ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ

Ασφάλεια εκθεμάτων Τα εκθέματα πρέπει να προστατεύονται από κλοπή από φθορές φθορές από καταστροφές, (πυρκαγιά, πλημμύρα, σεισμό), φθορές από περιβαλλοντικές συνθήκες, (ακατάλληλες συνθήκες υγρασίας, θερμοκρασίας, φωτισμού και έκθεσης σε ακτινοβολίες, έκθεση σε τοξικές ουσίες, μικροοργανισμούς), φθορές κατά τον χειρισμό τους,( αποθήκευση, συσκευασία, μεταφορά, επιστημονικές εργασίες, έκθεση, συντήρηση, καθαριότητα) φθορές κατά την έκθεσή τους στο κοινό, (απροσεξίες ή ακατάλληλες συμπεριφορές, βανδαλισμό)

Σκοπός μαθήματος Να γνωρίσουμε το σύνολο των περιβαλλοντικών παραμέτρων που επιδρούν στα έργα τέχνης στο εσωτερικό μικροκλίμα των χώρων που βρίσκονται (μουσείο, πινακοθήκη, βιβλιοθήκη, χώρους φύλαξης, αποθήκες). Να μελετήσουμε τις περιβαλλοντικές παραμέτρους που επιδρούν στα έργα τέχνης και τα αντικείμενα ιστορικής σημασίας στο εσωτερικό μικροκλίμα του μουσείου (πχ ακουστικό κλίμα, οπτικό κλίμα, ατμοσφαιρικό κλίμα, θερμικό κλίμα κλπ) Να μελετήσουμε τις περιβαλλοντικές παραμέτρους που θα πρέπει να τηρούνται για τη σωστή έκθεση, αποθήκευση και διατήρηση των αντικειμένων τέχνης στους εκθεσιακούς χώρους, τους αρχαιολογικούς χώρους και τις αποθήκες.

Ορισμοί Κλιματολογία Μουσείων ονομάζεται ο κλάδος που εξετάζει τη ζημιογόνα επίδραση του περιβάλλοντος στα αντικείμενα μουσείων με σκοπό τουλάχιστον να την περιορίσει. Κλίμα ή Μικροκλίμα ονομάζεται το σύνολο των περιβαλλοντολογικών παραμέτρων που επικρατούν στον μουσειακό χώρο. Το μικροκλίμα περιλαμβάνει το ακουστικό, το ατμοσφαιρικό, το θερμικό και το οπτικό κλίμα.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες Σε μια έκθεση, για την προστασία των εκτιθεμένων αντικειμένων, είναι σημαντικό οι περιβαλλοντικοί παράγοντες να ελέγχονται με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.   Οι κύριοι παράγοντες που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του είναι : θερμοκρασία σχετική υγρασία αιωρούμενα σωματίδια και ρυπογόνοι παράγοντες βιολογικοί οργανισμοί αντιδράσεις των υλικών φως

Θερμοκρασία /Υγρασία Σημαντική παράμετρος που επηρεάζει τα επίπεδα των ρυθμίσεων και τις μετρήσεις ελέγχου είναι καταρχήν οι κλιματικές συνθήκες της περιοχής όπου βρίσκεται ο εκθεσιακός χώρος, εάν το κλίμα είναι ξηρό ή υγρό, κρύο ή θερμό, καθαρό ή μολυσμένο.   Η ακριβής γνώση των στοιχείων αυτών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και προϋποθέτει σειρά τακτικών μετρήσεων κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα και σε διάφορες περιόδους του έτους. Τέτοιες μετρήσεις στους εκθεσιακούς χώρους συχνά περιλαμβάνονται στα στοιχεία που ζητούνται από μουσεία ή οργανισμούς στις διαπραγματεύσεις για τον δανεισμό εκθεμάτων.

Θερμοκρασία /Υγρασία Κατά τον σχεδιασμό της παρουσίασης μιας έκθεσης, οι αναδιαρρυθμίσεις χώρων είναι μια συνήθης πρακτική. Η γνώση των συστημάτων θέρμανσης, εξαερισμού και κλιματισμού του κτιρίου είναι σημαντική και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά το σχεδιασμό. Εάν οι δυνατότητες των συστημάτων του κτιρίου δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις, μπορούν να προβλεφθούν τοπικά συστήματα, όπως κλιματιστικά σώματα, αφυγραντές, η χρήση πετασμάτων σε παράθυρα ώστε να εμποδίζεται το ηλιακό φως. Η σταθερή θερμοκρασία είναι κρίσιμη για τη καλύτερη διατήρηση των έργων. Η διαχείριση των περιβαλλοντικών συνθηκών είναι εφικτή εφόσον οι πραγματικές συνθήκες είναι γνωστές. Στους εκθεσιακούς χώρους προβλέπονται απαραίτητα εργαλεία μετρήσεων, όπως υγροθερμογράφοι, που καταγράφουν σε μια ταινία τα επίπεδα θερμοκρασίας και υγρασίας για μια περίοδο. Συνήθως τοποθετούνται σε επιλεγμένα σημεία, σε ανεξάρτητες βάσεις, τα δε καταγραφόμενα στοιχεία αποτελούν ένα αρχείο που επιτρέπει στους επιμελητές να γνωρίζουν τις συνθήκες στις οποίες έχουν εκτεθεί τα αντικείμενα των συλλογών.

Ατμοσφαιρική Ρύπανση Η προστασία από σωματίδια (σκόνες) και ρυπογόνους παράγοντες είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Φίλτρα στα συστήματα κλιματισμού είναι ένα βασικό μέσο. Οι διπλές πόρτες σε εκθεσιακούς χώρους, αλλά και στο κτίριο, λειτουργούν ως παγίδες για τις σκόνες και μειώνουν την ανανέωση του αέρα. Ο συστηματικός καθαρισμός των εκθεσιακών χώρων και η χρήση προϊόντων καθαρισμού που κατακρατούν την σκόνη είναι απαραίτητος. Η μη έκθεση των έργων στους ρύπους και σκόνες που προκύπτουν από τις εργασίες στους χώρους κατά την προετοιμασία της παρουσίασης των εκθεμάτων, είναι προφανής απαίτηση. Η απαγόρευση καπνίσματος στους χώρους όπου βρίσκονται εκθέματα, είναι επίσης προφανής αρχή, καθώς η επιβλαβής επενέργεια του καπνού των τσιγάρων στα εκθέματα είναι δεδομένη. Ιδιαίτερα ευαίσθητα εκθέματα θα πρέπει να τοποθετούνται σε χώρους ερμητικά κλειστούς στον περιβάλλοντα αέρα.

Μικροοργανισμοί Η προστασία των συλλογών από ζωντανούς οργανισμούς είναι μια άλλη κατηγορία. Συχνός έλεγχος των χώρων και των εκτεθειμένων έργων για προσβολή από οργανισμούς, απαγόρευση τροφίμων και ποτών στους εκθεσιακούς χώρους, συστηματικός καθαρισμός των χώρων είναι βασικές αρχές.

Αδρανή Υλικά Προβλήματα για την προστασία των εκθεμάτων θέτουν επίσης τα υλικά κατασκευής των χώρων και των κατασκευών για την παρουσίαση των εκθεμάτων. Τα κατασκευαστικά υλικά και χρώματα μπορούν να περιέχουν κόλλες, διαβρωτικές ουσίες, γενικότερα ουσίες που ελευθερώνουν αέρια, έλαια, σκόνες, χημικές ουσίες. Αυτοί οι παράγοντες, και η συμπεριφορά των υλικών στην φωτιά, καθιστούν την επιλογή των υλικών κατά τον σχεδιασμό του εκθεσιακού χώρου μια ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία. Το θέμα καθίσταται κρίσιμο ειδικά όσον αφορά στον σχεδιασμό και την κατασκευή, προθηκών, πλαισίων και γενικότερα χώρων όπου περικλείεται το έκθεμα. Ο έλεγχος του συνόλου των μεταβλητών στο μικρο- κλίμα των χώρων αυτών είναι σημαντικός γιατί το έκθεμα είναι άμεσα εκτεθειμένο σ’αυτό και τα όποια προβλήματα μεγιστοποιούνται στον περιορισμένο χώρο.

Φωτισμός Το φως είναι ίσως ο παράγοντας που απασχολεί περισσότερο όλους όσους εμπλέκονται σε μια έκθεση. Οι επιδράσεις της θερμότητας που παράγεται από το φως (υπέρυθρη ακτινοβολία, IR) αλλά και κάθε έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV) του φωτός επιφέρει, σε μεγάλο βαθμό, καταστροφικές αλλοιώσεις στα αντικείμενα. Οι φθορές είναι μη-αντιστρέψιμες και συσσωρεύονται, κάθε περίοδος έκθεσης του αντικειμένου σε υπεριώδη ακτινοβολία ελαττώνει την προσδοκώμενη “περίοδο ζωής” του. Ορισμένες ύλες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην υπεριώδη ακτινοβολία, όπως ορισμένες χρωστικές ουσίες, το δέρμα, τα μεταξωτά, τα φτερά, ή τα μαλλιά.  Ωστόσο το φως είναι απαραίτητο στοιχείο. Κατά τον σχεδιασμό μιας έκθεσης, οι επιλογές φωτισμού είναι καθοριστικές και για την συνολική ατμόσφαιρα του χώρου και το ύφος της παρουσίασης.  Η βασική αρχή προστασίας των συλλογών από τις επιδράσεις του φωτός είναι η ελαχιστοποίηση του χρόνου έκθεσης των αντικειμένων σ’αυτό και της έντασής του.

Φωτισμός Ο τεχνητός φωτισμός είναι άμεσα ελεγχόμενος. Το είδος, η ένταση, οι ποιότητά του, μπορεί να καθορισθεί με τις επιλογές φωτιστικών συστημάτων, λαμπτήρων, το βαθμό θερμότητας ή ψυχρότητας του φωτός (βαθμούς Kelvin), την χρήση συστημάτων αυξομειώσεως της έντασης (dimmers), αλλά και με επιλογές ως προς την θέση και τοποθέτηση των φωτιστικών συστημάτων, την δημιουργία ζωνών, τις εναλλαγές και διαφοροποιήσεις μέσα στο σύνολο, την επίτευξη ομοιομορφίας ή δραματικού φωτισμού.  Η σημερινή τάση είναι προς τον συνδυασμό χρήσης του φυσικού φωτισμού και συστημάτων τεχνητού φωτισμού. Για τον φυσικό φωτισμό πρέπει, να ελεγχθεί η φωτεινή ροή, -ή ένταση του ηλιακού φωτός, οι έντονες αυξομειώσεις φωτεινότητας κατά την διάρκεια της μέρας- ώστε να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί ένα επιθυμητό αλλά και σταθερό επίπεδο φωτισμού στον χώρο, και κυρίως να αποφευχθεί η άμεση πρόσπτωση ηλιακών ακτινών πάνω στα έργα.