ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ 5η Ενότητα: α 361-497

α’ 361-409 Η εμφάνιση της Πηνελόπης- Ο λόγος του Τηλέμαχου στη μητέρα του ,

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΦΗΜΙΟΥ ΚΑΙ Η ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΟΥ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΗΘΟΣ ΤΗΣ Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Το τραγούδι του Φήμιου ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΤΟΥ ΦΗΜΙΟΥ Μας επαναφέρει στο σημείο, όπου είχαμε αφήσει τους μνηστήρες, πριν από τη συνομιλία Αθηνάς – Μέντη και Τηλέμαχου. Αποτελεί αφορμή για την εμφάνιση της Πηνελόπης. Ενισχύει τη θεατρικότητα της σκηνής: ο Φήμιος παίζει κιθάρα και τραγουδά (ως αοιδός), οι μνηστήρες «κρέμονται» από τα χείλη του. Λειτουργεί ως επιβράδυνση της σύγκρουσης Τηλέμαχου με μνηστήρες. Δείχνει ότι η τέχνη έχει τη δύναμη να εξευγενίζει τα ήθη.

Στ. 361-373 Μετά την αναχώρηση της Αθηνάς ο Τηλέμαχος προχωρά προς τους μνηστήρες, για τους οποίους ο Φήμιος εξακολουθεί να τραγουδά. Τη στιγμή εκείνη το τραγούδι του κάνει λόγο για τον ‘’πικρό’’ γυρισμό των Αχαιών από την Τροία. Το τραγούδι αυτό ξυπνά τον καημό της Πηνελόπης η οποία κατεβαίνει στο μέγαρο.

Ο ποιητής παρουσιάζει την Πηνελόπη Αναφέρονται: Το όνομα της Το όνομα του πατέρα της (Ικαρίου η Κόρη) Παρουσιάζονται τα γνωρίσματα της. που αποτελούν τα σπουδαιότερα γνωρίσματα για μια γυναίκα. Προβάλλει ως μια βασίλισσα συνετή, θεϊκή, μεγαλόπρεπη και πονεμένη, σεμνή και όμορφη, θελκτική. Τολμά να κατεβαίνει στο «μέγαρο» και να εκφράζει σκέψεις και επιθυμίες- όσο κι αν εκεί ορίζουν οι άνδρες. Αντιδρά με συστολή και με κρυφό καμάρι για την άνδρωση του γιου της. Ασχολείται με τη ρόκα και τον αργαλειό στο γυναικωνίτη της, όπως όλες οι γυναίκες Η συζυγική πίστη της Πηνελόπης αποτελεί τον πυρήνα του ήθους της και αντιστοιχεί με τον πόθο του Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα και στη γυναίκα του.

Ο λόγος της Πηνελόπης (στ.374-383) Το τραγούδι του Φήμιου για το Νόστο των Αχαιών από την Τροία δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα στην Πηνελόπη, που με ευγένεια ζητά από τον Φήμιο να σταματήσει γιατί σπαράζει την καρδιά της. Με την κίνηση της αυτή, απευθύνεται έμμεσα και στους μνηστήρες (γ’ πρόσωπο) καθώς επίσης εκφράζει τον καημό της και την αφοσίωση της στον Οδυσσέα μνημονεύοντας τη δόξα του.

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ

ΑΝΔΡΩΣΗ ΤΟΥ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ Η άνδρωση του νεαρού Τηλέμαχου.   Στο κέντρο της δράσης ο Τηλέμαχος Όλες τις «πάσσες» τις στέλνει ή τις κρατάει εκείνος. Η άνδρωση του νεαρού Τηλέμαχου. Η σκηνή της άνδρωσης είναι αναγκαία και οργανώνεται με τρόπο φυσικό και εύλογο, αλλά ταυτόχρονα υπηρετεί και άλλους σκοπούς: παρουσιάζει τη βασίλισσα, αποκαλύπτει το ήθος και τα κίνητρα των μνηστήρων. παρουσιάζει το υπηρετικό προσωπικό και το ανακτορικό συγκρότημα.

Ο λόγος του Τηλέμαχου - Η αλλαγή της στάσης του (στ.384-401) Ο λόγος του Τηλέμαχου - Η αλλαγή της στάσης του (στ.384-401) Στην παράκληση της Πηνελόπης αποκρίνεται ο Τηλέμαχος ο οποίος: α) Υπερασπίζεται το Φήμιο ως αοιδό με επιχειρήματα. β) Υποδεικνύει στη μητέρα του ποια στάση να κρατά απέναντι του και ποιος είναι ο ρόλος της ως οικοδέσποινας. γ) Προστάζει σ’ εκείνη να αποσυρθεί στην κάμαρα της δηλώνοντας ότι ο ίδιος πια αναλαμβάνει τον πρώτο ρόλο στο παλάτι. Ο Τηλέμαχος φαίνεται τώρα: αποφασισμένος να κυβερνήσει το σπίτι του ως οικοδεσπότης και άνδρας του σπιτιού να αναλάβει πρωτοβουλίες, σύμφωνα με όσα του υπέδειξε η θεά. Έτσι, λοιπόν ο πάντα «συνετός» αλλά άπραγος και ονειροπόλος πριν από λίγο Τηλέμαχος, παρουσιάζεται τώρα ενθαρρυμένος, δυναμικός και αποφασιστικός.

Η Πηνελόπη μπροστά στη θαρρετή στάση του γιου της (στ. 402- 403) Η Πηνελόπη μπροστά στη θαρρετή στάση του γιου της (στ. 402- 403) Η Πηνελόπη ξαφνιασμένη και εντυπωσιασμένη από την αλλαγή της συμπεριφοράς του γιου της, υπακούει και απομακρύνεται χωρίς να πει λέξη, με κρυφή υπερηφάνεια και ανακούφιση

Το μοιρολόγι της Πηνελόπης (στ. 404-406) Το μοιρολόγι της Πηνελόπης (στ. 404-406) Η Πηνελόπη στη κάμαρα της θρηνεί για τον χαμό του άνδρα της, ώσπου αποκοιμιέται με τη βοήθεια της Αθηνάς.

Το ήθος των μνηστήρων (στ. 407-409) Ο ποιητής σκόπιμα δεν παρουσιάζει τους μνηστήρες να αντιδρούν όσο ήταν παρούσα η Πηνελόπη. Παρά μόνο όταν εκείνη αποχώρησε, γίνεται έκδηλος ο πόθος τους για εκείνη. Είναι προκλητικοί και αναιδείς απέναντι στον Τηλέμαχο. Είναι αλαζόνες και υβριστές, αφού διεκδικούν πιεστικά τη νόμιμη σύζυγο του βασιλιά της Ιθάκης, την Πηνελόπη, και απολαμβάνουν κάτι που δεν τους ανήκει τη βασιλική περιουσία. Ο Αντίνοος παρουσιάζεται προσβλητικός, και κυνικός. Ο Ευρύμαχος είναι ύπουλος, ειρωνικός και διπλωματικός.

Οι μνηστήρες της Πηνελόπης

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΚΤΟΡΟ Το υπερώο: ήταν ο επάνω όροφος του σπιτιού, όπου κατοικούσαν οι γυναίκες. Εσωτερική σκάλα κατεβαίνει στο «μέγαρο» με την «εστία» στο κέντρο του. Ο θάλαμος του Τηλέμαχου που έβλεπε στην πίσω αυλή. ΥΠΗΡΕΤΕΣ Οι βάγιες: ήταν υπηρέτριες που συνόδευαν τη βασίλισσα. Ακόμη τη βοηθούσαν στον αργαλειό και στο κλώσιμο του μαλλιού. Ο αοιδός: ήταν δημιουργός των επών και τραγουδιστής με κιθάρα κατά τη Μυκηναϊκή εποχή. Στην Ομηρική εποχή όμως οι αοιδοί είχαν αντικατασταθεί από τους ραψωδούς οι οποίοι μόνο απάγγελναν κρατώντας ένα ραβδί. Εδώ ο ποιητής αναφέρει το Φήμιο ως αοιδό, γιατί θέλει να αναπαραστήσει τη Μυκηναϊκή εποχή. Ο Φήμιος τραγουδούσε για τους μνηστήρες «από ανάγκη», όπως σημειώνει ο ποιητής. Προοικονομείται η σωτηρία του από τη σφαγή της ραψωδίας χ (μνηστηροφονία). Η Ευρύκλεια: ήταν επιστάτισσα του παλατιού. Αυτή είχε αναθρέψει τον Τηλέμαχο, είναι η πιστή παραμάνα που απολαμβάνει μεγάλης εμπιστοσύνης. ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ: Η λαμπερή μαντίλα: οι γυναίκες στην ομηρική εποχή φορούσαν μεγάλο μαντίλι που κάλυπτε το κεφάλι τους. ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ: ύφανση με ρόκα και αργαλειό.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ιδιοκτησιακό καθεστώς: Η ιδιοκτησία ήταν κατοχυρωμένη και μεταβιβαζόταν στους απογόνους σύμφωνα με το κληρονομικό δίκαιο. Γι’ αυτό ο Τηλέμαχος αξιώνει από τους μνηστήρες να σταματήσουν να λεηλατούν την πατρική περιουσία του. Μάλιστα φαίνεται ότι η ιδιοκτησία προστατευόταν από τους θεούς, αφού ο Τηλέμαχος τονίζει ότι θα επικαλεστεί θεϊκή εκδίκηση.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το πολιτικό πρόβλημα της Ιθάκης: Το πολιτικό πρόβλημα της Ιθάκης:  Διαπιστώνεται κενό εξουσίας, που δημιουργεί η μακροχρόνια απουσία του βασιλιά (δεν είναι τυπικά επιβεβαιωμένο, πράγμα που εμποδίζει τη διαδοχή).  Υπάρχει βέβαια ένας γιος, αλλά για να διαδεχτεί τον πατέρα του πρέπει ο θρόνος να κηρυχτεί κενός και ο γιος να είναι ενήλικος. Δε συμβαίνει όμως το πρώτο και δεν έχει αναγνωριστεί το δεύτερο. Το πρόβλημα περιπλέκεται περισσότερο με την εγκατάσταση στα ανάκτορα των μνηστήρων, που διεκδικούν, καθένας για τον εαυτό του, την εξουσία μέσω της Πηνελόπης. Με αυτά τα δεδομένα πρέπει ή να παντρευτεί κάποιος τη γυναίκα του βασιλιά (που σημαίνει ότι η Πηνελόπη θεωρεί τον άνδρα της νεκρό) ή να αναλάβει την εξουσία ο γιος του βασιλιά, ως νόμιμος διάδοχός του, γιατί η κληρονομική βασιλεία φαίνεται μεν να κλονίζεται, αλλά δεν έχει καταργηθεί. Όμως η Πηνελόπη δεν αποφασίζει ακόμη να ενδώσει, αλλά και δεν απορρίπτει κατηγορηματικά τις αξιώσεις των μνηστήρων. Τον Τηλέμαχο πάλι δεν τον υπολογίζουν ακόμη οι μνηστήρες.