Οι διαταραχές όρασης Αθανάσιος Κ. Ρισβάς

Ορισμοί Ως νομική τύφλωση ορίζεται η οπτική οξύτητα 20/200 ή λιγότερο στο καλό μάτι μετά από διόρθωση με γυαλιά ή φακούς επαφής, ή περιορισμένο οπτικό πεδίο της τάξεως των 20 μοιρών ή λιγότερο. Ο εκπαιδευτικός ορισμός ταξινομεί τους μαθητές με διαταραχές όρασης βάσει του βαθμού στον οποίο χρησιμοποιούν την όραση και/ή ακουστικά/απτικά μέσα για τη μάθηση. Ένας μαθητής με ολική τύφλωση δεν προσλαμβάνει χρήσιμες πληροφορίες μέσω της αίσθησης της όρασης και πρέπει να χρησιμοποιεί την αφή, την ακοή και άλλες μη οπτικές αισθήσεις για να μάθει.

Ορισμοί Ένα παιδί που είναι λειτουργικά τυφλό έχει τόσο περιορισμένη όραση που μαθαίνει πρωταρχικά μέσω των αισθήσεων της ακοής και της αφής· ωστόσο, μπορεί να χρησιμοποιεί την υπολειπόμενη όραση του για να συμπληρώνει τις πληροφορίες που λαμβάνει από τις άλλες αισθήσεις. Ένα παιδί με μερική όραση χρησιμοποιεί την όραση ως πρωταρχικό μέσο μάθησης. Η ηλικία εμφάνισης της διαταραχής όρασης επηρεάζει τις εκπαιδευτικές και συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού.

Χαρακτηριστικά Τα παιδιά με σοβαρές διαταραχές όρασης δεν ωφελούνται από τη συμπτωματική μάθηση που επιτυγχάνουν τα βλέποντα στις καθημερινές τους εμπειρίες και αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον. Οι διαταραχές όρασης συχνά οδηγούν σε καθυστέρηση ή ελλείμματα στην κινητική ανάπτυξη. Ορισμένοι μαθητές με διαταραχές όρασης βιώνουν κοινωνική απομόνωση και δυσκολίες στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, λόγω περιορισμένων κοινών εμπειριών με τους βλέποντες συνομηλίκους τους, καθώς και αδυναμίας να αντιληφθούν και να χρησιμοποιήσουν τη βλεμματική επαφή, τις εκφράσεις του προσώπου και τις χειρονομίες κατά τη διάρκεια συζητήσεων και/ή στερεοτυπικών συμπεριφορών. Η συμπεριφορά και οι στάσεις των βλεπόντων θέτουν επιπλέον εμπόδια στην κοινωνική συμμετοχή των ατόμων με διαταραχές όρασης.

Συχνότητα εμφάνισης Οι διαταραχές όρασης αποτελούν μία αναπηρία με χαμηλή συχνότητα εμφάνισης που επηρεάζει λιγότερα από 2 στα 1.000 παιδιά του πληθυσμού σχολικής ηλικίας. Περίπου οι μισοί μαθητές με διαταραχές όρασης έχουν επιπρόσθετες αναπηρίες.

Τύποι και αίτια των διαταραχών όρασης Ο οφθαλμός συλλέγει το φως που αντανακλάται από τα αντικείμενα και εστιάζει την εικόνα τους στον αμφιβληστροειδή. Το οπτικό νεύρο μεταδίδει την εικόνα στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου. Δυσκολία σε οποιοδήποτε μέρος αυτής της διαδικασίας μπορεί να προκαλεί διαταραχές όρασης. Διαθλαστική ανωμαλία σημαίνει ότι το μέγεθος και το σχήμα του οφθαλμού εμποδίζουν την ευκρινή εστίαση των ακτίνων του φωτός στον αμφιβληστροειδή. Οι δομικές βλάβες είναι διαταραχές της όρασης που προκαλούνται από ανεπαρκή ανάπτυξη, βλάβη ή δυσλειτουργία ενός ή περισσότερων δομών του οφθαλμού. Η φλοιώδης οπτική διαταραχή αναφέρεται σε μειωμένη όραση ή τύφλωση λόγω βλάβης ή δυσλειτουργίας του οπτικού φλοιού και/ή του οπτικού νεύρου.

Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Η Braille - ένα απτικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής στο οποίο τα γράμματα, οι λέξεις, οι αριθμοί και άλλα συστήματα αναπαρίστανται μέσω διευθετήσεων με έξι ανάγλυφες κουκκίδες - είναι το πρωταρχικό μέσο γραμματισμού των τυφλών μαθητών. Οι τυφλοί μαθητές μπορούν, επίσης, να χρησιμοποιούν ειδικό εξοπλισμό για να έχουν πρόσβαση στο συνηθισμένο έντυπο κείμενο, μέσω της αφής, των συσκευών ανάγνωσης και των προηχογραφημένων υλικών. Τα παιδιά με χαμηλή όραση πρέπει να διδάσκονται τη χρήση της οπτικής ικανότητας ή λειτουργίας. Οι μαθητές με χαμηλή όραση χρησιμοποιούν τρεις βασικές μεθόδους ανάγνωσης του έντυπου κειμένου: μεγέθυνση, οπτικά βοηθήματα και μεγάλη γραμματοσειρά.

Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Οι τυφλοί μαθητές ή οι μαθητές με σοβαρές διαταραχές όρασης χρειάζονται εκπαίδευση στον προσανατολισμό (να ξέρουν πού βρίσκονται, πού θέλουν να πάνε και πώς θα φθάσουν εκεί) και την κινητικότητα (ασφαλής και αποτελεσματική μετακίνηση από το ένα μέρος στο άλλο). Η συστηματική ανάπτυξη των δεξιοτήτων ακρόασης είναι ένα σημαντικό συστατικό του εκ-παιδευτικού προγράμματος για κάθε παιδί με διαταραχές όρασης. Το αναλυτικό πρόγραμμα για μαθητές με διαταραχές όρασης πρέπει, επίσης, να περιλαμβάνει συστηματική διδασκαλία δεξιοτήτων λειτουργικής διαβίωσης, όπως μαγειρική, προσωπική υγιεινή και φροντίδα, αγορές, οικονομική διαχείριση, μετακινήσεις και δραστηριότητες αναψυχής.

Εναλλακτικά εκπαιδευτικά πλαίσια Δύο στα τρία παιδιά με διαταραχές όρασης περνούν τουλάχιστον μέρος της σχολικής τους ημέρας στις τάξεις γενικής εκπαίδευσης με τους βλέποντες συνομηλίκους τους. Σε πολλές περιφέρειες, ένας ειδικά καταρτισμένος περιοδεύων ειδικός όρασης παρέχει υποστήριξη σε μαθητές με διαταραχές όρασης και στους εκπαιδευτικούς των τάξεων γενικής εκπαίδευσης. Μερικές μεγάλες σχολικές περιφέρειες διαθέτουν προγράμματα ένταξης για μαθητές με διαταραχές όρασης. Περίπου το 6% των παιδιών με διαταραχές όρασης, ειδικά όσα έχουν και άλλες αναπηρίες, φοιτούν σε σχολεία- οικοτροφεία. Οι δυνατότητες επαγγελματικής σταδιοδρομίας είναι πιθανόν να διευρυνθούν καθώς τα άτομα με διαταραχές όρασης καλλιεργούν τον αυτοκαθορισμό τους.