σημαίνει αποδέσμευση από το παρόν και συνδέεται με την εκδήλωση της «αντιστρεψιμότητας». Ανάγκη να αναπτυχθούν, με σκόπιμες ενέργειες, στα παιδιά διαστάσεις που σχετίζονται με την κατανόηση του χρόνου.

Επισκόπηση ερευνών Διαστάσεις κατανόησης του ιστορικού χρόνου: 1. Λεξιλόγιο Η ικανότητα κατανόησης και χρήσης χρονικών λέξεων και εκφράσεων είναι περιορισμένη μέχρι την ηλικία των επτά ετών (Kelty, 1925˙ Friedman, 1944˙ Hoodless, 1998) 2. Αλλαγή Οι μαθητές, από το νηπιαγωγείο ακόμη, διαθέτουν μια σχετική κατανόηση των εννοιών της αλλαγής και της συνέχειας (Hoodless,1998) 3. Αντιστοίχιση χρονολογιών με αιώνες Συχνά μπερδεύει τους μαθητές το ποια ακριβώς περίοδο καλύπτει ένας αιώνας όταν εκφράζεται με τακτικό αριθμητικό (Barton, 2002)

Επισκόπηση ερευνών 4. Υπολογισμός χρονικών αποστάσεων Δυσκολία υπολογισμού χρονικών διαστημάτων από μαθητές των τελευταίων τάξεων του δημοτικού (Hoodless, 1998) 5. Προσανατολισμός στο χρόνο Η τοποθέτηση ιστορικών στοιχείων στον άξονα του χρόνου αρχίζει να αναπτύσσεται, αποκτώντας μεγαλύτερη ακρίβεια, περίπου στην ηλικία των έντεκα ετών (Harnett, 1993) 6. Σειροθέτηση Οι μαθητές, ακόμα από την ηλικία των έξι ετών, μπορούν να τοποθετήσουν σε χρονολογική σειρά ιστορικά γεγονότα, αρκεί ο τρόπος παρουσίασης τους να τους βοηθά (Barton & Levstik, 1996)

Ερευνητικά ερωτήματα Μπορούν οι μαθητές να κατανοήσουν και να χρησιμοποιήσουν ικανοποιητικά το βασικό λεξιλόγιο μέτρησης του ιστορικού χρόνου; Ποιες δυσκολίες συναντούν; Η αλλαγή αποτελεί μια έννοια την οποία οι μαθητές είναι σε θέση συνδέσουν με το χρόνο; Ποιες δυσκολίες συναντούν; Είναι σε θέση οι μαθητές να αντιστοιχίσουν μια χρονολογία με τον αιώνα στον οποίο ανήκει; Ποιες δυσκολίες συναντούν; Μπορούν οι μαθητές να επεξεργαστούν χρονολογικές ενδείξεις ώστε να επιλύσουν προβλήματα υπολογισμού χρονικών διαστημάτων; Ποιες δυσκολίες συναντούν; Διαθέτουν οι μαθητές την ικανότητα προσανατολισμού στο χρόνο και ταξινόμησης χρονικών στοιχείων; Ποιες δυσκολίες συναντούν; Μια οργανωμένη και εστιασμένη στην επεξεργασία της έννοιας του χρόνου διδακτική παρέμβαση μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα στην κατανόηση των παραπάνω διαστάσεων της έννοιας;

Μεθοδολογία Ποιοτική, εμπειρική έρευνα Συμμετέχοντες: 29ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας Ε΄τάξη 21 μαθητές: 12 αγόρια και 9 κορίτσια Καλό γνωστικό επίπεδο Περιβάλλον: Αίθουσα της τάξης Διάρκεια εφαρμογής: 8 διδακτικές ώρες 1 ώρα: συμπλήρωση pre-test 6 ώρες: διδακτική παρέμβαση 1 ώρα: συμπλήρωση post-test και ερωτηματολογίου ικανοποίησης

Μεθοδολογία Μέθοδος συλλογής δεδομένων: Αρχική, διερευνητική δοκιμασία (pre-test) Τελική δοκιμασία (post-test) Ερωτηματολόγιο Ικανοποίησης Παρατήρηση, σημειώσεις Φύλλα εργασίας Διαδικασία: Αρχικά, την 1η ώρα, δόθηκε στους μαθητές το pre-test. Ακολούθησε η 6ωρη διδακτική παρέμβαση. Την τελευταία ώρα συμπληρώθηκαν το post-test και το ερωτηματολόγιο ικανοποίησης από τους μαθητές.

Η διδακτική παρέμβαση (1η διδασκαλία) Ειδικοί Στόχοι: Να διακρίνουν το λεξιλόγιο του χρόνου που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή και στην ιστορία. Να εντοπίζουν το λεξιλόγιο μέτρησης του χρόνου στο λόγο και να το κατανοούν. Να χρησιμοποιούν το πιο κατάλληλο λεξιλόγιο για την περιγραφή του χρόνου. Σχεδιάγραμμα: Προβολή powerpoint Επεξεργασία φύλλου εργασίας (σε ομάδες) Απαντήσεις φύλλου εργασίας

Η διδακτική παρέμβαση (2η διδασκαλία) Ειδικοί Στόχοι: Να κατανοήσουν τις έννοιες π. Χ. και μ. Χ. Να εξοικειωθούν με τη μέτρηση των χρόνων και των αιώνων π. Χ και μ. Χ. Να τοποθετούν ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα στη σειρά και στην ιστορική γραμμή. Να αναγνωρίζουν ποια χρόνια περιέχει κάθε αιώνας και να τοποθετούν χρονολογίες στον αντίστοιχο αιώνα. Να υπολογίζουν τις χρονικές αποστάσεις μεταξύ διαφορετικών χρονολογιών, κυρίως μεταξύ χρονολογιών π. Χ. και μ. Χ. Σχεδιάγραμμα: Εισαγωγική ερώτηση Βιωματική χρονογραμμή Δραστηριότητα επεξεργασίας με κάρτες Δραστηριότητα στην ιστορική γραμμή Υπολογισμός χρονικών αποστάσεων Συμπλήρωση φύλλου εργασίας (σε ομάδες) Απαντήσεις-Ανακεφαλαίωση

Η διδακτική παρέμβαση (3η διδασκαλία) Ειδικοί Στόχοι: Να εντοπίζουν την αλλαγή και τη συνέχεια στο χρόνο, μέσα από την παρατήρηση οπτικού υλικού. Να συνδέσουν την έννοια της αλλαγής με τη διάσταση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Να παρατηρήσουν ότι η αλλαγή πραγματοποιείται σε ποικίλους τομείς. Σχεδιάγραμμα: Εισαγωγική συζήτηση Επεξεργασία φύλλου εργασίας-Σύγκριση εικόνων (σε ομάδες) Παρουσίαση ομάδων

Η διδακτική παρέμβαση (4η διδασκαλία) Ειδικοί Στόχοι: Να παρατηρήσουν ότι το παρόν συνδέεται με το παρελθόν, μέσα από την αξιοποίηση της έννοιας της γενιάς. Να αναπτύξουν μια αίσθηση του χρόνου και της χρονικής απόστασης των γεγονότων. Να επεξεργάζονται και να ταξινομούν στοιχεία με βάση τις χρονολογικές τους ενδείξεις. Σχεδιάγραμμα: Εισαγωγική ερώτηση Δραστηριότητα με γενιές Επεξεργασία φύλλου εργασίας (σε ομάδες) Ανακοίνωση απαντήσεων-συζήτηση

Η διδακτική παρέμβαση (5η διδασκαλία) Ειδικοί Στόχοι: Να κάνουν εκτιμήσεις σχετικά με το χρόνο και να περιγράφουν χρονικές αποστάσεις, χρησιμοποιώντας το λεξιλόγιο του χρόνου. Να γνωρίσουν ορισμένες εποχές του παρελθόντος μέσα από έναν πιο βιωματικό τρόπο. Να αναπτύξουν μια αίσθηση της χρονικής απόστασης. Σχεδιάγραμμα: Εισαγωγή-μοίρασμα υλικών Ταξίδι με τις χρονομηχανές Ανακεφαλαίωση

Αποτελέσματα Λεξιλόγιο Έννοια της αλλαγής Οι μαθητές κατανοούν και είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν ορθά το βασικό λεξιλόγιο μέτρησης του ιστορικού χρόνου. Δυσκολία στη σύλληψη και την ολική κατανόηση της έννοιας της γενιάς. Έννοια της αλλαγής Εντοπισμός αλλαγών στην προσωπική ζωή τους και στην ιστορία. Σύνδεση της έννοιας της αλλαγής με την έννοια του χρόνου. Συσχέτιση της έννοιας της αλλαγής με τη διάσταση του μέλλοντος. Αντιστοίχιση χρονολογιών με αιώνες Οι περισσότεροι μαθητές τοποθετούν μια χρονολογία σε έναν αιώνα με βάση το αρχικό της ψηφίο. Η σύγχιση αυτή ξεπεράστηκε σε μεγάλο βαθμό μετά την ολοκλήρωση της διδακτικής παρέμβασης.

Αποτελέσματα Υπολογισμός χρονικών αποστάσεων Προσανατολισμός στο χρόνο Ευκολία στον υπολογισμό χρονικών αποστάσεων και στην επίλυση χρονικών προβλημάτων. Η επίλυση προβλημάτων που περιλαμβάνουν χρονολογίες π. Χ. και μ. Χ. μπερδεύει τους μαθητές. Προσανατολισμός στο χρόνο Η ικανότητα προσανατολισμού στο χρόνο ενισχύθηκε από τη διδακτική παρέμβαση. Χρησιμότητα της ιστορικής γραμμής, ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται από οπτικό υλικό. Σειροθέτηση Όλοι οι μαθητές τοποθετούν σε χρονολογική σειρά εικόνες διαφορετικών περιόδων, με μεγάλη ακρίβεια, αξιοποιώντας τις πραγματολογικές τους πληροφορίες.

Αποτελέσματα Ερωτηματολόγια Ικανοποίησης Σε όλους τους μαθητές άρεσε «πολύ» έως «πάρα πολύ» η διδακτική παρέμβαση και θα ήθελαν να ξανασυμμετέχουν σε κάποιο αντίστοιχο πρόγραμμα. Το 77% των μαθητών ανέφεραν πως η διδακτική παρέμβαση τους βοήθησε «πάρα πολύ» να γνωρίσουν καλύτερα την έννοια του χρόνου, το 19% « πολύ» και το 4% «αρκετά». Όλοι οι μαθητές βρήκαν τις δραστηριότητες και τα φύλλα εργασίας εύκολα και ενδιαφέροντα. Όλοι οι μαθητές βρήκαν την εργασία σε ομάδες εύκολη και ενδιαφέρουσα.

Συμπεράσματα Οι μαθητές: Στην ηλικία των έντεκα ετών είναι σε θέση να αναπτύξουν την κατανόηση εννοιών, καθώς και ικανότητες και δεξιότητες που σχετίζονται με τον ιστορικό χρόνο. Γνωρίζουν και μπορούν με ευκολία να ανακαλέσουν λέξεις που σχετίζονται με τη μέτρηση του ιστορικού χρόνου, αλλά και να τις χρησιμοποιήσουν ορθά. Κατανοούν την έννοια της αλλαγής και είναι σε θέση να τη συνδέσουν με τη διάσταση του χρόνου. Μπορούν να διαχειριστούν και να επιλύσουν χρονικά προβλήματα και υπολογισμούς χρονικών διαστημάτων με αρκετή ευκολία.

Συμπεράσματα Η αξιοποίηση οπτικού υλικού είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη διδασκαλία του ιστορικού χρόνου. Χρήση των εικόνων σε δραστηριότητες που επεξεργάζονται την έννοια της αλλαγής και της συνέχειας ή στη χρονολογική σειροθέτηση. Η ιστορική γραμμή βοηθά σημαντικά τους μαθητές να προσανατολιστούν στο χρόνο, να ταξινομήσουν και να συσχετίσουν χρονολογίες, αλλά και να υπολογίσουν χρονικά διαστήματα. Ένα οργανωμένο διδακτικό πρόγραμμα μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα στην κατανόηση της έννοιας του ιστορικού χρόνου.

Συμπεράσματα Περιορισμοί: Προοπτικές: Μικρό δείγμα Αδυναμία γενίκευσης αποτελεσμάτων Προοπτικές: Διεξαγωγή μελλοντικής έρευνας σε μεγαλύτερο δείγμα. Διερεύνηση της κατανόησης του ιστορικού χρόνου και σε άλλες ηλικιακές ομάδες. Σχεδιασμός διδακτικών παρεμβάσεων για την εξοικείωση των μαθητών με τον ιστορικό χρόνο για τις μικρότερες ηλικίες.

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!