Τμημα θεατρικων σπουδων σχολη καλων τεχνων Πανεπιστημιο Πελοποννησου Τμημα θεατρικων σπουδων σχολη καλων τεχνων Πανεπιστημιο Πελοποννησου Σκηνοθεσία ΙΙ 20 Απριλίου 2015 Σκηνοθέτης και Πρόβα Τα προβλήματα – Μέρος Β’

Η ενότητα αυτή εστιάζει στα προβλήματα που τίθενται στην πρόβα και πολλές φορές παραμένουν μέχρι την παράσταση. Ο ρόλος του σκηνοθέτη είναι να τα εντοπίσει και να τα αντιμετωπίσει μαζί με τους ηθοποιούς.

Πρόβλημα 6ο: Ο ηθοποιός ανακατεύει τα θέματα του έργου/ της ενότητας και δεν δουλεύει την κάθε ιδέα χωριστά. Περιγραφή προβλήματος: Συχνά οι ηθοποιοί έχουν μια γενική αίσθηση μιας σκηνής και δεν δίνουν σημασία στις λεπτομέρειες του κειμένου. Ως αποτέλεσμα το κείμενο λέγεται βιαστικά και οι ιδέες του παραλείπονται ή μπλέκονται. Η προσοχή στις λεπτομέρειες του κειμένου είναι απαραίτητη έτσι ώστε ο ηθοποιός να πάψει να μιλάει γενικά, απλώς ανακατεύοντας φράσεις χωρίς ιεράρχηση, παίζοντας την τελευταία ιδέα μιας ατάκας και το συμπέρασμα του έργου, και μη διαφοροποιώντας ουσιαστικά τις ιδιαίτερες στιγμές του.

Οδηγίες προς τους ηθοποιούς: Μην βιάζεσαι Βρες τις αντιθέσεις Κτίσε την αλληλουχία στον λόγο Στρατηγική: Μια καλή άσκηση είναι να προσεγγίσει ο ηθοποιός το κείμενο με επιρρήματα: μια φράση λέγεται γλυκά, η επόμενη ερωτικά, η επόμενη απότομα κτλ. Με αυτόν τον τρόπο ξεχωρίζουν τεχνικά οι ιδέες και απομονώνονται. Καθαρίζει επίσης η αλληλουχία των ιδεών και η πρόοδος των σκέψεων. Μόλις ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία θα πρέπει ο ηθοποιός να εμείνει στην επικοινωνία με τους άλλους που βρίσκονται επί σκηνής. Επιπλέον πρόταση: Ζητώντας από τους ηθοποιούς να παραφράσουν τα λόγια του συγγραφέα, ο σκηνοθέτης μπορεί να διαπιστώσει αν σημαντικές πληροφορίες του έργου χάνονται μέσα σε μια θολή ερμηνεία, επειδή ο ηθοποιός δεν έχει κατανοήσει τί λέει.  

Πρόβλημα 7ο: Ο ηθοποιός πρέπει να κάνει την μετάβαση ανάμεσα σε δύο συνεχόμενες αλλά διαφορετικές πράξεις. Περιγραφή προβλήματος: Το έργο αποτελεί το ταξίδι του χαρακτήρα. Καθώς προχωράει από το ένα σημείο στο επόμενο, οι καταστάσεις τον αλλάζουν. Ένας χαρακτήρας στην πλήρη ανάπτυξή του θα έχει πολλές μεταστροφές και εναλλαγές. Κάθε αλλαγή του αντανακλά τις σκέψεις και τις αποφάσεις του. Συχνά ο ηθοποιός περνάει από την μια ιδέα στην επόμενη χωρίς να ψάξει για τον σύνδεσμο ανάμεσά τους. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται κενά στην διαδρομή του χαρακτήρα. Αυτό οδηγεί στο μπέρδεμα στην απώλεια του ενδιαφέροντος του κοινού. Είναι επομένως σημαντικό ο κάθε ηθοποιός να βρει τις μεταβάσεις από την μια δράση στην επόμενη ώστε να είναι συνεπής.

Στρατηγική: Στην ανάλυση της κάθε σκηνής πρέπει να εντοπιστούν οι αλλαγές, τα περάσματα από μια δράση ή ιδέα στην επόμενη. Βασικές ερωτήσεις: Πότε αλλάζει το θέμα της συζήτησης; Πότε εισάγονται σημαντικές πληροφορίες; Πότε ολοκληρώνει ο χαρακτήρας μια δράση; Πότε παίρνει μια απόφαση; Πότε αλλάζουν οι συνθήκες; Πότε μπαίνει ή βγαίνει ένας άλλος χαρακτήρας; Πότε διακόπτεται η δράση; Πότε προτείνει ο συγγραφέας μια παύση;

Οδηγίες προς τους ηθοποιούς: Μην παίζεις το τέλος Συνειδητοποίησε τι γίνεται Ξεκαθάρισε τις σκέψεις σου Επιπλέον πρόταση: Αν μια σκηνή μοιάζει επίπεδη και της λείπουν οι μεταβάσεις, κάντε πρόβα κάθε κομμάτι της χωριστά. Στη συνέχεια βρείτε τα βασικά στοιχεία του κάθε κομματιού που το ξεχωρίζουν από το προηγούμενο και το επόμενο. Μετά κάντε πέρασμα όλης της ενότητας, δίνοντας έμφαση στις ενδιαφέρουσες μεταβάσεις των γεγονότων και στον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ιστορία. Αν ένα σημείο είναι θαμπό, ζητείστε από τους ηθοποιούς να πουν τον εσωτερικό τους μονόλογο ή το «κάτω κείμενο» (subtext). Έτσι θα αναγκαστούν να εκφράσουν την αλληλουχία των δικών τους σκέψεων.  

Πρόβλημα 8ο: Ο ηθοποιός διηγείται μια ιστορία του παρελθόντος χωρίς να την συνδέει με μια δράση του παρόντος. Περιγραφή προβλήματος: Στα θεατρικά έργα υπάρχουν συχνά μονόλογοι σε παρελθόντα χρόνο που αναφέρονται σε παλαιότερα γεγονότα. Στόχος του συγγραφέα συνήθως είναι να εξηγήσουν το παρελθόν και την συμπεριφορά του χαρακτήρα στον οποίο αναφέρεται ο μονόλογος. Συχνά οι μονόλογοι αυτοί αποτελούν παγίδες για τους ηθοποιούς παρότι έχουν ολοκληρωμένη δομή και αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη ιστορία. Αν ο ηθοποιός δεν καταφέρει να προσεγγίσει το κείμενό του σωστά θα πετύχει την διακοπή της ροής της δράσης του έργου και θα αποδυναμώσει τις σχέσεις των χαρακτήρων. Οι υποψήφιοι σε δραματικές σχολές συχνά επιλέγουν τους μονολόγους σε παρελθόντα χρόνο. Η παγίδα που ενέχει αυτή η επιλογή συνίσταται στο ότι μπορεί μεν να διηγηθεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία ο ηθοποιός χωρίς όμως να καταφέρει να ενισχύσει την σημαντική για τον χαρακτήρα στιγμή στην διαδρομή του μέσα στο έργο.

Οδηγίες προς τους ηθοποιούς: Οι προσδοκίες σου να είναι μεγάλες Κάνε πιο δυναμική την περιγραφή Στρατηγική: Βασικό είναι να συνειδητοποιήσει ο ηθοποιός το γιατί λέει την συγκεκριμένη ιστορία την συγκεκριμένη στιγμή. Ερωτήσεις: Ποιό γεγονός ή σημείο στον διάλογο ώθησε τον χαρακτήρα να μιλήσει; Ποιός είναι ο στόχος του λέγοντας την ιστορία αυτή; (Οι απαντήσεις π.χ. για να θυμηθεί το παρελθόν είναι λάθος. Πρέπει να βρεθεί η σύνδεση με το παρόν) Πώς θα επηρεάσει η ιστορία αυτόν στο οποίο μιλάει ο χαρακτήρας; Πώς περιμένει ότι θα αντιδράσει ο συνομιλητής; Τί περιμένει ότι θα σκεφτεί ο συνομιλήτής; Πώς θα επιφέρει αυτό αλλαγή στην σχέση ανάμεσα στους δύο;  

Επιπλέον προτάσεις: Ο σκηνοθέτης μπορεί να ζητήσει από τους ηθοποιούς του να δοκιμάσουν να «παίξουν» στην πρόβα μία μεγαλύτερη αίσθηση προσμονής και κατόπιν ενθουσιασμού για το αποτέλεσμα της σκηνής. Ταυτόχρονα, οι υπόλοιποι ηθοποιοί μπορούν αρχικά να μεγεθύνουν τις αντιδράσεις τους σε σημεία της σκηνής που τους φαίνονται καίρια, έτσι ώστε να ξεκαθαριστούν καλύτερα οι λόγοι για τους οποίους η συγκεκριμένη ιστορία είναι σημαντική στη δράση του έργου.

Πρόβλημα 4ο: Η κατανόηση του κείμενου από τους ηθοποιούς είναι υπέρ του δέοντος σύνθετη ή μπερδεμένη. Συχνά οι ηθοποιοί στην προσπάθειά τους να αφήσουν το προσωπικό τους αποτύπωμα στην προσέγγιση του ρόλου τους, καταφεύγουν στην επινόηση στοιχείων που μπερδεύουν και πιθανώς ξεφεύγουν από αυτό που υπαγορεύει το ίδιο το κείμενο. Σε αυτή την περίπτωση η προσοχή του ηθοποιού έχει μετατοπιστεί από το πώς θα κάνω το κείμενο ενδιαφέρον στο πώς θα προβάλλω τον εαυτό μου ως ενδιαφέροντα. Αντί να παραμείνει στην απλότητα του κειμένου, επιμένει να προβληθεί ο ίδιος.

Οδηγίες προς τους ηθοποιούς: Εμπιστέψου το κείμενο Μην προσπαθείς να επιβληθείς στο κείμενο Ξεκίνα την σκηνή με καθαρότητα/διαύγεια Στρατηγική: Το ενδιαφέρον σε μια παράσταση δεν είναι το τι θα προσθέσεις στο κείμενο αλλά πως θα καταφέρεις να το αναδείξεις με καθαρότητα. Θα πρέπει ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί να ανατρέξουν στα πολλαπλά επίπεδα που προσφέρει στον ρόλο το ίδιο το κείμενο πριν επινοήσουν επίκτητα στοιχεία. Πιθανές ερωτήσεις: Αυτή η ιδέα πηγάζει από το κείμενο; Ποια στοιχεία του κειμένου ενισχύουν την επιλογή σου; Η επιλογή σου αποκαλύπτει κάποια στοιχεία του χαρακτήρα σου; Συχνά τα πρόσθετα στοιχεία που φέρνουν οι ηθοποιοί αποκαλύπτουν την ανησυχία τους ή την ανασφάλειά τους ότι η παράσταση δεν είναι ενδιαφέρουσα. Σε αυτή την περίπτωση ο σκηνοθέτης πρέπει να ενισχύσει την εμπιστοσύνη του ηθοποιού στην δουλειά.  

Πρόβλημα 5ο: Από ένα σημαντικό σημείο μιας σκηνής απουσιάζει η φωνητική και συναισθηματική δυναμική Περιγραφή προβλήματος: Όταν μια σκηνή φαίνεται επίπεδη, συνήθως δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα δυναμικά σημεία του κειμένου, τόσο σε φωνητικό, όσο και συναισθηματικό επίπεδο. Σε κάθε «χτίσιμο της δράσης» (build), υπάρχει μία αγωνία (suspense) για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Για να βρει τα «χτισίματα» του κάθε κειμένου, ο ηθοποιός πρέπει να ψάξει για την εξέλιξη των ιδεών της σκηνής, τις συγκρούσεις και τις εντάσεις.

Επιπλέον προτάσεις: Μία άσκηση που μπορεί να βοηθήσει να εντοπιστεί το «χτίσιμο» είναι να πειραματιστεί ο ηθοποιός με την ένταση της σκηνής, χωρίς να καταπιέζει τις παρορμήσεις του και προσθέτοντας όλο και περισσότερη φωνητική ενέργεια, έως ότου έχει φτάσει στην κορυφή αυτής της πορείας, έχοντας κατακτήσει μια μεγαλύτερη επαφή με τον κόσμο του κειμένου, αλλά και των συναισθημάτων μιας σκηνής. Στις κομβικές σκηνές πλήθους, είναι σημαντικό να ελέγχουμε τις μεμονωμένες αλλά και τις συλλογικές αντιδράσεις των χαρακτήρων στο κύριο γεγονός τους.

Βιβλιογραφία: Rees Mandy και Staniunas John, Between Director and Actor. Strategies for Effective Performance, Portsmouth, NH, Heinemman, 2002, σσ. 11-35. Hauser Frank και Reich Russell, Notes on Directing, New York, Russell Reich Creative Press.