Συμβουλευτική εστιασμένη σε λύσεις (Solution-focused counselling) Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος Πανεπιστήμιο Πατρών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης stephanosv@upatras.gr

ΕΛΒΣ Συμβουλευτική είναι η παροχή στήριξης, ενθάρρυνσης και βοήθειας για την επίλυση προβλημάτων Η ΕΛΒΣ αποτελεί μορφή συμβουλευτικής παρέμβασης βραχείας διάρκειας. Ανήκει στο κίνημα της θετικής ψυχολογίας. Θεωρεί πως οι λύσεις στα προβλήματα βρίσκονται καλά κρυμμένες στο ιστορικό του κάθε μαθητή Για παράδειγμα, οι αγχώδεις μαθητές δεν διακατέχονται πάντοτε από άγχος, καθότι υπάρχουν στιγμές που το άγχος τους είναι σημαντικά μειωμένο. Επομένως, οι μαθητές είναι σε θέση να εντοπίσουν χρονικές περιόδους κατά τις οποίες απουσιάζουν τα προβλήματά τους. Στόχος του συμβούλου: να τους θέσει ξανά σε τροχιά ανάπτυξης.

Θεωρητικές παραδοχές της ΕΛΒΣ Όταν επικεντρωνόμαστε στις επιτυχίες, συμβαίνουν αλλαγές ωφέλιμες Κάθε πρόβλημα έχει τις εξαιρέσεις του, οι οποίες (εξαιρέσεις) μπορούν να μετατραπούν σε λύσεις Μικρές αλλαγές μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερες μέσα από τους κυματισμούς που επιφέρουν

Θεωρητικές παραδοχές της ΕΛΒΣ Όλοι οι πελάτες διαθέτουν ό,τι χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες τους Βλέπουμε τους στόχους των πελατών με όρους θετικούς (τι επιθυμούν να επιτύχουν) παρά με όρους αρνητικούς (τι δεν επιθυμούν να πράξουν)

Επιπρόσθετες κατευθυντήριες γραμμές Έννοια 1η: απέφευγε την (υπερ)ανάλυση του προβλήματος Έννοια 2η: Να είσαι αποτελεσματικός στις παρεμβάσεις σου Έννοια 3η: Επικεντρώσου στο παρόν και στο μέλλον Έννοια 4η: Εστίασε στις πράξεις παρά στις ενοράσεις

Πλεονεκτήματα Διαπνέεται από μια αισιόδοξη στάση απέναντι στο άτομο Εστιάζει στις λύσεις παρά στα προβλήματα Δεν απαιτείται εκτεταμένη εκπαίδευση ή κατάρτιση από τη πλευρά του συμβούλου Μπορεί να διεκπεραιωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα Εστιάζει στις λύσεις που έχει δώσει ο ίδιος ο συμβουλευόμενος κατά το παρελθόν

Μειονεκτήματα Δεν αντιμετωπίζονται οι βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων Στηρίζεται στη δημιουργική χρήση του λόγου που ίσως δεν ενδείκνυται σε πολύ μικρές ηλικίες Μπορεί να δημιουργηθεί ή αίσθηση στον συμβουλευόμενο ότι ο σύμβουλος υποβαθμίζει το πρόβλημα του ή δεν τον αντιμετωπίζει με τη δέουσα προσοχή.

Προβληματική στοχοθεσία Αρνητικοί στόχοι  θετικοί στόχοι Σ: Αντί λοιπόν να χάσεις την ψυχραιμία σου, τι θα έκανες; Μ: Θα ήμουν ήρεμος. (Θετικός στόχος) Σ: Αυτό που θέλεις είναι να παραμείνεις ήρεμος. Τι θα έκανες που θα σου έδειχνε ότι είσαι ήρεμος; (Απαρίθμηση των λεπτομερειών του στόχου)

Προβληματική στοχοθεσία Στόχοι του τύπου «Δεν ξέρω» Αν ήξερες… Επιζήμιοι στόχοι: Σ: Ποιος είναι ο στόχος σου; Μ: Δεν θέλω να δίνω εξετάσεις. Σ: Για ποιο λόγο δε θέλεις να δίνεις εξετάσεις; Μ: Γιατί αποτυγχάνω κι έχω πάψει να προσπαθώ. Σ: Αν είχες προσπαθήσει περισσότερο και τα πήγαινες καλύτερα στις εξετάσεις θα ήσουν πιο ικανοποιημένος; Μ: Ίσως

Η ερώτηση για το θαύμα Υπέθεσε ότι όταν πας για ύπνο απόψε, ένα θαύμα γίνεται και επειδή κοιμάσαι, δεν ξέρεις ότι συμβαίνει. Το θαύμα λύνει το πρόβλημα που σε έφερε εδώ. Όταν ξυπνήσεις το πρωί, ποιες είναι οι ενδείξεις που θα σε οδηγήσουν να ανακαλύψεις ότι αυτό το θαύμα έχει πραγματοποιηθεί; Τι θα παρατηρήσεις ότι κάνεις διαφορετικά;

Ακατάλληλοι τύποι θαυμάτων Μη Συγκεκριμένα (Ασαφή) Θαύματα Μ: Αν αυτό το θαύμα γινόταν, θα ξύπναγα το πρωί και θα ήμουν πιο χαρούμενος. Σ: Και όταν θα είσαι πιο χαρούμενος, τι θα έκανες; Ακατόρθωτα ή Απίθανα Θαύματα Σ: Σου λείπει λοιπόν πολύ η γιαγιά σου από τότε που πέθανε. Τι είναι αυτό που σου λείπει περισσότερο; Μ: Με έκανε να αισθάνομαι άνετα να της μιλάω όταν κάτι με απασχολούσε και πραγματικά με άκουγε. Σ: Αυτό που θα ήθελες λοιπόν να συμβεί είναι, όταν κάτι σε απασχολεί, να νιώθεις άνετα να μιλήσεις σε κάποιον που πραγματικά σε ακούει;

Ακατάλληλοι τύποι θαυμάτων Θαύματα του τύπου «Θέλω οι άλλοι να είναι διαφορετικοί» - έννοια της ανταποκριτικότητας (reciprocity effect)

ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΕΚ ΝΕΟΥ ΠΑΡΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ Το λεξιλόγιο του μαθητή κλειδί για τον εντοπισμό μικρών επιτυχιών. Φράσεις ή λέξεις όπως, τον περισσότερο καιρό, σχεδόν πάντα, μερικές φορές ή συνήθως υποδηλώνουν εξαιρέσεις Μπορείς να θυμηθείς μια στιγμή όπου το θαύμα έλαβε χώρα έστω και ελάχιστα; Χρειάζεται υπομονή και η παρακίνηση. Μην απογοητεύεστε με το πρώτο «δε γνωρίζω» ή «δεν έχει συμβεί ποτέ» του συμβουλευόμενου.

ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΕΚ ΝΕΟΥ ΠΑΡΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ Σ: Γεωργία, μπορείς να θυμηθείς πότε ένιωσες λιγότερο άγχος όταν έδινες εξετάσεις; Μ: Νομίζω πως ναι, όταν έδινα για Proficiency Σ: Τι ήταν διαφορετικό τότε, που σε έκανε να νιώσεις πιο άνετα; Μ: Απλά δεν τις θεωρούσα ζήτημα ζωής ή θανάτου! Σ: Επομένως, το να μην θεωρείς τις εξετάσεις που δίνεις ζήτημα ζωής και θανάτου σε κάνει να νιώθεις πιο άνετα. Σ: Μάλλον!

ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΕΚ ΝΕΟΥ ΠΑΡΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ Αν ο μαθητής αποδίδει σε εξωτερικούς παράγοντες την επιτυχία, μετατόπισε την ευθύνη σε αυτόν (Στοιχηματίζω ότι …). Σ: Παντελή, μίλησε μου για την τελευταία φορά που έκανες μια άσκηση την ώρα της γυμναστικής και τα πήγες καλά. Πώς τα κατάφερες; Π: Στην ώρα της γυμναστικής, η κυρία μας έβαλε να κάνουμε κατακόρυφο κι εγώ τα κατάφερα! Μάλλον ήταν εύκολη η άσκηση. Σ: Ξέρεις, στοιχηματίζω ότι έχεις ξανακάνει την άσκηση αυτή στο παρελθόν και μάλιστα με λιγότερη επιτυχία, έτσι δεν είναι; Τι το διαφορετικό ήταν αυτή τη φορά; Π: Είπα μέσα μου «μπορώ να το κάνω» και έτσι την έκανα! Σ: Επομένως, πήρες μια νέα απόφαση αυτή τη φορά! Πως το έκανες αυτό;

Η χρήση της διαβαθμισμένης κλίμακας

Η χρήση της διαβαθμισμένης κλίμακας Οι συμβουλευόμενοι σπάνια δίνουν μηδενικές βαθμολογίες. Αν το πράξουν, τονίστε το γεγονός ότι απευθύνονται σε σας για βοήθεια Σ: Ανδρέα, λες ότι βρίσκεσαι στο απόλυτο μηδέν από πλευράς εξεταστικού άγχους. Όμως, το γεγονός ότι πήρες την απόφαση να μου μιλήσεις γι’ αυτό χωρίς να αποθαρρυνθείς από τη σκέψη μήπως και σε κρίνω αρνητικά δείχνει πως έχεις κάποιο έλεγχο πάνω στο άγχος σου, έτσι δεν είναι;

Η χρήση της διαβαθμισμένης κλίμακας Τι πρόκειται να κάνεις όταν ανέβεις ένα βαθμό στην κλίμακα; Τι θα σε δω εγώ να κάνεις, όταν θα έχεις μετακινηθεί από το 4 στο 5;» Προσοχή: Μικρά βήματα!

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΜΠΟΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ (βάζοντας σημάδια στο ναρκοπέδιο) Οι συμβουλευόμνοι και οι σύμβουλοι εντοπίζουν τα εμπόδια (νάρκες) στην ολοκλήρωση των στόχων Αυτό βοηθά τους μαθητές να είναι ρεαλιστές όσον αφορά τη σκληρή δουλειά που έχουν μπροστά τους Σ: Μαρία, μου είπες ότι σε βοηθάει πολύ αν το βράδυ της παραμονής των εξετάσεων πας μια βόλτα με την αγαπημένη σου φίλη. Μπορείς να το συζητήσεις αυτό μαζί της ώστε να είναι διαθέσιμη όταν την χρειαστείς; Η΄ Σ: Μου είπες ότι σε αγχώνει να μιλάς στο τηλέφωνο με τον τάδε ή δείνα την παραμονή των εξετάσεων. Μπορείς να σκεφτείς από τώρα μια δικαιολογία για να τον αποφύγεις όταν θα σου τηλεφωνήσει πριν από τις εξετάσεις που δίνεις;

Σύνοψη Η συμβουλευτική που εστιάζει σε λύσεις ενδυναμώνει το άτομο, ώστε να επιδιώξει συστηματικά λύσεις που στο παρελθόν είχαν αποδώσει καρπούς, έστω και περιορισμένους. Η (συνεργατική και κατανοητική) σχέση ανάμεσα στον σύμβουλο και τον συμβουλευόμενο είναι και εδώ το ήμισυ του παντός!

«Είναι λάθος να ψάχνεις για εξηγήσεις όταν το μόνο που χρειάζεσαι είναι μια περιγραφή του πώς λειτουργούν τα πράγματα» L. Wittgenstein

Ερωτήσεις – παρατηρήσεις; Ευχαριστώ! Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος Πανεπιστήμιο Πατρών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης stephanosv@upatras.gr Ερωτήσεις – παρατηρήσεις;

Σύνοψη Η συμβουλευτική που εστιάζει σε λύσεις ενδυναμώνει το άτομο να επιδιώκει συστηματικά λύσεις που στο παρελθόν είχαν αποδώσει καρπούς. Η (συνεργατική και κατανοητική) σχέση ανάμεσα στον σύμβουλο και τον συμβουλευόμενο είναι το ήμισυ του παντός!

«είναι λάθος να ψάχνεις για εξηγήσεις όταν το μόνο που χρειάζεσαι είναι μια περιγραφή του πώς λειτουργούν τα πράγματα» L. Wittgenstein

Άσκηση Σκεφθείτε ένα πρόσφατο πρόβλημα που σας προξενεί κάποια δυσκολία και απαντήστε. Πότε ξεκίνησε το πρόβλημα; Ποια φαίνεται να είναι η αιτία του προβλήματος; Πόσο συχνά συμβαίνει το πρόβλημα αυτό; Τι είναι αυτό που συντηρεί το πρόβλημα; Τι κάνετε για να ξεπεράσετε το πρόβλημα;

Άσκηση Χρησιμοποιήστε το ίδιο πρόβλημα για να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις: Πότε συμβαίνει να μη βιώνετε το πρόβλημα αυτό (ενώ κανονικά θα έπρεπε να είχε εμφανιστεί); Τι το διαφορετικό υπάρχει τις φορές που δεν έχετε το πρόβλημα αυτό; Πώς εξηγείτε το ότι δεν υπάρχει πρόβλημα σε αυτές τις περιπτώσεις; Πώς καταφέρνετε να μη δημιουργείται πρόβλημα στις περιπτώσεις αυτές;

Άσκηση Παρατηρήστε τις διαφορετικές αντιδράσεις που είχατε καθώς απαντούσατε στις ερωτήσεις που εστίαζαν στο πρόβλημα και στις ερωτήσεις που εστίαζαν στη λύση. Ποιες ερωτήσεις σας φάνηκαν περισσότερο βοηθητικές; Ποιες σας βοήθησαν να είστε περισσότερο υπεύθυνοι; Ποιες ίσως οδηγήσουν σε ενίσχυση της αυτοεκτίμησής σας;